TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
631
KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH VỀ DINH DƯỠNG
CỦA BỆNH NHÂN UNG THƯ KHÁM TẠI KHOA DINH DƯỠNG
BỆNH VIỆN UNG BƯỚU TP. HCM NĂM 2024
Huỳnh Phạm Thanh Trà1, Nguyễn Thanh Liêm1,
Lê Hoàng Quốc Bảo1, Trần Thị Anh Tường1
TÓM TẮT76
Mục tiêu: Nghiên cứu khảo sát sự thay đổi
kiến thức, thái độ, thực hành của bệnh nhân ung
thư sau khi khám và được tư vấn dinh dưỡng tại
Khoa Dinh dưỡng Bệnh viện Ung Bướu TP.
HCM
Đối tượng - Phương pháp: Nghiên cứu theo
dõi dọc, trên 232 bệnh nhân đã được chẩn đoán
ung thư và đường nuôi dưỡng dinh dưỡng là
đường miệng, đến khám và tư vấn dinh dưỡng tại
Khoa Dinh dưỡng Bệnh viện Ung Bướu TP.
HCM.
Kết quả: Độ tuổi trung bình của đối tượng
nghiên cứu là 55,8 ±12,4; phần lớn bệnh nhân
mắc bệnh ung thư tại đường tiêu hóa (44%) và
phương pháp điểu trị chủ yếu là hóa trị (31%).
Trong 232 đối tượng nghiên cứu, có 37,1% bệnh
nhân suy dinh dưỡng tính theo BMI trong khi
đến 65,1% suy dinh dưỡng theo PG-SGA. Tỷ lệ
bệnh nhân có kiến thức, thái độ, thực hành tốt
trước tư vấn lần lượt là 49,6%; 80,6% và 27,6%.
Sau tư vấn, tỷ lệ kiến thức tốt là 66,8%; tỷ lệ thái
độ tốt là 90,1% và tỷ lệ thực hành tốt là 66,4%.
Kết luận: Tư vấn dinh dưỡng có hiệu quả
trong thay đổi kiến thức, thái độ, thực hành của
1Khoa Dinh dưỡng – Bệnh viện Ung Bướu TP.
HCM
Chịu trách nhiệm chính: Huỳnh Phạm Thanh Trà
Email: huynhphamthanhtra@gmail.com
Ngày nhận bài: 04/9/2024
Ngày phản biện: 11/9/2024
Ngày chấp nhận đăng: 03/10/2024
bệnh nhân ung thư, sự thay đổi có ý nghĩa thống
kê với p < 0,001.
Từ khóa: Tư vấn dinh dưỡng, kiến thức, thái
độ, thưc hành, dinh dưỡng, ung thư, Bệnh viện
Ung Bướu TP. HCM.
SUMMARY
KNOWLEDGE, ATTITUDES, AND
PRACTICES ON NUTRITION OF
CANCER PATIENTS CONSULTED AT
NUTRITION DEPARTMENT HO CHI
MINH CITY ONCOLOGY HOSPITAL
IN 2024
Aim: To survey changes in knowledge,
attitudes, and practices of cancer patients after
examination and nutritional consultation at the
Department of Nutrition, Ho Chi Minh City
Oncology Hospital.
Subjects - methods: Longitudinal follow-up
study, over 232 patients who were diagnosed
with cancer and oral nutrition, who got
examination and nutritional consultation at the
Department of Nutrition, Ho Chi Minh City
Oncology Hospital.
Results: The average age of the study
subjects was 55.8 ± 12.4 years; the majority of
patients have gastrointestinal cancers (44%) and
the major treatment method is chemotherapy
(31%). In 232 patients, 37.1% of them were
malnourished according to BMI while 65.1%
were malnourished according to PG-SGA. The
proportion of patients with good knowledge,
attitudes, and practices before consultation was
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
632
49.6%; 80.6% and 27.6%, respectively. After
consultation, the rate of good knowledge was
66.8%; the rate of good attitude was 90.1% and
the rate of good practice was 66.4%.
Conclusion: Nutritional consultation is
effective in changing the knowledge, attitude,
and practice of cancer patients, the change is
statistically significant with p < 0.001.
