Khai thác “tình thái ngôn ngữ” trong ngữ pháp giao tiếp để dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ

Bài viết này giới thiệu ý tưởng vận dụng lý thuyết ngữ pháp Chức năng vào giáo dục ngôn ngữ, đặc biệt là dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ, dựa trên sự tôn trọng giao tiếp của người bản ngữ. Mục tiêu là khởi thảo một khung ngữ pháp giao tiếp tiếng Việt để soạn thảo tài liệu giáo khoa, nhấn mạnh vai trò của phạm trù Tình thái trong ngữ pháp của lời nói.

Giảng viên và sinh viên chuyên ngành ngôn ngữ học, những người quan tâm đến phương pháp dạy và học tiếng Việt như một ngoại ngữ.

Bài viết tập trung vào việc khai thác "tình thái ngôn ngữ" trong ngữ pháp giao tiếp để dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ, nhấn mạnh các điểm sau:

1. **Tình thái trong Ngữ pháp Giao tiếp:** Ngữ pháp giao tiếp, phát triển từ những năm 1960, tập trung vào chức năng luận và ngữ pháp ngữ nghĩa, với phương châm "Nói tức là hành động, hành động bằng ngôn từ". Nó tìm hiểu bản chất và cơ chế của hành động ngôn từ, khác với ngữ học cổ điển chỉ quan tâm đến hình thức ngôn ngữ.
2. **Ý tưởng cụ thể về Tình thái cho Sách giáo khoa:** Ngữ pháp giao tiếp hướng đến thực hành, giúp người học hiểu và sử dụng tiếng Việt như người bản ngữ. Sách giáo khoa nên tập trung vào các lối nói thường gặp và khuôn mẫu phát ngôn điển hình.
3. **Dạy Cú pháp Tiếng Việt qua cấu trúc Đề - Thuyết:** Thay vì phân tích câu theo mô hình Chủ-Vị, bài viết đề xuất sử dụng cấu trúc Đề-Thuyết (Theme-Rheme). Trong đó, Đề là điểm xuất phát thông tin, còn Thuyết mô tả sự tình. Việc luyện tập cấu trúc này giúp người học diễn đạt tự nhiên hơn.
4. **Tình thái ngôn ngữ và bình diện dụng học:** Tình thái là yếu tố quan trọng của nghĩa học, liên quan đến thái độ và đánh giá của người nói. Ngữ pháp giao tiếp cần chú ý đến các yếu tố như từ ngữ chỉ xuất, phép quy chiếu và phép lịch sự trong hội thoại.
5. **Kết luận:** Ngữ pháp giao tiếp ưu tiên hội thoại và sự hợp tác hiệu quả trong giao tiếp. Tài liệu giáo khoa cần hướng dẫn người học tuân thủ nguyên tắc hợp tác và tính lịch sự, đồng thời làm quen với các lối nói có chứa tiền giả định.