332
119. ĐỊNH LƢỢNG N-MID OSTEOCALCIN
Osteocalcin là một protein không thuộc loại collagen, quan trọng nhất trong cấu
trúc xương, là protein gắn kết calci chuyên biệt cho xương phụ thuộc vào vitamin K.
Nó bao gồm 49 acid amin và có trọng lượng phân tử khoảng 5800 dalton. Trong quá
trình tổng hợp xương, osteocalcin được tạo ra bởi các nguyên bào xương. Quá trình
này phụ thuộc vitamin K và được thúc đẩy bởi vitamin D3. Sau khi giải phóng từ
nguyên bào xương, osteocalcin không chỉ được hấp thu vào trong nền xương mà còn
đổ vào hệ tuần hoàn. Như vậy, nồng độ osteocalcin huyết thanh (huyết tương) có liên
quan đến tỷ lệ luân chuyển xương ở nhiều rối loạn về chuyển hóa xương, ví dụ đặc
biệt là loãng xương, mà còn trong chứng cường tuyến cận giáp nguyên phát và thứ
phát hoặc bệnh Paget.Chính vì thế, Osteocalcin được xem như là một dấu ấn cho sự
luân chuyển xương và được sử dụng cho mục đích này. Xét nghiệm osteocalcin có thể
giúp theo dõi điều trị với các thuốc chống hủy xương(nhóm biphosphonate hoặc liệu
pháp thay thế nội tiết tố, như ở các người bệnh bị loãng xương hay tăng calci máu. Có
hai dạng osteocalcin dạng nguyên vẹn (acid amin 1-49) và dạng phân đoạn N-MID
(acid amin 1-43) đều hiện diện trong máu. Dạng osteocalcin nguyên vẹn không bền
do bị protease phân cắt giữa hai acid amin vị trí 43 và 44. Phân đoạn N-MID được tạo
thành từ sự phân cắt này bền hơn đáng kể. Xét nghiệm Elecsys N-MID Osteocalcin sử
dụng hai kháng thể đơn dòng đặc hiệu kháng trực tiếp các epitope trên phân đoạn N-
MID và phân đoạn có đầu N tận cùng. Vì thế xét nghiệm này phát hiện được phân
mảnh N-MID bền cũng như osteocalcin nguyên vẹn (nếu còn tồn tại).
I. NGUYÊN LÝ
Osteocalcin được định lượng bằng phương pháp miễn dịch sandwich sử dụng
công nghệ hóa phát quang hay điện hóa phát quang. Osteocalcin có trong mẫu thử
đóng vai trò kháng nguyên được kẹp giữa hai kháng thể, kháng thể thứ nhất là kháng
thể đơn dòng đặc hiệu kháng Osteocalcin đánh dấu biotin, kháng thể thứ hai là kháng
thể đơn dòng đặc hiệu kháng Osteocalcin đánh dấu ruthenium (chất có khả năng phát
quang) tạo thành phức hợp miễn dịch kiểu sandwich. Cường độ phát quang tỷ lệ thuận
với nồng độ Osteocalcin có trong mẫu thử.
II. CHUẨN BỊ
1. Ngƣời thực hiện
01 cán bộ đại học, 01 kỹ thuật viên chuyên ngành hóa sinh.
2. Phƣơng tiện, hóa chất
+ Phương tiện: Máy xét nghiệm như Cobas e411, e170. e601, rchitect….
+ Hóa chất: Hóa chất xét nghiệm Osteocalcin, chất chuẩn Osteocalcin, chất kiểm tra
chất lượng Osteocalcin.
333
3. Ngƣời bệnh
Người bệnh cần được giải thích về mục đích của việc lấy máu để làm xét nghiệm.
Không sử dụng các thuốc có Biotin ít nhất 8 giờ trước khi lấy máu.
