vietmessenger.com
Nguyễn Ngọc Phú
Lão Ngư
Câu chuyện giống như một huyền thoại thời nay, lẫn lộn hơi nước mắm bốc ra từ chân lông
lão già đánh cá tứ cố vô thân, chiếc áo rằn ri của gã thuỷ quân lục chiến chết chìm với bông
hoa muống biển màu máu trên mồ cá heo... Những chi tiết lạ thương của đời sống biển khơi
tạo ra sức lôi cuốn người đọc sẵn sàng tin vào huyền thoại mang nội dung "thuyết giáo" rõ
rệt về tình người chung thuỷ này.
Không ai biết tung tích lão Ngư. Nghe đồn rằng: Một sớm nọ, ông bõ già của nhà thờ xứ
làng vạn chài ra mở cửa thì nghe thấy tiếng trẻ khóc oa oa từ chiếc thúng đặt ở bậc tam cấp
lên xuống của nhà thờ. Đứa bé đỏ hỏn được bọc trong miếng tã lót làm bằng thứ vải buồm;
thứ vải được nhuộm rất nhiều lần nước củ nâu. Từ đó cha xứ giao cho ông Bõ chăm sóc
đứa bé. Những khi đói sữa đang khóc bằn bặt hễ nghe tiếng hát thánh ca của nhà thờ là nó
im bặt mở đôi mắt tròn thao láo, hai vành tai nhỏ xíu giật giật, cái miệng chúm chím như
đang bập vào một bầu vú vô hình nào đó trước mặt. Lên ba tuổi, thằng Ngư - tên đứa bé,
được một gia đình ở xóm vạn chài hiếm con xin về nuôi và trở thành người nổi tiếng về
duyên "sát cá". Đánh cá cũng như đánh bạc. Ngoài thông thạo nghề biển còn có cái duyên,
cái vận. Những người không có cái duyên ấy người ta gọi là Trâu Bạc. Hễ Trâu Bạc đi
xuống thuyền ai là thuyền đó làm ăn không nên nỗi gì. Đánh lưới thì lưới rách. Thả neo thì
neo rê. Rồi gió bão, gãy buồm, trật lái. Trăm sự cố đôi khi ngẫu nhiên đều gán cho Trâu Bạc.
Vì thế phần lớn các tên cá đều mang tên thú trên bờ, trên rừng như: Cá voi, cá bò, cá sư tử
biển, cá mập, cá chó (hải cẩu), cá chim, cá kiến, cá heo, cá chuồn, cá dơi, cá ó... nhưng
tuyệt nhiên không có cá trâu.
Lão Ngư quanh năm đánh độc chiếc quần đùi may bằng vải buồm, đóng từng lớp muối cứng
queo đi đứng sột soạt. Những ngày đông lạnh buốt lão chống rét bằng nước mắm cốt nấu
bằng mắm cá cơm; nước cứ sánh óng ánh như mật ong chỉ rơi ra vài giọt, cách hàng chục
mét trong gió thoảng người ta đã biết. Lão Ngư có thể ngồi bất động hàng tiếng đồng hồ thu
lu như một con thú rình mồi trên be thuyền trong cái rét như cắt da, cắt thị để săn cá ngừa
giữa mùa giêng hai. Cá ngừa thịt thơm phức, béo ngậy như chim cu gáy trên đồng. Từ tấm
thân cởi trần đỏ au của lão hơi nước mắm cốt bốc ra ở chân lông, kẽ tóc thành làn sương
cũng có màu nâu sóng sánh tưởng có thể xắn ra từng miếng được. Nhưng hễ lão khoác
chăn bông, áo ấm vào là nhức đầu, sổ mũi liền. Cái thú ăn của lão cũng khác. Suốt đời lão
chỉ chén mỗi món gỏi cá, hễ ăn những thứ được đun sôi, nấu chín là cái dạ dày của lão sôi
lên ùng ục. Lão thường hay chọn cá trích, cá lầm làm gỏi. Lưỡi dao thép của lão sắc ngọt
mỏng như lá lúa khéo léo lách dọc thân cá còn anh ánh màu gỉ đồng được đem ướp với đủ
thứ gia vị bóp với tái chanh bằng đôi bàn tay sứt sẹo có những ngón cước ăn sâu vào
những vòng ngấn như chiếc nhẫn, nhưng hễ bàn tay người khác nhúng vào gỏi cá của lão
là lão bị rối loạn tiêu hoá liền. Còn uống, ngoài rượu, lão chỉ quen dùng cái nước khe "Hảo
Hảo" chắt từ ruột đá núi Nam Giới do một thầy địa lý người Tàu tìm ra. Gia tài đi biển của
lão gói trọn trong chiếc giương rỗng hình vuông trong đó chia ra nhiều ngăn, nhiều ô, lớp
trên, lớp dưới như chiếc tủ của ông thầy đựng thuốc Bắc: Ô đựng cước từ loại số 1 mảnh
như sợi chỉ đến loại cước số 12 (đường kính đến 12mm) dùng để câu cá tạ trở lên; ô đựng
đủ thứ lưỡi câu to, nhỏ khác nhau; ô đựng các loại hòn chì, các loại rường câu và những
chiếc ống câu được tiện từ những thân tre rỗng mà già ngả sang màu nâu bóng. Dù nhắm
mắt lại hay trong đêm tối mò lão vẫn có thể lấy đúng ngư cụ mà mình cần dùng. Chiếc
rương gỗ của lão không biết được đóng bằng gỗ gì mà vừa nhẹ có thể khoác bên người
như chiếc tay nải màu chàm của người miền núi, vừa bền, không mối mọt, không bị nước
mặn ăn mòn. Gặp nước, gỗ nở ra khít lại các mối ngàm làm thành chiếc phao cứu sinh nổi
bồng bềnh, sẵn dây khoác vào vai người thì đố sóng đánh bật ra được; khi cần đặt xuống
thành chiếc ghế vuông chằn chặn ngồi câu thoải mái lại tiện lấy ngư cụ.
