143
TỪĐIMỚISÁNGTẠOĐẾNCHUYỂNĐỔISỐ:
DOANHNGHIỆPLÀHẠTNHÂNPHÁTTRIỂNBỀNVỮNG
ĐặngXuânTờng
Email:truongdx@hachi.com.vn
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:30/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:30/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:17/11/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.939
Tómtắt:TrongbốicảnhCáchmạngcôngnghiệp4.0vàchuyểnđổisốtoàncầu,bài
viếtnàyphântíchvaitròtrungtâmcủadoanhnghiệptrongtiếntrìnhđổimớisángtạohướng
tớipháttriểnbềnvững.Khácvớicácnghiêncứutrướcchủyếutậptrungvàochínhsách
hoặccôngnghệ,côngtrìnhnàytiếpcậntừgócnhìndoanhnghiệpnhưhạtnhânkếtnốitri
thức,côngnghệvàthịtrường,quađólàmrõcơchếdoanhnghiệpchuyểnhóatrithứcthành
giátrịkinhtế.Pơngphápnghiêncứuđịnhtínhđượcsửdụngthôngquaphântíchnội
dungcáctàiliệuthứcấpcóchọnlọc,kếthợptổnghợplýthuyếtvàđốichiếuthựctiễnViệt
Nam.Kếtquảchothấydoanhnghiệpgiữvaitròdẫndắttrongbakhíacạnh:(1)chuyểnhóa
trithứcvàđổimớisảnphẩm,(2)thúcđẩychuyểnđổisốtrongquảntrịvàvậnhành,(3)kiến
tạohệsinhtháihợptácvớiviện,trườngvànhàđầu.Tnghợpđinhìnhchươngtrình
SMEdxchứngminhhiệuquảcủaviệcsốhóaquytrìnhgiúpdoanhnghiệpnhỏvàvừanâng
caonăngsuất,mởrộngthịtrườngvàlantỏađổimới.Nghiêncứuđềxuấthoànthiệnthểchế,
đầutưhạtầngsố,đàotạokỹnăngsốvàkhuyếnkhíchhợptácđachiềunhằmcủngcốnăng
lựccạnhtranhvàpháttriểnbềnvững.
Từkhoá:doanhnghiệp,đổimớisángtạo,chuyểnđổisố,pháttriểnbềnvững,kinhtếsố,
SMEdx
1CôngtycổphầncôngnghệcaoHachiViệtNam,NCSĐạihọcPhenikaa
I.Đặtvấnđề
TrongbốicảnhtoàncầuhóavàCách
mạngcôngnghiệplầnthứtư(CMCN4.0),
đổimớisángtạovàchuyểnđổisốđãtr
thành xu thế tất yếu của pháttriển kinh
tế - xã hội. Đổi mới sángtạo khôngchỉ
thểhiệnởviệctạorasảnphẩmhaydịch
vụmới,màcònbaohàmcáccảitiếntrong
quytrình,môhìnhkinhdoanhvàphương
thức quản trị nhằm nâng cao năngsuất,
hiệu quả và năng lực cạnhtranh. Trong
khi đó, chuyển đổi số được hiểu quá
trìnhứngdụngcôngnghệsốvàomọilĩnh
vựchoạtđộngcủatổchức,hướngtớithay
đổicănbảncáchthứcdoanhnghiệpvận
nhvàtạoragiátrịmớichokháchhàng
144
cộngđồng.Haiquátrìnhnàyđangdiễn
ra song hành, tác động sâu sắc đến cấu
trúcvàđộnglựcpháttriểncủanềnkinh
tếtncầu.
