ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
TRẦN VŨ TÂM THANH
VẤN ĐỀ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC CỦA NHÀ NƯỚC
Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
TÓM TẮT
LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC
Mã số: 60.22.03.01
Đà Nẵng – Năm 2019
Công trình được hoàn thành tại
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ, ĐHĐN
Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN HỒNG LƯU
Phản biện 1: TS PHẠM HUY THÀNH
Phản biện 2: TS NGUYỄN VĂN QUẾ
Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn tốt
nghiệp thạc sĩ Triết học họp tại Trường Đại học Kinh tế, Đại học
Đà Nẵng vào ngày 24 tháng 8. năm 2019
Có thể tìm hiểu luận văn tại:
Trung tâm Thông tin-Học liệu, Đại học Đà Nẵng Thư viện trường Đại học Kinh tế, ĐHĐN
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Gắn liền với sự ra đời của quyền lực nhà nước là nguy cơ tha
hóa quyền lực nhà nước, do đó trong lịch sử đã có nhiều quan điểm,
tư tưởng luận giải, tìm kiếm các phương thức nhằm kiểm soát hiệu
quả quyền lực nhà nước.
Việc nghiên cứu quan điểm về kiểm soát quyền lực nhà nước
là một trong những cơ sở lý luận căn bản có vai trò hết sức quan
trọng đối với con đường phát triển ở Việt Nam hiện nay
Chủ nghĩa Mác – Lênin đã cung cấp những kiến thức cơ
bản nhất về các quy luật cũng như những biểu hiện quan trọng nhất
của nhà nước nói chung và nhà nước xã hội chủ nghĩa nói riêng. Khi
tiến hành nghiên cứu sâu vào nguồn gốc và bàn chất của nhà nước,
chủ nghĩa Mác – Lênin đã tập trung nghiên cứu một cách tổng thể
những vấn đề chung nhất về bản chất, chức năng, vai trò của nhà
nước, hình thức nhà nước, bộ máy nhà nước và làm sáng tỏ mối quan
hệ giữa các bộ phận trong bộ máy nhà nước. Từ những kiến thức đó,
các nhà lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin đã đưa ra những giải
pháp nhằm từng bước hiện thực hóa quá trình xây dựng nhà nước xã
hội chủ nghĩa, mà tiêu biểu là ở Liên Xô.
Ngày nay, chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh
vẫn là những cơ sở lý luận quan trọng trong việc xây dựng nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. Những quan
điểm và tư tưởng đó chẳng những có giá trị khoa học sâu sắc mà còn
2
có giá trị định hướng, giá trị phương pháp luận cho cách mạng Việt
Nam trong hiện tại và tương lai.
Ở Việt Nam, trong quá trình xây dựng và phát triển nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa, bên cạnh việc hoàn thiện cơ cấu tổ
chức bộ máy nhà nước, chúng ta cũng đã quan tâm đến việc kiểm
soát quyền lực nhà nước, bước đầu đạt được những kết quả nhất
định, song cũng bộc lộ nhiều hạn chế, khiểm khuyết, điều này dẫn tới
hệ quả là làm giảm hiệu quả hoạt động và lòng tin của nhân dân đối
với nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay.
Thực tiễn đó nảy sinh nhu cầu cần nghiên cứu làm rõ lý luận
của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về việc kiểm soát
quyền lực nhà nước để từ đó vận dụng vào thực tiễn Việt Nam nhằm
kiểm soát có hiệu quả quyền lực nhà nước đảm bảo quyền lực thực
sự thuộc về nhân dân, thực hiện thắng lợi mục tiêu dân giàu, nước
mạnh, dân chủ, công bằng văn minh. Nhận thức được yêu cầu đó của
thực tiễn nên tôi chọn đề tài “Vấn đề kiểm soát quyền lực của nhà
nước ở nước ta hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành
Triết học của mình. Tuy nhiên, do đề tài có nội dung khá rộng, do
đó, tôi chỉ tập trung nghiên cứu sâu vào mảng “kiểm tra, giám sát”
trong quá trình kiểm soát quyền lực nhà nước.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ lý luận về kiểm soát quyền lực nhà nước và từ
thực trạng về quyền lực nhà nước ở Việt Nam hiện nay, luận văn góp
phần làm rõ vấn đề kiểm soát quyền lực ở nước ta hiện nay.
3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa một cách khái quát các quan điểm, lý luận,
khái niệm, về vấn đề kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc xây
dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
- Làm rõ thực trạng kiểm soát quyền lực nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất những quan điểm và giải pháp nhằm nâng cao hiệu
quả kiểm soát quyền lực nhà nước ở nước ta hiện nay nhằm tăng
cường hiệu quả hoạt động của nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Hệ thống các quan điểm lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin,
tư tưởng Hồ Chí Minh về kiểm soát quyền lực ở nước ta hiện nay.
- Vận dụng quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh về kiểm soát quyền lực nhà nước vào việc xây dựng và
kiểm soát quyền lực nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu lý luận về kiểm soát quyền lực
nhà nước và thực trạng kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam từ
năm 1945 đến nay.
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
4
- Dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của chủ nghĩa
Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng Cộng
Sản Việt Nam về nhà nước và kiểm soát quyền lực nhà nước.