Lão sống một mình. Ngôi nhà nhỏ của lão giống như một bảo tàng thu gọn. Trên tường lão
treo nhiều hiện vật lạ mắt mà chủ yếu là đồ của người chết. Là con "sói biển" kỳ cựu nhất
của cửa lạch này, lão Ngư còn có một cái nghề làm tự nguyện khác, đó là khâm liệm xác
những người chết biển. Chết biển tội lắm, chim tha, cá rỉa, dị dạng méo mó "ba chìm, bảy
nổi, chín lênh đênh". Khi có thuyền vớt được xác người chết dân làng bao giờ cũng nhờ lão.
Họ bảo: Lão mát tay lắm mà. Chỉ cần một chai rượu ngang vừa uống vừa xát tay vào ngực
cho ấm người là lão lo chu đáo từ việc tắm rửa bằng nước ngũ vị đến việc chải lại mái tóc
cho những người đàn bà xấu số. Nhà lão treo những chiếc batoong, cái áo bađơxuy dạ,
chiếc mũ phớt chắc là của chủ Tây từ hồi trước "cách mạng" được lão đưa tiễn về thế giới
bên kia nhưng lão chưa bao giờ sử dụng. "Để ngắm thôi mà, nhưng đồ Tây nó tốt thật,
chừng ấy năm rồi đố mà chưa hỏng!". Đến thời đánh Pháp, lão có thêm chiếc quần màu cứt
ngựa có cái túi bắt gà to tướng của lính đồn đóng trên núi Nam Giới. Hồi chống Mỹ có chiếc
tàu biệt kích mắc cạn ở hòn đá rùa ngoài mũi lố. Bọn người nhái vội vàng bơi ra tàu lớn và
điện cho máy bay ở hạm đội ngoài khơi thả bom đánh chìm. Lão Ngư nghe tin uống liền
mấy tô nước mắm cốt xung phong lặn xuống tháo gỡ những thiết bị hiện đại trên tàu, mặc
cho bom nổ tứ phía, dưới sự yểm trợ của bộ đội phòng không bờ biển. Chiến công của lão
được đưa lên đài, báo. Chiến tranh càng ác liệt. Chúng thả thuỷ lôi dày đặc; ngày nào cũng
có người chết biển trôi vào. Trên tường nhà lão lại có thêm chiếc mũ tai bèo, đôi ống nhòm.
Rồi những trận thuỷ chiến xảy ra trên biển. Nhà lão có thêm chiếc áo rằn ri, chiếc đồng hồ
dạ quang mặt màu hồng bốn kính nặng chình chịch đeo xái cả tay không thấm nước của
bọn thuỷ quân lục chiến. Xác nào, lão cũng làm chu đáo không kể phe ta hay phe địch. Thôi
thì "nghĩa tử là nghĩa tận", "sống khôn, thác thiêng", lạy người ba lạy, phù hộ cho dân biển
làm ăn may mắn, đừng có chiến tranh liên miên là được rồi. Sống là người còn chết thành
"ngài" cả thôi.