Doanh nghiệp đóng vai trò trung
mtrongtiếntrìnhđó.Làhạtnhâncủa
nềnkinhtế,doanhnghiệpkhôngchỉtạora
củacảivậtchất,việclàmvàthunhập,mà
cònlàtácnhântrựctiếptriểnkhaiđổimới
ngtạovàchuyểnđổisố.Thựctiễnquốc
tếchothấynhữngnềnkinhtếcókhuvực
doanhnghiệpnăngđộng,sángtạovàsố
hóamạnhthườngđạttốcđộtăngtrưởng
caovàkhảnăngthíchngtốttrướcbiến
động.TạiViệtNam,quátrìnhchuyểnđổi
số quốc gia và chiến ợc phát triển hệ
sinhthái đổi mới sáng tạo đềuxác định
doanhnghiệplàlựclượngtiênphongvà
nhân tố quyết định thànhcông của mục
tiêupháttriểnbềnvững.Tuynhiên,bên
cạnhnhữngcơhộimởratừthịtrườngsố
các chính sách hỗ trợ, doanh nghiệp
Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều
tháchthứcnhưhạnchếvềnguồnlựctài
chính,thiếuhụtnhânlựcsố,ràocảnthể
chếvàhạtầngcôngnghệchưađồngbộ.
Mặc dù đã có nhiều công trình
nghiên cứu trong ngoài ớcđề cập
đếnđổimớisángtạo,chuyểnđổisốvà
pháttriểnbềnvững,phầnlớncnghiên
cứu này tậptrungtừ gócđộ cnhsách
hoặccôngnghệ,trongkhivaittrung
tâmcủadoanhnghiệpnhưchủthểkiến
tạo lan tỏa đổi mới vẫn chưa đưc
phântíchmộtchhệthống.Ngoàira,đa
sốngtrìnhchỉxemtriênglẻđổimới
sángtạohoặcchuyểnđổisố,chưalàmrõ
mốiquanhệnộitạivàsựbổtrgiữahai
tiến trình này trong bối cảnh phát triển
bềnvng.Chínhsựthiếuhụtvềgócnhìn
tíchhợpnàytạonênkhoảngtrốngtrong
nghiêncứuhiệnnay.
Xuất phát từ khoảng trống đó, bài
oyhướngđếnphântíchvaitròcủa
doanhnghiệpnhưhạtnhântrongtiếntrình
từ đổi mớisáng tạo đến chuyểnđổi số,
quađólàmsángtỏcơchếdoanhnghiệp
chuyển hóatrithứcthànhgiá trịkinhtế
đónggópomụctiêupháttriểnbền
vữngcủaquốcgia.Nghiêncứuđồngthời
đề xuất một sốhàm ý chính sáchnhằm
ngcườngnănglựccạnhtranh,thúcđẩy
đầutưcôngnghệ,pháttriểnnguồnnhân
lựcsốvàmởrộnghợptáctronghệsinh
tháiđổimớisángtạotạiViệtNam.
II.Cơsởlýthuyết
Khái niệm đổi mới sáng tạo: Đổi
mới sáng tạo (innovation) đưc định
nghĩatheoOECD(2005)làvictriểnkhai
một sản phẩm (hàng hóa hoặc dịch vụ)
mớihoặcđượccảitiếnđángkể,mộtquy
trình, một phương pháp marketing hay
mộtphươngpháptổchứcmớitrongthực
tiễnkinhdoanh,tổchứcnơilàmviệchoặc
quanhệđốingoại.Đổimớisángtạokhông
chỉgắnliềnvớiphátminhcôngnghệmà
còn bao gồm cả cải tiến mô hình kinh
doanh,quảntrị,vàvănhóadoanhnghiệp.
Nhờ đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp có
thểgiatănggiátrị,cảithiệnnănglựccạnh
tranh,đồngthờimởrộngcơhộitiếpcận
thịtrường.
Khái niệm của chuyển đổi số:
Chuyển đổi số (digital transformation)
đượchiểulàquátrìnhtíchhợpcôngnghệ
kỹthuậtsốvàomọilĩnhvựchoạtđộng,
m thay đổi căn bản cách thức doanh
nghiệpvậnhànhvàcungcấpgiátrịcho
khách hàng (Westerman et al., 2011).