- Vận dụng lý luận về kiểm soát quyền lực của các nhà chính
trị trên thế giới, nhất là các nhà tư tưởng thời đại khai sáng về tổ
chức quyền lực nhà nước và kiểm soát quyền lực nhà nước.
- Các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về tổ chức
và hoạt động của các cơ quan có chức năng, nhiệm vụ kiểm soát
quyền lực nhà nước.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khác
nhau, trên cơ sở lý luận Chủ nghiã Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, chủ yếu sử dụng phương pháp như:
- Phương pháp luận duy vật biện chứng.
- Phương pháp liên ngành.
- Phương pháp phân tích và tổng hợp.
- Phương pháp lôgic và lịch sử.
- Phương pháp quy nạp và diễn dịch.
- Phương pháp so sánh khái quát hóa, trừu tượng hóa.
5. Bố cục của luận văn
Kết cấu luận văn gồm: Phần mở đầu; Kết luận; Danh mục tài
liệu tham khảo. Phần nội dung của luận văn gồm ba chương, 7 tiết:
Chƣơng 1. Lý luận chung về kiểm soát quyền lực nhà nƣớc
Chƣơng 2. Thực trạng trong việc kiểm soát quyền lực của
nhà nƣớc ở nƣớc ta hiện nay
5
Chƣơng 3. Quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả
kiểm soát quyền lực của nhà nƣớc ở nƣớc hiện nay
6. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Có thể nói, vấn đề kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc
xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là vấn đề rõ ràng về
lý thuyết và thực tế, nhưng ở Việt Nam thì đây cũng là một vấn đề
còn nhiều mới mẻ, chưa có nhận thức thống nhất, cho đến nay các
nghiên cứu chuyên sâu về kiểm soát quyền lực nhà nước chưa nhiều.
Tuy nhiên có thể chia vấn đề nghiên cứu thành hai nhóm cơ bản:Thứ
nhất, nhóm các công trình nghiên cứu về quyền lực nhà nước và
kiểm soát quyền lực nhà nước:
“Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” của Bộ Tư pháp
(2013) đã đề cập tới đến các đặc điểm chính cuả nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa. Từ đó khẳng định những đặc điểm nêu trên
chủ yếu nhằm bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong thể chế
pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đồng thời đưa ra các giải pháp nhằm
bảo đảm các quyền đó trong thực tế ở nước ta hiện nay.
TS. Nguyễn Minh Đoan với tác phẩm “Một số vấn đề về tổ
chức thực hiện quyền lực nhà nước”, NXB Chính trị Quốc gia, Hà
Nội, 2009. Trong tác phẩm, tác giả đã chỉ ra những vấn đề cơ bản
mắc phải trong quá trình tổ chức thực hiện quyền lực nhà nước ở
nước ta trong giai đoạn hiện nay. Từ đó, đưa ra các phương hướng,
giải pháp nhằm tổ chức thực hiện có hiệu quả quyền lực nhà nước
trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay.
6
PGS.TS.Vũ Thư với tác phẩm “Nội hàm và thể hiện nguyên
tắc tổ chức quyền lực nhà nước trong Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 21, 2010.
Trong tác phẩm, tác giả đã nêu ra những nội hàm cơ bản của quyền
lực nhà nước, đồng thời, thông qua các nội hàm đó thể hiện được các
nguyên tắc tổ quyền lực nhà nước ở nước ta hiện nay. Như vậy, tác
phẩm không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về tính nội hàm của
quyền lực nhà nước mà còn giúp xác định những nguyên tắc trong
quá trình tổ chức quyền lực nhà nước trong xây dựng nhà nước pháp
quyền hiện nay.
GS.TS.Trần Ngọc Đường với “Một số vấn đề về phân công,
phối hợp và kiểm soát quyền lực trong xây dựng Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, NXB Chính trị Quốc gia – Sự
thật, Hà Nội, 2011. Cuốn sách trên cơ sở nghiên cứu đề tài khoa học
cấp Nhà nước: Phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực nhà nước
ở Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; đem đến cho chúng
ta cách tiếp cận khoa học về hình thành cơ sở lý luận phân công, phối
hợp và kiểm soát quyền lực nhà nước phù hợp với hệ thống chính trị
của nước ta. Từ đó, đề xuất các giải pháp tiếp tục hoàn thiện, đưa ra
các kiến nghị liên quan trực tiếp đến phân công, phối hợp và kiểm
soát quyền lực nhà nước trong mối quan hệ với các chủ thể cấu thành
hệ thống chính trị nước ta trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong đó, tác giả đề cập khá nhiều đến thực
trạng và giải pháp kiểm soát quyền lực nhà nước ở nước ta hiện nay.
7
TS. Trịnh Thị Xuyến với “Kiểm soát quyền lực nhà nước –
Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay”, NXB
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2008. Để góp phần làm sáng tỏ vấn đề
kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam trong điều kiện hiện nay
trên cả phương diện lý luận và thực tiễn, cuốn sách tập trung nghiên
cứu các vấn đề cơ bản, như: cơ sở lý luận về kiểm soát quyền lực nhà
nước, thực tiễn kiểm soát quyền lực nhà nước ở một số nước; thực
tiễn kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam – những mâu thuẫn,
bất cập, đang và sẽ giải quyết trong tiến trình phát triển. Từ đó, đề ra
phương hướng và những giải pháp chủ yếu cho vấn đề kiểm soát
quyền lực nhà nước ở Việt Nam.