Bạn thân của lão là con cá heo sứt mép đã cứu lão thoát chết trong một trận bão. Theo cái
lệ đã thành quen, những khi thuyền lão được cá bao giờ lão cũng lấy cái tù và làm bằng vỏ
ốc thổi "oa oa" trong gió. Con cá heo có tật này ít khi săn được mồi, nổi lên be thuyền và
được lão đổ vào miệng từng bát cá con. Bởi lão Ngư là tay tài công kỳ cựu có nhiều kinh
nghiệm dân gian đánh bắt cá nên những ngư phủ trên thuyền phải chiều theo ý lão. Những
lần "tháo gió" lão đã trổ hết tài của mình khéo léo đưa thuyền vào cửa lạch. Lão bảo:
"Những nạm gió "chìa vôi" ấy thấm gì?". Nhưng cứ giữ mãi cái thói quen cho cá heo ăn mồi
ấy, đám ngư phủ nhiều khi cũng xót ruột. Những tiếng rì rầm bàn tán, những ánh mắt lấm lét
liếc ngang liếc dọc. Lão không để ý. Những tiếng bấc, tiếng chì nói nhau nặng nhẹ trong
thuyền. Lão không hèm chấp. Một hôm, sau khi cho lão uống rượu say nằm mê mệt bên
bánh lái con thuyền, một người trong đám ngư phủ lấy tù và rúc lên. Con cá heo quẫy đuôi
bơi lượn quanh thuyền mấy vòng. Hình như nó cũng nhận ra điều gì khác thường; nhưng vì
đói mồi vội há miệng thì một bát vôi tôi to tướng rót vào cổ họng nó. Nước biển sôi lên ùng
ục. Con cá heo rú lên mấy tiếng ghê rợn vì bị bỏng nặng. Lão Ngư tỉnh rượu chồm dậy hất
con người độc ác đó xuống biển. Sau, mọi người can ngăn mãi, lão mới cho vớt lên và đuổi
thẳng lên bờ. "Biển không dung nạp loại người ấy, cho nó đi biển trước sau gì rồi thuyền
cũng bị nạn" - lão bảo thế! Từ đó dù lão có khản cổ gọi tù và con cá heo không bao giờ xuất
hiện nữa. Bấy giờ bạn của lão còn lại là một ông già đóng quan tài trong làng. Lão bảo:
- Nhìn cái gió này, mây này, trăng tán này là sắp mùa bão đấy, ông chuẩn bị gỗ đi là vừa.
Chiều dài thì cứ ước lượng gần giống nhau, còn chiều ngang phải đóng cái to, cái nhỏ vì
nhiều xác ngâm nước trương phình lên.
Nhiều lần, hai ông lão bần thần ngồi uống rượu vừa ngắm đám trai làng lực lưỡng như đang
đo đếm tính toán gì đấy. "Lại sắp có gió nhà Chắt Bảy rồi". Cái đận ấy vào dịp này nhà "Chắt
Bảy" bị trúng gió chết cả thuyền. Một mình lão xắn tay lo liệu. Vì vậy đám trai làng thường
đến hỏi lão cái lịch thời tiết đặc biệt chỉ có lão mới biết. Cái lịch được lập ra bằng những
ngày giỗ trong làng.
Không biết lão Ngư có của hồi môn gì. Họ đồn rằng: Lão có nhiều vàng lắm, vàng đồ trang
sức của những người chết biển. Nhưng chắc chắn là lão có của vì thuyền lão bao giờ cũng
gặp may. Hôm ấy lão đang uống rượu với gỏi cá cùng ông già đóng quan tài thì nghe tin
ngoài mũi Gò đang chuẩn bị xả thịt mọt con cá heo để bán cho dân câu cá mập. Lão vội sấp
ngửa chạy ra. Trời ơi con cá heo sứt mép của lão. Lão rẽ đám đông bước vào. Tiếng bàn
tán thì thầm sau lưng lão. Mấy tay buôn cá vội nâng giá khi biết con cá heo ấy là người bạn
thân thiết của lão. Giá được tăng vùn vụt. Lão Ngư lấy cái túi da cá mập ném xuống trước
mặt mấy gã buôn cá:
- Gia tài của tao chỉ có từng ấy. Chúng mày để lại con cá cho tao, còn tất cả của cải trong túi
này cho chúng mày tất!
Lão đổ ra, mọi người trố mắt nhìn những lá vàng nhãn hiệu "Kim Thành" loé lên trong ánh
chiều vàng vọt, tuyệt nhiên không thấy một vật trang sức nào của con người như vòng vàng,
dây chuyền, nhẫn vàng. Chưa bao giờ ông lão đóng quan tài lại đóng một chiếc hòm to và
kỳ công đến thế. Ông biếu không cho lão Ngư chôn con cá ở dưới chân núi Nam Giới.
... Tôi là người làm công tác bảo tàng, khi đi tìm hiện vật, nghe tin, đến xóm vạn chài thì lão
Ngư đã thành người thiên cổ. Khi lão mất, ông già đóng quan tài chôn lão Ngư cạnh bên mộ
con cá. Trên ngôi mộ của lão có tấm bia đá hình cây thánh giá. Nghe nói trong cơn hấp hối,
mặc dù lão là người ngoại đạo, mọi người trong làng lại được nghe ngắt quãng nhưng rõ
ràng là lão đang đọc kinh. Đây là lần đầu tiên trong đời lão đọc bài kinh bổn mà không biết
lão đã học bao giờ với hai tiếng "amen" sau cùng nhoà đi trong nước mắt của mọi người.
Khi tôi đến thăm mộ lão Ngư thì thật kỳ lạ: Những dây muống biển bên mộ con cá heo vắt
ngang quấn lấy cây thánh giá trên mộ lão nở hoa rực rỡ. Bên những chùm hoa tím ánh lên
một bông hoa đỏ như máu; và tôi nghe đâu đây tiếng người đọc kinh rì rầm trong tiếng đất,
tiếng biển...
Vũng Tàu - Hà Tĩnh tháng 10.2002
Hết