Khóa luận tốt nghiệp: Nhân vật nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1985

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

KHOA NGỮ VĂN

NGUYỄN THỊ HUYỀN

NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN KHẢI SAU 1985

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

HÀ NỘI - 2017

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

KHOA NGỮ VĂN

NGUYỄN THỊ HUYỀN

NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN KHẢI SAU 1985

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Người hướng dẫn khoa học

TS. LA NGUYỆT ANH

HÀ NỘI - 2017

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin trân trọng cảm ơn các Thầy Cô giáo trường Đại học Sư phạm

Hà Nội 2, các Thầy Cô giáo khoa Ngữ văn và các Thầy Cô giáo trong tổ Văn

học Việt Nam đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập tại trường và tạo

điều kiện cho tôi thực hiện khóa luận tốt nghiệp.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Cô giáo, TS.La Nguyệt

Anh-Người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu

và hoàn thành khóa luận với đề tài: “NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN

NGẮN NGUYỄN KHẢI SAU 1985”.

Trong quá trình nghiên cứu, tôi gặp không ít khó khăn và hạn chế về

mặt tài liệu, kinh nghiệm, kinh tế... nên đề tài chưa được như ý muốn của

người thực hiện. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các Thầy Cô

giáo và toàn thể các bạn đọc quan tâm để đề tài được hoàn thiện hơn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn !

Hà Nội, ngày 25 tháng 04 năm 2017

Sinh viên

Nguyễn Thị Huyền

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp với đề tài “NHÂN VẬT NỮ

TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN KHẢI SAU 1985” hoàn thành dưới sự

hướng dẫn của TS.La Nguyệt Anh là công trình nghiên cứu riêng của tôi, đề

tài không trùng lặp với bất cứ một công trình khoa học nào khác. Đề tài được

thực hiện tại khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2.

Hà Nội, ngày 25 tháng 04 năm 2017

Sinh viên

Nguyễn Thị Huyền

_Toc481151279

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 1

2. Lịch sử vấn đề ......................................................................................... 2

3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................... 4

4. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................. 4

5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .............................................................. 4

6. Đóng góp của khóa luận.......................................................................... 5

7. Cấu trúc khóa luận .................................................................................. 5

CHƯƠNG 1: GIỚI THUYẾT CHUNG ........................................................ 6

1.1. Khái niệm và cách phân loại nhân vật văn học .......................................... 6

1.1.1. Khái niệm nhân vật ........................................................................... 6

1.1.2. Cách phân loại nhân vật văn học ..................................................... 7

1.1.2.1. Nhân vật chính, nhân vật phụ .................................................. 7

1.1.2.2. Nhân vật chính diện và nhân vật phản diện ............................. 8

1.1.2.3. Nhân vật nữ .............................................................................. 9

1.2. Khái quát cuộc đời và sự nghiệp nhà văn Nguyễn Khải .......................... 11

1.2.1. Khái quát cuộc đời .......................................................................... 11

1.2.2. Sự nghiệp sáng tác .......................................................................... 13

1.2.2.1. Giai đoạn trước năm 1978 ..................................................... 14

1.2.2.2. Giai đoạn sau năm 1978 ......................................................... 15

1.2.2.3. Khảo sát những truyện ngắn sau 1985 của Nguyễn Khải ...... 16

CHƯƠNG 2: THẾ GIỚI NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN KHẢI SAU 1985 .......................................................................... 19

2.1. Cách lựa chọn và thể hiện nhân vật nữ của Nguyễn Khải ....................... 19

2.1.1. Phẩm chất của nhân vật nữ ............................................................. 20

2.1.2. Nhân vật nữ với những khát vọng hằng thường ............................. 27

2.2. Nhân vật nữ trong các mối quan hệ ......................................................... 30

2.2.1. Nhân vật nữ trong mối quan hệ gia đình........................................ 31

2.2.2. Nhân vật nữ trong mối quan hệ xã hội ............................................ 34

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG THỨC THỂ HIỆN NHÂN VẬT TRONG

TRUYỆN NGẮN NGUYỄN KHẢI SAU 1985 ........................................... 37

3.1. Ngôn ngữ .................................................................................................. 37

3.1.1. Ngôn ngữ nhân vật .......................................................................... 37

3.1.2. Ngôn ngữ người kể chuyện ............................................................. 40

3.2. Giọng điệu ................................................................................................ 42

3.2.1. Giọng điệu xót xa, cảm thông chia sẻ ............................................. 43

3.2.2. Giọng điệu hài hước, hóm hỉnh ...................................................... 44

KẾT LUẬN .................................................................................................... 47

TÀI LIỆU THAM KHẢO

MỞ ĐẦU

1.Lý do chọn đề tài

Nhà văn nổi tiếng với lí thuyết tình thương V.Huygo đã nói rằng:

“Người phụ nữ cảm và nói theo trực giác của con tim nên chẳng bao giờ sai

lầm. Không ai biết nói những lời sâu sắc và êm ái cho bằng người phụ nữ.

Êm ái và sâu sắc, đó chính là con người họ”. Nhân vật nữ là hình tượng nhân

vật văn học nhận được nhiều sự quan tâm của người nghệ sĩ từ cổ chí kim. Ở

mỗi thời kì người phụ nữ được nhìn nhận, đánh giá dưới những góc độ khác

nhau. Viết về nhân vật nữ chính là đi sâu vào tìm hiểu về con người họ, ở họ

có cả những cái đẹp, cái chưa đẹp và còn có cả nhưng cái cao cả nhưng cũng

rất đỗi đời thường.

Sau 1985 cùng với sự mở rộng đề tài trong văn học, phụ nữ trở thành

đề tài thu hút sự chú ý của người nghệ sĩ. Nhân vật nữ được khám phá ở nhiều

chiều khác nhau đó là hình ảnh người phụ nữ giữa bộn bề lo toan cuộc sống,

là khát vọng được yêu thương trọn vẹn, là hành trình tìm kiếm hạnh phúc đời

thường... Mỗi người có một số phận riêng, hoàn cảnh riêng, không ai giống ai.

Qua mỗi trang viết, mỗi thân phận là bức thông điệp thú vị về cuộc sống dù

có đau đớn, mất mát nhưng vẫn thấm đẫm chất nhân văn. Trong văn học Việt

Nam đề tài về người phụ nữ là một mảng đề tài lớn đã thu hút rất nhiều tác

giả văn học quan tâm trong đó phải kể đến Nguyễn Khải - một trong những

cây bút tiêu biểu của dòng văn học Việt Nam hiện đại.

Tìm hiểu truyện ngắn Nguyễn Khải, chúng tôi nhận thấy đề tài viết về

nhân vật nữ xuất hiện khá nhiều trong các sáng tác của ông, đặc biệt là ở các

sáng tác sau năm 1985. Nếu như ở truyện ngắn giai đoạn trước, nhân vật của

ông hầu hết là trẻ tuổi, tự tin khẳng định tương lai của mình thì đến giai đoạn

này, ông viết nhiều về những người lớn tuổi, những người thất bại “lạc thời”,

đơn độc: một người mẹ cả đời hi sinh vì con cái, lúc tuổi già phải sống vạ vật

vỉa hè để con không bị “mất thể diện” trước bạn bè (Mẹ và các con), một

người vợ sống như nô lệ bên ông chồng gia trưởng ích kỉ và thực chất vô tích

sự mà lúc nào cũng mang mặc cảm mình không xứng đáng với chồng (Đời

khổ)... Như vậy, cùng với quan niệm sống, kinh nghiệm thẩm mĩ của nhà văn

cũng có nhiều sự thay đổi. Nguyễn Khải đo cái đẹp bằng nhãn quan văn hóa

mà tiêu biểu là cái đẹp nữ tính (Mẹ và con, Người vợ, Đời khổ, Một người Hà

Nội...). Từ góc độ văn hóa, ông đặt ra những vấn đề rất có ý nghĩa như nhu

cầu hạnh phúc của người già (Nắng chiều), sự công bằng đối với con trẻ

(Người vợ)...

Nghiên cứu đề tài“Nhân vật nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau

1985” giúp chúng tôi nhận thức rõ hơn về hình ảnh của người phụ nữ Việt

Nam nói chung và người phụ nữ trong sáng tác của Nguyễn Khải từ sau 1985

nói riêng. Đề tài này sẽ là nguồn tư liệu phục vụ cho việc học tập và giảng

dạy sau này.

Với tất cả những lý do trên chúng tôi chọn đề tài “Nhân vật nữ trong

truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1985” làm khóa luận tốt nghiệp của mình.

Chúng tôi hi vọng rằng đây sẽ là một tài liệu bổ ích giúp bạn đọc có nhu cầu

tìm hiểu về thế giới nhân vật nữ vô cùng phong phú và hấp dẫn trong truyện

ngắn Nguyễn Khải sau 1985. Đồng thời, giúp cho độc giả cũng như bản thân

người thực hiện đề tài thêm lòng kính yêu, quý trọng những tinh hoa nghệ

thuật của Nguyễn Khải cũng từ đó giúp cho việc học tập và nghiên cứu về

Nguyễn Khải được dễ dàng hơn.

2. Lịch sử vấn đề

Là cây bút đều đặn, miệt mài và thành công hơn cả ở thể loại truyện

ngắn, Nguyễn Khải và các tác phẩm của ông đã thu hút được sự chú ý của

giới nghiên cứu, phê bình. Nghiên cứu về truyện ngắn Nguyễn Khải nói

chung và truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1985 đã có rất nhiều công trình, bài

viết như:

Tác giả Bích Thu trong bài viết Giọng điệu trần thuật trong truyện

ngắn Nguyễn Khải những năm 80 đến nay trên Tạp chí Văn học số 10, 1997

đã nêu khái quát những vấn đề có liên quan đến giọng điệu trong các sáng tác

của Nguyễn Khải sau 1985.

Tác giả Nguyễn Văn Long với Nguyễn Khải và sự đổi mới quan niệm

về con nguời trong Một nguời Hà Nội đăng trên Tạp chí văn nghệ quân đội đã

chỉ ra những chuyển biến ngày càng mạnh mẽ triệt để trong tư tưởng và nghệ

thuật của Nguyễn Khải. Bên cạnh đó, tác giả cũng có những khái quát về

nhân vật nữ, đó là những nhân vật có cá tính, thông minh, sắc sảo nhưng lại

rất khéo léo [6].

Tác giả Đào Thủy Nguyên trong bài viết Thế giới nhân vật Nguyễn

Khải trong cảm hứng nghiên cứu phân tích đã đưa ra nhận xét: Những người

phụ nữ trong Người vợ, Chút phấn ở đời, Nếp nhà, Một người Hà Nội… đều

là những con người biết giữ gìn phẩm giá và nhân cách bằng chính nghị lực

và lòng tự trọng của mình. Lí trí luôn là những người bạn đường dẫn dắt và

mách bảo và mách bảo để họ có thể sống tốt hơn và người hơn, trong bất kì

cảnh ngộ nào” [11,151].

Bàn về Thế giới nhân vật Nguyễn Khải theo dòng thời gian, tác giả

Đào Thủy Nguyên nhận định: “Người phụ nữ trước đây trong Mùa lạc,

Chuyện người tổ trưởng máy kéo, Một cặp vợ chồng… dường như đi từ bóng

tối ra ánh sáng. Còn bây giờ, người phụ nữ trong Đời khổ, trong Người vợ lại

đi trong sự giao hòa của những khoảng sáng tối. Cái dấu ấn một thời của họ

dường như được hòa tan trong cái vĩnh viễn của mọi thời. Qua đó, người vợ,

người mẹ cụ thể được đưa lên tầm người phụ nữ Việt Nam mà không cần một

lời bình luận văn vẻ hay một sự khoa trương nào” [11,76].

Có thể nói, người phụ nữ luôn luôn là nguồn cảm hứng vô tận trong

sáng tác văn chương. Nhân vật nữ được khám phá dưới nhiều chiều kích khác

nhau, chính vì thế chân dung người phụ nữ hiện lên nguyên vẹn trên từng

trang viết. Qua mỗi trang viết, mỗi thân phận, mỗi mảnh đời là thông điệp thú

vị về cuộc sống: dù có đau đớn mất mát nhưng vẫn thấm đẫm chất nhân văn.

Số lượng các bài viết, các ý kiến đánh giá về Nguyễn Khải và các tác

phẩm của ông rất phong phú. Mặc dù có nhiều nhà nghiên cứu đã đề cập đến

phong cách sáng tác của Nguyễn Khải nhưng vẫn chưa có một chuyên luận

nào đi sâu tìm hiểu nhân vật nữ trong các sáng tác của Nguyễn Khải sau 1985.

Trên tinh thần tiếp thu, phát trển ý kiến của những người đi trước, chúng tôi

mạnh dạn góp phần nghiên cứu làm sáng tỏ vấn đề: Nhân vật nữ trong sáng

tác Nguyễn Khải sau 1985.

3. Mục đích nghiên cứu

Thực hiện đề tài Nhân vật nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau

1985 người viết muốn làm rõ những đóng góp của nhà văn trong việc xây

dựng hình tượng nhân vật và đặc biệt trong việc xây dựng hình tượng nhân

vật nữ trong văn học Việt Nam sau thời kì đổi mới đất nước. Đây là hình thức

nghệ thuật độc đáo, qua đó khẳng định vị trí của nhà văn Nguyễn Khải đối

với nền văn học hiện đại Việt Nam.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

Tìm hiểu hệ thống nhân vật nữ trong các sáng tác của Nguyễn Khải sau

năm 1985.

Tìm hiểu phương thức xây dựng hình tượng nhân vật nữ trong truyện

ngắn Nguyễn Khải sau năm 1985 để thấy được nét đặc sắc, cái “tôi” rất riêng

của tác giả.

5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là hệ thống nhân vật nữ trong

truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1985.

- Phạm vi nghiên cứu của khóa luận: Do giới hạn của đề tài khóa luận

chủ yếu đi sâu nghiên cứu truyện ngắn của Nguyễn Khải được đưa vào Tuyển

tập Nguyễn Khải tập III ( Nhà xuất bản Văn học Hà Nội - 1996).

6. Đóng góp của khóa luận

Với đề tài này, khóa luận góp phần làm rõ hơn phong cách nghệ thuật

của Nguyễn Khải trong việc xây dựng hình tượng nhân vật nữ trong thời kì

đổi mới.

Khóa luận cũng là một tư liệu thiết thực và có ý nghĩa trong học tập và

giảng dạy những tác phẩm có liên quan đến Nguyễn Khải ở môn Ngữ văn

THPT.

7. Cấu trúc khóa luận

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, phần Nội dung

chính của khóa luận được chia thành 3 chương cụ thể như sau:

Chương 1: Giới thuyết chung

Chương 2: Thế giới nhân vật nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1985

Chương 3: Phương thức thể hiện nhân vật nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải

sau 1985

NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: GIỚI THUYẾT CHUNG

1.1. Khái niệm vàcách phân loại nhân vật văn học

1.1.1. Khái niệm nhân vật

Theo Từ điển thuật ngữ văn học (Lê Bá Hán chủ biên) nhân vật văn

học là con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm văn học. Đó chính là nơi

“tác giả gửi gắm thông điệp và độc giả tiếp nhận,“giải mã” những vấn đề

hiện thực cốt yếu đặt ra trong tác phẩm” [5,235], nhân vật văn học là một đơn

vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, không thể đồng nhất nó với con người có thật

trong đời sống. Chức năng cơ bản của nhân vật văn học là khái quát tính cách

của con người. Nhân vật văn học còn thể hiện quan điểm nghệ thuật và lí

tưởng thẩm mĩ của nhà văn về con người. Vì thế, nhân vật luôn gắn chặt với

chủ đề của tác phẩm.

