Lau sách và giá sách
Sách nên được giữ sạch. Việc này sẽ giúp kéo dài đáng kể tuổi thọ sử dụng
của sách. Công việc lau sách nên được tiến hành đều đặn, mức độ thường
xuyên phụ thuộc vào mức độ bám nhanh hay chậm của bụi bẩn trong khu vực
chứa sách. Cần phải lưu ý rằng việc lau sách có thể làm hỏng những bìa sách
mỏng không chịu được những thao tác cần thiết để lau sách. Vì vậy cần phải
cân nhắc xem lúc nào thì cần lau sách.
Việc tổ chức một kế hoạch và các quy trình lau sách cũng như giá sách rất
khác nhau phụ thuộc vào một vài yếu tố. Những yếu tố này bao gồm: tình
trạng của sách; mức độ và loại bụi cần phải lau (một lớp bụi mỏng so với các
vết bẩn quá đậm), giá trị của sách (xem liệu cuốn sách chỉ có giá trị về thông
tin mà nó chuyển tải hay nó còn có những giá trị lịch sử, nghệ thuật hoặc giá
trị khảo cứu (associâtionl value) nào khác), quy mô việc lau sách được tiến
hành (liệu việc lau sách có phải là một kế hoạch đang tiến hành nhằm bảo
quản toàn bộ sách trong thư viện hay chỉ là một kế hoạch hạn chế trọng một
khu vực kho hoặc một bộ sưu tập cụ thể nào đó). Những yếu tố này và những
nhân tố khác Ann Swartzell đề cập chi tiết mục “Bảo quản”, RTSD
Newsletter số 10 (ngày 7/11/1985). Dưới đây chỉ đề cập một cách tổng quát
những quy trình lau sách cơ bản.
Để giảm lượng bụi và vết bẩn bám vào sách và giá sách, mặt sàn khu vực kho
sách cần được giữ càng sạch càng tốt. Mặt sàn nên được hút bụi thường
xuyên. Không nên quét sàn bởi vì bụi bẩn sẽ bị xới tung lên và phát tán. Rửa
mặt sàn và lau thảm trải khi cần thiết. Cần hết sức lưu ý khi áp dụng các biện
pháp này để bảo vệ những cuốn sách ở các tầng giá thấp không bị vấy các tác
nhận bụi bẩn.
Lau giá sách bằng khăn lau từ tính, loại khăn có tác dụng hút và giữ bụi nhờ
dòng điện từ, là sạch nhất. Loại khăn này được bán rộng rãi dưới các thương
hiệu như: Dust Bunny, Dust Magnet, Preserve – It. Hai loại khăn lau khác có
thể thay thế là khăn lau đã được xử lý hoá chất, ví dụ như One-wipe, hoặc sử
dụng các sản phẩm hoá học, ví dụ như Endust, xịt lên khăn. Đừng bao giờ sử
dụng khăn lau bằng lông bởi vì nó chỉ tiếp tục vương bụi mà thôi. Trường
hợp bụi dầy, cần sử dụng máy hút bụi được thiết kế nhằm ngăn không cho
bụi bay trở lại qua đường ống xả (exhaust), chẳng hạn loại máy có màng lọc
HEPA (high efficiency particulate - hạt phóng xạ hiệu quả cao). Giá sách bị
phủ bụi bẩn dày cần phải được rửa bằng chất tẩy nhẹ. Tuy nhiên, cần cân
nhắc kỹ trước khi đưa nước vào khu vực kho sách để đề phòng nguy cơ tràn
nước hoặc làm tăng độ ẩm ở một khu vực nào đó nếu rửa nhiều giá sách cùng
một lúc. Giá phải được lau khô hoàn toàn trước khi xếp lại sách, nhất là khi
giá được lau rửa bằng nước. Tốt hơn hết nên dùng các chất xịt khô nhanh mà
không cần trộn nước.
Khi lau sách, nên cầm sách một cách chắc chắn và lau sách bằng một trong số
loại khăn nói trên. Khăn lau từ tính tiện dụng hơn cả bởi nó không có chất
hoá học hoặc các chất khác nên không lo các chất này bị vương lại trên sách
sau khi lau. Trong trường hợp bụi phủ dầy, tốt hơn là nên sử dụng máy hút
bụi. Nên dùng loại ống hút có chổi mềm. Ngoài ra cần đặt thêm một mảnh
vải thưa hoặc tấm màn vào giữa phần cuối của ống xả và chổi lau mềm để
các mảnh nhỏ, dễ bong của các bìa sách đang bị xuống cấp không bị cuốn
vào máy hút. Vì lý do này, tốc độ chạy của máy hút cũng nên giảm xuống.
Không sử dụng trực tiếp máy hút đối với sách có giá trị về khảo cổ hoặc khảo
cứu. Thay vào đó, lấy một bàn chải sợi mềm quét chất bẩn vào miệng ống
máy hút. Khi lau sách, quan trọng là phải giữ sách một cách chắc chắn để
chất bẩn không trượt giữa hai trang sách. Sách nên được lau hoặc chải từ gáy
sách xuống nhằm tránh phủi bụi xuống mép sách (endcap) cũng như xuống
gáy của bìa sách. Đầu sách là vùng bẩn nhất nên phải được lau trước tiên sau
đó mới lau hoặc hút bụi ở các vùng còn lại của quyển sách. Cần thay khăn lau
bụi thường xuyên và không bao giờ nên dùng khăn lau giá sách để lau sách.
Trên thị trường có bán một số loại sản phẩm dùng để lau sách. Một vài sản
phẩm đặc biệt dùng để lau những loại bìa sách cụ thể như bìa da, bìa vải hoặc
bìa giấy. Những sản phẩm này đều có những mặt lợi và mặt hại khi sử dụng.
Bởi vì khăn lau từ tính đủ đáp ứng hầu hết các công việc lau chùi nên hãy sử
dụng loại khăn này và tránh sử dụng các sản phẩm lau sách khác. Tuy nhiên,
những sản phẩm này không phải là không hữu ích trong trường hợp có vấn đề
gì xảy ra những vấn đề đặc biệt khi lau sách. Đối với sách có giá trị thì không
nên sử dụng những sản phẩm này bởi vì các phần trong các công cụ lau có
thể gây ra hậu quả lâu dài cho một số tài liệu. Nên tham khảo ý kiến của các
chuyên gia có kinh nghiệm về vấn đề này.