Chuyểnđổisốkhôngchỉđơnthuầnlàsố
hóa dữ liệu, mà còn liên quan đến việc
thayđổimôhìnhquảntrị,chiếnợckinh
doanhvàvănhóatổchức.Đâylàmộtquá
trìnhliêntục,đòihỏisựcamkếtmnhmẽ
145
từlãnhđạodoanhnghiệpvàsựthamgia
tíchcccủatoànbộnhânviên.
Pháttriểnbềnvững(sustainability):
đượcxemlàmụctiêucuốicùngcủaquá
trìnhđổimớivàchuyểnđổisố,trongđó
doanh nghiệpvừa làngười tạoragiátrị
kinh tế, vừa chịu trách nhiệm xãhội và
bảovệmôitrường.Theomôhình“Triple
Bottom Line” (Elkington, 1997), phát
trinbềnvữngđượcđolườngquabatrụ
cột:kinhtế-xãhội-môitrường.Doanh
nghiệp khi áp dụngđổimới sángtạovà
chuyểnđổisốthànhcôngsẽnângcaohiệu
quảsửdụngtàinguyên,minhbạchthông
tin,giảmphátthảivàtốiưuvậnhành,qua
đógópphầnvàomụctiêupháttriểnbền
vữngquốcgia.
nh1.ConceptualFramework
Nguồn:(Tácgiả2025)
Tổnghợptừcáclýthuyếtnêutrên,
cóthểnhthànhchuỗilogicInnovation
→DigitalTransformation→Sustainable
Development.Trongđó,đổimớisángtạo
đóngvaitrònềntảng,tạoracácýtưởng,
trithứcvàmôhìnhkinhdoanhmới,giúp
doanh nghiệp hình thành năng lực cạnh
tranh và thích ng với thay đổi của thị
trường. Chuyển đổi số là công cụ hiện
thựchóađổimớisángtạothôngquaviệc
tích hợp công nghệ và dữ liệu vào mọi
hoạtđộng,từquảntrị,sảnxuấtđếnchăm
sóc khách hàng. Kết quả cuối cùng của
tiếntrìnhnàylàpháttriểnbềnvững,thể
hiệnquahiệuquảkinhtế,tráchnhiệmxã
hộivàbảovệmôitrường-batrụcộtcủa
môhình“TripleBottomLine”.
Trong mối quan hệ đó, doanh
nghiệp giữvai tròtrunggianvàlan tỏa,
nơichuyểnhóatrithứcđổimớithành
ứng dụng công nghệ thực tế, đồng thời
vậndụngchuyểnđổisốđểtốiưuhóahoạt
độngquảntrị,nângcaohiệuquảvàcủng
cốtráchnhiệmxãhội.Khôngchỉdừnglại
ởphạmvinộibộ,doanhnghiệpcònlàhạt
nhânkiếntạohệsinhtháihợptác,kếtnối
viện nghiên cứu, trường đại học nhà
đầu ,qua đókhuếch tánđổi mớisáng
tạoratoànbộnềnkinhtế.Chuỗiliênkết
ykhẳngđịnhdoanhnghiệpkhôngchỉlà
chủthểhưởnglợitừđổimớisángtạo
chuyểnđổisố,màcònlàtácnhândẫndắt
tiếntrìnhớngtớipháttriểnbềnvữngở
cấpđộquốcgia.
III.Phươngphápnghiêncứu
Nghiên cứu này sử dụng phương
phápđịnhtínhvớicáchtiếpcậnphântích
nội dung nhằm tổng hợp và làm rõ vai
tròcủadoanhnghiệptrongtiếntrìnhđổi
mới sáng tạo và chuyển đổi số. Phương
phápđịnhtínhchophéptácgikhôngchỉ
kháiquátlýthuyếtmàcònphântíchsâu
cácđặcđiểm,hiệntượngvàmốiquanhệ
trongbốicảnhkinhtế-xãhộiViệtNam.
Đâylàcáchtiếpcậnphùhợpvớimụctiêu
nghiêncứukhihướngđếnviệclàmrõbản
chấtvàhàmýchínhch,thayvìđolường
kiểmđịnhbằngsốliệuthựcnghiệm.