4. Phiếu xét nghiệm
Phiếu xét nghiệm cần ghi đầy đủ thông tin về tên, tuổi, giới tính, khoa phòng, chẩn
đoán của người bệnh và ghi rõ chỉ định xét nghiệm
III. CÁC BƢỚC TIẾN HÀNH
1. Lấy bệnh phẩm
- Lấy 3 ml máu tĩnh mạch vào ống không có chất chống đông hay ống có chất chống
đông là Li-Heparin, K3-EDT . Máu không vỡ hồng cầu.
- Sau khi lấy máu, đem ly tâm tách lấy huyết thanh hoặc huyết tương.
- Bệnh phẩm ổn định 2 ngày ở 15-25°C, 3 ngày ở 2-8°C, 3 tháng ở -20°C.
- Bệnh phẩm chỉ rã đông 1 lần và phải để bệnh phẩm đạt nhiệt độ phòng trước khi
phân tích. Để tránh hiện tượng bay hơi, bệnh phẩm, chất chuẩn, chất kiểm tra chất
lượng nên phân tích trong vòng 2 giờ.
2. Tiến hành kỹ thuật
- Máy phân tích cần chuẩn bị sẵn sàng để thực hiện phân tích mẫu: Máy đã được cài
đặt chương trình xét nghiệm Osteocalcin. Máy đã được chuẩn với xét nghiệm
Osteocalcin. Kết quả kiểm tra chất lượng với xét nghiệm Osteocalcin đạt yêu cầu
không nằm ngoài dải cho phép và không vi phạm luật kiểm tra chất lượng.
- Người thực hiện phân tích mẫu nhập dữ liệu về thông tin người bệnh và chỉ định xét
nghiệm vào máy phân tích hoặc hệ thống mạng (nếu có).
- Nạp mẫu bệnh phẩm vào máy phân tích
- Ra lệnh cho máy thực hiện phân tích mẫu bệnh phẩm
- Đợi máy phân tích mẫu theo protocol của máy
- Khi có kết quả cần xem xét đánh giá kết quả sau đó in báo cáo hoặc ghi kết quả vào
phiếu xét nghiệm để trả cho người bệnh.
IV. NHẬN ĐỊNH KẾT QUẢ
- Trị số bình thường:
Nữ:
+ Tiền mãn kinh : 11 - 43 ng/mL
+ Mãn kinh: 15 - 46 ng/mL
+ Người bệnh loãng xương: 13 - 48 ng/mL
334
Nam:
+ 18 – 30: 24 – 70 ng/mL
+ 30 – 50: 14 42 ng/mL
+ 50 - 70: 14 – 46 ng/mL
Ở người bệnh suy thận Osteocalcin có thể tăng do hai lý do: giảm thanh thải và loạn
dưỡng xương. Xét nghiệm nhằm theo dõi tác dụng của thuốc chống hủy xương.
V. NHỮNG SAI SÓT VÀ XỬ TRÍ
- Những yếu tố gây nhiễu cho kết quả xét nghiệm. Kết quả xét nghiệm không bị ảnh
hưởng khi:
+ Huyết thanh vàng: Bilirubin < 65 mg/dL .
+ Huyết thanh đục: Triglyceride < 1500 mg/dl.
+ RF < 2200 IU/mL
+ Biotin <50 ng/mL trường hợp người bệnh sử dụng Biotin với liều > 5
mg/ngày cần lấy máu xét nghiệm ít nhất 8h sau khi sử dụng Biotin lần cuối.
+ Không có hiệu ứng “high-dose hook” (Hiệu ứng mẫu bệnh phẩm có nồng độ
cao) khi nồng độ Osteocalcin tới 4200 ng/mL
- Khắc phục: Có thể hòa loãng bệnh phẩm và thực hiện lại xét nghiệm sau đó nhân kết
quả với độ hòa loãng (Trường hợp có hòa loãng tự động trên máy thì kết quả không
cần nhân với độ hòa loãng do máy đã tự tính toán).