33
0
ĐÁNH GIÁ CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ CÁC DOANH NGHIỆP
KHỞI NGHIỆP SÁNG TẠO Ở VIỆT NAM
ThS. Nguyễn Thu Hà
Học viện Cán bộ thành phố Hồ Chí Minh
Tóm tắt
Trong những năm qua, quá trình đô thị hóa và phát triển kinh tế xã hội trên
địa bàn cả nước đã đạt được nhiều thành tựu hết sức to lớn về phát triển kinh tế,
phát triển xã hội cân bằng, ổn định và vấn đề bảo vệ môi trường ngày càng được
quan tâm sâu sắc. Trong đó, việc thúc đẩy các doanh nghiệp không ngừng đổi mới,
sáng tạo chính là động lực đóng góp cho tăng trưởng kinh tế và thu ngân sách của
cả nước. thời gian qua Nhà nước đã xây dựng nhiều chính sách để hỗ trợ và thúc
đẩy các doanh nghiệp đồi mới sáng tạo, Nghị quyết Đại hội XII của Đảng cũng đã
khẳng định: Khuyến khích đẩy mạnh quá trình khởi nghiệp kinh doanh; Có chính
sách thúc đẩy phát triển các doanh nghiệp Việt Nam cả về số lượng và chất lượng,
thật sự trở thành lực lượng nòng cốt, đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện
đại hóa. Tuy nhiên, thực trạng thực thi các chính sách này trên thực tế còn một tồn
tại một số khó khăn, hạn chế ảnh hưởng đến sự phát triển chung cho môi trường
sinh thái khởi nghiệp. Bài viết dưới đây, sẽ nhìn nhận lại một số chính sách hỗ trợ
doanh nghiệp khởi nghiệp và đánh giá thực trạng thực hiện chính sách này thời
gian qua nhằm xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới, sáng tạo thuận lợi
cho doanh nghiệp phát triển góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và tăng trưởng
kinh tế của quốc gia.
Từ khóa: Chính sách khởi nghiệp, khởi nghiệp sáng tạo, doanh nghiệp khởi nghiệp
1. Đặc vấn đề
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng,
nền kinh tế của Việt Nam trong những năm qua đã có những bước phát triển nhanh,
mạnh. Cụ thể kinh tế Việt Nam năm 2018 khởi sắc trên cả ba khu vực sản xuất, cung
- cầu của nền kinh tế cùng song hành phát triển. Tăng trưởng kinh tế năm 2018 đạt
7,08% so với năm 2017 - mức tăng cao nhất 11 năm qua. Chất lượng tăng trưởng và
môi trường đầu tư kinh doanh được cải thiện, doanh nghiệp thành lập mới tăng mạnh.
Có được những kết quả này trong thời gian qua có sự đóng góp tích cực của doanh
nghiệp khởi nghiệp đó là việc đẩy mạnh ứng dụng các thành tựu của cuộc cách mạng
4.0, kết nối khai thác các nguồn lực cho phát triển kinh tế, khuyến khích thanh niên
sinh viên trí thức trẻ tham gia khởi nghiệp tạo ra nhiều việc làm mới, hướng tới xây
331
dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp năng động trong đó mọi thanh niên - sinh viên đều
khát khao khởi nghiệp, sáng tạo để tạo ra của cải vật chất cho xã hội.
Năm 2016 được chọn là năm “Quốc gia khởi nghiệp”, điều này cho thấy vấn
đề khởi nghiệp đang được nhà nước và xã hội dành sự quan tâm đặc biệt. và một trong
những vấn đề cấp thiết để giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo phát triển
nhanh và mạnh trong bối cảnh hội nhập hiện nay là xây dựng, hoàn thiện và thực hiện
tốt chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Việc thực hiện chính sách
hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo cần phải có cơ sở khoa học, phương pháp
luận khoa học và căn cứ vào tình hình thực tế. Tuy nhiên, việc thực hiện chính sách
hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo vẫn còn mốt số vướng mắc khiến cho các doanh
nghiệp khó tiếp cận được một số chính sách về nguồn vốn, khoa học, công nghệ,
nhiều chính sách mới hiện nay chỉ mang tính khuyến khích chung chung. Tỷ lệ doanh
nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận được nguồn vốn tín dụng thấp, Quỹ Bảo lãnh tín dụng cho
doanh nghiệp nhỏ và vừa kém hiệu quả, khó khăn trong tiếp cận đất đai… Tác giả sẽ
đề cập những khó khăn vướng mắc trong quá trình thực thi chính sách mà các doanh
nghiệp gặp phải trong thời gian qua.