TS. Nguyễn Mạnh Bình với “Hoàn thiện cơ chế pháp lý giám
sát xã hội đối với việc thực thi quyền lực nhà nước ở Việt Nam hiện
nay”, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2012. Trên cơ sở phân tích
sự hình thành và phát triển cơ chế giám sát xã hội; nghiên cứu thực
trạng các bộ phận cấu thành của cơ chế pháp lý giám sát xã hội, phân
tích các yêu cầu cấp thiết của việc hoàn thiện cơ chế pháp lý giám sát
xã hội đối với việc thực thi quyền lực nhà nước, tác giả đề xuất một
số giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế pháp lý giám sát xã hội đối với
việc thực thi quyền lực nhà nước ở Việt Nam hiện nay.
Cao Văn Thống với cuốn sách “Tăng cường kiểm tra, giám
sát phục vụ nhiệm vụ chính trị và công tác xây dựng Đảng”, NXB
Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2009. Tác phẩm đã làm rõ quan điểm của
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt
Nam về công tác kiểm tra, giám sát; thực hiện công tác kiểm tra,
8
giám sát và kỷ luật của Đảng; xây dựng đội ngũ cán bộ kiểm tra của
Đảng. Nội dung cuốn sách giúp chúng ta hiểu được phần nào vấn đề
kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam hiện nay.
“Tăng cường hoạt động giám sát của Quốc hội nước ta hiện
nay” của Khoa Nhà nước và pháp luật (Học viện chính trị Quốc gia
Hồ Chí Minh), 2001.
Thứ hai, nhóm các công trình nước ngoài nghiên cứu về quyền
lực nhà nước và kiểm soát quyền lực nhà nước:
“Khảo luận thứ hai về chính quyền” của J.Locke, NXB Trí
thức, Lê Tuấn Huy dịch (2007). Trong tác phẩm, tác giả trình bày
quan điểm của mình về sự ra đời của nhà nước, sự phân chia quyền
lực nhà nước là sự phân công lao động hợp lý với ba quyền lập pháp,
hành pháp và tư pháp; đồng thời, ông cũng biện luận về sự phát triển
của chính quyền và khẳng định trách nhiệm của chính quyền là bảo
đảm hạnh phúc cho nhân dân. Ngoài ra, J.Locke với tư tưởng cách
mạng đã khẳng định chỉ có cách mạng mới có thể giải quyết mọi vấn
đề một cách triệt để.
“Bàn về tinh thấn pháp luật” của Montesquieu, NXB Lý luận
chính trị, Hoàng Thanh Đạm dịch (2006). Trong tác phẩm này, tác
giả đã trình bày những nguyên nhân quyết định nền pháp lý của một
quốc gia; trình bày về nguyên nhân cho sự cần thiết giữa luật lệ và
chế độ cai trị và mối quan hệ giữa các luật lệ với nhau, đặc biệt là
ông trình bày về tư tưởng “tam quyền phân lập”. Như vậy, ở tác
phẩm này, Montesquieu của ông đã cho thấy sự kế thừa một cách
sáng tạo những tư tưởng tiến bộ của J.Locke về vấn đề quyền lực nhà
9
nước, đặc biệt thể hiện rõ trong tư tưởng “tam quyền phân lập” và tư
tưởng này đã trở thành phương pháp kinh điển trong xây dựng và
duy trì bộ máy nhà nước đa số các nước Phương Tây cho đến nay.
“Bàn về khế ước xã hội” của J.J.Rousseau, NXB Lý luận
chính trị, Hoàng Thanh Đạm dịch (2010). Trong tác phẩm này, tác
giả trình bày những nguyên nhân chính đáng để thiết lập nhà nước và
chính quyền dân sự. Từ đó, chỉ ra nhà nước được thiết lập thông qua
bản khế ước, chính quyền là công bộc của dân thì phải phục vụ cho
nguyện vọng và lợi ích của nhân dân; quyền lực chính trị của chính
quyền có thể bị thu hồi bất kỳ lúc nào nếu không làm đúng chức
năng của mình. Như vậy, thông qua tác phẩm, tác giả giúp cho người
đọc thấy được tinh thần xây dựng nguyên tắc chế độ mới, đó là
nguyên tắc dân chủ, người dân có quyền tham gia mọi lĩnh vực của
nhà nước, nhất là lập pháp; hiện nay, nước ta cũng đang từng bước
xây dựng nguyên tắc này.
Các nguồn tài liệu trên chính là cơ sở giúp tôi đi vào nghiên
cứu chủ đề này. Đề tài mà tôi chọn đi sâu vào việc tìm hiểu và vận
dụng vấn đề kiểm soát trong Chủ nghĩa Mác – Lênin vào việc xây
dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay, nhưng chủ yếu nhấn
mạnh đến tổ chức và hoạt động kiểm soát quyền lực nhà nước ở
nước ta hiện nay.
