8
LÞch sö ®· chøng minh r»ng do sù ph¸t triÓn cña lùc
lîng s¶n xuÊt, loµi ngêi ®· bèn lÇn thay ®æi quan hÖ s¶n
xuÊt g¾n liÒn víi bèn cuéc c¸ch m¹ng x· héi, dÉn ®Õn sù
ra ®êi nèi tiÕp nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi.
Vµo giai ®o¹n cuèi cïng cña x· héi phong kiÕn ë c¸c
níc T©y ¢u lùc lîng s¶n xuÊt ®· mang nh÷ng yÕu tè x·
héi ho¸ g¾n víi quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. MÆc dï h×nh
thøc bãc lét cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn ®îc thay ®æi
liªn tôc tõ ®Þa t« lao dÞch ®Õn ®Þa t« hiÖn vËt, ®Þa t« b»ng
tiÒn song quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn chËt hÑp vÉn kh«ng
chøa ®ùng ®îc néi dung míi cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Quan hÖ s¶n xuÊt cña T b¶n chñ nghÜa ra ®êi thay thÕ
quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. Trong lßng nÒn s¶n xuÊt t
b¶n, lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, cïng víi sù ph©n c«ng
lao ®éng vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ c«ng cô s¶n xuÊt ®· h×nh
thµnh lao ®éng chung cña ngêi d©n cã tri thøc vµ tr×nh ®é
chuyªn m«n ho¸ cao. Sù lín m¹nh nµy cña lùc lîng s¶n
xuÊt dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi chÕ ®é së h÷u t nh©n
t b¶n chñ nghÜa. Gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã ®ßi hái ph¶i
xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt t nh©n tb¶n chñ nghÜa, x¸c lËp
quan hÖ s¶n xuÊt míi, quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa.
Theo M¸c, do cã ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi, loµi
9
ngêi thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña m×nh vµ do ®ã thay
®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm ¨n cña m×nh, loµi ngêi thay
®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña m×nh.
Phï hîp cã thÓ hiÓu ë mét sè néi dung chñ yÕu lµ: c
ba mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thÝch øng víi tÝnh chÊt
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i t¹o ®îc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ
kÕt hîp víi tèi u gi÷a tliÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng,
b¶o ®¶m tr¸ch nhiÖm tõ s¶n xuÊt më réng.
Më ra sau nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho viÖc kÝch
thÝch vËt chÊt, tinh thÇn víi ngêi lao ®éng.
VËy quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi
tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña ngêi s¶n xuÊt lµ quy luËt chung
cña sù ph¸t triÓn x· héi. Do t¸c ®éng cña quy luËt nµy x·
héi lµ sù ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña c¸c
ph¬ng thøc sn xuÊt hay chÝnh alµ cña c¸c h×nh th¸i kinh
tÕ - x· héi. Díi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau th×
con ngêi cã ý thøc ®îc hay kh«ng vµ quy luËt cèt lâi
nµy nh sîi chØ ®á xuyªn suèt dßng ch¶y tiÕn ho¸ cña lÞch
10
sö kh«ng chØ nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ mµ c¶ c¸c lÜnh vùc
ngoµi kinh tÕ, phi kinh tÕ.
2. C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng mçi h×nh
th¸i kinh tÕ - x· héi
Kh«ng chØ ®Æc trng b»ng quan hÖ s¶n xuÊt mµ nã cßn
®Æc chng bëi mét kiÕn tróc thîng tÇng x©y dùng trªn
nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña chÝnh nã.
KiÕn tróc thîng tÇng lµ toµn bé nh÷ng t tëng x·
héi, nh÷ng thiÕt chÕ t¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹ng
cña thîng tÇng, ®ã lµ nh÷ng quan ®iÓm t tëng chÝnh trÞ,
ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt, triÕt häc vµ c¸c
thÓ chÕ t¬ng øng nh Nhµ níc §¶ng ph¸i, gi¸o héi vµ
c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng.
KiÕn tróc thîng tÇng ®îc h×nh thµnh trªn tæng hîp
toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ
cña mét chÕ ®é x· héi nhÊt ®Þnh ngêi ta gäi ®ã lµ c¬ së h¹
tÇng.
11
C¬ së h¹ tÇng bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ang
gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ nÒn kinh tÕ nhãm nh÷ng quan hÖ s¶n
xuÊt tµn d vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt míi lµ quan hÖ
mÇm mèng cña x· héi sau.
BÊt kú mét c¬ së h¹ tÇng nµo còng bao gåm nh÷ng
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ nµy
®Òu g¾n liÒn víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt trong ®ã quan
hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ bao giê còng gi÷ vai trß chi phèi c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. ë x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng
giai cÊp nµy n¶y sinh tõ c¬ së h¹ tÇng, tõ nh÷ng m©u thuÉn
vµ xung ®ét kinh tÕ. §ã chÝnh lµ c¬ së nÈy sinh giai cÊp
®èi kh¸ng trong kiÕn tróc thîng tÇng, giai cÊp thèng trÞ vÒ
kinh tÕ sÏ thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vµ thiÕt lËp c¶ sù thèng trÞ
vÒ mÆt t tëng ®èi víi x· héi, trong ®ã hÖ ttëng chÝnh
trÞ vµ bé m¸y qu¶n lý nhµ níc cã vÞ trÝ quan träng nhÊt.
a) C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng.
C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng. Vai trß
quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng víi kiÕn tróc thîng tÇng
®îc thÓ hiÖn ë mét sè mÆt:
12
C¬ së h¹ tÇng nµo th× kiÕn tróc thîng tÇng ®ã (giai
cÊp nµo gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ th× ®ång thêi
còng lµ giai cÊp thèng trÞ x· héi vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc
kh¸c).
Quan hÖ s¶n xuÊt nµo thèng trÞ còng sÏ t¹o ra kiÕn tróc
thîng tÇng t¬ng øng. M©u thuÉn giai cÊp m©u thuÉn gi÷a
c¸c tËp ®oµn trong x· héi vµ ®êi sèng tinh thÇn cña hä ®Òu
xuÊt ph¸t trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp tõ m©u thuÉn kinh tÕ, tõ
nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng trong c¬ së h¹ tÇng.
C¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× nhÊt ®Þnh sím hay muén sÏ
dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ kiÕn tróc thîng tÇng. Qu¸ tr×nh ®ã
diÔn ra ngay trong nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi còng nh
khi chuyÓn tiÕp tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi kh¸c trong c¸c x· héi cã giai cÊp m©u thuÉn gi÷a c¬ së
h¹ tÇng ®îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn gi÷a giai cÊp thèng trÞ
vµ giai cÊp bÞ trÞ.
Trong c¸c x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp m©u thuÉn cña
c¬ së h¹ tÇng ®îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn cña giai cÊp
thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Khi h¹ tÇng cò bÞ xo¸ bá th×
kiÕn tróc thîng tÇng cò còng mÊt ®i vµ thay thÕ vµo ®ã lµ