Chiến lược xuất khẩu thân thiện môi trường của doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ: Bài học kinh nghiệm cho doanh nghiệp nông sản Việt Nam khi xuất khẩu rau quả vào thị trường EU

CHIẾN ƢỢC XUẤT KHẨU THÂN THIỆN M I TRƢỜNG

CỦA DOANH NGHIỆP THỔ NHĨ KỲ VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM

CHO DOANH NGHIỆP NÔNG SẢN VIỆT NAM TRONG XUẤT KHẨU

RAU QUẢ VÀO THỊ TRƢỜNG EU

ThS. Phùng Mạnh Hùng

TS. Đỗ Thị Bình

Trường Đại học Thương mại

TÓM TẮT

Nghiên cứu này đề cập tới một số lý thuyết có liên quan tới kinh doanh thân thiện môi trường,

sử dụng phương pháp nghiên cứu dữ liệu định tính và thứ cấp, cụ thể là các báo cáo kinh doanh của

doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ với quy mô mẫu là 22 doanh nghiệp. Từ các báo cáo này, tác giả phân

tích các hành động thân thiện môi trường tại doanh nghiệp và nhóm chúng vào các chiến lược chức

năng thân thiện môi trường gồm: chiến lược marketing xuất khẩu thân thiện môi trường, chiến lược

nghiên cứu và phát triển sản phẩm xuất khẩu thân thiện môi trường, chiến lược sản xuất xuất khẩu

thân thiện môi trường, chiến lược thu mua xuất khẩu thân thiện môi trường, chiến lược nguồn nhân

lực thân thiện môi trường, chiến lược tài chính thân thiện môi trường. Từng hành động sẽ được đo

lường tần suất xuất hiện tại các doanh nghiệp. Trên cơ sở các hành động chiến lược thân thiện môi

trường tại một số doanh nghiệp Thỗ Nhĩ Kỳ, tác giả đề xuất giải pháp gồm một số hành động thân

thiện môi trường đối với doanh nghiệp nông sản Việt Nam chuyên xuất khẩu rau quả vào thị trường

EU- một thị trường xem trọng bảo vệ môi trường.

Từ khóa: kinh doanh thân thiện môi trường, xuất khẩu, chiến lược, doanh nghiệp nông sản,

rau quả, thị trường EU

ABSTRACT

The research mentions theories related to eco-friendly business practices and using qualitative

research method with secondary data which includes business reports of 22 Turkey coporations.

Environmental practices will be analyzed and grouped into environmentally friendly functional

strategies such as: eco-friendly export marketing strategy, eco-friendly export research and

development strategy,eco-friendly export production strategy, eco-friendly export purchasing

strategy, eco-friendly human resource strategy, and eco-friendly financial strategy. Each strategic

action will be measured the frequency of occurrence in Turkey businesses. On the basis of eco-

friendly strategies in some Turkish businesses proposing solutions for Vietnamese agro enterprises

specializing in exporting vegetables and fruits into EU market which attaches great importance to

environmental protection.

Keywords:eco-friendly business, export, strategy, agro coporation, vegetables, fruit, EU market

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Các mối lo ngại về môi trường và sinh thái đang trở thành chủ đề thảo luận quan trọng tại các

hội nghị quốc tế trong những thập kỷ gần đây xuất phát từ thực trạng tăng cường các hoạt động

công nghiệp hóa ở nhiều quốc gia, từ đó gây ra những tác động nghiêm trọng tới môi trường và đe

dọa cuộc sống của con người, những tác động đó là: ô nhiễm không khí và nguồn nước, tình trạng

nóng lên toàn cầu, lũ lụt và xói mòn đất, thời tiết cực đoan và biến đổi khí hậu… (Leonidou và

Leonidou, 2011). Những ảnh hưởng này đã gây ra sức ép rất lớn lên các doanh nghiệp, buộc họ phải

chịu sự giám sát chặt chẽ từ phía: chính phủ các quốc gia, hiệp hội, người lao động, khách hàng…