Tiêuchílựachọnnguồndữliệuchủ
yếuđượckhaitháctừcáctàiliệuthứcấp
cóđộtincậycao,baogồmcôngtrìnhkhoa
họctrongvàngoàiớcđãcôngbốtrên
tạpchí,kỷyếuhộithảo,luậnánvàsách
chuyên khảo. Ngoài ra, nghiên cứu còn
thamkhảo các báo cáo thưngniên của
Chínhphủ,BộKhoahọcvàCôngnghệ,
Bộ Thông tin và Truyền thông, Phòng
146
Thương mại Công nghiệp Việt Nam
(VCCI),cũngnhưdữliệuthốngkêquốc
giavàcácbáocáotừnhữngtổchứcquốc
tếnhưOECD,WorldBankhayUNCTAD.
Tiêuchílựachọncụthểgồm:
•Cóliênquantrựctiếpđếncácchủ
đềinnovation,digitaltransformationhoặc
sustainabilitytrongbốicảnhdoanhnghiệp.
•Đượccôngbốbởicơquan,tổchức
hoặctạpchíhọcthuậtuytín.
•Cung cấp dữ liệu, mô hình hoặc
bằngchứngthựctiễncóthểtríchxuất,đối
chiếuvàsosánh.
•Ưutiêncáccôngtrìnhcónộidung
tíchhợpgiữađổimớisángtạovàchuyển
đổisốtrongpháttrinbềnvững.
Bảng1.Quytrìnhphântíchnộidungtrongnghiêncứu
ớc Môtảhoạtđộng Kếtquđầura
1Xácđịnhmụctiêuvàphạmvinghiêncứu Xâydựngcâuhỏinghiêncứuvàkhungchủđề
2Thuthậptàiliệuthứcấptheotiêuchílựa
chọn Tậphợpdữliệucóliênquan,đángtincậy
3
hoánộidungtheonhómchủđề
chính(innovation,digitaltransformation,
sustainbility)
Bộmãvàhệthốngkháiniệmchuẩnhoá
4 Phântích,đốichiếuvàtổnghợpnộidung Nhậndiệncácmốiquanhệvàhìnhthànhkhung
lýthuyết
5Trìnhbàykếtquảvàđềxuấthàmýchính
ch Môhìnhkhungphântíchvàkếtluậnnghiêncứu
Nguồn:(Tácgiả2025)
Trongquátrìnhxửlýdữliệu,nghiên
cứuáp dụngphươngphápphântíchnội
dung(contentanalysis)đểtổnghợpvàhệ
thốnghóathôngtin.Cáctàiliệuđượcđọc,
hóavàphânloạitheonhữngnhómchủ
đề chính, từkhunglý thuyết vềđổimới
ngtạovàchuyểnđổisố,đếnvaitròcủa
doanhnghiệp,cácyếutốtácđộng,cũng
nhưbàihọckinhnghiệmvàhàmýchính
ch. Song song với đó, phương pháp
phântích-tổnghợpđượcvậndụngđểkết
nốicácluậnđiểmrờirạcthànhmộtkhung
kháiniệmlogic.Sựđốichiếuvàsosánh
giữacácnghiêncứutrongnướcvàquốc
tếgiúplàmnổibậtđặcthùcủabốicảnh
ViệtNam.Dogiớihạnvềthờilượngcủa
một bài báo khoa học, nghiên cứu chưa
tiếnhànhkhảosátđịnhlượnghoặcphỏng
vấnsâuđểkiểmchứnggiảthuyết.Vìvậy,
kếtquảchủyếudừnglạiởmứcđộmôtả
khái quát, qua đógợi mở hướngcho
cácnghiên cứutiếptheocóthểápdụng
phương pháp hỗn hợp hoặc định lượng
nhằmđolườngvàợnghóatácđộngcủa
từngyếutố.