Theo cuốn Lí luận văn học (tập 2) (Trần Đình Sử chủ biên) nhân vật

văn học là khái niệm dùng để chỉ hình tượng các cá thể con người trong tác

phẩm văn học - cái đã được nhà văn nhận thức, tái tạo, thể hiện bằng các

phương tiện riêng của nghệ thuật ngôn từ [8,114].

Nhân vật văn học luôn hiện hữu trong các tác phẩm văn học. Đó là

những nhân vật có tên như Tấm, Cám, bà Hiền, chị Bơ... hay những nhân vật

không tên như chị vợ của Tràng trong Vợ nhặt của Kim Lân, thằng bán tơ

trong Truyện Kiều, nhân vật bà cô trong Nếp nhà của Nguyễn Khải... Nhân

vật có thể được thể hiện bằng những hình thức khác nhau nhất. Đó có thể là

những con người được miêu tả đầy đặn cả ngoại hình lẫn nội tâm, có tính

cách, có tiểu sử như một khách thể thường thấy trong tác phẩm tự sự, kịch.

Đó có thể là những người thiếu hẳn những nét đó, nhưng lại có tiếng nói,

giọng điệu, cái nhìn như nhân vật người trần thuật, hoặc chỉ có cảm xúc, nỗi

niềm, ý nghĩ, cảm nhận như nhân vật trữ tình trong thơ trữ tình.

Nhân vật do đó không chỉ là hình thức cơ bản thể hiện quan niệm nghệ

thuật về con người mà còn là hình thức cơ bản để khái quát những qui luật

của đời sống và là nơi tập trung mọi giá trị - tư tưởng của nghệ thuật. Qua

nhân vật, người đọc có thể hiểu được tư tưởng nghệ thuật của tác phẩm và cá

tính sáng tạo của nhà văn. Nhân vật là đứa con tinh thần, là sản phẩm, là vốn

sống trực tiếp của nhà văn, là nơi thể hiện rõ nhất quan điểm nghệ thuật cũng

như quan niệm của nhà văn về cuộc đời và con người.

1.1.2. Cách phân loại nhân vật văn học

Nhân vật văn học là một hiện tượng đa dạng cho nên các phương diện

loại hình của nhân vật cũng hết sức đa dạng. Căn cứ vào những tiêu chí khác

nhau, có thể phân chia thành các loại hình nhân vật khác nhau. Chẳng hạn,

căn cứ vào vị trí đối với nội dung cụ thể, với cốt truyện của tác phẩm, nhân

vật văn học được chia thành nhân vật chính, nhân vật phụ; căn cứ vào đặc

điểm của tính cách, việc truyền đạt lí tưởng của nhà văn, nhân vật văn học

được chia thành nhân vật chính diện và nhân vật phản diện,…

1.1.2.1. Nhân vật chính, nhân vật phụ

Nhân vật chính là nhân vật đóng vai trò chủ chốt, xuất hiện nhiều, giữ

vị trí then chốt của cốt truyện hoặc tuyến cốt truyện. Đó là con người liên can

đến các sự kiện chủ yếu của tác phẩm, là cơ sở để tác giả triển khai đề tài cơ

bản của mình. Nhân vật chính trong Một người Hà Nội của Nguyễn Khải là

bà Hiền, nhân vật tôi,… đó là những người tham gia vào những sự kiện chính

trong tác phẩm.

Trong các nhân vật chính của tác phẩm lại có thể nhận thấy nổi lên

những nhân vật trung tâm xuyên suốt tác phẩm về mặt ý nghĩa, đó là nơi quy

tụ các mối mâu thuẫn của tác phẩm, là nơi thể hiện vấn đề trung tâm của tác

phẩm. Chẳng hạn như bà Bơ trong Nắng chiều, chị Khuê trong Người vợ, bà

Hiền trong Một người Hà Nội.

Ngoài nhân vật chính, trong tác phẩm văn học còn có nhân vật phụ.

Các nhân vật có tính cách, tình tiết như nhân vật “tôi” trong Một người Hà

Nội, người vợ trong Cặp vợ chồng ở chân động Từ Thức, bà Xuân Thái trong

Chuyện tình của mỗi người... Bên cạnh đó, còn có nhân vật phụ chỉ thấp

thoáng trong các tình tiết như: Huy, Thành, Đồi trong Một thời gió bụi. Nhân

vật phụ mang các tình tiết, sự kiện, tư tưởng có tính chất phụ trợ, bổ sung, họ

chẳng những là một bộ phận không thể thiếu trong bức tranh chung, mà nhiều

khi, nhân vật phụ hàm chứa những tư tưởng quan trọng của tác phẩm.

1.1.2.2. Nhân vật chính diện và nhân vật phản diện

Xét về phương diện hệ giá trị, về quan hệ đối với lí tưởng, các nhân vật

lại có thể chia ra thành nhân vật chính diện (còn gọi là nhân vật tích cực) và

nhân vật phản diện (còn gọi là nhân vật tiêu cực). Sự phân biệt nhân vật chính

diện và nhân vật phản diện gắn liền với những mâu thuẫn đối kháng trong đời

sống xã hội, hình thành trên cơ sở đối lập về quan điểm tư tưởng và lí tưởng

sống. Nhân vật chính diện mang lí tưởng, quan điểm tư tưởng, đạo đức tốt

đẹp của thời đại. Ngược lại, nhân vật phản diện lại mang những phẩm chất

xấu xa, trái với đạo lí và lí tưởng, đáng lên án và phủ định. Hai loại nhân vật

này luôn đối kháng nhau như nước với lửa và nó thường được in dấu rõ nét

trong hệ thống các truyện cổ tích, truyền thuyết...

Trong văn học hiện thực, nhiều khi không dễ dàng tách bạch nhân

vật chính diện và phản diện. Theo Bakhtin “cần phải thống nhất trong bản

thân mình vừa các đặc điểm chính diện lẫn đặc điểm phản diện, vừa cái

tầm thường lẫn cái cao cả, vừa cái buồn cười lẫn cái nghiêm túc” [9,132].

Nhân vật phản diện trong văn học hiện thực nhiều khi không phải là do làm

việc xấu, thiếu đạo đức, mà chủ yếu là do thiếu tính người, thiếu ý thức

người.

1.1.2.3. Nhân vật nữ

Phụ nữ từ lâu được xem là biểu tượng của cái đẹp, hiện thân của sự

sinh tồn và luân chuyển sự sống. Hình tượng người phụ nữ luôn là một đề tài

quen thuộc nhất và dường như phụ nữ là một nguồn cảm hứng vô tận mà văn

học muôn đời vẫn chưa khai thác hết.

Văn học truyền thống Việt Nam mọi thời đều dụng công khám phá đề

tài người phụ nữ. Trong văn học dân gian, nhân vật nữ đại diện cho lí tưởng

thẩm mĩ của nhân dân hiện lên trong các câu chuyện cổ tích thường có sốphận

bi thảm nhưng luôn tỏa sáng những nét đẹp: hiền lành, chăm chỉ, giàu đức hi

sinh, giàu lòng nhân ái và cuối cùng chắc chắn sẽ được hưởng hạnh phúc.

Người phụ nữ trong ca dao lại mang vẻ đẹp đằm thắm ý nhị, dịu dàng và kín

đáo nhưng đồng thời cũng là hiện thân cho những bi kịch, phải gánh chịu số

phận bất hạnh, không có quyền tự quyết định cho cuộc đời mình.

Đến văn học trung đại đã có biết bao tiếng nói xót xa, thương cảm cho

thân phận người phụ nữ bị chà đạp, vùi dập trong xã hội phong kiến. Trong

Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ là hình ảnh những người phụ nữ

đức hạnh, đẹp người, tốt nết luôn khát khao một cuộc sống bình yên, hạnh

phúc nhưng bị những thế lực cường quyền và cả thế lực phong kiến khắc

nghiệt xô đẩy đến những cảnh ngộ éo le, ngang trái bất hạnh.

Văn học Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945 tiếp tục khai thác đề tài về

người phụ nữ. Sáng tác của Tự Lực Văn Đoàn, đặc biệt là của Nhất Linh đã

xuất hiện hình ảnh những người phụ nữ mới, đòi quyền tự do yêu đương vượt

lên mọi lễ giáo phong kiến như Nhung trong Lạnh lùng (Nhất Linh), Loan

trong Đoạn tuyệt (Nhất Linh),… Văn học hiện thực phê phán giai đoạn này đi

tìm hiểu những bi kịch khác nhau trong cuộc đời của người phụ nữ. Đó là

cuộc đời đầy cơ cực, lắm đắng cay của chị Dậu trong Tắt đèn của Ngô Tất Tố,

Tám Bính trong Bỉ vỏ của Nguyên Hồng, hay thân phận của một “dị nữ” như

Thị Nở trong tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao. Người phụ nữ trong các tiểu

thuyết, truyện ngắn của các nhà văn hiện thực hiện lên như một biểu tượng

trong văn học về nỗi khổ đau, bất hạnh chồng chất của kiếp người và cuộc đời

họ bao giờ cũng kết thúc trong sự tuyệt vọng, bế tắc.

Đến văn học giai đoạn 1945 - 1975, nhân vật nữ tiếp tục được phản ánh

và được làm nổi bật trong mối quan hệ với các vấn đề chung của thời đại.

Tắm mình trong bầu không khí hào hùng của dân tộc, người phụ nữ góp phần

không nhỏ làm nên những chiến thắng vẻ vang. Đó là chị Sứ trong Hòn đất

của Anh Đức, chị Út Tịch trong Người mẹ cầm súng của Nguyễn Thi, Nguyệt

trong Mảnh trăng cuối rừng của Nguyễn Minh Châu. Có thể thấy, nhân vật

nữ trong giai đoạn này là con người của cộng đồng, của xã hội, gắn với cuộc

chiến đấu bảo vệ Tổ quốc được soi rọi dưới cái nhìn lí tưởng mang tính sử thi.

Sau năm 1985, văn học có xu hướng trở về cái đời thường muôn mặt,

cảm hứng sử thi nhạt dần thay thế vào đó là cảm hứng thế sự - đời tư. Vấn đề

các nhà văn quan tâm không phải là cuộc sống chiến đấu dũng cảm vì dân vì

nước của người phụ nữ nữa mà là những lo toan thường nhật, nỗi đau đớn mất

mát của họ. Nhân vật nữ xuất hiện đa dạng, phong phú và mỗi nhà văn tìm

thấy cho mình một hướng đi riêng.

Qua đây, chúng ta thấy hình tượng nhân vật nữ là hình tượng xuyên suốt

và nổi bật trong nền văn học Việt Nam, gắn liền với sự vận động trong quan

niệm nghệ thuật về con người qua các giai đoạn văn học. Có một đặc điểm là

người phụ nữ luôn là hình ảnh tích cực, được nhà văn gửi gắm nhiều tình cảm

thương yêu trân trọng: nhẫn nại, đa cảm, thua thiệt và chủ động, đó dường như

là nét tiêu biểu của nhân vật nữ trong văn học Việt Nam ở mọi thời.

Có thể thấy, nhân vật nữ trong các tác phẩm văn học luôn mang trong

mình thiên tính nữ. Theo tác giả Nguyễn Xuân Kháng “Thiên tính nữ đơn

thuần là tính mềm mại, tính nhu, uyển chuyển của người phụ nữ” [3,164].

Thiên tính nữ trong văn học trước hết được biểu hiện là tinh thần của cái đẹp,

đó là tấm lòng bao dung hào phóng với tất cả mọi người, đó là thiên tính làm

mẹ, tình cảm hồn nhiên muốn đùm bọc, che chở, cứu giúp. Thiên tính nữ còn

được thể hiện ở tấm lòng bao la sẵn sàng cảm thông với mọi người. Nhìn

chung, khi xây dựng các nhân vật nữ, các nhà văn khai thác và ngợi ca vẻ đẹp

nữ tính của người phụ nữ trên cơ sở kế thừa và phát huy quan điểm thẩm mỹ

và giá trị truyền thống. Đó là vẻ đẹp dịu dàng, đằm thắm, sự độ lượng, tấm

lòng khoan dung, trắc ẩn và đức hy sinh của người phụ nữ.

1.2. Khái quát cuộc đời và sự nghiệp nhà văn Nguyễn Khải

1.2.1. Khái quát cuộc đời

Tác giả Nguyễn Khải tên thật là Nguyễn Mạnh Khải, sinh ngày

03/12/1930 ở phố Hàng Cót - Hà Nội trong một gia đình quan lại phong kiến.

Quê cha ở phố Hàng Nâu (Nam Định), quê mẹ ở xã Hiến Nam, huyện Tiên

Lữ, tỉnh Hưng Yên. Ông nội của Nguyễn Khải là tri phủ, bố Nguyễn Khải là

tri huyện nhưng Nguyễn Khải lại chịu số phận của cảnh “vợ lẽ con thêm”.

Trong xã hội phong kiến trước đây, “vợ lẽ con thêm” là những thân phận bèo

bọt bị rẻ rúng thậm chí là bị từ bỏ, cha và mẹ cả đã đối xử rất bất công với mẹ

của ông. Suốt thời thơ ấu, Nguyễn Khải phải sống trong cảnh buồn tủi, lúc ở

với mẹ đẻ, lúc ở với mẹ cả, khi sống đậu ở nhà anh (cùng cha khác mẹ) ở Hải

Phòng. Nhiều lần bị lăng nhục, bị đổ oan là “thằng ăn cắp” Nguyễn Khải đã

có một tuổi thơ đầy cay đắng và nhiều nước mắt. Cha ông đã không nhìn nhận

đứa con do chính mình sinh ra vì thế khi nghĩ về cha đối với Nguyễn Khải là

một quá khứ nhiều đau buồn.

Năm 12 tuổi, Nguyễn Khải từ Hải Phòng lên Hà Nội trú trong căn gác

chật hẹp. Ba mẹ con sống chật vật, đã có lúc bà mẹ nghĩ đến việc chết với hai

đứa con cho đỡ khổ. Mãi về sau này nhà văn vẫn không sao quên được cảm

giác bị tổn thương và nỗi hờn giận đã gặm nhấm tâm hồn ông những năm

tháng sau đó: “Tưởng là con cha cháu ông hóa ra không phải, chỉ là con thêm

con thừa” [9,125]. Bao nhiêu mơ mộng của tuổi thơ chốc lát mất sạch, cái sự

thật về thân phận qua mỗi tháng lại tuột ra một lớp vỏ, rút lại cái lõi của nó

không đáng một xu. Nhưng chính trong hoàn cảnh cay đắng ấy đã làm bùng

cháy ở ông về ý thức thân phận và ý chí sống để khẳng định mình: “Vậy thì

phải sống, sống bằng cái nhẫn nhục, cái chịu đựng chịu thương chịu khó,

không giây phút nào được buông lơi, không giây phút nào được huyễn hoặc.