2. Nội dung
2.1.
Một số chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam
Với tinh thần Chính phủ đồng hành cùng doanh nghiệp, trong những năm qua,
Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các Bộ đã ban hành nhiều chính sách
hỗ trợ cho doanh nghiệp như: hỗ trợ ứng dụng, chuyển giao công nghệ; hỗ trợ tham
gia cơ sở ươm tạo, khu làm việc chung; chính sách về hỗ trợ thông tin, truyền thông,
xúc tiến thương mại, kết nối mạng lưới khởi nghiệp, sáng tạo, thu hút đầu tư từ các
quỹ đầu tư khởi nghiệp…Tùy vào từng trường hợp mà các hỗ trợ liên quan đến thủ
tục pháp lý, mặt bằng sản xuất, văn phòng làm việc, công nghệ, đào tạo nhân lực, bảo
lãnh tín dụng, tiếp nhận vốn từ các quỹ đầu tư, thị trường tiêu thụ, xúc tiến thương
mại, kết nối đối tác, thuế thu nhập doanh nghiệp...cụ thể như:
Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa được Quốc hội thông qua và có hiệu lực
vào ngày 1/1/2018 là cơ sở pháp lý quan trọng để định hướng doanh nghiệp phát triển
mạnh mẽ. Luật hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa quy định các điều kiện để doanh
nghiệp khởi nghiệp sáng tạo nhận hỗ trợ. Theo đó, nếu doanh nghiệp khởi nghiệp
sáng tạo đáp ứng hai tiêu chí sau sẽ nhận được sự hỗ trợ theo quy định, bao gồm: Một
là, có thời hạn không quá năm năm kể từ ngày đựợc cấp giấy chứng nhận đăng ký
doanh nghiệp lần đầu; Hai là, chưa chào bán chứng khoán ra công chúng.
Thực hiện chủ trương của Đảng, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách quan
trọng như Nghị định số 34/2018/NĐ-CP ngày 8/3/2018 về việc thành lập, tổ chức và
hoạt động của Quỹ Bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.
33
2
Tiếp đó, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 35/NQ-CP ngày 16/5/2016 của
Chính Phủ về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp đến năm 2020. Theo Nghị quyết, đến
năm 2020, cả nước có ít nhất một triệu doanh nghiệp hoạt động, trong đó có các doanh
nghiệp có quy mô lớn, nguồn lực mạnh. Khu vực tư nhân Việt Nam đóng góp khoảng
48 - 49% GDP, khoảng 49% tổng vốn đầu tư toàn xã hội. Hàng năm, có khoảng 30 -
35% doanh nghiệp Việt Nam có hoạt động đổi mới sáng tạo.
Quyết định số 844/QĐ-TTg ngày 18/05/2016 của Thủ tướng Chính phủ về
việc phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia
đến năm 2025” (Đề án 844). Đây là văn bản chính sách đầu tiên, bao quát nhất và
là nền tảng về chính sách hỗ trợ đối với doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo của Việt
Nam. Đề án được xây dựng và chủ trì triển khai thực hiện bởi Bộ Khoa học và Công
nghệ, có phạm vi bao trùm toàn quốc; hướng tới cá nhân, nhóm cá nhân có dự án
khởi nghiệp, doanh nghiệp khởi nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh dựa trên
khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới; doanh nghiệp khởi
nghiệp có thời gian hoạt động không quá 5 năm kể từ ngày được cấp Giấy chứng
nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu; tổ chức cung cấp dịch vụ, cơ sở vật chất - kỹ
thuật, đầu tư, truyền thông cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, hoạt động hiệu quả,
đáp ứng các tiêu chí của Đề án.