Keywords: Nutritional consultation,
knowledge, attitude, practice, nutrition, cancer,
Ho Chi Minh City Oncology Hospital.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư là một trong những bệnh lý có tỷ
lệ mắc mới và tử vong hàng đầu thế giời nói
chung và Việt Nam nói riêng. Theo
GLOBOCAN năm 2022, tỷ lệ mắc mới ung
thư của thế giới và Việt Nam lần lượt là 20
triệu và 180 nghìn ca, tỷ lệ tử vong là 9,7
triệu và 120 nghìn ca[4]. Trong đó có từ 50%
đến 80% bệnh nhân ung thư bị suy dinh
dưỡng tùy vào loại ung thư và giai đoạn
bệnh[5]. Suy dinh dưỡng là một yếu tố ảnh
hưởng tiêu cực đến hiệu quả điều trị cũng
như tiên lượng tử vong, từ đó thấy được sự
cần thiết của can thiệp dinh dưỡng lên đối
tượng bệnh nhân ung thư bị suy dinh dưỡng.
Trong đó, theo Hiệp hội Dinh dưỡng lâm
sàng và chuyển hóa châu Âu (European
Society for Clinical Nutrition and
Metabolism – ESPEN) đã chỉ ra tư vấn dinh
dưỡng là phương pháp can thiệp đầu tay và
không xâm lấn giúp bệnh nhân ung thư cũng
như người nhà có cái nhìn đúng về dinh
dưỡng để áp dụng trước - trong - sau quá
trình điều trị với mục đích ngăn ngừa tình
trạng suy dinh dưỡng, làm giảm độc tính liên
quan đến điều trị và tăng hiệu quả can thiệp
điều trị cũng như chất lượng cuộc sống[2].
Tuy nhiên các nghiên cứu để đánh giá sự
thay đổi tích cực về dinh dưỡng của bệnh
nhân và người nhà sau khi được tư vấn còn
khá ít. Vì vậy chúng tôi muốn thực hiện
nghiên cứu này nhằm mục đích khảo sát sự
thay đổi về kiến thức, thái độ, thực hành của
các bệnh nhân ung thư sau khi khám và được
tư vấn dinh dưỡng tại Khoa Dinh dưỡng
Bệnh viện Ung Bướu TP. HCM.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu
Địa điểm: Khoa Dinh Dưỡng Bệnh viện
Ung Bướu TP. HCM.
Thời gian: Tháng 01/2024 – tháng
6/2024.
2.2. Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân ung thư ăn qua miệng đến
khám và tư vấn tại khoa Dinh dưỡng Bệnh
viện Ung Bướu TP. HCM tại thời điểm thực
hiện nghiên cứu và không có các tiêu chuẩn
loại trừ sau:
- Bệnh nhân ăn qua ống thông: Ống
thông mũi dạ dày hoặc ống thông mở dạ dày
hoặc hỗng tràng ra da.
- Bệnh nhân được nuôi dưỡng tĩnh mạch
toàn phần hoặc bán phần.
- Bệnh nhân không có khả năng nói,
nghe.
- Bệnh nhân suy giảm trí nhớ, không hợp
tác, mắc các vấn đề về tâm thần, không có
khả năng nhận thức.
- Phụ nữ có thai.
- Bệnh nhân không đồng ý tham gia vào
nghiên cứu.
2.3. Phương pháp nghiên cứu
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu: Theo dõi
dọc.
2.3.2. Phương pháp thu thập dữ liệu:
Bệnh nhân được cử nhân dinh dưỡng
phỏng vấn dựa trên bảng câu hỏi soạn sẵn về
kiến thức, thái độ, thực hành dinh dưỡng tại
hai thời điểm:
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
633
Thời điểm 1: Trước khi được bác sĩ khám
và tư vấn dinh dưỡng. Bệnh nhân được
phỏng vấn trực tiếp.
Thời điểm 2: 1 tuần sau khi nhận được tư
vấn từ bác sĩ về dinh dưỡng. Bệnh nhân được
phỏng vấn qua điện thoại.
2.4. Bảng câu hỏi dùng trong nghiên
cứu:
Sử dụng bộ câu hỏi tự soạn, tham khảo từ
nghiên cứu của Vũ Văn Đẩu[1] và hướng dẫn
dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư của Hiệp
hội Dinh dưỡng Lâm sàng và Chuyển hóa
Châu Âu – ESPEN[6], được sắp xếp và hiệu
chỉnh để dễ hiểu cho đối tượng tham gia.