(Baker và Sinkula, 2005; Gadenne, Kennedy, và McKeiver, 2009). Môi trường đang ngày càng

đóng vai trò quyết định và buộc doanh nghiệp cần phải để ý tới nó khi cân nhắc các hoạt động sản

xuất/ kinh doanh.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, ngày càng xuất hiện nhiều doanh nghiệp

kinh doanh quốc tế với phương thức xâm nhập phổ biến là xuất khẩu. Đây là phương thức phổ biến

bởi những lợi ích như: giảm thiểu rủi ro, các yêu cầu về nguồn lực không nhiều, tính linh hoạt chiến

lược cao (Hultman, Robson, và Katsikeas, 2009). Tuy nhiên, doanh nghiệp xuất khẩu cũng gặp phải

nhiều rào cản môi trường từ phía thị trường quốc tế, đặc biệt là ở những thị trường các nước phát

triển với trình độ dân trí và thu nhập cao, yêu cầu doanh nghiệp phải đáp ứng các tiêu chí không gây

tổn hại môi trường trong quá trình sản xuất, đảm bảo thương mại công bằng và phát triển bền

vững… Về phía các doanh nghiệp xuất khẩu cũng đang chuyển mình với những điều chỉnh trong

chiến lược kinh doanh nhằm hướng tới mục tiêu khai thác cơ hội từ nhu cầu bảo vệ môi trường của

khách hàng (Aragon-Correa và Sharma, 2003; Banerjee, 2001; Buysse và Verbeke, 2003).

Chủ đề nghiên cứu về chiến lược kinh doanh thân thiện môi trường đang trở thành một chủ đề

hấp dẫn, thu hút nhiều học giả thực hiện và công bố các kết quả nghiên cứu của mình trên nhiều tạp

chí uy tín, tuy nhiên phần lớn các nghiên cứu này có cách tiếp cận về chiến lược kinh doanh thân

thiện môi trường trên thị trường nội địa mà chưa có nhiều nghiên cứu về chiến lược kinh doanh thân

thiện môi trường với định hướng thị trường quốc tế. Không chỉ có chính quyền và khách hàng trong

nước mới quan tâm và đòi hỏi doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường mà chính quyền

nước ngoài cũng đang ngày càng gia tăng các quy định pháp luật hướng tới bảo vệ môi trường tự

nhiên (Rugman và Verbeke, 1998), khách hàng nước ngoài cũng đang ngày càng ý thức được các

vấn đề sinh thái và nhạy cảm với môi trường (Miles và Covin, 2000), xem đó như là những giá trị

trong chiến lược khác biệt hóa mà doanh nghiệp nên theo đuổi trong bối cảnh môi trường kinh

doanh có tính cạnh tranh và năng động cao (Bellesi, Lehrer, và Tal, 2005).

Các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu nông sản của Việt Nam không nằm ngoài xu hướng

này. Với điều kiện tự nhiên và thổ nhưỡng thuận lợi đã hỗ trợ cho người nông dân và các doanh

nghiệp chế biến nông sản Việt Nam sản xuất và xuất khẩu nông sản đi nhiều nước trên thế giới,

Việt Nam được đánh giá là có lợi thế cạnh tranh xuất khẩu nông sản và còn nhiều dư địa tăng

trưởng, kim ngạch xuất khẩu nông sản năm 2019 đạt khoảng 17 tỷ USD. Trong số các mặt hàng

nông sản xuất khẩu hàng đầu thì rau quả hiện tại có giá trị xuất khẩu lớn nhất với kim ngạch xuất

khẩu đạt 3,75 tỷ USD và được xem là mặt hàng xuất khẩu chủ lực trong thời gian tới. Bốn quốc gia

và vùng lãnh thổ mà Việt Nam xuất khẩu rau quả nhiều nhất xếp theo thứ tự giảm dần là: Trung

Quốc, Hoa Kỳ, Nhật Bản và Liên minh châu u (EU). Trong đó đáng chú ý là thị trường EU được

dự báo sẽ có tốc độ tăng trưởng cao và vượt qua các thị trường còn lại về kim ngạch xuất khẩu. Tuy

nhiên, điểm đáng chú ý của thị trường EU chính là các rào cản kỹ thuật thương mại (TBT), rào cản

kiểm dịch động/thực vật (PSP), đặc biệt là rào cản về trách nhiệm xã hội và phát triển bền vững.