IV.Kếtquảnghiêncứuvàthảoluận
4.1. Vai trò trung tâm của doanh
nghiệptrongđổimớisángtạovàchuyển
đổisố
Trongtiếntrìnhđổimớisángtạovà
chuyểnđổisố,doanhnghiệpgiữvịtríhạt
nhânbởiđâynơitậptrungcácnguồn
lựcvề vốn, công nghệ, nhân lựcvà khả
ngtổchứcsảnxuất-kinhdoanh.Kết
quảnghiêncứuđịnhtínhtừphântíchtài
liệu và tổng hợp ý kiến chuyên gia cho
thấy,doanhnghiệpkhôngchỉlàđốitượng
thụ hưởng chính sách đổi mới sáng tạo,
cònlàchủthểkiếntạohệsinhtháiđổi
mới.Cụthể,doanhnghiệpcóvaitròthen
chốttrênbaphươngdiện:
147
Thứ nhất, doanh nghiệp là trung
tâmchuyểnhóatrithứcthànhgiátrịkinh
tế. Các nghiên cứu về kinh tế đổi mới
(Schumpeter, 1942; OECD, 2019) đều
khẳng định rằng doanh nghiệp chính là
“động cơ” biến các ý tưởng công nghệ,
sángchếvàkếtqunghiêncứuthànhsản
phẩm,dịchvụthươngmạihóa.Chẳnghạn,
khảosátcủaBộKhoahọcvàCôngnghệ
(2022)cho thấy n 65% bằngsáng chế
nộisinhđưckhaithácthươngmạithông
quahoạtđộngcủadoanhnghiptưnhân.
Thứ hai, doanh nghiệp dẫn dắt
chuyển đổi số thông qua áp dụng công
nghệsốvàosảnxuấtvàquảntrị.TheoBáo
cáo Chỉ số chuyển đổi số doanh nghiệp
(SMEdx,BộTT&TT,2023),gần62.000
doanhnghiệpnhỏvàvừađãtrựctiếptriển
khaicácnềntảngsố,từđógiúptăngnăng
suấtlaođộngvàmởrộngthịtrưngtiêu
thụ.Điềunàychứngminhdoanhnghiệp
khôngchỉlà“ngườidùngcôngnghệ”mà
cònlàtácnhânlantỏađổimớisốtớitoàn
bộnềnkinhtế.
Thứ ba, doanh nghiệp tạo lập hệ
sinh thái hợp tác và thúcđẩy phát triển
bềnvững.Cácdoanhnghiệp,đặcbiệtlà
startupđổimớisángto,thườngchủđộng
kết nối với viện nghiên cứu, trường đại
họcvànhàđầutưđểhìnhthànhcácmô
hìnhtamgiáchợptác”(TripleHelix).Ví
dụ,trongchươngtrìnhquốcgiahỗtrợhệ
sinhtháikhởinghiệp(ISEV2016-2025),
hơn3.000startupđượchìnhthànhvớisự
thamgiađồnghànhcủadoanhnghiệplớn,
quỹđầutưmạohiểmvàtổchứcđàoto.
nh2.Độnglcthúcđẩydoanhnghiệpchuyểnđổisố
Nguồn:(Tácgiả2025)
Từ những dẫn chứng trên, có thể
thấydoanhnghiệpvừalàtrungtâmtriển
khaicácgiảiphápđổimớisángtạo,vừalà
độnglựclantỏachuyểnđổisốtớicáckhu
vựckhác của nềnkinhtế - xã hội.Điều
y khẳng định nhận định rằng doanh
nghiệpchính“hạtnhânpháttriểnbền
vững”trongtiếntrìnhđổimớisángtạovà
chuyểnđổisốtạiViệtNam.
4.2. Doanh nghiệp như động lực
thúcđẩy hệsinh tháiđổi mới sángtạo
quốcgia
Doanhnghiệpkhôngchỉgiữvaitrò
trungtâmtrongquátrìnhchuyểnhóatri
thứcthànhgiátrịkinhtế,màcònlàđộng
lựcquantrọnghìnhthànhvàpháttriểnhệ
sinhtháiđổimớisángtạoquốcgia.Nghiên
cứuđịnhtínhtừphântíchbáocáocủaBộ