Sống cho hết cái có thể của mình rồi đời sẽ giúp mình sau” [9,201].

Cách mạng tháng Tám đến với ông như một ân huệ lớn, ông đã tìm được

niềm hạnh phúc lớn nhất đời mình, được trả lại tư cách làm người, được chọn

con đường viết văn để thực hiện cách sống, tạo dựng uy tín, danh dự. Đây là

con đường để ông đền đáp ơn nghĩa cách mạng và rửa sạch nỗi hờn tủi bị

chính những người ruột thịt hắt hủi. Đầu năm 1947, ông tham gia kháng chiến

ở Hưng Yên, gia nhập đội quân tự vệ ở thị xã rồi trở thành chiến sĩ một đơn vị

bộ đội ở địa phương. Một thời gian làm y tá, sau đó ông lại trở thành phóng

viên báo của tỉnh Hưng Yên. Từ đây Nguyễn Khải một lòng dùng cuộc đời

mình để đền đáp cách mạng và ông đã chọn văn chương để trả ơn cách mạng.

Từ cuối năm 1950, Nguyễn Khải được cử đi tham dự lớp nghiên cứu văn

nghệ do Hội văn nghệ Trung ương và chi hội văn nghệ Khu IV tổ chức tại

Vĩnh Lộc - Thanh Hóa.

Bước ngoặt lớn nhất vào tháng 5/1951, ông được cử đi dự trại viết của

hai chi đội văn nghệ Liên khu III và Liên khu IV tổ chức tại Kim Tân - Thanh

Hóa. “Đó là mốc quan trọng trên đường dẫn đến nghề văn của tôi” Nguyễn

Khải đã nói như vậy về lớp học mà nhờ đó lần đầu tiên ông được tiếp xúc với

các thần tượng văn học của ông: Nguyễn Tuân; Xuân Diệu... cuối khóa học

Nguyễn Khải bắt đầu có truyện ngắn đăng báo.

Năm 1955, ông trở về dự trại toàn quân để viết truyện anh hùng Mạc Thị

Bười. Kết thúc trại viết ông có tác phẩm Người con gái quang vinh.

Năm 1956, ông chuyển công tác về Tạp chí Văn nghệ quân đội, làm việc

cùng nhiều nhà văn nổi tiếng như: Thanh Tịnh, Chính Hữu,...

Năm 1957 ông trở thành một trong những thành viên trẻ nhất tham gia

thành lập Hội nhà văn Việt Nam. Tại đây ông đã phát biểu quan niệm nghệ

thuật của mình như sau: “Nghệ thuật là khoa học thể hiện lòng người, là lịch

sử của lòng người”. Quan niệm này đã chi phối trực tiếp phương hướng tiếp

cận hiện thực của ông trong các sáng tác: lấy thế giới tinh thần, tư tưởng các

lối sống và một nghệ thuật giàu màu sắc chính luận. Từ đại hội lần thứ hai,

Nguyễn Khải trở thành Ủy viên Ban chấp hành, Ủy viên thường vụ về sau

ông còn giữ nhiều trọng trách quan trọng đối với quá trình phát triển của Hội

nhà văn.

Sau năm 1975, ông đã cùng gia đình chuyển vào sinh sống ở Sài Gòn.

Theo giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh, “cái lí lịch đặc biệt của anh khiến anh

hình như có hai con người trong một con người, có hai vùng thẩm mĩ trong

một thế giới nghệ thuật” [9,201]. Trong ông có sự pha trộn giữ hai dòng máu

“Dòng máu của lớp cùng dân từng bị dày xéo, lăng nhục” sẽ in dấu vào những

lời văn “khi thì uất hận, khi thì xót xa - một thứ văn như để đòi nợ, như để trả

thù, như để giải oan”. Còn dòng máu của tầng lớp thượng lưu lại sinh ra một

Nguyễn Khải thích nói chuyện sang, thích nói giọng sang, dùng văn chương

để phô bày cái hoàn hảo, lịch lãm.

Với những đóng góp cho nền văn học nước nhà, năm 2000 Nguyễn Khải

đã được nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về nghệ thuật và Giải thưởng

ASEAN cùng năm đó.

Năm 2008 nhà văn qua đời tại thành phố Hồ Chí Minh.

1.2.2. Sự nghiệp sáng tác

Trong một lần trả lời phỏng vấn, Nguyễn Khải tự chia sáng tác của

mình thanh hai giai đoạn: “từ 1955 đến 1977 tôi sáng tác theo một cách, từ

1978 đến nay theo một cách khác” [9,203]. Tìm hiểu truyện ngắn Nguyễn

Khải chúng tôi phần nào hiểu rõ cơ sở của sự phân chia này. Tuy nhiên, theo

quan sát chủ quan của chúng tôi, quá trình sáng tác của Nguyễn Khải có thể

chia thành hai gia đoạn: giai đoạn trước năm 1985 và giai đoạn sau năm 1985

1.2.2.1. Giai đoạn trước năm 1985

Ở giai đoạn này, các trang văn của Nguyễn Khải tập trung và hai mảng

đề tài trung tâm: đề tài nông thôn và công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, đề

tài chiến tranh cách mạng.

Với đề tài nông thôn và xây dựng chủ nghĩa xã hội, tác giả tập trung

khẳng định vẻ đẹp của những con người lao động mới, những con người gắn

kết cộng đồng trở thành nhu cầu máu thịt của mỗi cá nhân như cô Đào (Mùa

lạc); Tấm (Đứa con nuôi);... Nguyễn Khải đã miêu tả bộ mặt đầy sức sống

của nông thôn miền Bắc với những vẻ đẹp mới mẻ trong các mối quan hệ đầy

tin cậy giữa tập thể với cá nhân, giữa cấp trên và cấp dưới, tình đồng chí, tình

bạn bè,... vừa tỏ thái độ không khoan nhượng với những biểu hiện tiêu cực

không mang tinh thần chủ nghĩa xã hội như lối làm ăn kiểu phường hội: Tuy

Kiền (Tầm nhìn xa); Mơ (Chủ tịch huyện)…

Ở đề tài chiến tranh và cách mạng, Nguyễn Khải đã khắc họa nổi bật vẻ

đẹp của con người Việt Nam: lòng yêu nước, tinh thần kỉ luật, niềm khát khao

khẳng định phẩm giá trước kẻ thù, tỉnh táo trong nhận thức, thông minh tháo

vát trong hành động và đức tính kiên nhẫn, khiêm nhường. Ông ít diễn tả khía

cạnh mất mát hay mặt trái của chiến tranh mà khám phá sức mạnh tinh thần

tiềm ẩn trong mỗi con người, đặt họ vào các tình huống thử thách để bắt họ

bộc lộ tài trí, nhân cách. Các tác phẩm đều ít nhiều tạo được không khí nhờ

các chi tiết đặc sắc và nhờ giọng kể sôi nổi, hóm hỉnh giàu màu sắc hùng biện.

Tuy nhiên, nhiệt hứng ngợi ca khẳng định rõ ràng đã làm cho các trang viết về

chiến tranh thiếu cái chân thực, góc cạnh, cái dữ dội khốc liệt của những số

phận làm nên chiều sâu đời sống.

Con mắt nghệ sĩ đằm thắm và mối dây đồng cảm của một người tuổi

thơ bị sỉ nhục đã giúp Nguyễn Khải tìm được cách khám phá riêng về hiện

thực. Ông đặc biệt nhạy cảm với những thân phận nhỏ bé, những tính cách

khiêm nhường, nhưng khao khát thầm lặng về hạnh phúc. Đồng thời, thói háo

danh, sự ích kỉ, dù có ngụy trang kĩ lưỡng đến đâu, cũng bị ông vạch ra thật

sắc sảo. Nguyễn Khải nồng nhiệt khẳng định vẻ đẹp của những người lao

động kiểu mới - những con người làm cho sự gắn kết cộng đồng trở thành nhu

cầu máu thịt của mỗi cá nhân. Các tác phẩm tiêu biểu ở chặng này: Hãy đi xa

hơn nữa (tiểu thuyết, 1963) Người trở về (1964); Họ sống và chiến đấu

(1966); Hòa vang (1967); Đường trong mây (tiểu thuyết, 1970); Ra đảo (tiểu

thuyết, 1970); Chủ tịch huyện (truyện, 1972); Chiến sĩ (tiểu thuyết, 1973);...

1.2.2.2. Giai đoạn sau năm 1985

Do đòi hỏi của hoàn cảnh lịch sử và thị hiếu công chúng, văn học sau

năm 1985 có nhiều biến đổi, chủ nghĩa đề tài mất ý nghĩa khi quan niệm về

hiện thực được mở rộng. Thay vì coi trọng biến cố lịch sử, văn học lấy con

người làm tâm điểm khám phá, ngòi bút Nguyễn Khải trẻ lại với niềm say mê

“cái hôm nay ngổn ngang, bề bộn”. Ông chiếm lĩnh nhiều vùng đất mới mà

vùng đất nào cũng để ông không ngừng trăn trở về số phận con người, về giá

trị làm người. Bên cạnh đó thì cái “tôi” tiểu sử của tác giả cũng xuất hiện đậm

đặc đem lại hiệu quả thẩm mĩ cao góp phần vào việc đổi mới văn học. Tiểu

thuyết và truyện ngắn là hai thể loại tiêu biểu cho sáng tác ở giai đoạn này của

Nguyễn Khải.

Ở giai đoạn này, truyện ngắn của Nguyễn Khải có nhiều khởi sắc. Đó là

thế giới phong phú những cảnh ngộ cá biệt, những hành trình sống đầy nhọc

nhằn do bao hệ lụy thường tình, những cuộc vật lộn kiên cường của con người

với hoàn cảnh để bảo vệ một niềm tin cá nhân, những cá nhân với bảng giá trị

tự nó xác lập cho nó. Ông đặt con người vào các mối quan hệ đời thường. Có

thể nói, truyện ngắn Nguyễn Khải chặng này chứa đựng nhiều chiêm nghiệm

về nhân thế. Cuộc sống mưu sinh đầy hỗn tạp, ba động, con người cũng dễ

đổi thay, Nguyễn Khải đã thực hiện hành trình riêng “đãi cát tìm vàng”, nâng

niu những hạt bụi vàng của cuộc sống.

Các tác phẩm tiêu biểu ở chặng này: Cha con và... (tiểu thuyết 1979);

Thời gian của người (tiểu thuyết, 1985); Một nguời Hà Nội (tập truyện ngắn,

1990); Một thời gió bụi (truyện ngắn, 1993), Sống ở đời (truyện ngắn, 2002);

Thượng đế thì cười (tiểu thuyết, 2004);...

Với số lượng tác phẩm đồ sộ, Nguyễn Khải xứng đáng trở thành một

trong những cây bút hàng đầu của văn xuôi Việt Nam từ sau cánh mạng tháng

Tám 1945. Ông đã đóng góp những tiếng nói mới mẻ, những khám phá về

chiều sâu của cuộc sống cho sự đổi mới của văn học. Hành trình sáng tác của

Nguyễn Khải tiêu biểu cho quá trình vận động của văn học từ thời kháng

chiến sang thời hòa bình.

1.2.2.3. Khảo sát những truyện ngắn sau 1985 của Nguyễn Khải

Sau năm 1985, sáng tác của Nguyễn Khải có đổi mới rõ rệt, ông quan

tâm đến những vấn đề nhỏ nhặt trong cuộc sống. Đặc biệt hình tượng nhân

vật nữ được Nguyễn Khải quan tâm và thể hiện một cách chân thực nhất.

Bảng: Khảo sát nhân vật nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1985

Nhân vật nữ STT Tên tác phẩm Nhân vật nữ chính phụ

Đời khổ Chị Vách Bà vợ ông Cậy 1

Bà chủ quán Ông cháu 2 cơm

Đổi đời Chị Tần Cô con gái 3

Con gái Tú Một thời gió bụi Vợ Tú 4 Cô con dâu

Cặp vợ chồng ở chân động Vợ Toàn 5 Từ Thức

Chị Quê, 6 Chuyện tình của mỗi người Ngoạn - vợ Dụ Bà Xuân Thái

Một người Hà Nội Cô Hiền 7

Nếp nhà Bà cô 8

Cô con dâu - vợ Chúng tôi và bọn hắn Vợ Phúc 9 Lộc

Tiền Hiền 10

Liên-con dâu bà Người của nghề Bà Tuất 11 Tuất

Chút phấn ở đời Mẹ Tuấn 12

Chị Khuê - vợ ông 13 Người vợ Trần Dần

14 Nắng chiều Bà Bơ Bà Đại

Qua khảo sát, chúng ta có thể nhận thấy hình tượng nhân vật nữ xuất

hiện khá nhiều trong các sáng tác của Nguyễn Khải đặc biệt là truyện ngắn

sau 1985. Nhân vật nữ đóng vai trò là cầu nối gắn kết các nhân vật, sự kiện

trong truyện. Trong những trang viết của Nguyễn Khải những con người,

những nhân vật trải qua bao sóng gió để khẳng định được giá trị sống, ông đã

miêu tả người phụ nữ với một sự quan tâm, niềm trăn trở của một tâm hồn

nhạy cảm và cái nhìn mang tính nhân đạo.

Những nhân vật nữ trong sáng tác của Nguyễn Khải ở thời kì này xuất

hiện khá đa diện. Họ có thể là nhân vật chính, có thể là nhân vật phụ nhưng

đều được miêu tả khá đa diện. Phẩm tính của nhân vật nữ được miêu tả khách

quan. Họ vừa mang vẻ đẹp truyền thống nhưng cũng rất hiện đại. Trong mọi

cảnh huống họ lại tỏ ra là con người bản lĩnh, luôn làm chủ cuộc đời, làm chủ

hoàn cảnh. Trong cảm nhận của độc giả họ vừa đáng yêu, đáng trân trọng và

cũng có lúc đáng ghét. Chân dung họ được khắc họa ở cự li gần nhất. Người

đọc cảm thấy như gặp họ đâu đó ở ngoài đời…

Nguyễn Khải đã tìm được chỗ dựa cho sự bình yên của các “tổ ấm”

hạnh phúc ở những người phụ nữ. Ông vẫn sẵn sàng tôn vinh những người

phụ nữ “là vàng mười, là kim cương, là báu vật, là sự may mắn lớn nhất mà

chồng con họ có được ở cõi đời này”.

CHƯƠNG 2

THẾ GIỚI NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN KHẢI SAU 1985

Từ sau 1975, đặc biệt sau 1985, diện mạo nền văn học Việt Nam có

những biến đổi sâu sắc trên nhiều bình diện trong đó có yếu tố nhân vật.

Nếu ở giai đoạn trước đó, con người xuất hiện với tư thế con người

cộng đồng được lí tưởng hóa cao độ bằng cái nhìn sử thi và cảm hứng lãng

mạn thì nay nó được khám phá dưới góc độ đời tư thế sự trong mối quan hệ

với biết bao sự ngổn ngang, phức tạp của các vấn đề đời sống. Đây là đặc

điểm chung bao trùm lên các sáng tác văn học thời kì này trong đó có truyện

ngắn Nguyễn Khải. Do vậy, theo dõi truyện ngắn Nguyễn Khải giai đoạn sau

1985 ta thấy thế giới nhân vật nữ hiện ra phong phú, sinh động như chính bản

thân đời sống. Có thể bắt gặp đủ mọi loại người với nhiều cảnh ngộ và thân

phận khác nhau.