Trong đó, các yêu cầu về thực hiện hoạt động kinh doanh một cách có trách nhiệm, tuân thủ luật lao

động, bảo vệ môi trường tự nhiên của một bộ phận khách hàng tại khu vực Tây và Bắc u đang nổi

lên và không ngừng tăng trưởng chính là một rào cản quan trọng buộc các doanh nghiệp xuất khẩu

rau quả Việt Nam cần xem xét lại chiến lược kinh doanh theo hướng thân thiện với môi trường để

đáp ứng yêu cầu của thị trường này. Xuất phát từ những luận cứ trên, tác giả nghiên cứu chiến lược

kinh doanh xuất khẩu định hướng thân thiện môi trường của các doanh nghiệp xuất khẩu Thổ Nhĩ

Kỳ, tổng kết thành bài học kinh nghiệm và đề xuất giải pháp đối với các doanh nghiệp xuất khẩu

rau quả Việt Nam nhằm tăng cường khả năng xuất khẩu vào thị trường các quốc gia thuộc Liên

minh châu Âu (EU).

2. MỘT SỐ CƠ SỞ LÝ THUYẾT

Các nghiên cứu có liên quan cho rằng, kinh doanh thân thiện môi trường là một lĩnh vực

nghiên cứu vượt ra ngoài các nguyên tắc thông thường, bởi vì nó là một quá trình thống nhất hoàn

toàn với kế hoạch chiến lược của doanh nghiệp, trong đó bao gồm các hoạt động: giảm chất thải,

ngăn chặn ô nhiễm, quản lý sản phẩm và thực thi trách nhiệm xã hội để đạt được lợi thế cạnh tranh

trong nỗ lực học hỏi và phát triển không ngừng (Hart, 2005). Có nhiều quan điểm khác nhau từ phía

các học giả khi định nghĩa về kinh doanh thân thiện môi trường, nhưng tựu chung lại đó là các

chính sách, các thủ tục và các hành động vì môi trường có thể được triển khai thông qua phát triển

các chiến lược quản trị môi trường nhằm nắm bắt các cơ hội kinh doanh như: giảm chi phí (chi phí

năng lượng, nguyên liệu, lao động), tăng doanh thu và lợi nhuận (thông qua khác biệt hóa sản

phẩm) và cải thiện mối quan hệ với các bên liên quan (Ambec và Lanoie, 2008; Banerjee, 2001;

Menon, Menon, Chowdhury, và Jankovich, 1999; Lee và Ball, 2003).

Trách nhiệm xã hội (CSR) và kinh doanh thân thiện môi trường đều có mối quan tâm chung là

các vấn đề môi trường. Do vậy, các nghiên cứu thực hiện trong hai lĩnh vực này bắt đầu có điểm

chung (Montiel, 2008). Một số học giả cho rằng kinh doanh thân thiện môi trường là một phần quan

trọng của trách nhiệm xã hội (CSR) vì mục tiêu cuối cùng hướng đến là mang lại lợi ích cho cộng

đồng (Babiak và Trendafilova, 2011). Ủy ban châu u định nghĩa CSR là một khái niệm kết hợp

giữa các mối quan tâm về xã hội với các mối quan tâm về môi trường trong các chức năng chiến

lược và tự nguyện tương tác với các bên liên quan (Ủy ban châu Âu, 2002).