Ngoài ra, một số địa phương tiêu biểu như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh,
Hải Phòng đã ban hành đưa ra các định hướng, mục tiêu và giải pháp cơ bản về hỗ
trợ, phát triển doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo như: tại thành phố Hồ Chí Minh,
Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh đã ban hành Quyết định số 2953/QĐ-UBND
ngày 07/6/2016 về việc thực hiện Chương trình nghiên cứu khoa học, phát triển
công nghệ và nâng cao tiềm lực khoa học và công nghệ giai đoạn 2016-2020; Quyết
định số 4181/QĐ-UBND ngày 15/8/2016 về việc thực hiện Chương trình hỗ trợ
doanh nghiệp nhỏ và vừa đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội
nhập quốc tế giai đoạn 2016 - 2020. Quyết định số 2954/QĐ-UBND ngày 7/6/2016
về việc thực hiện Chương trình thúc đẩy phát triển thị trường khoa học và công nghệ
giai đoạn 2016-2020 nhờ vậy tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay có trên 350.000
doanh nghiệp, đóng góp trung bình hằng năm khoảng 22% tổng sản phẩm quốc nội,
1/3 sản lượng công nghiệp, 1/3 tổng thu ngân sách và 1/4 tổng kim ngạch xuất khẩu
của cả nước.
- Còn tại Hải Phòng ngày 05/6/2017, Ủy ban nhân dân thành phố đã ban hành
Quyết định số 1394/QĐ-UBND phê duyệt Kế hoạch Phát triển hệ sinh thái khởi
nghiệp đổi mới sáng tạo thành phố Hải Phòng đến năm 2020, với mục tiêu đến năm
2020: Hỗ trợ 100 dự án khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, trong đó, ít nhất 20% dự án gọi
được vốn thành công từ các nhà đầu tư; Phát triển 50 doanh nghiệp khởi nghiệp đổi
mới sáng tạo, trong đó ít nhất 20 doanh nghiệp được chứng nhận là doanh nghiệp
333
khoa học và công nghệ; Thành lập Trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo
tổng hợp của thành phố; có từ 2 - 3 trung tâm, cơ sở hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng
tạo theo hình thức xã hội hóa hoặc đối tác công tư.
- Ở Hà Nội, Hội đồng nhân dân thành phố đã ban hành Nghị quyết số
05/2019/NQ- Hội đồng nhân dân ngày 08/7/2019 về việc thông qua chủ trương ban
hành Đề án Hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn
2019-2025 và các chính sách hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo thuộc Đề án. Ủy ban nhân
dân thành phố Hà Nội đã ban hành Quyết định số 4665/QĐ-UBND ngày 05/9/2018
về việc ban hành đề án hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn thành phố Hà Nội
đến năm 2020
Nhìn chung, các văn bản chính sách cấp trung ương và địa phương, trong đó
có trong phạm vi toàn quốc và từng địa phương. Các chính sách này không có giá trị
áp dụng bắt buộc (không phải quy phạm pháp luật) nhưng lại tạo cơ sở để thúc đẩy
các cơ quan có thẩm quyền triển khai các hoạt động thực tế. Cụ thể, các chính sách
về hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam bao gồm:
- Quyết định 171/QĐ-BKHCN ngày 7/2/2017 của Bộ Khoa học và Công nghệ
phê duyệt danh mục nhiệm vụ đặt hàng thuộc Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp
đổi mới sáng tạo quốc gia đến 2025” bắt đầu thực hiện từ năm 2017 và Quyết định
3362/QĐ-BKHCN về việc ban hành quy định tạm thời xử lý hồ sơ tham gia Đề án
“Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến 2025”. Đây là hai văn
bản cấp Bộ nhằm triển khai Đề án hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo thông
qua kênh đề tài, đề án, dự án khoa học và công nghệ cấp quốc gia (nhiệm vụ hàng
năm) thuộc phạm vi quản lý của Bộ Khoa học và Công nghệ;
- Quỹ Khởi nghiệp doanh nghiệp khoa học và công nghệ được thành lập ngày
16/12/2014 theo Quyết định số 1286/QĐ-BNV của Bộ trưởng Bộ Nội vụ nhằm thu
hút đội ngũ tri thức, tổ chức, cá nhân, doanh nhân, nhà khoa học đóng góp vào các
lĩnh vực phát triển kinh tế, tham gia thành lập các doanh nghiệp khoa học công nghệ;
- Chương trình Thanh niên Khởi nghiệp giai đoạn 2016-2021, nhằm tạo lập
môi trường thuận lợi để thúc đẩy, hỗ trợ thanh niên trong quá trình khởi nghiệp, đổi
mới sáng tạo;
- Các nghị quyết của các hội đồng nhân dân tỉnh, các quyết định, kế hoạch,
chương trình của Ủy ban nhân dân tỉnh về khởi nghiệp và khởi nghiệp sáng tạo ở các
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Phần lớn các văn bản này được ban hành trong
năm 2017, thực hiện Quyết định số 844/QĐ-TTg…và một số văn bản hỗ trợ doanh
nghiệp nhỏ và vừa được triển khai vừa qua.