Bộ câu hỏi được chia làm 7 phần:
Phần A: Thông tin hành chính – 19 câu
hỏi.
Phần B và E: Kiến thức về dinh dưỡng
trước và sau tư vấn – 8 câu hỏi cho mỗi lần.
Phần C và F: Thái độ về dinh dưỡng
trước và sau tư vấn – 6 câu hỏi cho mỗi lần.
Phần D và G: Thực hành về dinh dưỡng
trước và sau tư vấn – 8 câu hỏi cho mỗi lần
và 7 câu hỏi tần suất tiêu thụ thực phẩm.
Bộ câu hỏi được kiểm định hệ số
Cronbach’s Alpha, mô hình có 3 thang đo
với 23 biến đặc trưng. Kiểm định hệ số của
kiến thức chung, thái độ chung, thực hành
chung trước và sau tư vấn lần lượt là: 0,84 và
0,88; 0,88 và 0,85; 0,65 và 0,56. Kết quả cho
thấy bảng câu hỏi có độ tin cậy cao, thích
hợp cho dữ liệu thực tế.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng
nghiên cứu
Nghiên cứu thực hiện trên 232 bệnh nhân
đã được chẩn đoán ung thư, có độ tuổi trung
bình là 55,8 ± 12,4 với độ tuổi nhỏ nhất là 19
tuổi và cao nhất là 82 tuổi. Nữ giới chiếm
60%, đa số bệnh nhân là dân tộc Kinh với
trình độ học vấn từ cấp II trở lên chiếm
78,5%.
Hình 1. Tỷ lệ các loại ung thư trong nghiên cứu
Hình 2. Tỷ lệ các phương pháp điều trị trong nghiên cứu
HỘI THẢO HÀNG NĂM PHÒNG CHỐNG UNG THƯ TP. HỒ CHÍ MINH - LẦN THỨ 27
634
Bảng 1. Đặc điểm dinh dưỡng của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Tần số
Tỷ lệ %
Tình trạng theo PG -SGA
PG – SGA A
81
34,9
PG – SGA B
92
39,7
PG – SGA C
59
25,4
Tình trạng dinh dưỡng theo BMI
Suy dinh dưỡng
86
37,1
Bình thường
100
43,1
Thừa cân – Béo phì
46
19,8
Số lần khám dinh dưỡng
Lần đầu
210
90,5
Tái khám
22
9,5
3.2. Kiến thức của đối tượng nghiên cứu trước và sau tư vấn:
Bảng 2. Tỷ lệ kiến thức chung trước và sau tư vấn dinh dưỡng
Kiến thức trước
tư vấn
Tần số
Tỷ lệ (%)
Kiến thức sau tư vấn
p
Chưa tốt
Tần số
Tỷ lệ (%)
Tốt
115 (49,6)
10 (13)
< 0,001
Chưa tốt
117 (50,4)
67 (87)
Tổng số bệnh nhân có kiến thức tốt trước và sau tư vấn lần lượt là 49,6 và 66,8. Trong đó
có 32,3% bệnh nhân thay đổi kiến thức từ chưa tốt trước tư vấn sang tốt sau tư vấn.
3.3. Thái độ của đối tượng nghiên cứu trước và sau tư vấn:
Bảng 3. Tỷ lệ thái độ chung trước và sau tư vấn dinh dưỡng
Thái độ trước tư
vấn
Tần số
Tỷ lệ (%)
Thái độ sau tư vấn
p
Tốt
Chưa tốt
Tần số
Tỷ lệ (%)
Tần số
Tỷ lệ (%)
Tốt
187 (80,6)
185 (88,5)
2 (8,7)
< 0,001
Chưa tốt
45 (19,4)
24 (11,5)
21 (91,3)
Bệnh nhân có thái độ tốt trước và sau tư vấn đều cao trên 80%. Chỉ có 8,7% bệnh nhân
thay đổi thái độ theo hướng tiêu cực từ tốt sang không tốt.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
635
3.4. Thực hành của đối tượng nghiên cứu trước và sau tư vấn
Bảng 4. Tỷ lệ thực hành chung trước và sau tư vấn dinh dưỡng
Thực hành trước
tư vấn
Tần số
Tỷ lệ (%)
Thực hành sau tư vấn
p
Tốt
Chưa tốt
Tần số
Tỷ lệ (%)
Tần số
Tỷ lệ (%)
Tốt
64 (27,6)
58 (37,7)
6 (7,7)
< 0,001
Chưa tốt
168 (72,4)
96 (62,3)
72 (92,3)
Bệnh nhân thực hành tốt trước tư vấn là
64 người chiếm 27,6% và sau tư vấn là 154
người chiếm 66,4%.