10
CHƢƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ KIỂM SOÁT
QUYỀN LỰC NHÀ NƢỚC
1.1. QUYỀN LỰC VÀ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƢỚC
1.1.1.Quyền lực và quyền lực nhà nƣớc
- Quyền lực
Hiện nay có nhiều khái niệm khác nhau về quyền lực và chưa
có một khái niệm thống nhất về quyền lực. Tuy nhiên, có thể rút ra
được khái niệm chung nhất về quyền lực như sau quyền lực là năng
lực, khả năng của một tổ chức hay cá nhân, tác động đến hành động,
hành vi của những người khác, buộc họ phải thực hiện ý chí của
mình thông qua các phương tiện, phương thức nào đó như uy tín,
quyền hành, cơ chế, chính sách, quy định, thậm chí cưỡng bức thực
hiện.
Trong thực tế, ta cũng có thể tạm hiểu quyền lực với nghĩa đơn
giản là khả năng mà chủ thể này có thể áp đặt ý chí và buộc chủ thể
khác phải thực hiện theo ý chí của mình bằng một sức mạnh cưỡng
chế nào đó. Hay, “quyền lực” là cái mà nhờ nó chủ thể này (chủ thể
có quyền lực) có thể áp đặt ý chí của mình lên chủ thể khác (chủ thể
bị quyền lực chi phối).
- Quyền lực nhà nƣớc
“Quyền lực nhà nước là biểu hiện tập trung của quyền lực
chính trị và là trung tâm của quyền lực chính trị, được hình thành
thông qua cuộc đấu tranh chính trị, giành chính quyền tổ chức nhà
nước và thực hiện chức năng thống trị xã hội”.
11
Nguồn gốc của quyền lực nhà nước xuất phát từ quyền lực
chính trị bao gồm: Quyền lực chính trị của giai cấp thống trị xã hội
(mang tính quyết định) và quyền lực chính trị của các giai cấp, tầng
lớp khác (mức độ thực hiện quyền lực chính trị của các giai cấp, tầng
lớp phụ thuộc vào tương quan lực lượng của giai cấp, tầng lớp đó
trong xã hội). Đồng thời, quyền lực nhà nước còn xuất phát từ các
“nhóm” người trong xã hội với tư cách nhà nước là thiết chế công
quyền, nơi phải thực thi quyền lực công.
Quyền lực nhà nước mang tính chính trị, nhưng không phải
mọi quyền lực chính trị đều gọi là quyền lực nhà nước. Quyền lực
chính trị rộng hơn, đa dạng hơn cả về phương thức và hình thức, về
cấp độ và cơ cấu.
Sự thay đổi vị trí của các giai cấp trong xã hội dẫn đến việc
chuyển chính quyền nhà nước tay giai cấp này sang tay giai cấp
khác, từ đó thay đổi căn bản tính chất của quyền lực nhà nước,
phương thức cầm quyền, thể chế chính trị,... Tuy nhiên, do hình thức
ủy quyền và kiểm soát quyền lực nhà nước khác nhau nên nhiều lúc
quan hệ giữa người có chủ quyền và người được ủy quyền bị tha hóa,
xuyên tạc.
1.1.2. Kiểm soát quyền lực nhà nƣớc.
“Kiểm soát quyền lực nhà nước là hoạt động có chủ đích của
nhà nước và xã hội, với tổng thể những phương tiện tổ chức và pháp
lý thông qua các hình thức hoạt động như giám sát, kiểm tra, thanh
tra, kiểm sát, kiểm toán, tài khán nhằm hạn chế nguy cơ sai phạm
cũng như những hành vi lộng quyền, chuyên quyền, độc đoán của cơ
quan quyền lực nhà nước và của công chức nhà nước. Đảm bảo cho
quyền lực nhà nước được thực hiện đúng mục đích, khoa học, hiệu
lực và hiệu quả”.
12
Quyền lực nhà nước có thể được kiểm soát bởi các yếu tố sau:
Thứ nhất, Qúa trình tổ chức bộ máy nhà nước sao cho các bộ
phận của nhà nước có khả năng tự kiểm soát lẫn nhau.
Thứ hai, hoạt động của các hệ thống kiểm soát quyền lực nhà
nước từ trong và ngoài bộ máy nhà nước.
- Nội dung kiểm soát kiểm soát quyền lực nhà nƣớc
Một là, đối với các nước tư bản (xã hội bóc lột):
Quyền lực nhà nước được thực hiện theo nguyên tắc “phân
quyền”. Quyền lực nhà nước phải được phân công thành ba bộ phận
khác nhau: Quyền lập pháp, quyền hành pháp và quyền tư pháp.
Theo đó, quyền lực không tập trung vào cùng một cá nhân hay tổ
chức mà do các cơ quan khác nhau thực hiện: Lập pháp thuộc về cơ
quan dân cử; Hành pháp thuộc về chính phủ và các cơ quan hành
chính nhà nước; Tư pháp thuộc hệ thống cơ quan xét xử, là cơ quan
hoạt động độc lập. Đồng thời, giữa các cơ quan nhà nước, trong quá
trình thực hiện quyền có thể kiểm soát, kiềm chế lẫn nhau, để không
có sự làm dụng quyền.
Quyền lực nhà nước được phân chia theo chiều ngang và chiều
dọc. Theo chiều ngang quyền lực nhà nước được chia thành ba
nhánh: Lập pháp, Hành pháp và tư pháp. Còn theo chiều dọc thì
quyền lực được phân chia giữa chính quyền trung ương và chính
quyền địa phương; giữa các cấp địa phương.