Tựu chung lại, nội dung của một số chính sách, quy định pháp luật về hỗ trợ
doanh nghiệp đổi mới sáng tạo ở Việt Nam tập trung ở một số nội dung sau:
33
4
Một là điều kiện để các doanh nghiệp này nhận hỗ trợ. Điều kiện để doanh
nghiệp khởi nghiệp sáng tạo nhận được sự hỗ trợ trực tiếp của Nhà nước thông
qua các hỗ trợ về tín dụng, hỗ trợ về thuế, hỗ trợ về cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất
hoặc hỗ trợ gián tiếp thông qua các chính sách hỗ trợ về vốn là hết sức quan trọng.
Xác định điều kiện để doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo nhận được hỗ trợ sẽ giúp
nguồn lực được tập trung và dành cho đúng đối tượng, tránh dàn trải và thiếu hiệu
quả. Điều kiện để doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo được nhận hỗ trợ tập trung
vào các vấn đề sau:
- Quy mô doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo: Nguồn lực hỗ trợ là có giới hạn,
chính vì vậy, quy mô doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo không quá lớn mới được
nhận các hỗ trợ về vốn, nhằm đảm bảo các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo có cơ
hội nhận được sự hỗ trợ đầy đủ trong thời gian đầu thành lập. Tất nhiên, các hỗ trợ
khác không tốn quá nhiều nguồn lực vẫn áp dụng cho các doanh nghiệp khởi nghiệp
sáng tạo, không phân biệt quy mô.
- Chưa chào bán chứng khoán: Các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo khi
chào bán chứng khoán ra thị trường thì cơ bản đã trở thành một công ty có quy mô,
có giá trị thương hiệu nên sẽ không nhận được sự hỗ trợ một số nguồn lực.
- Thời gian thành lập không quá 5 năm: Việc quy định thời gian nhận hỗ trợ
sẽ giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo không ngừng hoàn thiện, tránh tình
trạng ỷ lại vào các nguồn lực của nhà nước mà không chịu trưởng thành.
Hai là các hỗ trợ về vốn: Các hỗ trợ về vốn tập trung vào việc xây dựng hành
lang pháp lý, cơ chế hỗ trợ cho các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ đầu tư khởi nghiệp
sáng tạo, các nhà đầu tư thiên thần, đầu tư mạo hiểm nhằm khuyến khích việc tham
gia đầu tƣ vốn của các nhà đầu tư trong và ngoài nƣớc thông qua việc góp vốn vào
các quỹ đầu tư, rót vốn vào các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo hoặc mua lại tỉ lệ
sở hữu các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo trong giai đoạn đầu, cũng như các
vòng kêu gọi góp vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Như vậy, các doanh
nghiệp khởi nghiệp sáng tạo sẽ được hỗ trợ vốn từ ngân sách nhà nước và từ các tổ
chức, nhà đầu tư tư nhân.
Ba là các hỗ trợ về tín dụng: Hỗ trợ tín dụng đối với doanh nghiệp khởi
nghiệp sáng tạo bao gồm: Các ưu đãi tín dụng, hỗ trợ lãi suất, bảo lãnh vay vốn từ
các tổ chức tín dụng thông qua ngân hàng chính sách xã hội, các quỹ đổi mới công
nghệ quốc gia, quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia, quỹ hỗ trợ doanh
nghiệp khởi nghiệp sáng tạo được áp dụng đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp
sáng tạo đáp ứng điều kiện là doanh nghiệp nhỏ và vừa, hoặc đáp ứng được các
tiêu chí đối với doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Các hỗ trợ tín dụng đến từ hai
nguồn chính:
