Đề cương ôn tập chi tiết
NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
Năm học 2020 - 2021
(Bản chuẩn cuối)
Dương Huy Hoàng
Lớp Thông tin, Đại đội 355, Tiểu đoàn 3,
Học viện Kỹ thuật Quân sự
Hà Nội, ngày 22 tháng 11 năm 2021
Đề cương ôn tập chi tiết môn Nhà nước và Pháp luật
Phần I
Lí luận cơ bản về nhà nước
1. Trước Mác có những quan điểm tiêu biểu
nào về nguồn gốc nhà nước và giữa chúng
có những điểm tương đồng nào?
Thuyết thần quyền:
Cho rằng thượng đế chính là người sắp đặt trật tự xã hội, thượng đế đã
sáng tạo ra nhà nước nhằm bảo vệ trật tự chung, nhà nước là một sản phẩm của
thượng đế.
Thuyết gia trưởng:
Cho rằng nhà nước xuất hiện chính là kết quả sự phát triển của gia đình
và quyền gia trưởng, thực chất nhà nước chính là mô hình của một gia tộc mở
rộng và quyền lực nhà nước chính là từ quyền gia trưởng được nâng cao lên - hình
thức tổ chức tự nhiên của xã hội loài người.
Thuyết bạo lực:
Cho rằng nhà nước xuất hiện trực tiếp từ các cuộc chiến tranh xâm lược
chiếm đất, là việc sử dụng bạo lực của thị tộc đối với thị tộc khác mà kết quả là
thị tộc chiến thắng đặt ra một hệ thống cơ quan đặc biệt - nhà nước - để nô dịch
kẻ chiến bại.
Thuyết tâm lý:
Cho rằng nhà nước xuất hiện do nhu cầu về tâm lý của con người nguyên
thủy luôn muốn phụ thuộc vào các thủ lĩnh, giáo sĩ,. . .
Thuyết “khế ước xã hội”:
Cho rằng sự ra đời của nhà nước là sản phẩm của một khế ước xã hội được
ký kết trước hết giữa những con người sống trong trạng thái tự nhiên không có
nhà nước. Chủ quyền nhà nước thuộc về nhân dân, trong trường hợp nhà nước
không giữ được vai trò của mình , các quyền tự nhiên bị vi phạm thì khế ước sẽ
mất hiệu lực và nhân dân có quyền lật đổ nhà nước và ký kế khế ước mới.
Đặc điểm chung:
- Chưa giải thích khoa học về nguồn gốc bản chất nhà nước do hạn chế về
mặt lịch sử hoặc bị chi phối bởi lợi ích giai cấp.
- Các học thuyết xem xét sự ra đời nhà nước tách rời điều kiện kinh tế xã
hội để chứng minh nhà nước đứng trên xã hội, tồn tại trong mọi xã hội, bỏ qua
1Dương Huy Hoàng - Thông tin 55
Đề cương ôn tập chi tiết môn Nhà nước và Pháp luật
bản chất giai cấp của nhà nước.
2. Nêu nội dung quan điểm của Thuyết Khế ước
về nguồn gốc nhà nước và đánh giá ưu điểm,
hạn chế của quan điểm này?
Thuyết “khế ước xã hội”: Cho rằng sự ra đời của nhà nước là sản phẩm
của một khế ước xã hội được ký kết trước hết giữa những con người sống trong
trạng thái tự nhiên không có nhà nước. Chủ quyền nhà nước thuộc về nhân dân,
trong trường hợp nhà nước không giữ được vai trò của mình, các quyền tự nhiên
bị vi phạm thì khế ước sẽ mất hiệu lực và nhân dân có quyền lật đổ nhà nước và
ký kết khế ước mới.
- Ưu điểm: Mang tính cách mạng và có giá trị lịch sử to lớn chống lại chế độ
phong kiến chuyên quyền độc đoán đòi quyền bình đẳng cho con người, là ngon
cờ tư tưởng cho cách mạng tư sản đấu tranh lật đổ chế độ phong kiến.
- Hạn chế: Giải thích nguồn gốc nhà nước trên cơ sở duy tâm cho rằng nn
ra đời do vọng chủ quan của các bên tham gia khế ước mà không giải thích được
nguồn cội vật chất và bản chất giai cấp của nhà nước. Quan trọng hơn, nội dung
học thuyết không thành sự thật khi cách mạng tư sản thành công.
3. Các nhà tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin
quan niệm như thế nào về nguồn gốc nhà
nước và chứng minh quan niệm đó như thế
nào?
Chủ nghĩa Mác cho rằng :
- Nhà nước xuất hiện một cách khách quan nhưng không phải hiện tượng
xã hội vĩnh cửu và bất biến. Nhà nước luôn vận động phát triển và tiêu vong khi
những điều kiện khách quan cho sự tồn tại của chúng không còn nữa.
- Nhà nước chỉ xuất hiện khi xã hội loài người đã phát triển đến một giai
đoạn nhất định. Nhà nước xuất hiện trực tiếp từ sự tan rã của chế độ cộng sản
nguyên thủy. Nhà nước chỉ xuất hiện ở nơi nào và thời gian nào khi đã xuất hiện
các giai cấp đối kháng.
Chứng minh:
Cơ sở của xã hội nguyên thủy là chế độ công hữu về tư liệu sản xuất và sản
phẩm lao động, tổ chức xã hội theo mô hình thị tộc không phân chia giàu nghèo.
Quyền lực điều hành xã hội nguyên thủy là quyền lực xã hội, do xã hội tổ chức ra
2Dương Huy Hoàng - Thông tin 55
Đề cương ôn tập chi tiết môn Nhà nước và Pháp luật
gắn với xã hội, phục vụ lợi ích xã hội. Lực lượng sản xuất phát triển, hoạt động
kinh tế chuyên môn hóa phá vỡ hình thức lao động tập thể. Chế độ phụ hệ và
hôn nhân một vợ một chồng tạo ra các gia đình nhỏ. Gia đình nào có nhiều kinh
nghiệm trong sản xuất sẽ giàu lên. Do nhu cầu sản xuất, tù binh không bị giết mà
bị giữ lại để làm lao động cho thị tộc và trở thành tài sản riêng của những người
có quyền lực. Xã hội chia thành giai cấp bóc lột và bị bóc lột. Mâu thuẫn ngày
càng cao, tổ chức thị tộc không còn đủ sức điều hành xã hội nữa, thiết yếu phải
có một tổ chức ra đời có sức cưỡng chế mạnh mẽ hơn để giải quyết mâu thuẫn xã
hội. iai cấp thống trị chiếm ưu thế đã lập ra tổ chức để cai trị xã hội giải quyết
mâu thuẫn đó chính là nhà nước.
4. Bản chất của nhà nước thể hiện qua những
thuộc tính nào?
Thứ nhất, là tính giai cấp của Nhà nước:
Thể hiện ở chỗ nhà nước là công cụ thống trị trong xã hội để thực hiện ý
chí của giai cấp cầm quyền, củng cố và bảo vệ trước hết lợi ích của giai cấp thống
trị trong xã hội. Bản chất của nhà nước chỉ rõ nhà nước đó là của ai, do giai cấp
nào tổ chức và lãnh đạo, phục vụ lợi ích của giai cấp nào.
Trong xã hội bóc lột (xã hội chiếm hữu nô lê, xã hội phong kiến, xã hội tư
sản) nhà nước đều có bản chất chung là thiết chế bộ máy để thực hiện nền chuyên
chính của giai cấp bóc lột trên 3 mặt: Kinh tế, chính trị và tư tưởng.
Vì vậy, nhà nước tồn tại với hai tư cách:
- Một là bộ máy duy trì sự thống trị của giai cấp này đối với giai cấp khác.
- Hai là tổ chức quyền lực công - tức là nhà nước vừa là người bảo vệ pháp
luật vừa là người bảo đảm các quyền của công dân được thực thi.
