ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN THỊ YẾN
BẢO VỆ NGƯỜI LAO ĐỘNG THEO PHÁP LUẬT
LAO ĐỘNG VIỆT NAM TRONG NỀN KINH TẾ
THỊ TRƯỜNG
LUẬN VĂN THẠC SỸ
Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Hữu Chí
Hà nội - 2005
1
MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU
1
CHƢƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỊ TRƢỜNG LAO ĐỘNG, PHÁP LUẬT
LAO ĐỘNG VIỆT NAM VÀ SỰ CẦN PHẢI THIẾT BẢO VỆ
NGƢỜI LAO ĐỘNG
6
1.1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THỊ TRƢỜNG LAO ĐỘNG
6
1.1.1
Khái niệm về thị trƣờng lao động
6
1.1.2
Đặc điểm của thị trƣờng lao động Việt nam
12
1.2
Pháp luật lao động Việt nam trong điều kiện kinh tế thị trƣờng
17
1.2.1
Quá trình ra đời và phát triển của pháp luật lao động Việt Nam
17
1.2.2
Đặc điểm của luật lao động Việt nam
22
1. 3
Sự cần thiết phải bảo vệ ngƣời lao động
26
1.3.1
Thực trạng về việc làm và thất nghiệp ở Việt nam
26
1.3.2
Những bất cập trong quá trình lao động
28
CHƢƠNG 2. NỘI DUNG PHÁP LUẬT BẢO VỆ NGƢỜI LAO ĐỘNG
32
2.1. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT BẢO VỆ NGƢỜI LAO ĐỘNG TRONG
QUAN HỆ LAO ĐỘNG
32
2.1.1
Việc làm và bảo đảm việc làm
32
2.1.2
Hợp đồng lao động
36
2.1.3
Tiền lƣơng
43
2.1.4
An toàn lao động - Vệ sinh lao động
48
2.1.5
Bảo hiểm xã hội
52
2.2 HÌNH THỨC VÀ CƠ CHẾ BẢO VỆ NGƢỜI LAO ĐỘNG.
56
2.2.1
Hình thức bảo vệ ngƣời lao động
56
2.2.2
Cơ chế bảo vệ ngƣời lao động
68
CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT BẢO VỆ
81
2
NGƢỜI LAO ĐỘNG TRONG QUAN HỆ LAO ĐỘNG
3.1
Thực trạng bảo vệ ngƣời lao động ở nƣớc ta
81
3.1.1
Quan hệ giữa ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động trong
nền kinh tế thị trƣờng
81
3.1.2
Thực trạng áp dụng pháp luật trong bảo vệ ngƣời lao động
83
3.2
Giải pháp nhằm bảo vệ ngƣời lao động
90
3.2.1
Nhóm các giải pháp hoàn thiện pháp luật lao động
90
3.2.2
Nhóm các giải pháp khác
99
KẾT LUẬN CHUNG
103
LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Lao động-việc làm là một trong những vấn đề quan trọng hàng đầu của
mỗi quốc gia trong nền kinh tế thị trường. Lao động-việc làm cũng là một
trong những nhân tố chính trong thị trường lao động, phản ánh một cách khái
quát nhất thực trạng kinh tế xã hội của mỗi quốc gia.
Thị trường lao động là một trong những thị trường non trẻ ở nước ta, mới
chỉ bắt đầu hình thành và phát triển trong những năm gần đây với chủ trương
chuyển đổi nền kinh tế kế hoạch hoá sang nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa của Đảng ta. Tuy nhiên, theo dự báo thị trường này đang và
sẽ diễn ra một cách hết sức phức tạp và có nhiều bức xúc đặc biệt là trong quá
trình công nghiêp hoá, hiện đại hoá và hội nhập kinh tế của đất nước.
