Con Nhà Nghèo
Ngoài đường hãy còn tối lắm, sương đêm còn vương vất. Gió phả từng cơn mang theo
chút khí lạnh se se buổi sớm cũng đủ nhắc nhở thằng Nhẫn kéo lại cổ áo mặc dù trước
khi ra khỏi nhà má nó đã giúp nó cài cúc cẩn thận. Tít trên cao, mấy cái bóng đèn đường
trố con mắt thô lố nhìn xuống cái bóng dáng quen thuộc của thằng nhỏ đang lùi lũi đi
trên đường, cái thùng kem to cặp bên hông gần đụng đất. Nó đi đến đâu, những con mắt
thô lố ấy cố nhìn theo đó, làm hắt rất nhiều cái bóng của thằng nhỏ, bóng này đổ đè lên
bóng kia, tiếp nối nghiêng dài theo con phố ...
I
THẰNG NHẪN BÁN CÀ REM
Thằng Nhẫn hơn con Nhường hai tuổi và hơn con Nhân ba tuổi, phía sau hãy còn bé Như,
bé Nhã … Ở cái xóm lao động này, gia đình nó thuộc loại đông con, và thuộc loại nghèo
nhất hay nhì gì đấy nhưng anh em thằng Nhẫn, đứa nào cũng được ăn mặc lành lặn, sạch
sẽ, đến tuổi đi học cũng đều được đến trường. Chúng nó không thường xuyên được mặc
đẹp như con người ta nhưng không có cái cảnh mặt mày nhem nhuốc, mũi chảy lòng
thòng, mặc áo vạt trên vạt dưới, quần ống cao ống thấp vá chằng vá đụm hoặc ở truồng
chạy nhong nhong ngoài xóm.
Chúng có người mẹ rất đảm đang, giỏi tề gia nội trợ, mọi việc trong ngoài một tay bà
cáng đáng tất tần tật. Khi xưa má nó là con nhà khá giả, nhan sắc không rực rỡ nhưng
mặn mà có duyên, thương quý ba nó nên đồng ý lấy ba nó, chấp nhận theo chồng đi bất
cứ nơi đâu dù cha mẹ đã khuyến cáo là sẽ chịu nhiều cực nhọc. Ngày ngày sau khi tiễn
chồng đi làm, cửa nhà đóng lại, đứa lớn được dạy dỗ chăm cho đứa bé, đứa bé nhất còn
bú mẹ thì nằm ngủ trong nôi, bà đi bộ đến làm thêm ở công trường cách nhà một cây số,
tan tầm trưa thì chỉ vài phút là bà đã có mặt ở nhà, vừa cho con bé bú bầu sữa căng đầy
vừa lo cơm nước, thoắt cái bữa trưa cho lũ trẻ đã xong xuôi. Tầm vào trưa vừa nhóm hụ
thì bà rảo chân đi ra, chiều nào cũng vậy, bà về nhà lúc hơn bốn giờ một tị, khoảng hơn
năm giờ, khi ba nó đẩy chiếc xe mobillet vào cổng thì anh em chúng nó đã tinh tươm
sạch sẽ, cơm nóng canh sốt đã sẵn sàng.
Ba nó là nhân viên công sở, bước chân ra đường quần áo luôn phẳng phiu, lịch sự. Ông
siêng năng chăm chỉ, chuẩn mực, thật thà, tiên chỉ lối sống của ông là nghèo cho sạch,
rách cho thơm. Ngoài việc xây dựng gia đình theo lối sống mới – vợ chồng bình đẳng tôn
trọng lẫn nhau, ông vẫn còn giữ lại vài nếp nho học – Khổng học mà ông tâm đắc, con
gái thì công, dung, ngôn, hạnh, tề gia nội trợ. Con trai thì nhân, nghĩa, lễ, trí, tín, trung
hiếu làm đầu. Người học chữ thì trước tiên phải học câu tiên học lễ, hậu học văn. Vì vậy,
gia đình ông tuy nghèo nhưng đối với xóm giềng cũng thuộc hàng đáng nể trọng.
Con đông, tiền ít nhưng gia đình thằng Nhẫn luôn tươm tất, gạo mua theo sổ hàng tháng,
nhu yếu phẩm mua theo phân phối hàng kỳ nhưng chúng nó lúc nào cũng được chu tất cái
ăn, cái mặc. Chiều tối nào cũng vậy, trong căn nhà nhỏ tuềnh toàng, vang vang giọng ê a
học bài của lũ trẻ, ba nó ít chữ nhưng vốn liếng chữ nghĩa có bao nhiêu ông cũng cố kềm
cặp cho con, chỉ mong chúng nó sau này khá giỏi hơn mình cho đỡ khổ tấm thân.
Mới bốn giờ sáng, thằng Nhẫn đã lò dò thức dậy, nó tỉnh ngủ như không, xông xáo trái
phải trước sau không cần khe khẽ sợ ai phải giật mình thức giấc. Dưới bếp má nó đã thức
dậy từ hồi nào, chuẩn bị sẵn cho nó mọi thứ. Nó kiểm tra lại cái thùng mốp đựng kem
(người lớn hay gọi thế nhưng bọn con nít chúng nó quen gọi là cà rem) và cái chuông lắc.
Khoác thêm vô người cái áo sơ mi tay dài mỏng tèn, với lấy cái nón vải tai bèo màu cháo
lòng chụp lên đầu, tay cầm tiền má đưa và nghe những lời căn dặn quen thuộc, nó rời
khỏi nhà lúc bốn giờ ba mươi sáng. Tiếng leng keng cái chuông lắc đánh nhịp theo bước
chân xa dần của nó.
Ngoài đường hãy còn tối lắm, sương đêm còn vương vất. Gió phả từng cơn mang theo
chút khí lạnh se se buổi sớm cũng đủ nhắc nhở thằng Nhẫn kéo lại cổ áo mặc dù trước
khi ra khỏi nhà má nó đã giúp nó cài cúc cẩn thận. Tít trên cao, mấy cái bóng đèn đường
trố con mắt thô lố nhìn xuống cái bóng dáng quen thuộc của thằng nhỏ đang lùi lũi đi trên
đường, cái thùng kem to cặp bên hông gần đụng đất. Nó đi đến đâu, những con mắt thô lố
ấy cố nhìn theo đó, làm hắt rất nhiều cái bóng của thằng nhỏ, bóng này đổ đè lên bóng
kia, tiếp nối nghiêng dài theo con phố.
Trên đường đi, thằng Nhẫn ghé vào gánh xôi của bà Tư bến đò. Quen thuộc đến mức nó
còn cách gánh xôi mấy bước chân thì bà Tư đã vói tay đưa gói xôi cho nó, rồi bà cầm tiền
của thằng nhỏ đưa, không cần xem lại, bỏ rơi keng vào rổ nhỏ trước mặt.
_ Bán đắt nghe mậy
_ Dạ, con cám ơn bà Tư
Hãng kem nằm bên kia dốc cầu Tân Thuận, cách nhà bốn cây số đường đi bộ. Tiếng là
hãng nhưng chỉ là một căn nhà to rộng đâu chừng hai chục bước chân bước hết sức của
nó. Sở dĩ nó biết vậy là vì có hôm chờ lấy kem, nó buồn chân đi dọc hãng kem đếm thử.
Còn sâu bên trong có bao nhiêu thì nó không chắc lắm, vì nó chỉ đến khu vực lấy kem mà
thôi. Trời vẫn chưa sáng hẳn, cửa hãng mới mở hé đủ người và thùng kem cặp hông đi
vào. Cách cửa ra vào khoảng bảy bước chân, bên góc trái kê một cái bàn cũ kỹ, một ít sổ
sách nhỏ cũng cũ mèm, quăng góc, nằm mất trật tự. Phía sau cái bàn ấy, một ông người
Hoa trung niên to béo, cố chèn ép cái thân phì nộn vào chiếc ghế dựa. Tiếng máy kành
kành kành xạch xạch xạch đều đều như bài hát ru hay nhất đến người lớn như ông người
Hoa ấy cũng lim dim gà gật, người ông chảy dài trên chiếc ghế. Chỉ duy nhất một anh thợ
phụ chạy tới chạy lui giữa bốn năm dãy những khối hộp chữ nhật to đùng, nằm song song
dọc hãng. Thằng Nhẫn lách mình bước vào, tiếng leng keng của cái chuông gọi ông
người Hoa trở dậy, chiếc ghế cọt kẹt từng tiếng khi ông lách qua lách lại sửa mình ngồi
ngay ngắn. Nó bước đến cái bàn.
_ Nhiêu ? – Chú Tàu hỏi vắn tắt
_ Dạ con lấy đậu xanh, đậu đỏ, xi rô dâu, xi rô chanh mỗi thứ năm chục, cà rem bẹ đậu
xanh, bạc hà mỗi thứ hai chục.
Chú Tàu nguệch ngoạc ghi mấy chữ vô sổ, tay tanh tách kéo lên kéo xuống mấy cái hột
gỗ trên bàn tính rồi báo số tiền :
_ Hai trăm bảy mươi đồng, thằng nhỏ
Nó đưa chú Tàu hai tờ một trăm và hai tờ năm chục rồi chờ chú Tàu trả lại tiền thừa,
không quên nhắc nhở :
_ Chú nhớ thối con tiền lẻ nghe
Trả tiền xong, nó bước đến một cái khối chữ nhật gần nhất, bên trong cái hộp to ấy cơ
man nào là kem. Anh thợ phụ đã đứng đó. Thằng Nhẫn mở nắp thùng, lôi bao bị lên và
banh miệng bao ra để anh thợ phụ đếm kem bỏ vào. Anh vừa đếm, vừa ngáp lại vừa nói:
_ Lấy nhiều quá mày mang nặng riết lớn hông nổi nhe thằng nhỏ. Xong rồi, cho thêm
mày mười cây nè nhen. Bán đắt nghe mậy.
_ Cám ơn anh.
Nó cười tít mắt, cuốn miệng bao, đậy nắp thùng, ràng rịt cẩn thận rồi lấy sức nhấc cái
thùng kem giờ đã nặng trĩu, mang lên vai, bước ra cửa hãng.
Bắt đầu một ngày làm việc của thằng Nhẫn. Nó na thùng kem nặng trì lúc bên vai phải,
lúc bên vai trái, hướng về phía trường học Nguyễn Trãi, quận 4. Đến trước cổng trường
nó thả thùng kem xuống trước mặt, tay lắc cái chuông liên hồi. Khi chuông reo vào lớp,
nó quải cái thùng lên vai, lặc lè đi về hướng Tôn Đản. Nó luồn sâu vào những con ngõ
hẻm, chân đi, chốc chốc tay lắc chuông vài cái. Nó cứ độ chừng tiếng leng keng của cái
chuông vang được bao xa thì lại lắc tiếp, và cứ thế, nó vừa đi vừa lắc chuông suốt buổi.
Nắng lên cao, lưng áo thằng Nhẫn đã rịn ướt mồ hôi sau mấy tiếng đồng hồ lội bộ với
thùng kem trĩu nặng. Ra khỏi những con hẻm chằng chịt khu Tôn Đản, quận 4 thì nó bán
được phân nữa số kem. Vừa bước ra vùng sáng trước mặt, nó định thần nhìn lại coi mình
đang ở khu vực nào. Con đường lớn trước mắt thì chắc chắn là đường Tôn Thất Thuyết
rồi, vì nó đi bán mỗi ngày, ngày nào nó cũng đi theo lộ trình như vậy – lấy kem – đi
ngang trường Nguyễn Trãi – vô đại con hẻm nào đó của khu Tôn Đản, rồi như lươn như
lạch, cứ có nhà cửa, có đường đi là nó đi. Nó còn nhớ lần đầu tiên đi vào một con hẻm, đi
miệt mài, ngõ ngách ngoằn nghoèo uốn lượn trái phải ngang dọc lung tung, lúc thì nhà,
lúc thì chợ nhóm, lúc thì quán nhỏ, lúc thì miếu thờ, lúc lại có vũng rau muống, … v.v
làm nó như lạc vào mê cung nên nó vừa đi vừa lo lắng, cứ mỗi lần bán được vài cây kem,
nó lại hỏi người ta :
_ Chú ơi, hẻm này ra được ngoài đường hôn chú ?
_ Hẻm nào mà không ra đường mậy ? Mày cứ đi hồi ra đường Tôn Thất Thuyết đó thằng
nhỏ.
Tới hồi ra được đường lớn thì thùng kem của nó chỉ còn chừng chục cây. Nó mừng lắm.
Hôm sau nó lại vào con hẻm đó, nhưng vì hẻm nhỏ đan qua lại chằng chéo nên nó đâu
nhớ hết hôm qua nó đi ngõ nào. Vậy là nó cứ đi, và khi bước ra đường Tôn Thất Thuyết
thì nó thêm một lần hoảng hồn vì quang cảnh lạ hoắc không giống hôm qua. Thêm một
lần nữa thì nó đã hiểu là có rất nhiều ngõ dẫn ra đường Tôn Thất Thuyết, chỉ có khác
nhau là đang ở quãng nào mà thôi.
Như hôm nay chẳng hạn, nhìn quãng đường nó đã định được ở đâu : xuôi về hướng bên
phải, còn khoảng vài chục bước chân có một bến đò nhỏ, bến đỗ bên kia là Long Kiểng –
mặt đường Trần Xuân Soạn, nếu đi hướng này thì thằng Nhẫn sẽ nhanh đến nhà nhất.
Hướng ngược lại, xa hơn rất nhiều, rồi lại phải băng qua cây cầu Tân Thuận cao vòi vọi,
lại thêm quãng đường dài sau khi xuống dốc cầu qua kho hàng Tân Thuận, qua cư xá
Ngân Hàng, qua luôn bến đỗ khách của cái bến đò vừa nhắc khi nãy, đến đó mới gần khu
vực nhà nó. Phân vân, rồi nó quay ra bên trái, nó quyết định đi về hướng cầu Tân Thuận.
Bình thường, nó hay chọn hướng đi về nhà bằng cách qua đò. Vừa qua bên kia sông, thì
cái trường Tân Qui – nơi nó học, đã lù lù ở đó. Nó canh giờ ra chơi của học trò, thả thùng
kem xuống trước mặt, vừa được nghỉ chân, vừa tranh thủ bán cho hết số kem còn lại rồi
sau đó là đi thẳng về nhà, ăn nhanh bữa cơm, chuẩn bị bài vở rồi đi đến trường.
Hôm nay, thùng kem còn hơn quá nữa nên nó chọn hướng đi xa để bán thêm. Xuống
được dốc cầu Tân Thuận, đến cư xá Ngân Hàng, nó quẹo vô sân bóng đang có rất nhiều
thanh niên và mấy đứa con nít cỡ nó đang tụ tập. Ngoài sân nắng vàng rực, chiếu óng ánh
vài cái lưng trần đẫm mồ hôi trong đám đông đang ra sức tranh nhau quả bóng. Thằng
Nhẫn chọn một gốc cây sát rào có chút bóng mát, nó ra sức lắc chuông, cứ như là chuông