Hai là, đối với các nước xã hội chủ nghĩa:
Kiểm soát quyền lực nhà nước bắt nguồn từ nguồn gốc và bản
chất của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là “Tất cả quyền lực
nhà nước thuộc về nhân dân”. Quyền lực nhà nước không phải là
quyền lực tự có của Nhà nước mà là quyền lực của nhân dân, được
nhân dân ủy quyền, nhân dân giao quyền.
13
Quyền lực nhà nước thường được lượng hóa, phân định thành
các quyền Lập pháp, Hành pháp và Tư pháp. Sự phân định các quyền
như vậy là điều kiện cơ bản để nhân dân giao quyền mà không bị lạm
quyền, nhân dân kiểm soát và đánh giá được hiệu lực và hiệu quả
thực hiện các quyền mà mình đã giao.
- Phƣơng thức kiểm soát quyền lực nhà nƣớc
Một là, đối với nhà nước tư bản (xã hội bóc lột):
Kiểm soát quyền lực nhà nước được thực hiện cả bên trong
cũng như từ bên ngoài.
Kiểm soát bên trong: là kiểm soát nội bộ nhà nước tức là kiểm
soát lẫn nhau giữa ba cơ quan: Lập pháp, Hành pháp và Tư pháp và
sự kiểm soát của chính bản thân ba cơ quan đó;
Kiểm soát bên ngoài: là kiểm soát giữa chính quyền trung
ương với chính quyền địa phương. Kiểm soát lẫn nhau giữa ba nhánh
quyền lực được quy định một cách chặt chẽ trong hệ thống luật. Tuy
nhiên, tùy vào đặc điểm của từng quốc gia, từng hình thức nhà nước
mà có sự kiểm soát có sự khác biệt.
Hai là, đối với nhà nước xã hội chủ nghĩa:
Cũng bao gồm kiểm soát quyền lực bên trong và bên ngoài.
Kiểm soát bên trong: Đây là mối quan hệ kiểm soát quyền lực trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước. Trên cơ sở phân công một cách đúng đắn, hợp lý, minh bạch, rõ ràng giữa ba quyền
lập pháp, hành pháp và tư pháp thì những quyền này mới thể hiện hết
được tác dụng trong thể hiện ý nguyện nhân dân. Đồng thời, phân
cấp, phân quyền giữa quyền lực nhà nước ở trung ương và ở địa
phương một cách phù hợp, mới thực hiện được việc kiểm soát quyền
lực bên trong bộ máy nhà nước.
14
Kiểm soát bên ngoài: Trước hết là sự kiểm soát giữa nhân dân
với nhà nước. Đây là mối quan hệ giữa chủ với nhà nước. Chỉ khi
nào phân định đúng chức năng,, quyền hạn của Nhà nước, và xây
dựng được cơ chế giám sát hữu hiệu thì nhân dân mới có thể kiểm
soát quyền lực hiệu quá.
Cùng với đó, đối với các nước Xã hội chủ nghĩa, chính Đảng
đóng vai trò vô cùng quan trong. Do đó, muốn kiểm soát quyền lực
tốt cần xây dựng được một chính Đảng lãnh đạo tốt nhằm giúp tổ
chức và hoạt động của Nhà nước đạt hiệu quả.
1.2. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN KIỂM SOÁT QUYỀN
LỰC NHÀ NƢỚC
Thực tế, việc kiểm soát quyền lực nhà nước cần phải trải qua
một quá trình gồm hai giai đoạn chính: trao quyền và thực hiện
quyền.
1.2.1. Các nhân tố tác động đến kiểm soát quyền lực nhà
nƣớc ở giai đoạn trao quyền
“Ban hành Hiến pháp” là “nhân tố đầu tiên” tác động đến việc
kiểm soát quyền lực nhà nước. Trao quyền cũng chính là phương
thức để Nhân dân thực hiện kiểm soát quyền lực đối với Nhà nước.
“Nhân tố thứ hai” tác động đến kiểm soát quyền lực nhà nước
ở giai đoạn trao quyền là “cách thức thiết kế” (cách thức tổ chức)
quyền lực nhà nước.Mỗi quốc gia, tùy thuộc vào điều kiện, hoàn
cảnh thực tế của mình mà lựa chọn mô hình tổ chức quyền lực nhà
nước khác nhau. Hiện nay, trên thế giới có hai mô hình tổ chức
quyền lực phổ biến, đó là “quyền lực ưu thế” (có một cơ quan ở vị trí
chủ đạo, và cơ quan đó là trung tâm quyền lưc); “quyền lực cân
bằng” (sự chi phối quyền lực bằng nhau giữa các cơ quan).
15
1.2.2. Các nhân tố tác động đến kiểm soát quyền lực nhà
nƣớc giai đoạn thực hiện quyền
“Nhân tố thứ nhất” tác động đến việc kiểm soát quyền lực nhà
nước ở giai đoạn thực hiện quyền là “hoạt động giám sát quyền lực nhà nước”. Đây là hoạt động nhằm mục đích bảo đảm cho hoạt động của các cơ quan nhà nước tuân thủ đúng pháp luật trong khuôn
khổ phạm vi, quyền hạn được trao.