2.1. Cách lựa chọn và thể hiện nhân vật nữ của Nguyễn Khải

Phụ nữ là linh hồn của cuộc sống, là sản phẩm tuyệt diệu của tạo hóa,

là biểu tượng của cái đẹp, là hiện thân của sự sinh tồn và luân chuyển sự sống.

Hình tượng người phụ nữ ở mỗi thời kì được xây dựng theo một dụng ý

nghệ thuật, họ mang theo những vẻ đẹp riêng. Trước 1975, nhất là trong

kháng chiến, nhân vật nữ thường mang những phẩm chất lí tưởng như Nguyệt

(Mảnh trăng cuối rừng), chị Chiến (Những đứa con trong gia đình) hay

những nhân vật được đổi đời như Mị, Đào… Sau 1975, người phụ nữ lại hiện

lên một cách đa diện hơn, ở họ có cả những cái tốt - xấu, cao cả - thấp hèn,

cao thượng… Nhân vật nữ xuất hiện đa dạng, phong phú, mỗi nhà văn tìm

thấy cho mình một phong cách riêng khi khai thác đề tài này. Nguyễn Huy

Thiệp khai thác thiên tính nữ qua một loạt các truyện ngắn Chảy đi sông ơi,

Con gái thủy thần, Nhà bua,... còn Nguyễn Minh Châu tiếp tục khai thác vẻ

đẹp truyền thống của người phụ nữ nhưng chú ý nhiều hơn đến đời sống nội

tâm của họ như Qùy trong Người đàn bà trong chuyến tàu tốc hành, Thái

trong Cỏ lau, người vợ trong Bến quê, người đàn bà hàng chài trong Chiếc

thuyền ngoài xa,... Nguyễn Khải lại khai thác về người phụ nữ qua cách nhìn

mới mẻ với những phẩm tính truyền thống nhưng cũng rất hiện đại, họ luôn

khát khao một cuộc sống đời thường, bình dị.

2.1.1. Phẩm chất của nhân vật nữ

Trước 1975, nhân vật trong sáng tác của Nguyễn Khải đó là những cô

Đào (Mùa lạc), Tấm (Đứa con nuôi ), Thoa (Chuyện người tổ trưởng máy

kéo),... mỗi nhân vật, mỗi cảnh đời riêng. Song cuộc sống mới đã đem lại cho

họ những hạnh phúc mà họ khao khát dù rất giản dị nhưng trước kia họ đã

không thể có. Dưới chế độ mới trong lòng một xã hội tốt đẹp, họ thực sự đã

được đổi đời.

Sau 1975, đặc biệt là sau những năm 1985, Nguyễn Khải đã miêu tả

những con người ấy với một sự quan tâm, niềm trăn trở của một tâm hồn nhạy

cảm và cái nhìn mang tính nhân bản. Họ xuất hiện trong nhiều tác phẩm của

Nguyễn Khải, đặc biệt là truyện ngắn, thuộc nhiều kiểu người, nhiều cuộc

đời, số phận khác nhau, đa dạng, phong phú như chính con người của hiện

thực cuộc sống hàng ngày. Đó là những người phụ nữ đầy bản lĩnh dù là

trong cuộc sống gia đình hay trong cuộc sống xã hội đi nữa họ đều toát lên

khí chất của riêng mình. Chẳng hạn trong truyện Nắng chiều, tác giả đã đưa

bạn đọc đến với một số phận trong cuộc đời đó là bà Bơ. Cuộc đời người phụ

nữ này là những ngày dài cô đơn và bơ vơ, không một mái ấm, không một

hạnh phúc riêng, một mình bà chống chọi với nỗi buồn tủi của kiếp người.

Tưởng chừng cuộc đời bà Bơ sẽ kết thúc trong bất hạnh, nhưng cuộc đời lại

bù đắp cho bà hạnh phúc của một gia đình khi bà đã bước sang tuổi bảy mươi.

Hay như nhân vật bà Hiền (Một người Hà Nội) cũng chỉ là một người phụ nữ

như bao người khác. Cuộc đời bà cũng chẳng có chiến công nào, công trạng

nào cho đất nước, bà chỉ thuần là một người Hà Nội chân chính với tất cả nét

thanh lịch của mảnh đất kinh kì. Bà cũng lo toan, định liệu cho cuộc sống gia

đình được êm ấm, hạnh phúc. Nguyễn Khải đã kể cho chúng ta nghe về

những con người, tuy họ không nổi bật ở vẻ đẹp chói sáng nhưng ẩn sâu trong

đó là vẻ đẹp tâm hồn như những hạt ngọc khuất lấp trong cuộc sống đời

thường, vẻ đẹp của những con người trong nhọc nhằn lam lũ, vẻ đẹp của tuổi

hoàng hôn, của những quầng sáng rực rỡ trong cái vàng úa của buổi chiều tà.

Trong truyện ngắn Đời khổ Nguyễn Khải đã khắc họa rất chân thực

cuộc đời đầy trắc trở, éo le của chị Vách. Chị Vách cũng giống bao nhiêu

những người phụ nữ khác mong muốn có được một mái ấm gia đình, được

chăm sóc cho chồng, cho con là hạnh phúc của những người phụ nữ dưới chế

độ xã hội mới. Khi chị xây dựng gia đình với người chồng là thiếu tá, vốn

trước kia là con địa chủ nhưng đối với chị Vách là mãn nguyện, chị toàn tâm,

toàn lực chăm sóc hi sinh cho cái gia đình nhỏ bé của chị. Nhưng cuộc đời lại

thật éo le, chồng chị không giúp được chị suốt ngày chỉ biết “đọc sách và

đánh giặc”. Trong khi đó chị phải tần tảo, lo toan cho cuộc sống gia đình.

Khi giặc ném bom bắn phá miền Bắc chị gửi con vào trại sơ tán để cho

con ăn học chị vẫn một mình lam lũ, chăn nuôi kiếm tiền cho con ăn học.

Nhưng thật trớ trêu, bất hạnh lại đến với chị, ông chồng bị tai biến mạch máu

não mất và để lại bốn đứa con thơ dại. Tưởng chừng người chồng mất đi thì

những đứa con sẽ là chỗ dựa tình thần để chị vượt qua mọi nỗi đau. Nhưng đối

với chị, cái éo le, bất hạnh lại liên tiếp ập xuống gia đình chị. Đứa con gái đầu

đã hai lăm tuổi, cao ngóng cao ngòng xin được đi làm còn chồng thì vẫn chưa

ai ngó. Đứa con gái thứ hai lại bị tật từ nhỏ, cứ đi một bước, nhảy một bước.

Thằng con trai lớn học hành không nên người, lêu lổng đi buôn mất cả vốn lẫn

lãi rồi mất trí hóa điên. Cả gia đình chỉ còn trông chờ vào thằng con út.

Có thể nói cuộc đời, số phận của chị Vách đầy bất hạnh. Mặc dù trong

khổ đau, bất hạnh chị vẫn cố vươn lên để tiếp tục duy trì sự sống, mái ấm gia

đình nhưng những khó khăn cứ ập đến ngẫu nhiên, khổng thể tính trước được.

Đứng trước cảnh ngộ này, Nguyễn Khải cũng không thể giấu được nỗi xúc

động “Cái vui, cái buồn của những thân phận cùng khổ luôn làm tôi gai

người như bị cứa vào tận hồn cốt của mình” [10,434]. Trong cái cùng cực đầy

bất hạnh của chị Vách, Nguyễn Khải vẫn nhận ra sức mạnh tinh thần ẩn giấu

bên trong con nguời nhỏ bé của chị. Nhà văn vẫn nhìn thấy trong tâm hồn chị

tồn tại một sức sống bền bỉ, cốt cách thanh cao như những “hạt bụi vàng”.

Khi xây dựng nhân vật, đặc biệt là nhân vật nữ, Nguyễn Khải chú trọng

đến việc “xây dựng những tính cách nhân vật nữ vừa có cái mạnh mẽ cứng

cỏi của người phụ nữ hiện đại, vừa có cái nét truyền thống của người phụ nữ

ngày xưa” [6,160]. Ở chị Vách hội tụ được cả vẻ đẹp của người phụ nữ

truyền thống đó là sự lam lũ, nhân hậu, giàu đức hi sinh. Bên cạnh đó, chị còn

là người rất nhanh nhẹn, tháo vát và cũng rất cứng cỏi, mạnh mẽ. Chính điều

này tạo thêm sức mạnh và nghị lực sống để họ vượt qua những bão tố của

cuộc đời “ giữa muôn vàn đắng cay tủi nhục của cuộc sống họ vẫn tìm thấy

niềm vui nho nhỏ để có thêm nghị lục tiếp tục chống chèo con thuyền gia đình

giữa hai bờ “bình yên và bão tố” của cuộc sống hàng ngày [10,161]. Và khi

viết về những con người này, vẫn cảm hứng nghiên cứu, phân tích về số phận

con người trước những đổi thay chóng mặt của thời cuộc, Nguyễn Khải vẫn

tìm thấy được sự bình yên của cái “tổ tấm” hạnh phúc ở những người phụ nữ.

Ông vẫn luôn sẵn sàng tôn vinh những người phụ nữ “là vàng mười, là kim

cương, là báu vật, là sự may mắn lớn nhất mà chồng con họ có được ở cõi đời

này” [10,161].

Đọc truyện ngắn Tiền của Nguyễn Khải chúng ta thấy Hiền - cô nhân

viên kế toán của một cửa hàng ăn uống, là một con người đầy bản lĩnh. Từ

ngày Hiền đi làm các em mới được ăn no “về sống với nhà chồng Hiền mong

muốn cái trẻ trung của mình, cái tháo vát của mình sẽ làm cho ngôi nhà vui

hơn lên, ồn ào hơn lên, là một cái nhà đang sống, đang phát đạt. Cô ao ước

được hi sinh được vun vén, được hàn gắn một cái gì đang vỡ ra, đang rữa ra”

[10,365]. Hiền đã từng phải chịu một cuộc đời lận đận, vì không có tiền nên

Hiền không thể ở lại viện lâu hơn. Để trả nợ hai vợ chồng đã phải bán đi rất

nhiều đồ đạc và cả con chó ba nặng hơn mười kí mới đủ trả nợ, cô đã có

những giây phút bất lực đội nón theo sau người mua chó, nước mắt lã chã

“Chó ơi là chó! Người ơi là người! Người không có tiền cái thân không bằng

con chó” [10,366]. Đó như là lời kêu than cho số phận của mình, số phận phải

chịu nhiều thiệt thoài, cơ cực chỉ vì không có tiền.

Bằng sự cố gắng và bản lĩnh của mình mà Hiền đã có thể mua được

những thứ thuốc quý hiếm để hồi phục sức khỏe. Bữa ăn của gia đình cũng được

cải thiện hơn. Bây giờ mỗi bữa ăn của gia đình là niềm vui, là sự mong đợi chứ

không phải là sự lo lắng, phấp phỏng nữa. Hiền sống luôn được lòng của mọi

người trong gia đình. Trong màn trình diễn “một gia đình hạnh phúc”, Hiền là

diễn viên chính, chị luôn quán xuyến công việc của gia đình từ việc to đến việc

nhỏ. Dù vậy nhưng Hiền không hề mềm yếu mà luôn tỏ ra là con người mạnh

mẽ. Trong cuộc chiến tranh giữa những người cùng máu mủ, Hiền đanh đá,

quyết liệt, là một người đàn bà khác hẳn, sù lông, giương vuốt để giữu chặt lấy

cái phần của mình. Là một con người linh hoạt, nhanh nhẹn, suy nghĩ thấu đáo,

mạnh mẽ và không muốn phụ thuộc vào con cái. “Em không ở với đứa nào cả,

ở một mình tự mình nuôi lấy mình. Em vẫn có vốn liếng riêng. Có ai dại gì dốc

hết hầu bao cho chúng nó để về già thành người phụ thuộc, thành đầy tớ, muốn

ăn bát phở cũng phải ngửa tay xin tiền” [10,379].

Không chỉ là những con người bản lĩnh, từ trang văn Nguyễn Khải

người phụ nữ hiện lên trên cái phức tạp của cuộc sống đương thời như những

con người từng trải, giàu kinh nghiệm sống, được coi là “trí khôn”. Họ tuy

thuộc lớp người của thế hệ cũ nhưng vẫn khéo léo, khôn ngoan ,thức thời

trong hiện tại. Bà cô (Nếp nhà) được coi là cái “túi khôn”, tuy bà thuộc lớp

người cao tuổi nhưng không hề tỏ ra tụt hậu trong tư duy, cách sống trước

những biến động của thời thế. Cái triết lí về lối sống của bà là một bài học vô

cùng sâu sắc của một người từng trải “Con người ta ai cũng có phần thiện,

phần ác. Muốn dưỡng thiện, diệt ác thì trong nhà phải có gia pháp, ngoài xã

hội phải có luật pháp” [10,234].

Nhân vật nữ trong các sáng tác của Nguyễn Khải còn tồn tại một sức

sống bền bỉ, cốt cách thanh cao như những “hạt bụi vàng của đất kinh kì”.

Viết về những con người bình thường, Nguyễn Khải đã ngợi ca họ có cách

sống đẹp đẽ. Nhân vật Hiền (Một nguời Hà Nội), bà cô (Nếp nhà), bà vợ ông

Trần Dần (Người vợ) đều là những người phụ nữ đáng để ta nể trọng về cách

sống của họ. Cô Hiền một phụ nữ xuất thân từ tầng lớp thượng lưu của đất Hà

thành, đã từng là hoa khôi của đất kinh kì, quanh mình có bao văn nhân, tài tử

ve vãn nhưng cuối cùng lại chọn cho mình một ông chồng không tiếng tăm gì

- chỉ là một ông giáo tiểu học. Cuộc chiến tranh chống Mĩ ác liệt nổ ra, các

con xung phong ra trận bà sẵn sàng cho con đi vì bà hiểu “tao không muốn nó

sống bám vào sự hi sinh của bạn bè. Nó dám đi cũng là biết tự trọng”

[14,77]. Đó là sự day dứt giằng xé giữa tình mẫu tử và non sông, là sự lựa

chọn giữa quyền lợi cá nhân và quyền lợi đất nước, để rồi lòng yêu nước đã

vượt lên chiến thắng.