Thứ hai, là tính xã hội hay còn gọi là vai trò kinh tế - xã hội của
Nhà nước:
Trong nhà nước, giai cấp thống trị chỉ tồn tại trong mối quan hệ với các
tầng lớp giai cấp khác, do vậy ngoài tư cách là công cụ duy trì sự thống trị, nhà
nước còn là công cụ để bảo vệ lợi ích chung của toàn xã hội.
Ví dụ: Nhà nước giải quyểt các vấn đề nảy sinh từ đời sống xã hội như: đói
nghèo, bệnh tật, chiến tranh, các vấn đề về môi trường, phòng chống thiên tai,
địch hoạ, về dân tộc, tôn giáo và các chính sách xã hội khác.v.v.. .
Bảo đảm trật tự chung- bảo đảm các giá trị chung của xã hội để tồn tại và
phát triển
Như vậy, vai trò kinh tế - xã hội là thuộc tính khách quan, phổ biến của
Nhà nước. Tuy nhiên, mức độ biểu hiện cụ thể và thực hiện vai trò đó không
3Dương Huy Hoàng - Thông tin 55
Đề cương ôn tập chi tiết môn Nhà nước và Pháp luật
giống nhau giữa các nhà nước khác nhau. Vai trò và phạm vi hoạt động của nhà
nước phụ thuộc vào từng giai đoạn phát triển cũng như đặc điểm của mỗi nhà
nước, song phải luôn tính đến hiệu quả hoạt động của nhà nước
5. Nhà nước có những đặc trưng gì khác biệt với
các loại tổ chức khác trong xã hội?
Các đặc điểm riêng có của Nhà nước là:
Nhà nước thiết lập quyền lực công cộng đặc biệt không còn hòa
nhập với dân cư như trong chế độ thị tộc mà tách rời khỏi xã hội: Nhà
nước thiết lập một quyền lực đặc biệt thuộc về giai cấp thống trị, để thực hiện
quyền lực trong xã hội có giai cấp đối kháng, nhà nước có những thiết chế bạo
lực riêng biệt mà không một loại tổ chức nào có như: Quân đội, tòa án, nhà tù,
trại tập trung...
Nhà nước phân chia dân cư theo đơn vị hành chính lãnh thổ: Nhà
nước phân chia lãnh thổ của mình thành các đơn vị hành chính để quản lý.
Nhà nước có chủ quyền quốc gia: Duy nhất Nhà nước có chủ quyền
quốc gia, bất cứ sự can thiệp nào vào quyền độc lập, quyết định chính sách đối
nội của nhà nước đều là biểu hiện của sự xâm lược.
Nhà nước ban hành pháp luật và thực hiện quản lý bắt buộc đối
với công dân: Là đại diện chính thức của xã hội, chỉ nhà nước mới có quyền
ban hành pháp luật và bảo đảm pháp luật được thực thi bằng sức mạnh cưỡng
chế của mình.
Nhà nước quy định và thực hiện việc thu các loại thuế dưới hình
thức bắt buộc: Nhà nước thu thuế nhằm nuôi dưỡng bộ máy nhà nước và duy
trì cơ sở vật chất kỹ thuật của Nhà nước.
6. Chức năng của nhà nước là gì? Nêu các chức
năng của nhà nước và mối quan hệ giữa các
chức năng đó?
Chức năng nhà nước là các mặt hoạt động của nhà nước nhằm thực hiện
các nhiệm vụ đặt ra trước nhà nước. Có nhiều cách chia nhưng thường chia thành
đối nội và đối ngoại.
- Đối nội: là những hoạt động chủ yếu của nhà nước trong nội bộ đất nước.
Ví dụ như: gìn giữ an ninh chính trị, trật tự xã hội, quản lý kinh tế...
- Đối ngoại: Thể hiện vai trò nn trong mối quan hệ với các nhà nước khác.
Ví dụ như: bảo vệ tổ quốc, xây dựng quan hệ ngoại giao...
4Dương Huy Hoàng - Thông tin 55