“Nhân tố thứ hai” tác động đến việc kiểm soát quyền lực nhà
nước ở giai đoạn thực hiện quyền là “hoạt động bảo hiến”. Hoạt
động này là nhân tố có ảnh hưởng không nhỏ đến việc kiểm soát
quyền lực nhà nước, bởi lẽ Hiến pháp là văn bản pháp lý cao nhất,
ghi nhận sự trao quyền của Nhân dân cho Nhà nước, mọi vi phạm
Hiến pháp đều phải được xử lý thì mới đảm bảo quyền lực của Nhân
dân được tôn trọng trên thực tế.
Tóm lại, kiểm soát quyền lực nhà nước có liên quan mật thiết
đến việc trao quyền và tổ chức thực hiện quyền lực nhà nước. Các
hoạt động này đều xoay quanh Hiến pháp, do đó, kiểm soát quyền
lực nhà nước không gì khác là kiểm soát Hiến pháp, làm cho Hiến
pháp được ban hành và thực thi trên cơ sở ý chí của Nhân dân.
16
CHƢƠNG 2
THỰC TRẠNG TRONG VIỆC KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC
CỦA NHÀ NƢỚC Ở NƢỚC TA HIỆN NAY
2.1. NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƢỢC TRONG KIỂM SOÁT
QUYỀN LỰC NHÀ NƢỚC Ở VIỆT NAM
2.1.1. Qúa trình xây dựng quyền lực nhà nƣớc ở Việt Nam
Đầu tiên, xuất phát từ tư tưởng của V.I.Lênin về nhà nước
được hình thành trên cơ sở sự vận dụng và phát triển sáng tạo học
thuyết Mác về nhà nước vào điều kiện cụ thể của nước Nga và tình
hình thế giới những năm đầu thế kỷ XX.
Việc thấm nhuần quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về
xây dựng Nhà nước kiểu mới, trong Cương lĩnh chính trị đầu tiên,
Đảng ta đã xác định mục tiêu của cách mạng Việt Nam là đánh đổ
thực dân, phong kiến, lập nên Chính phủ Công nông binh nhằm đem
lại tự do cho nhân dân, thực hiện phổ thông giáo dục, nam nữ bình
quyền,…Qua từng cột mốc, từng thời kỳ và giai đoạn cụ thể, tư
tưởng về kiểm soát quyền lực nhà nước nói chung và quyền lực nhà
nước nói riêng có sự thay đổi không ngừng.
Đặc biệt, đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII (1/2016),
Đảng khẳng định tiếp tục phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo
đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, đồng thời bảo
đảm để nhân dân tham gia ở tất cả các khâu của quá trình đưa ra
những quyết định liên quan đến lợi ích, cuộc sống của nhân dân, từ
nêu sáng kiến, tham gia thảo luận, tranh luận đến giám sát quá trình
thực hiện. Đồng thời, xác định rõ cơ chế phân công, phối hợp thực
thi quyền lực nhà nước, nhất là cơ chế kiểm soát quyền lực giữa các
cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành
pháp, tư pháp trên cơ sở quyền lực nhà nước là thống nhất.
17
2.1.2. Cách thức xây dựng quyền lực nhà nƣớc ở Việt Nam
- Giám sát mang tính quyền lực nhà nước
- Giám sát không mang tính quyền lực nhà nước
- Hoạt động thanh tra
- Hoạt động kiểm tra
- Kiểm tra của Đảng
- Kiểm sát 2.1.3. Thành tựu đạt đƣợc trong kiểm soát quyền lực của
nhà nƣớc ở nƣớc ta hiện nay.
- Thành tựu của lập pháp trong nhà nước ta hiện nay
- Thành tựu của lập pháp trong nhà nước ta hiện nay
- Thành tựu của lập pháp trong nhà nước ta hiện nay
2.2. HẠN CHẾ VÀ NGUYÊN NHÂN CỦA NHỮNG HẠN CHẾ
TRONG KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC CỦA NHÀ NƢỚC Ở
NƢỚC TA HIỆN NAY
2.2.1. Hạn chế và nguyên nhân hạn chế của lập pháp trong nhà
nước ta hiện nay
2.2.2. Hạn chế và nguyên nhân hạn chế của hành pháp trong
nhà nước ta hiện nay
2.2.3. Hạn chế và nguyên nhân hạn chế của tư pháp trong nhà
nước ta hiện nay
18
CHƢƠNG 3
QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP
NÂNG CAO HIỆU QUẢ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC CỦA
NHÀ NƢỚC Ở NƢỚC TA HIỆN NAY
3.1. QUAN ĐIỂM TRONG KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC CỦA
NHÀ NƢỚC Ở NƢỚC TA HIỆN NAY
Một số quan điểm cơ bản trong việc xây dựng, hoàn thiện cơ
chế kiểm soát quyền lực nhà nước ở nước ta hiện nay:
3.1.1. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện lập pháp trong nhà
nƣớc ta hiện nay
Lập pháp là một trong những chức năng cơ bản của Quốc hội
nước ta. Với tư cách là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ
quan quyền lực nhà nước cao nhất, Quốc hội là cơ quan duy nhất có
quyền lập hiến và lập pháp. Việc tiếp tục đổi mới, nâng cao chất
lượng công tác lập pháp là yêu cầu có tính khách quan nhằm đáp ứng
những nhiệm vụ đặt ra trong tình hình mới. Trong thời gian qua,
công tác hoàn thiện lập pháp ở nước ta thường xuyên được đổi mới
và ngày càng có hiệu quả hơn.
