BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI
CHƯƠNG TRÌNH MÔN HỌC
XÃ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG
Người biên soạn
TS. Nguyễn Thị Thanh Thủy
Hà Nội, 2012
MỤC LỤC
2
LỜI NÓI ĐẦU
Chương trình môn học Xã hội học đại cương là tài liệu nội bộ, dùng làm học liệu bắt
buộc cho sinh viên Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, nhằm chuẩn hóa và thống nhất
nội dung học tập – giảng dạy, nâng cao tính tự giác cho sinh viên, giúp sinh viên nắm
được những kiến thức cơ bản của môn học một cách có hệ thống đáp ứng yêu cầu của
đào tạo tín chỉ.
Nội dung của bài giảng được biên tập vừa chú ý đảm bảo tính khoa học, tính logic của
xã hội học đồng thời cũng được trình bày với kết cấu chặt chẽ, cô đọng mang tính sư
phạm.
Xã hội học là một khoa học tập trung nghiên cứu các tương tác và các mối quan hệ xã
hội – trong đó đi sâu nghiên một cách toàn diện, cụ thể có hệ thống về sự vận động,
phát triển và cấu trúc của xã hội, mối tương tác xã hội, hành vi và hành động xã hội
của con người trong các tổ chức xã hội, trong đó các cộng đồng xã hội, để từ đó chỉ ra
tác động của xã hội tới con người và vai trò của con người đối với sự phát triển của xã
hội.
Với tính chất là bài giảng xã hội học đại cương, trong tập bài giảng này chỉ trình bày
những phạm trù, những lý thuyết tổng quan về xã hội học, nhấn mạnh đến những khái
niệm cơ bản nhất về đối tượng, phạm vi nghiên cứu, phương pháp luận nghiên cứu,
lịch sử phát triển của xã hội học…
Tập bài giảng xã hội học đại cương gồm có 8 chương như sau: Chương 1: Khái quát
sự ra đời của xã hội học; Chương 2: Những đóng góp của các nhà xã hội học tiêu biểu;
Chương 3: Đối tượng nghiên cứu, cơ cấu và chức năng của xã hội học; Chương 4:
Phương pháp nghiên cứu của xã hội học; Chương 5: Một số khái niệm chính của xã
hội học; Chương 6: Cơ cấu xã hội; Chương 7: Bất bình đẳng xã hội; Chương 8: Phân
tầng xã hội.
Trong quá trình biên tập, các tác giả lựa chọn trình bày các vấn đề khoa học
theo quan điểm phương pháp luận khoa học của xã hội học Macsxit, nghĩa là xem sự
vận động và phát triển của xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên với những nguyên
nhân và động lực khách quan………
Nghiên cứu xã hội học chúng ta sẽ có cái nhìn tổng quan biện chứng về xã hội
học có khả năng tự khảo sát vị trí và hoạt động của chính mình để có thể tự giáo dục,
3
tự điều chỉnh và thích nghi với mọi diễn biến của đời sống xã hội, làm chủ bản thân
trong mọi hoạt động. Giáo trình này nhằm cung cấp những kiến thức cơ bản có hệ
thống về xã hội học đại cương. Từ những kiến thức đại cương sẽ giúp chúng ta nghiên
cứu trong các lĩnh vực chuyên ngành; kỹ năng dự đoán, dự báo về những hành vi sai
lệch xã hội, những biến đổi xã hội Việt Nam và trên thế giới. Từ đó góp phần thúc đẩy
xã hội Việt Nam phát triển năng động, hài hòa, dân chủ, công bằng và công bằng xã
hội.
Tập bài giảng xã hội học là kết quả nghiên cứu khoa học của tập thể cán bộ
giảng viên bộ môn xã hội học đại cương. Lý thuyết xã hội học rất đa dạng, do đó trong
quá trình biên soạn, mặc dù rất cố gắng nhưng trong quá trình biên tập không thể tránh
được các thiếu sót.
4
Chương 1
KHÁI QUÁT SỰ RA ĐỜI CỦA XÃ HỘI HỌC
1.1. KHÁI NIỆM XÃ HỘI HỌC
- Về thuật ngữ: Xã hội học (Sociology) có gốc ghép từ chữ La tinh socius hay
societas có nghĩa là xã hội với chữ Hi lạp “ology ” hay “logos” có nghĩa là học thuyết
hay nghiên cứu. Như vậy xã hội học được hiểu là học thuyết về xã hội hay nghiên cứu
về xã hội.
- Về mặt lịch sử: August Comte - người Pháp là người đầu tiên đưa ra thuật
ngữ “ Xã hội học” vào nửa đầu thế kỷ 19. Ông chủ trương áp dụng mô hình phương
pháp luận của khoa học tự nhiên và chủ nghĩa thực chứng vào nghiên cứu các quy luật
của sự biến đổi xã hội.
Từ khi xuất hiện đến nay xã hội học trải qua nhiều giai đoạn phát triển ở nhiều
quốc gia khác nhau và có nhiều định nghĩa khác nhau về xã hội học. Các định nghĩa
này có thể khái quát thành ba xu hướng như sau:
- Định nghĩa xã hội học là khoa học về hệ thống xã hội.
Định nghĩa xã hội học của V. Đôbơrianốp (Viện Xã hội học Liên xô): "Xã hội
học Mác - Lênin là khoa học nghiên cứu những quá trình và hiện tượng xã hội xét
theo quan điểm tác động lẫn nhau một cách có quy luật giữa các lĩnh vực hoặc các
mặt cơ bản của xã hội" .
Xu hướng này bị phê phán là chỉ tập trung vào cái xã hội mà quên mất con
người, chỉ tập trung vào cái khái quát mà quên cái cụ thể, nhấn mạnh cái toàn bộ bỏ
qua cái bộ phận...
- Định nghĩa xã hội học là khoa học nghiên cứu về hành động xã hội.
Định nghĩa xã hội học của J.H.Phichtơ (Loyola Univeristy-Mỹ): " Xã hội học là
công cuộc nghiên cứu một cách khoa học những con người trong mối tương quan với
những người khác" .
Xu hướng này cũng bị phê phán là quá nhấn mạnh đến con người mà quên cái
xã hội, tập trung vào cái cụ thể mà quên cái khái quát, chỉ chú ý đến cái bộ phận mà bỏ
qua cái tổng thể……..
- Khuynh hướng kết hợp định nghĩa xã hội học như là khoa học về hệ thống xã
hội và về hành động xã hội.
5