IV. BÀN LUẬN
4.1. Đặc điểm chung của đối tượng
nghiên cứu
Nghiên cứu thực hiện trên 232 bệnh nhân
được chẩn đoán ung thư đến khám và tư vấn
dinh dưỡng trong 6 tháng đầu năm 2024, với
tỷ lệ ung thư hệ tiêu hóa chiếm tỷ lệ cao nhất
đến 44,4%, tiếp đến là ung thư vú với 21%.
Điều này phụ hợp với “Mô hình bệnh tật
Bệnh viện Ung Bướu TP. HCM năm 2022”
và phù hợp với tính chất bệnh lý tại đường
tiêu hóa sẽ ảnh hưởng đến dinh dưỡng nhiều
hơn các bệnh lý tại cơ quan khác. Hình thức
điều trị chủ yếu trong nghiên cứu là phương
pháp hóa trị và điều trị đa mô thức với tỷ lệ
lần lượt là 31% và 26%.
Trong nghiên cứu này, chúng tôi lựa
chọn 2 công cụ để đánh giá tình trạng dinh
dưỡng là BMI và PG-SGA. Bệnh nhân được
chẩn đoán suy dinh dưỡng khi BMI < 18,5
hoặc phân loại PG-SGA loại B hoặc C. Kết
quả cho thấy, khi sử dụng công cụ là BMI, tỷ
lệ suy dinh dưỡng chỉ là 37,1%, trong khi sử
dụng bộ công cụ PG-SGA tỷ lệ suy dinh
dưỡng được chẩn đoán lên đến 65,1%. Từ đó
cho thấy không nên dùng chỉ số BMI đơn
độc để chẩn đoán suy dinh dưỡng trên đối
tượng bệnh nhân ung thư do nhiều yếu tố ảnh
hướng đến cân nặng như phù, báng bụng...
Thay vào đó, PG-SGA đã được xem là bộ
công cụ tiêu chuẩn để đánh giá tình trạng
dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư với độ
nhạy lên đến 98% và độ đặc hiệu là 82%
theo báo cáo của Bauer và cộng sự vào năm
2002[3].
4.2. Sự thay đổi về kiến thức, thái độ,
thực hành của đối tượng nghiên cứu sau
tư vấn
Kết quả về thay đổi kiến thức chung
trước và sau tư vấn cho thấy bệnh nhân có sự
gia tăng kiến thức đúng sau tư vấn dinh
dưỡng từ 49,6% lên 66,8%, trong đó có 50
người bệnh thay đổi theo chiều hướng tích
cực từ kiến thức chưa tốt thành kiến thức tốt
chiếm 32,3% trong tổng số bệnh nhân có
kiến thức tốt sau tư vấn. Tuy nhiên vẫn có 67
bệnh nhân còn kiến thức chưa tốt dù đã nhận
được sự tư vấn của bác sĩ. Điều này có thể lý
giải do bệnh nhân chỉ mới nhận được tư vấn
1 lần và thời gian khảo sát lại bảng câu hỏi
khá nhanh chỉ trong 1 tuần. Từ đó cho thấy,
sự cần thiết của việc tái khám dinh dưỡng để
đánh giá lại những kiến thức còn chưa tốt để
điều chỉnh kip thời giúp bệnh hiểu và áp
dụng tốt trong thực hành. Ngoài ra cần có
nhiều buổi tuyên truyền với cộng động để
nhắc nhớ các kiến thức thường thức về dinh
dưỡng giúp bệnh nhân có cái nhìn đúng đắn,
tránh bị tác động bởi những kiến thức sai
lệch làm ảnh hưởng đến tình trạng dinh
dưỡng cũng như quá trình điều trị ung thư.