Ở một góc nhìn khác về cuộc sống, qua ngòi bút của Nguyễn Khải họ

chính là những người vợ, người mẹ suốt đời tần tảo vất vả hi sinh vì chồng, vì

con cho đến lúc tuổi đã xế chiều nhưng vẫn không được thanh thản. Nhân vật

vợ của Phúc (Chúng tôi và bọn hắn) là con gái Hà Nội, con một gia đình công

chức nhỏ những tưởng lấy được Phúc là một may mắn lớn nhất của đời nhưng

chẳng ai có thể ngờ chị đã phải chịu bao nhiêu cay đắng với “ông hoàng tử đời

thường suốt mấy chục năm sau” [10,344]. Chị là người phụ nữ biết nhẫn nhục,

chịu đựng, hi sinh hết mình cho gia đình. Được giáo dục theo kiểu cổ, lại là con

nhà gia giáo nên chị chỉ biết khóc chứ không dám đến cơ quan chồng tố cáo,

kiện tụng. Chị đã chịu đựng tất cả chỉ để gia đình được yên ấm, để con cái

được sung sướng. Có lẽ đây cũng là phẩm chất chung của tất cả những người

phụ nữ Việt Nam nói chung và người phụ nữ thời kì đổi mới nói riêng.

Bằng quyết tâm sắt đá giành giật lại con trong tay thần chết “Chị bán hết

những gì có thể bán được, bỏ việc làm, thức cả ngày cả đêm quên ăn quên

uống, người khô đét, mắt ngầu đỏ, môi trắng lợt, ngón tay dài ra như móng

vuốt để níu giữ bằng được con gái lại” [10,346]. Tình mẫu tử thiêng liêng, đã

chiến thắng và chị đã cứu được người con gái của mình từ tay thần chết. Mặc

dù chịu nhiều vất vả thiệt thòi trong suốt cuộc đời của mình nhưng chị không

có một câu oán trách mà vẫn cười rất tươi, lại còn hãnh diện nữa “độ này nhàn

lắm rồi ông ạ, bây giờ chúng nó đã nuôi được tôi rồi ”[10,346]. Chị là vàng

mười, là kim cương, là báu vật, là sự may mắn lớn nhất mà chồng con chị đã có

được ở cõi đời này. Mặc dù sống hết mình vì gia đình, hi sinh tất cả chỉ để

mong ước được vui vẻ bên con cháu nhưng sự đời thật phũ phàng với chị khi

mà đến cuối đời rồi nhưng chị vẫn không được hưởng hạnh phúc trọn vẹn.

Cùng với hình ảnh những người vợ, người mẹ tần tảo, hi sinh vì chồng

vì con thì họ còn là những người phụ nữ nhẫn nhục chịu đựng và biết hi sinh.

Thông qua những nhân vật nữ nhà văn muốn khám phá, nghiên cứu những

góc khuất sâu kín nhất trong tâm hồn con người cho dù trong hoàn cảnh nào

con người vẫn khát khao vươn tới một cuộc sống hạnh phúc, thấm thía và

cảm nhận được cái muôn mặt của đời sống, sự bao dung của lòng người và

cuộc đời đối với họ. Bà vợ ông Trần Dần nuôi chồng ốm, hầu hạ chồng còn

hơn con mọn, bị ông mắng chửi mà vẫn vui vẻ “thế gian ít có chuyện gì được

hoàn toàn anh nhỉ? Được cái này thì mất cái nọ. Nhưng vẫn là có được”

[10,65]. Bà chăm sóc chồng, tạo dựng niềm tin cho con để giúp con xóa bỏ

thành kiến với cha, bởi vì “căm thù bố mẹ sẽ thành đứa con hư, căm thù xã

hội sẽ thành kẻ đối nghịch” [10,61].

Người phụ nữ (Chút phấn của đời) có sắc đẹp, có phẩm chất cao quý

của người mẹ, người vợ nhưng lại chấp nhận một cuộc sống riêng tư, đơn

điệu như con trai cô đã nói: “Không có niềm tin, không ai có thể yêu nổi một

ông chồng nhạt nhẽo như bố” [10,430]. Người phụ nữ ấy chấp nhận cuộc

sống của mình với một niềm tin trong sáng sau bao lựa chọn: “tôi vẫn vui

chứ! Nhưng là niềm vui của sự cho, sự hi sinh. Nó là chút phấn của đời giúp

cho mình sống yên ổn những năm còn lại. Ở hoàn cảnh tôi, ở lứa tuổi tôi còn

mong nhận được để bù lại nhiều năm đã thiếu tức là tìm niềm vui trên gai

nhọn. Tôi có còn nhiều máu đâu để hi vọng hồi sinh” [10,431]. Niềm tin ấy

của chị là niềm tin bình dị của biết bao con người sống quanh ta.

Nguyễn Khải đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật nữ mang

một dấu ấn riêng của tác giả. Họ là những người phụ nữ hiện đại nhưng cũng

rất truyền thống. Họ không chỉ là hiện thân của “trí khôn” mà còn là hiện thân

của văn hóa dân tộc - là những “hạt bụi vàng lóng lánh”…

Nguyễn Khải đã rất tinh tế khi xây dựng được hình tượng người phụ nữ

trong thời kì đổi mới với những phẩm chất tốt đẹp, ý chí phấn đâú, là con

nguời với đầy bản lĩnh, khát vọng. Nhân vật Hiền là một nét đẹp tiêu biểu cho

người phụ nữ hiện đại Việt Nam sau chiến tranh, dám nghĩ, dám làm.

Xuất phát từ cái phông nền là cuộc sống đương đại với những lo toan,

hỗn độn và phức tạp, Nguyễn Khải đã nhìn nhận người phụ nữ hiện đại với sự

tổng hợp của những con người bất hạnh, con người khát khao, con người bản

năng… Đó là phần bí ẩn trong người phụ nữ mà nhà văn muốn khám phá và

tìm hiểu. Ông đã cho người đọc thấy quan niệm nghệ thuật về người phụ nữ

hiện đại, tuy không thật mới mẻ nhưng mang những nét riêng biệt.

2.1.2. Nhân vật nữ với những khát vọng hằng thường

Sau 1985, Nguyễn Khải cũng giống như bao nhiêu những nhà văn

khác, ông hướng ngòi bút của mình vào cuộc sống đời thường. Ở đấy, nhà

văn đã khám phá phát hiện tính vấn đề trong cuộc sống đời thường. Và những

vấn đề ông đặt ra thường mang tính triết lí nhân sinh. Các nhân vật của ông

thường thì hoặc là kiểu mẫu lí tưởng của thời đại hoặc là có nhiệm vụ truyền

tải một tư tưởng nhất dịnh nào đó. Viết về con người trong cuộc sống đời

thường hôm nay, Nguyễn Khải khám phá ra nhiều giá trị nhân văn sâu sắc ẩn

chứa đằng sau những con người, những sự vật rất đỗi bình thường của cuộc

sống. Nhân vật của ông bước từ cuộc đời vào trang sách rất tự nhiên, không

thi vị mà đậm chất đời sống. Đó là chị Vách (Đời khổ); bà Bơ (Nắng chiều);

bà cô (Nếp nhà)... Họ là những con người không gây được sự chú ý về xuất

thân địa vị, về ngoại hình nhưng lại sáng lên bởi những tâm hồn cao đẹp,

nhân cách cao thượng, biết sống và hi sinh vì hạnh phúc người khác.

Đọc Đổi đời ta không khỏi băn khoăn, trăn trở về sự xuống cấp của các

chuẩn mực đạo đức truyền thống (vợ - chồng; cha mẹ - con cái...) diễn ra

ngay chính trong gia đình nhà báo Tần. Ba mươi năm trước, vợ anh sống giản

dị, là người đồng cam cộng khổ bên anh. Nhưng giờ đây chị thay đổi lối nghĩ

và cách sống của mình. Người đàn bà ấy coi thường chồng là một nhà báo

quèn “ viết một đời mà vợ con có nhìn thấy đồng tiền phân bạc nào, tiếng tăm

cũng chẳng có” [10,289]. Con gái Tần thì bảo bố mình “bôn” không theo thời

thì chết đói. Ở đây tác giả cho thấy một thực tế đáng lo ngại của cuộc sống đó

là con người bị đồng tiền cám dỗ, làm cho tha hóa khiến họ sống mỗi ngày

thêm thực dụng, xa dần những quan hệ tốt đẹp giữa con người với con người.

Có thể thấy sự phát triển của xã hội tác động đến tư tưởng của người phụ nữ

luôn lo lắng cho gia đình, họ luôn có mong muốn gia đình được ổn định. Vợ

Tần cũng chỉ mong muốn gia đình có thể ổn định hơn về cuộc sống và kinh tế

để có con cháu đỡ phải chịu khổ, mong ước như vậy có gì là sai?

Nguyễn Khải đã nhìn thấy sự tác động của nền kinh tế thị trường nó đã

chi phối, tác động đến chóng mặt vào suy nghĩ, vào quan niệm sống, vào hành

động của mọi người. Sự tác động, biến đổi này đến những con người luôn tỉnh

táo nếu không chủ động được cũng sẽ bị hút vào cái hỗn tạp, xô bồ của đời

sống. Qua những nhân vật trong truyện Nguyễn Khải cũng cho ta thấy “Sự

cần thiết phải cảnh giác đối với cái chủ nghĩa cá nhân mà chỉ cần ta lơ là một

chút là nó sẽ lập tức xâm nhập ta ngay”. Và qua đây nhà văn cũng khẳng định

“Chỉ có sự kính trọng lẫn nhau mới tạo ra được sự gắn bó và ý thức trách

nhiệm của mỗi thành viên với truyền thống của gia đình, bất chấp mọi đổi

thay của thời cuộc” [10,322].

Nhân vật Quê trong Chuyện tình của mỗi người là một cô gái tốt bụng

luôn giúp đỡ người khác mặc dù không quen biết. Chị luôn mong ước có

được tình yêu và chung thủy với tình yêu của Dụ. Bà Xuân Thái và chị Quê

luôn là người giúp đỡ mẹ của Dụ mỗi khi bà bị căn bệnh kiết lị dày vò. Lòng

tốt của họ khiến Dụ vừa cảm thấy chịu ơn nhưng cũng cảm thấy khó chịu vì

mình không thể giúp gì cho mẹ mà phải nhờ vào người khác. Hành động của

Quê đã tác động được vào trái tim của Dụ khiến cho Dụ luôn áy náy “tôi giận

quá, giận cả mẹ và em, tại sao chúng tôi lại nghèo. Giận cả Quê, lòng tốt của

cô ấy đã buộc tôi, một thằng con trai ngang tàng thành kẻ chịu ơn” [10,296].

Quê đã hinh sinh cả tuổi thanh xuân cuả người con gái để chờ đợi Dụ nhưng

đáp lại chị chỉ là sự vô vọng. Bà Xuân Thái và chị Quê là đại diện cho những

con người với tình yêu thương bao la, luôn sẵn lòng dang cánh tay của mình

để giúp đỡ người khác mà không mong được đền đáp lại.

Bà Bơ (Nắng chiều) tuy đã bảy mươi tuổi đầu, ở cái tuổi này đáng lẽ đã

được nghỉ ngơi, có con cháu hầu hạ nhưng bà vẫn cảm thấy vui khi được sống

cùng ông Phúc. Mặc dù hầu hạ ông Phúc lúc tuổi già, lúc ngã bệnh nhưng bà

Bơ cũng cảm thấy sung sướng, hạnh phúc, mãn nguyện. Sở dĩ bà Bơ tuổi già

được sống hạnh phúc cũng chính là bởi bà có khát vọng được đơn giản mà

bình thường đó là khát vọng được yêu thương, được quan tâm được chăm sóc.

Suốt cả cuộc đời bà Bơ đã hi sinh tất cả cho gia đình cho những người em của

mình chỉ đến khi các em đã trưởng thành và bà Bơ gặp được ông Phúc bà mới

thấy cuộc đời như tươi sáng và ngập tràn niềm vui. Nói như Nguyễn Khải

“chỉ có cái tâm tốt của con người mới làm nảy nở được những cái yêu thương

đang bị thui héo ở đâu đó” [6,181]. Đây cũng chính là đặc điểm ngòi bút

Nguyễn Khải luôn tìm tòi, khám phá cái tinh thần vốn đa dạng và phức tạp để

cái hóa con nguời của nhà văn. Ông nhìn ra cái đẹp, cái nhân tố tinh thần cao

cả trong những cảnh đời cùng khổ, khốn cùng. Trong Thượng đế thì cười,

Nguyễn Khải khẳng định tình yêu thương của con người được nhà văn gửi

gắm qua nhân vật hắn “ở người già hắn chỉ chấp nhận những mối tình ân

nghĩa, sự hàn nối, sự bù đắp những cơ hội trượt đi thời họ còn rất trẻ”

[12,123]. Nguyễn Khải viết về con người nhỏ bé bình thường nhưng lại có

những phẩm chất đáng kính trọng biết bao. Với cái nhìn nhân bản, Nguyễn

Khải phát hiện ra vẻ đẹp nhân cách ở những con người đã chịu nhiều bất hạnh

trong cuộc đời. Niềm thương cảm của một nhà văn từng trải nghiệm những

mặn ngọt, đắng cay của cuộc đời đã giúp ông nhận ra những vẻ đẹp trầm lặng

mà cao quý của những con người bình thường. Như vậy, trong thời kì đổi mới

cái nhìn của Nguyễn Khải đã có nhiều chuyển biến theo xu hướng đi gần với

cuộc đời “Ngòi bút hiện thực tỉnh táo của Nguyễn Khải ngày càng xúc động

hơn, tình cảm hơn, giàu chất trữ tình lãng mạn hơn và nói chung nhân hậu và

tin yêu con người hơn [6,279].

Là nhà văn với một cách tiếp cận hiện thực rất độc đáo cùng với cái

nhìn hiện thực sắc sảo, tinh tế những khía cạnh của cuộc sống và những trạng

thái tâm lí của con người. Nguyễn Khải đã đi sâu khám phá hình tượng con

người, đặc biệt là những khát vọng, mong muốn đời thường mà chân thực của

con người nhất là những người phụ nữ, qua đó thể hiện được tính nhân đạo

cao cả và sự tinh tế trong những trang văn của tác giả. Viết về những con

người bình thường, Nguyễn Khải đã ca ngợi họ có cách sống đẹp đẽ.

2.2. Nhân vật nữ trong các mối quan hệ

Nhân vật ưa thích của Nguyễn Khải, cả trước hay sau 1985, đều là

những con người thông minh, sắc sảo, hay triết lí, thích đối thoại. Nhưng

trước Đổi mới, những vấn đề mà nhà văn quan tâm thường là thuộc về đời

sống cách mạng, tư tưởng chính trị, bởi thế những nhân vật của ông cũng chủ

yếu được soi ngắm, thể hiện trên bình diện: con người cá nhân trong đời

thường, con người của đời sống thế sự… Trong một thời gian dài Nguyễn

Khải cũng như phần lớn các cây bút thời ấy, đã tin và ra sức cổ vũ cho cái

quan niệm rằng: viết về cách mạng, về cái tiên tiến, viết về những con người

mới, đó mới là văn học mới, văn học cách mạng; còn viết về sinh hoạt đời

thường, về những điều vụn vặt của đời sống riêng tư là thứ văn học cũ. Nhiều

người, trong đó có cả Nguyễn Khải, còn tự huyễn hoặc mình với cái sứ mệnh

của những nhà văn đặt nền móng cho một nền văn học mới, nền văn học xã

hội chủ nghĩa, vượt lên mọi nền văn học của quá khứ. Sau này nhìn lại chặng

đường sáng tác ấy của mình và của nhiều người viết khác, Nguyễn Khải đã

gọi đúng đó là "cái thời lãng mạn". Vào thời kì đổi mới, Nguyễn Khải đã có

những chuyển biến ngày càng mạnh mẽ triệt để trong tư tưởng và nghệ thuật

của mình. Thế giới nhân vật của Nguyễn Khải vì thế cũng được mở rộng, thay

đổi, với nhiều kiểu loại nhân vật mới và nhất là được soi ngắm, định giá từ

những thang bậc giá trị khác - những giá trị bền vững về nhân cách, về lối

sống. Nếu như Nguyễn Minh Châu theo đuổi những “hạt ngọc” ẩn dấu ở bề

sâu tâm hồn con người thì Nguyễn Khải đi tới xác lập nhân cách con nguời

trước những tình thế lựa chọn của mỗi cá nhân. Sự lựa chọn luôn gắn liền với

những cách nhìn, những quan niệm sống nhất định. Viết về sự lựa chọn của

những con người bình thường, Nguyễn Khải cũng thấy ở họ những nhân cách

sống đẹp đẽ. Trước sự thay đổi của thời thế, họ sống hợp thời mà không xu

thời nhân vật Hiền (Một người Hà Nội); bà cô (Nếp nhà); người vợ ông Trần

Dần (Người vợ)... đều là những người phụ nữ đáng để ta nể trọng. Họ vượt

qua được cái hỗn tạp, xô bồ của cuộc sống để khẳng định và ổn định một nền

nếp gia phong vững chắc.

2.2.1. Nhân vật nữ trong mối quan hệ gia đình

Với cái nhìn giàu tính phân tích Nguyễn Khải đi sâu vào từng mái nhà,

từng mối quan hệ của các thành viên trong gia đình để từ đó nhà văn chỉ cho

người đọc thấy mối quan hệ qua lại giữa các thành viên trong gia đình. Đặc

biệt nhân vật nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải được làm nổi bật lên trong

mối quan hệ với gia đình có thể kể đến như:

Bà Hiền trong Một người Hà Nội là một nhân vật rất tiêu biểu cho một

mẫu người được tác giả ưa thích, say mê trong sáng tác của ông ở thời kì đổi

mới. Truyện đưa ra nhiều chi tiết sự việc về nhân vật bà Hiền, nhưng tựu chung

vẫn là ở hai mối quan hệ chính (có liên quan với nhau). Trong gia đình và với

xã hội, với cách mạng. Trong tư cách là người mẹ, người chủ gia đình, ở nhân

vật bà Hiền đều toát lên một vẻ đẹp của nhân cách, của lối sống văn hoá.

Cô Hiền sinh trưởng trong một gia đình gia giáo, giàu có, ông bố đậu tú

tài, mê văn thơ, dạy con cái theo khuôn phép nhà quan. Thời trẻ cô Hiền được

cha mẹ cho phép mở một xa lông văn chương, nơi gặp gỡ của nhiều văn nhân

nghệ sĩ có tiếng của đất Hà Thành. Như thế, cô thuộc thế hệ tân tiến trong lớp

thanh niên thành thị thời trước cách mạng. Nhưng việc cô lấy chồng mới thật

là điều đặc biệt, thể hiện rõ sự lựa chọn tỉnh táo và những quan niệm nghiêm

túc của cô về hôn nhân và gia đình. "Gần 30 tuổi cô mới lấy chồng, không lấy

một ông quan nào hết, cũng chả hứa hẹn gì với đám nghệ sĩ văn nhân, đùa vui

một thời son trẻ thế là đủ, bây giờ phải làm vợ làm mẹ, cô chọn bạn trăm năm

là một ông giáo cấp tiểu học hiền lành, chăm chỉ, khiến cả Hà Nội phải kinh

ngạc" [14,76]. Đến việc sinh con của cô cũng thể hiện ý thức trách nhiệm, sự

tỉnh táo của người làm cha, làm mẹ với tương lai của con. Ở cái thời mà đông

con, nhiều cháu vẫn được coi là có phúc lớn, thì cô Hiền lại quyết định ngừng

việc sinh đẻ khi ở độ tuổi 40. Không phải cô ngại vất vả, cũng không phải do

thiếu thốn về kinh tế, mà vì như lời cô nói với chồng: "Nếu ông và tôi sống

đến sáu chục thì con út đã hai mươi, có thể tự lập được, khỏi phải sống bám

vào các anh chị" [14,77]. Là một người Hà Nội, bà Hiền có ý thức sâu sắc về

điều đó như một giá trị, một đòi hỏi cao về nhân cách, về lối sống. Bà luôn

nhắc nhở các con: "Chúng mày là người Hà Nội thì cách đi đứng, nói năng

phải có chuẩn, không được sống tuỳ tiện, buông tuồng" [14,77]. Ở nhà, bà chú

ý dạy con cái từ những điều nhỏ nhất trong cuộc sống. Ngồi vào bàn ăn, bà chú ý

sửa cho con cách cầm đũa, cách múc canh, đến việc nói chuyện trong bữa ăn. Bà

quan niệm rất rõ ràng về vai trò "nội tướng" của người vợ. Bà nói với người cháu

(nhân vật kể chuyện - một anh bộ đội, một nhà văn): "Mày bắt nạt vợ mày quá,

không để nó tự quyết định bất cứ việc gì, vậy là hỏng, người đàn bà không là nội

tướng thì cái gia đình ấy cũng chả ra sao” [14,77]. Khi người cháu có ý chê bà

Hiền dạy dỗ con cái theo những khuôn phép không thích hợp với thời chiến,

thời loạn, thì bà trả lời: "Tao chỉ dạy chúng nó biết tự trọng, biết xấu hổ, còn

sau này muốn sống ra sao thì tùy" [14,77].

Bà cô (Nếp nhà) được coi là cái túi khôn, tuy bà thuộc lớp người cao

tuổi nhưng không hề tỏ ra tụt hậu trong tư duy, cách sống trước những biến

động của thời thế. Trải qua bao biến động của xã hội, bà vẫn kiên trì giữ gìn

một “Nếp nhà” từ dáng vẻ ngôi nhà đến cách sinh hoạt, lối sống. Trong một

mái nhà có bà mẹ hai con trai, hai con dâu, một gái, một rể và những đứa cháu

mà tất cả vẫn sống chung, ăn chung một bếp ăn với một nếp nhà êm thấm ít ai

bì kịp. Điều quan trọng nhất là bà biết “cầm lái” để cho con thuyền của gia

đình vững vàng qua bao thử thách, sóng gió của cuộc đời bằng sự kiên định

một giá trị, một lối sống bền vững. Giữa thời buổi thiên hạ nháo nhác kiếm

tiền, tôn vinh giá trị của đồng tiền thì bà lại quan niệm “Thời bây giờ có được

vài trăm cây vàng không phải là khó, cũng không phải là lâu, nhưng có một

gia đình hạnh phúc cũng phải mất vài đời người, phải được giáo dục vài đời.

Hạnh phúc không phải là món quà tặng bất ngờ, không thể đi tìm mà cũng

không nên cầu xin. Nó là cách sống, một quan niệm sống, là nếp nhà, ở trong

tay mình, nhưng nhận được ra nó, có ý thức vun trồng nó lại hoàn toàn không

dễ” [10,231].

Có ai đó đã nói rằng, cuộc đời là một đại dương bao la, mỗi con người

là một dòng sông nhỏ, có dòng chảy êm đềm, nhiều dòng lại gập gềnh thác lũ

nhưng cuối cùng tất cả đều hòa nhập vào biển lớn. Cuộc đời bà Bơ (Nắng

chiều) là một nhánh sông chảy dài để tìm hạnh phúc và đã dừng lại trong

niềm vui khi cuộc đời đã xế chiều. Cả tuổi trẻ bà Bơ dành cho cháu, về già

mới lấy chồng lại lo cho chồng và con của chồng, bà không một lời oán thán,

than trách, bà vẫn lặng lẽ bên đời mỉm cười với số phận. Đến tuổi xế chiều

mới tìm được hạnh phúc cho riêng mình bởi thế bà Bơ hết sức trân trọng gia

đình ấy. Bà chăm lo cho chồng từ bữa ăn đến giấc ngủ “lúc ăn cơm, chị gắp

một miếng thịt gà, dùng tay lọc xương ra lại xé miếng thịt cho nhỏ, rồi gắp

vào bát của chồng” [10,491]. Tuy là “mẹ kế” nhưng bà Bơ lại nhận được tình

yêu thương quan tâm của các con chồng “mẹ nằm trên giường, cô con chồng

trải mảnh ni lông nằm dưới chân giường… anh trai và chị dâu thì phóng xe

máy đưa cơm ngày hai buổi, vợ đưa cơm trưa, chồng đưa cơm chiều, rồi bón

cơm cho mẹ, ép mẹ ăn từng thìa” [10,492]. Trong gia đình, bà Bơ là người rất

biết cách đối nhân xử thế các mới quan hệ từ bên nội đến bên ngoài.

Chị Khuê - vợ ông Trần Dần, là một người phụ nữ mẫu mực, chị được

đặt trong mối quan hệ với gia đình và xã hội. Trong gia đình, mặc dù chị vừa

phải trông nom một ông chồng bị liệt nhưng chị cũng không hề oán thán nửa

lời. Không chỉ mỗi việc trông nom chồng mà chị còn phải nuôi dạy những

đứa con của mình để chúng khôn lớn, trưởng thành “Chị có thể nhân nhượng,

nín nhịn chồng đủ mọi chuyện nhưng dạy con là quyền của chị, chị là nhà độc

tài trong lĩnh vực này” [10,436]. Chị sống lầm lũi, nhẫn nại với một niềm tin

dai dẳng “Sông có khúc, người có lúc, không ai sướng được mãi, cũng không

ai khổ mãi. Miễn là các con phải được ăn học” [10,438].Trước hình ảnh một

chị Khuê luôn sống vì gia đình như vậy Nguyễn Khải đã từng khen ngợi“ nếu

không có những người vợ, những bà mẹ một đời nhẫn nhục gánh chịu mọi tai

họa vì những người thân yêu thì thế giới này sẽ buồn thảm lắm, sẽ lạnh lẽo

lắm” [10,441].

Nguyễn Khải đã rất khéo léo và tinh tế khi đặt các nhân vật nữ của

mình vào trong mối quan hệ gia đình. Bởi lẽ chính vì đặt trong mối quan hệ

ấy nên người phụ nữ mới có thể bộc lộ đầy đủ tính cách và cách hành xử của

chính họ.

2.2.2. Nhân vật nữ trong mối quan hệ xã hội

Nếu như trong gia đình, nhân vật nữ trong sáng tác của Nguyễn Khải là

những người vợ, người mẹ khôn ngoan, thức thời để có thể “cầm lái” để cho

con thuyền của gia đình vững vàng trước những thử thách thì khi đứng trong

xã hội họ lại tỏ ra là những con người rất khéo léo, tài giỏi.

Đứng trước chế độ mới, bà Hiền (Một người Hà Nội) biết tìm ra cách

thích ứng, nhưng đồng thời cũng sớm nhận ra những ấu trĩ, lệch lạc, cực đoan

của chính quyền cách mạng. Bà nhận ra được sự thay đổi của của chế độ mới:

"Vui hơi nhiều, nói cũng hơi nhiều, phải nghĩ đến chuyện làm ăn chứ", rồi tiếp

đó là: "Chính phủ can thiệp vào nhiều việc của dân quá, nào phải tập thể dục

mỗi sáng, phải sinh hoạt văn nghệ mỗi tối, vợ chồng phải sống ra sao, trai gái

yêu nhau như thế nào, thậm chí cả tiền công sá cho kẻ ăn người ở" [14,74].

Cách ứng xử thức thời của bà Hiền với chế độ mới thể hiện rõ ở nhiều việc: từ

bán bớt một ngôi nhà để không bị quy là tư sản nhà cửa, không để cho chồng

mua máy in mở nhà in, đến việc chọn công việc làm hoa giấy đủ để nuôi sống

gia đình, tuy không giàu nhưng rất đủ ăn.

Việc hai người con trai lần lượt xung phong đi bộ đội vào Nam chiến

đấu và thái độ, cách ứng xử của bà Hiền thể hiện rõ vai trò của người công

dân trong trách nhiệm với đất nước. Khi người con trai đầu xung phong nhập

ngũ, bà trả lời câu hỏi của nhân vật "tôi": "Tao đau đớn mà bằng lòng, vì tao

không muốn nó sống bám vào sự hi sinh của bạn bè. Nó dám đi cũng là biết

tự trọng" [14,77]. Ba năm sau, người anh ở chiến trường không có tin tức gì

về, đứa em lại xung phong đi bộ đội. Lần này, bà nói: "Tao không khuyến

khích cũng không ngăn cản, ngăn cản tức là bảo nó tìm đường sống để các

bạn nó phải chết, cũng là một cách giết chết nó" [14,77]. Qua nhân vật bà

Hiền, Nguyễn Khải đã khai thác vẻ đẹp đời thường, bình dị của người phụ nữ.

Bà là mẫu hình của người phụ nữ truyền thống nhưng cũng rất hiện đại,

những người như bà Hiền chính là “bụi vàng” của đất kinh kì.

Hiện thực cuộc sống sau 1985 với những biến động phong phú, phức

tạp đã trở thành “mảnh đất phì nhiêu cho các cây bút thả sức khai vỡ”. Cái

nhìn của nhà văn về hiện thực đã linh hoạt hơn, tránh được những xuôi chiều

áp đặt. Cũng như các thể loại tiểu thuyết và truyện vừa, thế giới nhân vật

trong truyện ngắn Nguyễn Khải rất đa dạng, đông đảo với nhiều tầng lớp,

nhiều nhân vật khác nhau. Mỗi nhân vật giúp Nguyễn Khải thể hiện sự suy

ngẫm nào đó về cuộc sống, về con người trong đời thường. Có thể thấy chị

Khuê vợ anh Trần Dần vừa là con người của gia đình nhưng chị cũng hoàn

thành vai trò của một con người xã hội. Khi đứa con lớn hỏi rằng “Bố làm

phản động, hả mẹ?”. Chị lạnh hết cả người nhưng chị cố trấn tĩnh lại và giảng

giải điềm đạm cho con, chị luôn có lòng tin vào Cách mạng “Căm thù bố mẹ

sẽ thành đứa con hư. Căm thù xã hội sẽ thành kẻ đối nghịch. Đằng nào cũng

là mất con” [10,436]. Chính bởi sự hi sinh, chịu đựng, lòng yêu thương con

và tin tưởng vào xã hội mà chị đã nuôi dưỡng những đứa con của mình trưởng

thành và chăm sóc cho ông chồng ốm yếu của mình.

Ngòi bút của Nguyễn Khải sau 1985 cũng hướng vào con người với tất

cả những mối quan hệ đời thường. Khám phá con người trong chiều sâu tâm

thức với những đau đớn, khắc khoải về số phận, với những rủi ro, trái ngang

trong hoàn cảnh, định mệnh của mỗi người. Ở mỗi câu chuyện giúp độc giả

nhận ra cái phức tạp khôn cùng của cuộc đời và cái hữu hạnh của đời người.

Viết về những con người bình dị xung quanh mình Nguyễn Khải vẫn tìm thấy

ở họ một vẻ đẹp ẩn chứa trong tâm hồn, tìm thấy một sự đồng cảm sâu sắc với

những số phận được sinh ra giữa cuộc sống nhiều phức tạp. Qua đó ta thấy

được chiều sâu nhân bản trong tấm lòng của một nhà văn giàu lòng yêu thương.

CHƯƠNG 3

PHƯƠNG THỨC THỂ HIỆN NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN KHẢI SAU 1985

3.1. Ngôn ngữ

Ngôn ngữ là công cụ, là chất liệu cơ bản của văn học, vì vậy văn học

được gọi là loại hình nghệ thuật ngôn từ. M.Gorki khẳng định: “Ngôn ngữ là

yếu tố thứ nhất của văn học”. Phương diện hình thức mà chúng ta tiếp nhận

được trực tiếp ở tác phẩm văn học chính là ngôn ngữ của chúng. Trong tác

phẩm, ngôn ngữ là yếu tố quan trọng thể hiện cá tính sáng tạo, phong cách, tài

năng của nhà văn. Mỗi nhà văn lớn bao giờ cũng là tấm gương sáng về mặt

hiểu biết ngôn ngữ nhân dân, cần cù, lao động để trau dồi ngôn ngữ trong quá

trình sáng tác.

Nguyễn Khải mang trong mình dòng máu bình dân, văn hóa bình dân và

có cả dòng máu nhà quan thích nói sang. Bởi thế chúng ta có thể dễ hiểu vì sao

ngôn ngữ, lời nói văn chương của Nguyễn Khải vừa bình dân, vừa mĩ miều,

vừa bình dị nhưng cũng cao sang mà thâm thúy. Chính phong cách này đã tạo

cho tác phẩm của ông một thứ ngôn ngữ đặc biệt “Đó là thứ ngôn ngữ sắc sảo,

trí tuệ, đánh thẳng vào đối phương không kiêng nể, sẵn sàng phơi ra ánh sáng

một thứ mặt nạ giả dối, một thứ ngôn ngữ mang tính chiến đấu, chân thật,

khách quan, không cần một sự tô màu mĩ học lộ liễu nào”. Chính vì thế mà

nhân vật của Nguyễn Khải vừa đài các, cao tay mà lại bình dị. Qua thế giới

ngôn từ, mỗi nhân vật được khắc họa rõ nét từ tính cách, ứng xử, nói năng…

3.1.1. Ngôn ngữ nhân vật

Nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn cho rằng trong những tác phẩm của

mình, Nguyễn Khải thích lối kể hơn lối tả. Ông tập trung vào việc làm nổi bật

một nhân vật, một kiểu người, một cách sống. Nhà văn có một giọng văn vừa

tự nhiên, vừa duyên dáng, dân dã chứ không do làm điệu, làm dáng mà có.

Với thói quen của một người cầm búi xông xáo, khi quan sát hiện thực,

Nguyễn Khải vẫn luôn phát hiện những vấn đề nổi bật trong xã hội, trong

cuộc sống hôm nay.

Dân gian có câu “Người thanh tiếng nói cũng thanh” tiếng nói chính là

phương tiện để thể hiện con người. Bởi vậy, có thể thấy, tiếng nói cách nói

của nhân vật hay chính là ngôn ngữ nhân vật trong truyện đã bộc lộ tính cách

nhân vật, phong thái của con người. Chẳng hạn như cô Hiền - người phụ nữ

Hà Thành (Một người Hà Nội) là một người thanh lịch mang đậm nét duyên

dáng của người con gái đất kinh kì được thể hiện qua cách nói: “Phải gọi là

anh Khải, hiểu chưa?” hay “xin mời anh tới ngôi nhà vừa nói, hỏi thẳng chủ

nhà xem họ trả lời ra sao. Nếu con thắc mắc xin mời anh trở lại” [14,74]. Cô

Hiền luôn trân trọng, nâng niu, gìn giữ truyền thống văn hóa của người Hà

Nội “Chúng mày là người Hà Nội thì cách đi đứng nói năng phải có chuẩn,

không được sống tuỳ tiện, buông tuồng” [14,77]. Không chỉ vậy cô Hiền còn

là một người phụ nữ rất thông minh, dù trong hoàn cảnh nào cô cũng thể hiện

mình là người hiểu biết, thức thời “tao có bộ mặt tư sản, nhưng lại không bóc

lột ai thì làm sao thành tư sản được” [14,75]. Hay thái độ ứng xử của bà Hiền

cũng được diễn tả một cách rõ ràng, bà có một cách nhìn nhận thời cuộc mới

của riêng mình “Chế độ này không thích cá nhân làm giàu, chỉ cần họ đủ ăn,

thiếu ăn một chút càng hay, thiếu ăn một chút là vinh chứ không là nhục, nên

tao cũng chỉ cần đủ ăn” [14,76]. Qua chính ngôn ngữ nhân vật và cách nói

của nhân vật để họ tự bộc lộ được tính cách của mình, Nguyễn Khải đã gửi

gắm vào nhân vật bà Hiền như là một hình mẫu của người Hà Thành, một con

người lịch lãm, khôn ngoan và giỏi tính toán, một người phụ nữ trí tuệ, sắc

sảo.Từ đây, độc giả có thể nhận thấy tài năng độc đáo của tác giả trong việc

xây dựng ngôn ngữ nhân vật.

Ngôn ngữ mà tác giả sử dụng đậm chất tự sự đời thường mà hiện đại,

thứ ngôn ngữ con người dùng trong giao tiếp hàng ngày rất tự nhiên, sinh

động và góp phần thể hiện cá tính nhân vật. Chị Vách (Đời khổ) có thể xem

như một đại diện tiêu biểu cho người phụ nữ thôn quê. Khi được hỏi sao

không cho con đi học, Chị Vách nói: “Con gái cần gì học nhiều”, chị nhận

thức được số phận của mình và luôn lạc quan nhìn về phía trước. Chị Vách

bình dị từ cách nói, vốn văn hóa, văn học “Người khôn nhọc lo, người dại ăn

no lại nằm. Tôi mới là người sướng chứ chú” [10,223]. Người phụ nữ ấy là

người chăm lo cho gia đình nhưng cũng là một người có khiếu hài hước “Một

con sếu vườn, một con chích chòe có chó nó lấy. Làm bà cô thôi chú ạ, hai bà

cô, một thằng dở người, phúc phận nhà tôi to quá” [10,230]. Theo như dân

quê, thì ta nói chị Vách là người “có chữ” bở chị hay nói chữ, cách nói của

chị luôn thể hiện sự lạc quan nhưng cũng mang triết lí.

Thành công trong việc xây dựng ngôn ngữ, Nguyễn Khải đưa nhân vật

trở nên gần gũi hơn với độc giả. Chị Khuê - vợ ông Trần Dần (Người vợ) lại

là đại diện cho những người vợ, người mẹ sống nhẫn lại chứa đựng một niềm

tin dai dẳng với cách nói: “Sông có khúc, người có lúc, không ai sướng được

mãi, cũng không ai phải khổ mãi. Miễn là các con được ăn học” [10,438] rồi

cũng có những lúc chỉ phải thở dài “Ở đời có bao nhiêu là người tốt, đến đâu

cũng có những người tốt, không có họ thì chúng tôi sống sao nổi, hả anh?”

[10,439]. Cách nói của chị có thể giản đơn nhưng nó ẩn chứa bên trong là tính

cách mạnh mẽ, không chịu khuất phụ trước số phận của người phụ nữ.

Trong những trang văn của mình, Nguyễn Khải đã rất thành công trong

việc xây dựng nhân vật thông qua ngôn ngữ. Có thể thấy, không có một nhân

vật nào trong sáng tác của Nguyễn Khải được lặp lại. Mỗi nhân vật có một

cách nói riêng, cá tính riêng làm nên nét đặc trưng của học. Với cái nhìn nhân

bản, Nguyễn Khải phát hiện ra vẻ đẹp nhân cách ở những con người đã chịu

nhiều bất hạnh trong cuộc đời. Niềm cảm thương của một nhà văn từng trải

nghiệm những mặn ngọt, đắng cay của cuộc đời đã giúp ông nhận ra những

vẻ đẹp trầm lặng mà cao quý của những con người bình thường thông qua

việc sử dụng thành công những ngôn ngữ tự sự đời thường.

3.1.2. Ngôn ngữ người kể chuyện

Truyện ngắn là một thể loại tự sự trong văn học, các câu chuyện phản

ánh cuộc sống con người, hành vi, sự kiện được kể lại bởi một người kể

chuyện nào đó, qua đó ta hiểu sự đánh giá của nhà văn đối với cuộc sống. Do

đó tác phẩm bao giờ cũng có hình tượng người trần thuật với vai trò kể lại, tả

lại những diễn biến, sự kiện và khắc họa nhân vật trong câu chuyện. Người kể

xuất hiện với các ngôi kể khác nhau, có thể ở ngôi thứ nhất “tôi” để trực tiếp

kể nhưng cũng có thể ở ngôi thứ ba không tham gia vào câu chuyện. Các hình

thức xuất hiện của người kể tạo thành hai kiểu trần thuật cơ bản: kiểu trần

thuật khách quan (kể từ ngôi thứ ba) và kiểu trần thuật chủ quan (kể từ ngôi

thứ nhất).

Ở các sáng tác viết sau 1985, phần lớn các tác phẩm của mình Nguyễn

Khải đều dùng lối trần thuật mang tính chủ quan. Truyện Một nguời Hà Nội,

Nguyễn Khải xây dựng theo lối trần thuật chủ quan với người trần thuật ở

ngôi thứ nhất xưng “tôi”. Theo lối kể này, nhân vật “tôi” vừa là người có vai

trò trần thuật vừa là người tham gia vào câu chuyện, có mối quan hệ với các

nhân vật khác trong câu chuyện. Vì thế bên cạnh nhiệm vụ tái hiện lại câu

chuyện, nhân vật “tôi” cũng có vai trò bình đẳng với các nhân vật khác, có thể

bộc lộ quan điểm cá nhân với những biểu hiện về tính cách, tâm lí, suy nghĩ.

Trong truyện, cái “tôi” tiểu sử của tác giả đóng vai trò là người trần

thuật. Nhờ sự có mặt của “tôi” mà khoảng cách giữa các nhân vật được rút

ngắn, những sự kiện, biến cố trong các câu chuyện được xâu chuỗi trở nên

chân thực và có sức thuyết phục hơn với bạn đọc. Chẳng hạn trong truyện

ngắn Một người Hà Nội, để đảm bảo tính khách quan cho câu chuyện, “tôi”

bắt đầu thuyết minh về mối quan hệ giữa “tôi” và nhân vật chính: “Chúng tôi

gọi cô, cô Hiền là chị em đôi con dì ruột với mẹ già tôi”. Từ đó người đọc tin

cô Hiền là nhân vật có thật, đó là lối vào truyện đầy tự tin khi “tôi” đóng vai

trò không chỉ là người quan sát thuần túy mà là người trực tiếp tham gia vào

câu chuyện. Hay trong truyện ngắn Nắng chiều, nhân vật “tôi” có quan hệ gần

gũi với chị Đại, bà Bơ là người chị họ bên nội của “tôi”. Ở câu chuyện này tác

giả lại kể cho bạn đọc nghe câu chuyện tình yêu muộn màng của bà Bơ. Cùng

là câu chuyện lấy chồng của bà Bơ, đặt dưới góc nhìn của chị Đại thì đó là

“việc tốt lành”, việc nên làm cho cuộc đời bà Bơ; còn đặt dưới góc nhìn của

“tôi” thì đó là chuyện khiến thiên hạ cười chê”... Với nhiều góc nhìn khác

nhau sự xem xét ở nhiều khía cạnh khiến vấn đề khách quan và đã chiều."Tôi"

là nhân chứng, là người quan sát kể lại câu chuyện, với tư cách người chứng

kiến, người kể chuyện xuất hiện trong truyện ngắn ngay từ đầu. "Chúng tôi

gọi cô là cô Hiền, là chị em đôi con dì ruột với mẹ già tôi" (Một người Hà

Nội)... Đấy là cách mở đầu quen thuộc từ điểm nhìn trần thuật của nhân vật

người kể chuyện trong truyện ngắn Nguyễn Khải thời kỳ Đổi mới.

Trong vai một người hàng xóm, Nguyễn Khải đã kể tỉ mỉ cuộc sống của

chị Vách (Đời khổ), từ sự phục tùng tuyệt đối của chị đối với ông chồng vô

tích sự, sự chăm lo hết lòng, hết sức cho cái gia đình vốn không lấy gì làm bé

nhỏ lắm và trên hết dưới mắt tác giả, chị là người đàn bà "vô lo, vô nghĩ". Dõi

theo từng đoạn đời chị Vách, người kể luôn luôn ngạc nhiên và cũng khâm

phục sức chịu đựng, hy sinh vì người khác của chị. Đứng ở một vị trí quan sát

vô cùng tiện lợi - một người hàng xóm, người kể có thể nhận thấy rõ ràng mọi

sự kiện trong cuộc đời chị Vách, và cuộc sống riêng tư của chị đã được nhân

vật “tôi” miêu tả bằng giọng kể chân thực khách quan. Ẩn sau lời văn ấy là sự

chua xót, thương cảm của người kể về nỗi khổ đeo đẳng suốt cuộc đời chị

Vách. Và nỗi xót thương đối với nhân vật đã đồng vọng trong lời bình luận

của “tôi”: "Vâng tại chị cả, trăm tội, ngàn tội phải đổ lên đầu chị nếu ông

chồng siêu đẳng của chị còn sống thì chúng nó đâu đến nỗi... chính tôi cũng

muốn bật khóc" [10,232]. Truyện Nắng chiều với những chi tiết, hình ảnh

giản dị, người kể đã giúp người đọc hình dung cái ngọt ngào của hạnh phúc

muộn màng của những người "xế bóng". Tái hiện cuộc đời chị Bơ, lời kể ẩn

chứa nhiều xót xa thương cảm, nhưng cũng có niềm vui, sự xúc động trước

tình cảm mọi người dành cho chị. Qua cuộc đời, số phận và niềm hạnh phúc

của người chị họ, người kể dường như muốn khái quát lên thành vấn đề có ý

nghĩa triết lý nhân sinh về hạnh phúc, tình yêu, sự bất tử của nó cũng như mối

quan hệ giữa nó với chữ "tâm" của con người". Từ bà cô trong (Nếp nhà), cô

Hiền (Một người Hà Nội )... hay một nghệ nhân ở làng, đến những con người

lăn lộn với thương trường hôm qua như Hiền (Tiền) và hôm nay như Lộc

(Chúng tôi và bọn hắn)... Người nào cũng đẹp, cũng có một nhân cách, tuy

nhân cách của mỗi người một khác theo cách ứng xử trước thời thế, nhưng họ

đều là tấm gương về mặt này hay mặt kia. Tất cả các nhân vật đều sống động

như trong cuộc sống thực.

Chọn phương pháp kể chuyện ở ngôi thứ nhất, nhà văn có điều kiện bày

tỏ tình cảm của mình một cách chân thành nhất, đồng thời vẫn tái hiện được

những nhân cách cao đẹp.

3.2. Giọng điệu

Theo Từ điển thuật ngữ văn học: “Giọng điệu là thái độ, tình cảm lập

trường, tư tưởng đạo đức của nhà văn đối với hiện thực được miêu tả thể hiện

trong lời văn suồng sã, ngợi ca hay châm biếm... Giọng điệu phản ánh lập

trường xã hội, thái độ, tình cảm và thị hiếu thẩm mĩ của tác giả có vai trò rất

lớn trong việc tạo nên phong cách nhà văn và tác động truyền cảm cho người

đọc. Thiếu một giọng điệu nhà văn chưa thể viết ra được tác phẩm, mặc dù đã

có đủ tư liệu và sắp xếp trong hệ thống nhân vật” [5,120].

Theo Khrapchenco: “Hệ số tình cảm của lời văn biểu hiện trước hết ở

giọng điệu cơ bản, giọng điệu là một trong những yếu tố quan trọng cấu

thành nét đặc trưng cho mỗi lời văn nghệ thuật, đồng thời nó còn góp phần

khu biệt đặc trưng phong cách của nhà văn và giọng điệu chủ yếu không loại

trừ mà còn cho phép tồn tại trong tác phẩm văn học” [4,23].

Bất kì một nhà văn nào khi sáng tạo ra tác phẩm đều mong muốn tạo ra

được một phong cách nghệ thuật riêng. Giọng điệu trần thuật góp phần tạo

nên phong cách nghệ thuật của nhà văn và có tác dụng truyền cảm cho người

đọc. Như vậy, nếu có một giọng điệu phù hợp sẽ giúp câu chuyện sinh động

hơn và thể hiện sâu sắc lý tưởng thẩm mỹ của nhà văn.

"Sức chinh phục của truyện ngắn Nguyễn Khải những năm gần đây một

phần đáng kể là do nghệ thuật kể chuyện, trong đó giọng điệu trần thuật là một

trong những yếu tố quan trọng làm nên sức hấp dẫn trong các sáng tác tự sự

của nhà văn" [6,122]. Những truyện ngắn thời kỳ đổi mới của Nguyễn Khải đạt

nhiều thành công một phần cũng nhờ giọng điệu trần thuật khá hấp dẫn. Đó là

giọng văn "vừa tự nhiên, vừa duyên dáng, hiền hoà thuần thục" [15,59].

3.2.1. Giọng điệu xót xa, cảm thông chia sẻ

Từ những truyện ngắn trước 1985, văn chương Nguyễn Khải đã thể

hiện giọng điệu xót xa, cảm thông chia sẻ. Đến những truyện ngắn sau 1985,

giọng điệu này càng được thể hiện rõ nét.

Có thể nhận thấy rất rõ giọng điệu này trong các truyện ngắn của

Nguyễn Khải khi ông viết về những con người lương thiện chịu nhiều thiệt

thòi trong cuộc sống. Trong truyện Cặp vợ chồng ở chân động Từ Thức,

giọng điệu xót xa, thương cảm thể hiện trong lời người kể chuyện về cuộc đời

của hai vợ chồng anh Toàn. Anh Toàn bị mù, cuộc sống của gia đình dồn hết

vào đôi vai người vợ. Bao nhiêu khó khăn của cuộc sống một mình vợ anh

gánh vác: "Đẻ ba bận, rồi con ốm, rồi chồng đau, việc ngoài đồng, việc trong

nhà, việc họ, việc làng, tính toán công nợ, tính toán no đói, một mình chị phải

cắn răng đảm đương bằng hết" [10,287]. Nhà văn xót xa, thương cảm khi nói

đến nỗi vất vả của người vợ: "Mười lăm năm làm vợ, làm mẹ, đã phải nuốt đi

bao nhiêu buồn tủi, bao nhiêu cay đắng" [10,287]. Nhưng bù lại chị đã có một

gia đình hạnh phúc. Nhà văn đã dành tình cảm thương yêu, sự cảm thông chia

sẻ của mình với vợ chồng anh Toàn: "Tôi bưng bát cơm gạo xấu lên mà lòng

cứ ngậm ngùi. Những người quá giàu lòng tự trọng, lại có tính hay xấu hổ là

sống gian truân lắm. Nhưng không có những con người gàn dở ấy, những số

phận ít gặp may mắn ấy thì cuộc đời nhạt nhẽo biết chừng nào" [10,288].

Còn đây là giọng xót xa, khi nghe chị Vách (Đời khổ) kể về cuộc đời

mình. Dõi theo từng đoạn đời chị Vách, người kể luôn luôn ngạc nhiên và

khâm phục sức chịu đựng, hy sinh vì người khác của chị: "Chị không có ý

thức về sự tồn tại của chính mình... chỉ làm thôi, làm không biết mệt nhọc,

đến ốm đau, đến nguy hiểm" [10,226]. Ẩn sau những lời văn ấy là sự chua

xót, thương cảm của nhà văn về nỗi khổ đeo đẳng suốt cuộc đời chị. Giọng

điệu xót xa, cảm thông thể hiện rõ nhất khi tiếng khóc ai oán của chị vang lên

cuối truyện. Giọt nước mắt đắng cay tự nó nói lên tất cả. Và nỗi xót thương

nhân vật đã đồng vọng trong lời bình luận của Tôi: "Vâng tại chị cả, trăm tội,

ngàn tội phải đổ lên đầu chị, nếu ông chồng siêu đẳng của chị còn sống thì

chúng nó đâu đến nỗi... Tôi nôn thốc miếng xôi ra, cổ họng tắc nghẹn lại,

chính tôi, tôi cũng muốn bật khóc" [10,232].

Bằng giọng điệu xót xa, chứa đầy nỗi niềm suy tư, nhà văn như kéo

người đọc lại gần để tâm sự, giãi bày, chia sẻ. Mọi người đọc như cảm thấy

có mình trong đó, vì thế khoảng cách giữa nhà văn và độc giả được rút ngắn.

3.2.2. Giọng điệu hài hước, hóm hỉnh

Trong tác phẩm của Nguyễn Khải luôn đan xen những cuộc đối thoại

giàu kịch tính để tạo hài. Tác giả sử dụng ngôn từ được chắt lọc từ lời ăn tiếng

nói hàng ngày của nhân dân, lúc trang trọng, lúc đôn hậu, lúc thân mật suồng

sã. Giọng điệu khôi hài của ông không tinh quái, sắc bén như Tô Hoài, hay

cường điệu như Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng mà hóm hỉnh, dí dỏm,

thâm thuý.

Trong Nắng chiều, nhà văn nhập vai người kể để cùng bàn cãi, triết lý

và nhất là thể hiện chất giọng hài hước, bông lơn dí dỏm đầy chất nhân văn.

Đó là cuộc đối thoại hào hứng sôi nổi giữa người kể và chị Đại để bàn về

nhân duyên cho một người đã ở tuổi "thất thập cổ lai hy". Cái giọng thản

nhiên, tưng tửng của chị Đại lại có tác dụng "đảo ngược vận số" của một

người chị họ tưởng chừng phải ở không suốt đời, thành ra được hưởng hạnh

phúc vào lúc cuối đời. Niềm vui của chị Bơ trong hạnh phúc lúc xế chiều là

dịp để nhà văn hài hước, bông lơn, một nét dí dỏm đầy chất nhân văn: "Cái

sức mạnh thầm kín nào đã khiến một bà lão trẻ lại (...) còn dám tính toán cả

việc tương lai? Là tình yêu chăng. Này các bạn trẻ, các bạn chớ vội cười (...)

chớ có tự phụ rằng chỉ ở lứa tuổi các bạn mới biết mãnh lực của tình yêu (...)

các bà nội cũng vẫn có, nếu như cái ma lực ấy không tiêu xài quá phung phí

lúc thiếu thời" [10,497].

Cũng là miêu tả hạnh phúc để cười nhưng cười đấy để rồi lại ngao

ngán. Đây là cuộc đối thoại của Dụ và cô vợ tương lai khi nói đến chuyện xây

dựng hạnh phúc gia đình. Cả hai nói về tình yêu mà thản nhiên đến lạnh lùng:

"Anh có bằng lòng xây dựng gia đình với em không? Tôi nói đùa "Cô muốn

làm lẽ à? Tôi sẵn sàng". Cô ta nói không cười: "Tôi đã điều tra lý lịch của

anh rất kỹ, trừ phi anh nói dối tổ chức" [10,300]. Đằng sau cuộc đối thoại tẻ

nhạt, là giọng hài hước, giễu cợt của chính bản thân nhân vật về tấn bi kịch

của mình sau này. Và kết cục nhân vật Dụ vốn đẹp trai, khoẻ mạnh, có tài lại

phải suốt đời cam chịu sự trừng phạt vì một sự lựa chọn thiếu bản lĩnh của

chính mình. Khi nhìn nhận sự chuyển đổi của cơ chế thị trường trong xóm

nhà binh vốn bình lặng xưa nay, nhà văn có một chút hài hước, bỡn cợt, trong

lời miêu tả.

Giọng điệu hài hước, hóm hỉnh tuy không phải là giọng "chủ âm"

nhưng nó góp phần tạo nên phong cách nghệ thuật rất riêng của Nguyễn Khải.

Đó là phong vị hài hước rất có duyên thấm trong lời văn của ông, đọc là

không thể quên. Nhưng cái hóm hỉnh như "kiểu Nguyễn Khải" không dễ gì

hiểu ngay được, mà phải có thời gian tìm hiểu nó mới nhận ra ý nghĩa sâu xa

mà nhà văn cài đặt sau tiếng cười đó.

KẾT LUẬN

Sáng tác của Nguyễn Khải, nhất là trong thể loại truyện ngắn ra đời sau

năm 1985, nhà văn đã thể hiện rất thành công hình tượng nhân vật nữ trên

nhiều bình diện. Ý nghĩa lớn lao, cao cả và đầy tính nhân văn mà Nguyễn

Khải muốn gửi gắm qua thế giới nhân vật này rất phong phú và sâu sắc, thể

hiện sự đổi mới quan niệm nghệ thuật về con người và cả tài năng, tâm huyết

của người sáng tạo. Tìm hiểu hình tượng nhân vật người phụ nữ trong sáng

tác của Nguyễn Khải sau 1985 chỉ là một phần trong sự nghiệp sáng tác của

nhà văn, nhưng qua đó, người đọc cũng có thể thấy được hành trình sáng tác,

và khát vọng đổi mới của nhà văn, cũng như của cả nền văn học nước nhà

trước yêu cầu của thời đại mở cửa và hội nhập với văn học nhân loại. Thông

qua hình tượng nhân vật nữ trong những truyện ngắn sau 1985 của Nguyễn

Khải, chúng ta còn có thể cảm nhận được những đặc điểm và phẩm chất cao

đẹp của người phụ nữ Việt Nam nói riêng và cũng là của cả dân tộc ta nói

chung. Không chỉ vậy, với ngòi bút chân thực và đầy bản lĩnh của nhà văn,

người đọc nhạy cảm sẽ còn thấy được biết bao vấn đề trong cuộc sống thời

hậu chiến đã và đang đặt ra đòi hỏi mọi người phải quan tâm góp phần giải

quyết để làm cho những người phụ nữ Việt Nam cùng với cả dân tộc thực sự

được giải phóng ra khỏi đói nghèo lạc hậu và hướng tới một đời sống thực sự

ấm no và hạnh phúc.

Trong phương thức thể hiện nhân vật nữ của truyện ngắn Nguyễn Khải

sau 1985, ngoài những thành công đã sử dụng nhuần nhuyễn trong nhiều sáng

tác giai đoạn trước năm 1985, nhà văn cũng đã rất mạnh dạn thể nghiệm

những biện pháp nghệ thuật mới mẻ, độc đáo, làm nên sự hấp dẫn và phong

cách riêng biệt. Tính đa giọng điệu, việc đan xen các điểm nhìn của nhân vật,

khám phá đến tận những góc khuất tâm hồn... đã làm nên những thành công

nghệ thuật cho các truyện ngắn này. Tất cả những cố gắng tự vượt lên chính

mình của Khải, cùng với sự nghiệp của nhà văn để lại là một bài học lớn về

tình người, là “niềm hãnh diện của những người cầm bút về một đời văn trong

sáng và trọn vẹn” mà chúng ta còn phải tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu.

1. Lại Nguyên Ân, Trần Đình Sử (2007),Văn xuôi nghiên cứu đời sống hôm

TÀI LIỆU THAM KHẢO

nay (đối thoại về sáng tác gần đây của Nguyễn Khải), Báo Văn nghệ ngày

11- 06 - 1983.

2. Nguyễn Thị Bình (2007), Văn xuôi Việt Nam 1975-1995 những đổi mới cơ

bản, Nhà xuất bản Giáo dục.

3. Phan Cự Đệ (2004), Văn học Việt Nam thế kỉ XX, Nhà xuất bản Giáo dục,

Hà Nội.

4. Hà Minh Đức (2008), Lí luận văn học, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.

5. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (2006), Từ điển thuật ngữ

văn học, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.

6. Nguyễn Khải và sự đổi mới quan niệm về con người trongMột người Hà

Nội, Tạp chí Văn nghệ quân đội.

http://vannghequandoi.com.vn/Van-hoc-voi-nha-truong/Nguyen-Khai-va-su-

doi-moi-quan-niem-ve-con-nguoi-trong-Mot-nguoi-Ha-Noi-2913.html

7. Phan Trọng Luận (chủ biên) (2006), Ngữ văn 12, Tập 1, Nhà xuất bản Giáo

dục.

8. Phương Lựu, Trần Đình Sử, Lê Ngọc Trà (1986), Lý luận văn học, Nhà

xuất bản Giáo dục, Hà Nội.

9. Nguyễn Văn Long (chủ biên) (2012), Giáo trìnhVăn học Việt Nam hiện đại

tập II (Từ sau cách mạng tháng Tám 1945), Nhà xuất bản Đại học Sư

phạm.

10. Vương Trí Nhàn tuyển chọn và giới thiệu (1996), Tuyển tập Nguyễn Khải

tập III, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.

11. Hoàng Phê (2006), Từ điển Tiếng Việt, Nhà xuất bản Đà Nẵng, Đà Nẵng.

12. Hà Công Tài, Phan Diễm Phương tuyển chọn và giới thiệu (2002),

Nguyễn Khải về - tác giả và tác phẩm, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.

13. Phùng Gia Thế, Trần Thiện Khanh (biên soạn) (2016) Văn học và giới nữ,

Nhà xuất bản thế giới.

14. Trần Đình Sử (chủ biên) (2008), Ngữ văn 12 (Nâng cao -Tập 2), Nhà xuất

bản Giáo dục.

15. Trần Đình Sử (1996), Lý luận và phê bình Văn học, Nhà xuất bản Hội nhà

văn, Hà Nội.

Khóa luận tốt nghiệp: Nhân vật nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1985

NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN KHẢI SAU 1985

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN KHẢI SAU 1985

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Người hướng dẫn khoa học

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok

Khóa luận tốt nghiệp: Nhân vật nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1985

NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN KHẢI SAU 1985

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN

NGUYỄN KHẢI SAU 1985

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Người hướng dẫn khoa học

Có thể bạn quan tâm

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok