Đại cương Áp xe gan do Amip
(Kỳ 1)
I. ĐẠI CƯƠNG
Áp xe gan do Amip là một bệnh hay gặp trong các bệnh nhiễm khuẩn gan
mật.
1. Sự thường gặp
- Theo Harrisson 1995 bệnh Amip ở Hoa kỳ chiếm 1-5% tổng số các
bệnh nhiễm khuẩn, còn các xứ nhiệt đới thì chiếm 25%. Riêng áp xe gan do Amip
gặp nhiều ở các nước như: Mexico ( Nam mỹ ), Đông nam Á, Tây phi và Nam phi.
- Theo thống kê của OMS (1985 ): châu Phi là nơi có tỷ lệ áp xe gan do
Amip cao nhất 43,6% các bệnh gan mật nhiệt đới.
- Ở Việt nam: tại bệnh viện Bạch Mai từ 1977-1990 gặp 158 ca Nguyễn
Khánh Trạch (1991). Tại Quân y viện 108 từ 1988-1994 gặp 82 ca Vũ Bằng Đình
(1995)
- Thống kê tử vong của Quân y viện 103 từ 1982-1992 tử vong do áp xe
gan chiếm 3,7% các bệnh về tiêu hoá và 0,86% trong tử vong chung Hoàng Gia
Lợi (1993 ).
2. Amip gây bệnh
Entamoeba vegetative histolytica 20 - 40mcg thể này ăn hồng cầu và là thể
Amip gây bệnh.
3. Giải phẫu bệnh
Tổn thương ở gan có 2 mức độ theo giai đoạn:
- Giai đoạn xung huyết: gan to, đỏ đặc biệt đỏ xẫm tại ổ viêm nhiễm.
- Giai đoạn thành ổ: ổ áp xe hình thành ổ mủ có màu Sôcôla (do tan máu
tại chỗ ) thường là một ổ mủ lớn chứa 1- 2 lít mủ, cũng có thể vài ổ nhỏ thông với
nhau.
II. TRIỆU CHỨNG HỌC
1. Triệu chứng lâm sàng
a. Thể điển hình:
Áp xe gan thế điển hình là thể hay gặp nhất chiếm khoảng 60-70% trường
hợp, có 3 triệu chứng chủ yếu hợp thành tam chứng Fontam ( sốt, đau hạ sườn
phải, gan to ).
- Sốt : có thể 39 - 400C, có thể sốt nhẹ 37.5 - 380C. Thường sốt 3 - 4 ngày
trước khi đau hạ sườn phải và gan to nhưng cũng có thể xảy ra đồng thời với 2
triệu chứng đó.
- Đau hạ sườn phải và vùng gan : đau mức độ cảm giác tức nặng nhoi
nhói từng lúc, đau mức độ nặng, đau khó chịu không dám cử động mạnh. Đau hạ
sườn phải xuyên lên vai phải, khi ho đau tăng. Đau triền miên kéo dài suốt ngày
đêm.
- Gan to và đau : gan to không nhiều 3-4 cm dưới sườn phải mềm, nhẵn,
bờ tù, ấn đau. Làm nghiệm pháp rung gan (+), dấu hiệu Iouddlow (+).
Ngoài tam chứng Fontan là chủ yếu có thể gặp một số triệu chứng khác ít
gặp hơn:
- Rối loạn tiêu hoá : ỉa lỏng hoặc ỉa nhày máu giống lỵ, xảy ra đồng thời
với sốt trước hoặc sau sốt vài ba ngày.
- Mệt mỏi, gầy sút nhanh làm cho chẩn đoán nhầm là ung thư gan.
- Có thể có phù nhẹ ở mu chân (cắt nghĩa dấu hiệu này: do nung mủ kéo
dài dẫn đến hạ Protein máu gây phù).
- Cổ trướng: Đi đôi với phù hậu quả của suy dinh dưỡng, không có tuần
hoàn bàng hệ.
- Tràn dịch màng phổi : thường do áp xe vỡ ở mặt trên gan gần sát cơ
hoành gây phản ứng viêm do tiếp cận, do đó tràn dịch không nhiều thuộc loại dịch
tiết, dễ nhầm lẫn với các bệnh ở phổi.
- Lách to : rất hiếm gặp, lách to ít l - 2cm dưới bờ sườn trái dễ nhầm với
xơ gan khoảng cửa.
b. Thể không điển hình
Biểu hiện theo thể lâm sàng:
- Thể không sốt : thật ra hoàn toàn không sốt thì không có mà là sốt rất ít
một ba ngày rồi hết hẳn làm cho bệnh nhân không để ý, chỉ thấy đau hạ sườn phải,
gầy sút cân... thể này gặp 9,3%.
- Thể sốt kéo dài hàng tháng trở lên liên tục hoặc ngắt quãng, gan không
to thậm chí cũng không đau gặp 5%.
- Thể vàng da : chiếm 3% do khối áp xe đè vào đường mật chính. Thể
này bao giờ cũng nặng, dễ nhầm với áp xe đường mật hoặc ung thư gan, ung thư
đường mật.
- Thể không đau : gan to nhưng không đau, do ổ áp xe ở sâu hoặc ổ áp xe
nhỏ, thể này chiếm khoảng l,9%.
- Thể suy gan : do ổ áp xe quá to phá huỷ 50% tổ chức gan, ngoài phù cổ
trướng thăm dò chức năng gan bị rối loạn, người bệnh có thể chết vì hôn mê gan.
- Thể theo kích thước của gan : gan không quá to do ổ áp xe nhỏ, nhưng
ngược lại gan quá to ( to quá rốn ) to có khi tới hố chậu.
- Thể áp xe gan trái : rất ít gặp, chiếm khoảng 3 -5% trường hợp, chẩn
đoán khó, dễ vỡ vào màng tim gây tràn mủ màng tim.
- Thể phổi màng phổi : do viêm nhiễm ở gan lan lên gây phản ứng màng
phổi, hay do vỡ ổ áp xe lan lên phổi.
Triệu chứng lâm sàng phần lớn là triệu chứng ở phổi (ho, đau ngực, khạc
đờm) và triệu chứng màng phổi là chủ yếu, triệu chứng về áp xe gan không có
hoặc lu mờ. Thể này chẩn đoán rất khó, thường nhầm với bệnh của phổi màng
phổi.
- Thể có tràn dịch màng ngoài tim : ngay từ đầu khi thành lập ổ áp xe ở
gan đã có biến chứng vào màng ngoài tim, triệu chứng về bệnh tim nổi bật, còn
triệu chứng về áp xe gan bị che lấp di. Thể này thường chẩn đoán nhầm là tràn
dịch màng ngoài tim.
- Thể giả ung thư gan : gan cũng to và cứng như ung thư gan, hoặc cũng
gầy nhanh. Thể này gặp tỷ lệ 15 -16% trường hợp.