Thêm vào đó, vấn đề kinh doanh thân thiện môi trường đã trở nên sáng tỏ ở nhiều khía cạnh

vào những năm 1990 và các nghiên cứu bắt đầu nở rộ từ những năm 2000. Những nghiên cứu đầu

tiên về kinh doanh thân thiện môi trường bắt nguồn từ những năm 1960 với sự ra đời của khái niệm

marketing xã hội (Kotler và Levy, 1969). Khi chủ đề nghiên cứu này bắt đầu gây được chú ý và thu

hút sự quan tâm của nhiều học giả, những khám phá mới trong nghiên cứu bắt đầu xuất hiện như:

marketing vì mục đích cao đẹp (Varadarajan và Menon, 1988), marketing môi trường (Drumwright,

1994), trách nhiệm xã hội (Brown và Dacin, 1997), chủ nghĩa môi trường bên trong doanh nghiệp

(Banerjee, Iyer, và Kashyap, 2003), sự bền vững dựa trên định hướng thị trường (Crittenden,

Crittenden, Ferrell, và Pinney, 2011).

Sự gia tăng các nghiên cứu về chủ đề này cũng xuất phát từ chính sự cải thiện trong mối quan

hệ giữa doanh nghiệp với các nhà hoạch định chính sách, các nhóm liên quan và khách hàng

(Banerjee, 2002; Menon & Menon, 1997). Sự gia tăng sức ép từ các bên liên quan như qua thể chế

luật pháp và sự lo ngại của cộng đồng là động cơ nhen nhóm cho sự nổi lên của những nét mới

trong nghiên cứu, tập trung vào những ảnh hưởng tới môi trường bắt nguồn từ hoạt động của doanh

nghiệp (Passarini, Pereira, de Brito Farias, Calarge và Satana, 2014). Những dẫn chứng có thể được

tìm thấy trong cách mạng công nghiệp bắt đầu từ những năm 1700 và chính nó đóng vai trò chính

cho sự gia tăng hàng hóa, rác thải và ô nhiễm môi trường, sự chuyển đổi sang nền kinh tế chủ nghĩa

tư bản (Hobsbawm, 1975), phong trào bảo tồn và tăng cường nhận thức sinh thái những năm 1850

(Buchholz, 1991), phong trào chủ nghĩa tiêu dùng những năm 1970 (Peattie, 1995), những quy định

chặt hơn của các chính phủ đối với vấn đề môi trường những năm 1980 (Menon và Menon, 1997).

Kinh doanh thân thiện môi trường cũng nhận được nhiều chú ý từ các học giả nghiên cứu

marketing và quản trị, sự phát triển của lĩnh vực nghiên cứu phân mảnh này là sự kết hợp của nhiều

học thuyết khác nhau (quan điểm dựa trên nguồn lực, lý thuyết năng lực động, thuyết các bên liên

quan, thuyết thể chế). Eric G. Olson (2008) cho rằng chiến lược thân thiện môi trường hay chiến

lược xanh là một chiến lược bổ sung vào trong các chiến lược kinh doanh và chiến lược chức năng,

chiến lược thân thiện môi trường là nền tảng để doanh nghiệp đưa ra các quyết dịnh ảnh hưởng tích

cực tới môi trường. Quan điểm dựa trên nguồn lực kết nối tới đánh giá chiến lược kinh doanh thân

thiện môi trường bằng cách tập trung vào các đánh giá bên trong doanh nghiệp (Shrivastava, 1995).