Lao động Việt nam trước thềm mở cửa, trước các cơ hội quốc tế hoá và
hội nhập, những thách thức đặt ra với một thị trường lao động còn non trẻ
ngày một nhiều. Trước các sức ép về việc làm cho người lao động, trước thực
trạng thất nghiệp của người lao động, trước khó khăn của nền kinh tế trong
nước, sức ép gia tăng dân số, người lao động hiên nay càng khó khăn trong
công cuộc tìm kiếm việc làm. Sự mất cân đối giữa cung và cầu lao động đang
làm cho sức cạnh tranh trên thị trường lao động ngày càng khốc liệt, làm giản
đi cơ hội lựa chọn của người lao động đối với việc làm. Cho đến nay, người
lao động Việt Nam đang phải đối mặt với rất nhiều khó khăn trong tìm kiếm
việc làm, sau đó là những khó khăn, bất cập trong quá trình lao động, sự vi
phạm về thực hiện nghĩa vụ của người sử dụng lao động, sự trượt giá trên thị
trường làm khoảng cách chênh lệch giữa mức thu nhập và giá cả thị trường. .
.Khi tham gia vào thị trường lao động, người lao động không có mong muốn
gì ngoài việc sẽ tìm được một việc làm phù hợp, với mức thu nhập có khả
năng nuôi sống bản thân và nếu có thể nuôi sống gia đình. Sau khi có được
việc làm mong muốn tiếp theo của họ là được bảo vệ các quyền và lợi ích hợp
pháp trong lao động . Mong muốn này là chính đáng và hoàn toàn hợp lý và có
cở sở, bởi vì trong mối quan hệ lao động giữa người lao động và người sử
dụng lao động, người lao động bao giờ cũng ở thế yếu về mặt kinh tế, và bị
động trong quan hệ pháp lý so với người sử dụng lao động, vì vậy họ cần và
mong muốn được bảo vệ từ phía Nhà nước với công cụ hữu hiệu nhất là pháp
luật, đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay khi cung lao động lớn hơn rất nhiều
so với cầu lao động, luôn được bổ sung hàng năm.
Khi sự cạnh tranh trên thị trường ngày càn khốc liệt, vì lợi nhuận không ít
các tổ chức, cá nhân sử dụng lao động đã vi phạm các quy định của pháp luật,
sẵn sàng vi phạm nghĩa vụ đối với người lao động, xâm phạm đến các lợi ích
của người lao động, những vi phạm này mới đầu có thể rất nhỏ và trong phạm
vi hẹp nhưng dần dần nó trở nên phổ biến và bức xúc không chỉ cho bản thân
người lao động mà đối với cả xã hội. Để bảo vệ quyền lợi cho người lao động
cần thiết phải có một cơ chế, chủ trương phát triển một thị trường lao động
lành mạnh của nhà nước và các quy định của pháp luật có khả năng bảo vệ
hiệu quả người lao động, bảo vệ nguồn nhân lực của đất nước.
Chủ trương xây dựng thị trường lao động ở nước ta được đặt ra trong Văn
kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX Đảng cộng sản Việt nam là “Mở
rộng thị trường lao động trong nước có sự kiểm tra, giám sát của Nhà nước,
bảo vệ lợi ích của người lao động và của người sử dụng lao động; đẩy mạnh
xuất khẩu lao động có tổ chức và hiệu quả. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và
chính sách tạo cơ hội bình đẳng về việc làm cho người lao động, tạo điều kiện
thuận lợi và khuyến khích người lao động tự tìm việc làm, nâng cao trình độ,
đào tạo lại, học nghề mới để người lao động có cơ hội tìm được công việc tốt
hơn”.
Bộ luật lao động 1994 ra đời có ý nghĩa quan trọng đối với việc điều
chỉnh quan hệ lao động trong nền kinh tế thị trường trên cơ sở thiết lập các chế
định cơ bản bảo vệ người lao động làm công ăn lương, bảo vệ người lao động
trên cơ sở bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng lao động. Thực
tế thi hành bộ luật lao động đã bảo vệ người lao động như thế nào? hiệu quả
của việc thực hiện và thực trạng người lao động đã được bảo vệ tốt hay chưa