Tiếp tục nâng cao chất lượng Chương trình xây dựng luật,
pháp lệnh của Quốc hội. Việc tổ chức triển khai thực hiện chương
trình phải phát huy được tính linh hoạt, chủ động, sáng tạo của các
cơ quan của Quốc hội nhằm giải quyết kịp thời các vướng mắc phát
sinh. Bên cạnh đó, cần quan tâm đến cách thức đề xuất sáng kiến xây
dựng luật, phát huy hơn nữa vai trò của công dân và các tổ chức trong quá trình sáng kiến pháp luật.
19
Tăng cường vai trò của Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong
công tác xây dựng pháp luật. Nâng cao chất lượng hoạt động thầm
tra của Quốc Hội đối với các dự án luật, pháp lệnh. Phân công cơ
quan thẩm tra một cách hợp lý, phù hợp tương đối với chuyên môn
và đặc biệt là khả năng của cơ quan thẩm tra.
Tiếp tục nâng cao trách nhiệm của cơ quan chủ trì soạn thảo dự
án luật, pháp lệnh. Cần đổi mới phương thức thảo luận và thông qua
dự án luật tại kỳ họp Quốc hội, tăng thời gian thảo luận tại hội
trường, giảm thời gian thảo luận theo đoàn, xây dựng những tiêu chí
cụ thể làm căn cứ cho việc xem xét, đánh giá dự án luật.
Cần phải xác định rõ mối quan hệ giữa hoạt động lập pháp của
Quốc hội và hoạt động xem xét, quyết định những vấn đề quan trọng
của đất nước; nhất là đối với những vấn đề quan trọng chẳng hạn như
trong việc quyết định những vấn đề liên quan đến ngân sách nhà
nước, thẩm quyền quyết định về ngân sách của Quốc hội cần phải được khẳng định bằng Luật Về ngân sách nhà nước hằng năm.
3.1.2. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hành pháp trong
nhà nƣớc ta hiện nay
Tiến hành đổi mới trong nhận thức và vận dụng nguyên tắc tập
quyền xã hội chủ nghĩa theo hướng tăng cường sự phân công để xây
dựng một nhánh hành pháp độc lập tương đối. Hiện nay, tổ chức bộ
máy nhà nước của ta vẫn bảo đảm tính tập quyền xã hội chủ nghĩa
song có sự vận dụng mạnh mẽ hạt nhân hợp lý của thuyết phân
quyền tức nhấn mạnh khía cạnh phân công quyền lực.
20
Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện tổ chức và hoạt động của Chính
phủ phải nhằm đảm bảo cho Chính phủ thực hiện tốt quyền hành
pháp - một bộ phận của quyền lực nhà nước mà Chính phủ là chủ thể
thực hiện chủ yếu. Đồng thời, tiến hành cải cách cơ cấu tổ chức và
phương thức hoạt động của Chính phủ, làm rõ hơn vị trí, vai trò,
chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ trong nền hành chính.
Cần tăng cường sự chủ động, sáng tạo, độc lập cũng như tính
chịu trách nhiệm của Chính phủ và của từng thành viên Chính phủ
một cách cụ thể và đầy đủ hơn. Trách nhiệm của Chính phủ và Thủ
tướng Chính phủ cần được phân định rõ ràng hơn. Đổi mới tổ chức
và hoạt động của các bộ, cơ quan ngang bộ. Tiến tới tinh giảm đến
mức thấp nhất các cơ quan thuộc Chính phủ.
3.1.3. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện tƣ pháp trong nhà
nƣớc ta hiện nay
Cần tuân thủ nghiêm ngặt, đầy đủ, chặt chẽ và minh bách hệ
thống các quy tắc tố tụng trong quá trình tổ chức và hoạt động của
các cơ quan tư pháp trong nhà nước pháp quyền; đồng thời, cần đảm
bảo nguyên tắc xuyên suốt quá trình tổ chức và hoạt động tư pháp là
độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
Cần đảm bảo nâng cao trách nhiệm, tuân theo pháp luật
một cách nghiêm chỉnh, chí công, vô tư, không được để tình cảm của
cá nhân, quyền lợi riêng tư ảnh hưởng đến việc xét xử, nhất là đối
với đội ngũ cán bộ, nhân viên của các cơ quan tư pháp.
Tiếp tục nâng cao năng lực áp dụng pháp luật và năng lực
đề xuất các sáng kiến đổi mới, bổ sung hoàn thiện pháp luật vì con
21
người, cho con người trong hoạt động điều tra, truy tố và xét xử của
điều tra viên, kiểm sát viên và thẩm phán.
Tiến hành nâng cao năng lực thực hành quyền công tố của
Viện kiểm sát nhân dân và năng lực xét xử của Tòa án nhân dân. Bởi
lẽ, cả hai chức năng này có quan hệ mật thiết không tách rời nhau, có
vai trò trung tâm và đặc biệt quan trọng của bất kỳ một nhà nước nào
trong lĩnh vực tư pháp. Đồng thời, không ngừng nâng cao năng lực
của đội ngũ kiểm sát viên và thẩm phán ở tất cả các cấp.
3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ
KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƢỚC Ở VIỆT NAM HIỆN
NAY
Về giải pháp chúng ta có thể chia thành 3 nhóm cơ bản:
3.2.1. Đối với hệ thống lập pháp
3.2.2. Đối với hệ thống hành pháp
3.2.3. Đối với hệ thống tư pháp
22
KẾT LUẬN
Việc kiểm soát quyền lực nhà nước nhằm mục đích chính là
bảo đảm cho quyền lực không bị lạm dụng, không bị sử dụng sai
mục đích, được thực thi một cách khoa học, hiệu lực, hiệu quả trong
đời sống hằng ngày.
Quyền lực nhà nước bắt nguồn từ nhân dân.Song, nó không
đồng nghĩa với việc mọi xã hội có giai cấp nhân dân đều có thể tham
gia vào tổ chức quyền lực nhà nước để từ đó kiểm soát được quyền
lực nhà nước, nhất là trong xã hội bóc lột xưa.
Việc kiểm soát quyền lực nhà nước phụ thuộc vào chính cấu
trúc quyền lực của nhà nước đó. Chế độ “Tập quyền” đã ăn sâu vào
tư tưởng của nhiều nhà nước, và trở thành rào cản lớn trong phát
triển đất nước và xã hội. Muốn xóa bỏ sự rào cản đó, học thuyết
“Phân quyền” do phái Khai sáng đề xướng chính là mô hình tôt nhất
cho việc kiểm soát quyền lực nhà nước ở nhà nước chưa là của dân.
Dưới chế độ XHCN, nhà nước thật sự là của nhân dân, và dân
có toàn quyền kiểm soát quyền lực đó. Kiểm soát quyền lực nhà
nước của nhân dân trong chế độ XHCN là sự kiểm soát toàn diện,
triệt để vì nhân dân chính là người chủ quyền lực. Hiện nay, chúng ta
đã, đang kế thừa và vận dụng năng động, sáng tạo quan điểm của
V.I.Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong cuộc cách mạng xây dựng
nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân, đảm bảo
quyền lực thuộc về nhân dân theo nguyên tắc tập trung dân chủ, từ
đó tạo nên cơ chế kiểm soát quyền lực, đem lại nhiều kết quả quan
trọng, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân,....
23
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, cũng còn tồn
tại nhiều hạn chế: tệ nạn quan liêu, tham nhũng, chủ nghĩa cá
nhân,...đe dọa tới sự tồn vong của Đảng và Nhà nước ta.
Hiện nay, hiệu quả của việc kiểm soát quyền lực nhà nước phụ
thuộc vào nhiều yếu tố:
Thứ nhất: Phải hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà
nước, coi trọng mối quan hệ giữa kiểm soát quyền lực mang tính nhà
nước và kiểm soát quyền lực mang tính nhân dân.
Thứ hai: Coi trọng việc ban hành chính sách và thực hiện
chính sách. Chính sách đúng là ngọn nguồn của sự thắng lợi.
Kiểm soát quyền lực nhà nước được thực hiện bằng công cụ
pháp luật là hiệu quả nhất, nó nhằm duy trì bản chất nhà nước của
dân, do dân, vì dân, tất cả quyền lực thuộc về nhân dân. Cần coi
trọng hiệu quả của hai hệ thống kiểm soát quyền lực: từ bên trong bộ
máy và từ bên ngoài xã hội; thực hiện giám sát, kiểm soát hai chiều,
chỉ có như vậy kiểm soát quyền lực nhà nước mới khách quan, toàn
diện và hiệu quả.
Luận văn đã cố gắng nghiên cứu vấn đề lý luận, qúa trình tổ
chức, thực thi và kiểm soát quyền lực nhà nước của tổ chức Đảng,
các cơ quan nhà nước ta, bao gồm: lập pháp, hành pháp và tư pháp,
cùng với các cơ quan chính quyền địa phương và các đòan thể nhân
dân trong quá trình thực hiện dân chủ và tham gia kiểm soát quyền
lực nhà nước, từ đó xây dựng quan điểm và giải pháp nhằm nâng cao
hiệu quả kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam hiện nay.
Tuy đây là vấn đề không mới, song nó luôn là đề tài tranh luận
và cả thực tiễn sống động từ khi có nhà nước, có giai cấp. Thực tiễn
của nước ta, những vấn đề về quyền lực nhà nước, đội ngũ thực thi
quyền lực đã và đang là nội dung mà cả xã hội ta đang bàn luận,
24
nhằm kiểm soat quyền lực tốt nhất, tránh được nhiều hệ lụy, mang lại
nhiều lợi ích cho nhân dân. Cách đây mấy năm, một đoàn thanh tra
môi trường vào một tỉnh phía Nam đã để lại cho dư luận những vấn
đề gây tranh cãi. Ngay cả một đoàn thanh tra tại một tỉnh phía Bắc
mới đây nhất bị công an sở tại lập biên bản giữ lại cũng là vấn đề
thời sự nói lên vấn đề quyền lực và kiểm soát quyền lực nhà nước và
đội ngũ thi hành quyền lực cũng cần phải xem xét kĩ và thấu đáo để
đưa ra các giải pháp hợp lý vì quyền lợi của nhân dân.
Một luận văn với dung lượng nhỏ không thể giải quyết được
thấu đáo các vấn đề đặt ra và có thể còn nhiều thiếu sót. Hy vọng với
sự góp ý, giúp đỡ của các thầy,cô giáo sẽ là những gợi mở quý giá
cho các nghiên cứu tiếp theo của tác giả về đề tài này./.