Theo quan điểm dựa trên nguồn lực cổ điển, các nguồn lực độc đáo là có giá trị và khó bắt chước có

thể giúp doanh nghiệp đạt được lợi thế cạnh tranh trong dài hạn (Conner, 1991). Penrose (1959)

xem doanh nghiệp là một tập hợp các nguồn lực và chú trọng tới vai trò của nguồn lực trong việc

đạt hiệu suất vượt trội. Tuy nhiên, Hart (1995) đã mở rộng thuyết này bằng việc xem xét ảnh hưởng

đến từ môi trường tự nhiên và biện luận rằng doanh nghiệp cần thích ứng với sự thay đổi của điều

kiện môi trường thông qua xây dựng và sử dụng những nguồn lực mới, doanh nghiệp cần phát triển

các nguồn lực độc đáo để đáp ứng nhu cầu xã hội về môi trường tự nhiên thông qua cải thiện tính

hợp pháp xã hội, tích hợp vai trò của các bên liên quan như là một phần trong quá trình phát triển

bền vững trong doanh nghiệp. Thuyết năng lực động là sự kết hợp giữa bản chất thay đổi của nguồn

lực và năng lực, nổi lên như là một học thuyết mở rộng của RBV (Eisenhardt và Martin, 2000).

Thuyết này cho rằng năng lực động là khả năng tích hợp, xây dựng và tái định hình lại các năng lực

bên trong và bên ngoài để thích ứng với sự thay đổi của môi trường (Teece et al., 1997). Teece và

cộng sự cũng cho rằng một chiến lược thân thiện môi trường chủ động bao gồm kết hợp những

năng lực không lặp lại và có thể so sánh, vì vậy chiến lược này là sự kết hợp giữa kinh doanh và

môi trường tự nhiên, có đặc điểm đặc trưng của năng lực động và cho phép doanh nghiệp thích ứng

với sự thay đổi của môi trường và dẫn tới những ảnh hưởng tích cực lên lợi thế cạnh tranh (Aragon-

Correa và Sharma, 2003). Freeman (1984) cho rằng bên liên quan là bất kỳ tổ chức hay cá nhân có

ảnh hưởng hoặc bị ảnh hưởng bởi các hành động của doanh nghiệp, các doanh nghiệp cần phải đáp

ứng kỳ vọng của bên liên quan bởi vì mọi quyết định quản trị đều bị chi phối bởi bên liên quan. Đó

là lý do doanh nghiệp kết hợp các chiến lược kinh doanh thân thiện môi trường vào trong các chức

năng kinh doanh chung chính là để kết nối và đáp ứng với mối lo ngại về sinh thái của bên liên

quan. Scott và Christensen (1995) khi bàn về thuyết thể chế thì cho rằng đó là cấu trúc các quy định

mang tính quy phạm và được nhận thức rõ ràng từ đó tạo nên sự ổn định trong hành vi xã hội.

Thuyết thể chế nhấn mạnh sự hợp tác của doanh nghiệp với môi trường, các áp lực về xã hội và văn

hóa lên doanh nghiệp, từ đó buộc doanh nghiệp thay đổi. Jennings và Zandbergen (1995) chỉ ra lợi

ích của thuyết thể chế là lý giải các yếu tố cưỡng chế bao gồm các quy định chung và các yêu cầu

luật pháp chính là động cơ thúc đẩy doanh nghiệp chấp nhận và triển khai các chiến lược kinh

doanh thân thiện môi trường.

3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Dữ liệu sử dụng trong nghiên cứu này là báo cáo kinh doanh của các doanh nghiệp xuất khẩu

Thổ Nhĩ Kỳ chuyên xuất khẩu vào thị trường EU ở các ngành nghề khác nhau. Các doanh nghiệp

được chọn đều là những doanh nghiệp đang triển khai chiến lược kinh doanh thân thiện môi trường

xuất phát từ đòi hỏi của một bộ phận người tiêu dùng châu Âu. Số lượng doanh nghiệp được chọn

là 22 doanh nghiệp ở các ngành nghề: nông sản, thủy sản, may mặc, chế biến gỗ, đồ uống giải khát,

đều là những ngành hàng có nguy cơ gây tổn hại cao đối với môi trường. Dữ liệu sẽ được bóc tách

thành các chủ đề (cấp 1) và khái niệm (cấp 2), trong đó chủ đề là các chiến lược kinh doanh thân

thiện môi trường đang triển khai: chiến lược marketing, chiến lược R&D, chiến lược sản xuất, chiến

lược nguồn nhân lực, chiến lược thu mua, chiến lược tài chính. Các khái niệm là các phương hướng

và hành động mà các doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ đang triển khai tại từng lĩnh vực chức năng, giải

thích cho từng chiến lược kinh doanh thân thiện môi trường. Từng khái niệm này sẽ được đo lường

tần suất xuất hiện trong phạm vi 22 doanh nghiệp là mẫu nghiên cứu.

4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

4.1. Chi n l ợc marketing xuất khẩu thân thiện môi tr ờng

Bảng 1. Các hành động triển khai chi n l ợc marketing xuất khẩu

thân thiện môi tr ờng tại các doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ

Chủ ề

Các hnh ộng triển khai

Tần su t xu t hiện

Chi n ư c marketing

thân thin môi trưng

G n nh n v đ ng g i th n thin môi trưng

Phát tri n các sản ph m sinh thái

H p tác vi các thành viên kênh phân phi

S d ng d ch v logistics thân thin môi trưng

N l c truyền thông đ nh hưng bảo v môi trưng

Chi t khấu đ c bit khuy n khích hành vi mua thân thin môi trưng

Kết quả xử lý dữ liệu thể hiện 6 hành động để triển khai chiến lược marketing thân thiện môi

trường mà doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ áp dụng, đó là: gắn nhãn và đóng gói sản phẩm thân thiện môi

trường, phát triển các sản phẩm sinh thái, hợp tác với các thành viên kênh phân phối, sử dụng

logistics thân thiện môi trường, nỗ lực truyền thông định hướng bảo vệ môi trường, chiết khấu đặc

biệt để khuyến khích hành vi mua thân thiện môi trường. Trong đó, phần lớn doanh nghiệp háo hức

với thiết kế sản phẩm thân thiện môi trường để đáp ứng kỳ vọng xanh của khách hàng để tiếp tục

vận hành ở thị trường quốc tế. Một trong số các doanh nghiệp dẫn chứng các thùng hàng của họ

được đóng từ nguyên liệu gỗ lấy từ những cánh rừng công nghiệp tái tạo có kiểm soát, lấy gỗ từ đây

họ được cấp chứng nhận FSC là chứng nhận của hội đồng quản lý rừng (Forest Stewardship

Council), đây là yêu cầu bắt buộc của khách hàng quốc tế. Một doanh nghiệp khác thì quan tâm tới

làm cho 90% trong số các mặt hàng xuất khẩu trở nên nhẹ hơn thông qua đổi mới sản phẩm, đó là

một nỗ lực 4 năm và sử dụng hệ thống logistics thu hồi, kết quả là làm giảm lượng phát thải khí

CO2 do mức tiêu thụ năng lượng ít hơn và doanh nghiệp này cũng sử dụng ít xe tải hơn khi vận

chuyển hàng hóa.

4.2. Chi n l ợc nghiên cứu và phát triển sản phẩm thân thiện môi tr ờng

Chiến lược nghiên cứu và phát triển sản phẩm tập trung vào phát triển các sản phẩm và công

nghệ mới, sạch hơn để ít gây tổn hại tới môi trường (Shrivastava, 1995). Kết quả nghiên cứu chỉ ra

các hành động mà doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ đang triển khai trong khuôn khổ chiến lược R&D là:

hợp tác với các tổ chức bên ngoài để triển khai hoạt động kinh doanh thân thiện môi trường, phát

triển sản phẩm và công nghệ nhằm tối thiểu hóa ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường, có đội ngũ

Chiến lược xuất khẩu thân thiện môi trường của doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ và bài học kinh nghiệm cho doanh nghiệp nông sản Việt Nam trong xuất khẩu rau quả vào thị trường EU

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi