L ch s cu c bành tr ng c a đo H iị ử ộ ướ ủ ạ ồ
Ch nh t, 22/09/2013, 15:46 (GMT+7) ủ ậ
Trong l ch s th gi i, ch a t ng có m t tôn giáo nào bành tr ng m t cách m nh m và nhanhị ử ế ớ ư ừ ộ ướ ộ ạ ẽ
chóng cho b ng đo H i. T m t nhóm ng i du m c s ng trong m t c đo heo hút gi a sa m cằ ạ ồ ừ ộ ườ ụ ố ộ ố ả ữ ạ
Syro-Arabia đã mau chóng bi n thành nh ng con ng i đy quy n l c tung hoành t C n Đôngế ữ ườ ầ ề ự ừ ậ
đn Âu Châu và t B c Phi đn t n các n c Châu Á.ế ừ ắ ế ậ ướ
>> Ph n n tr c hành đng tàn ác trong v đánh bom kép kinh hoàng Pakistan >> 100 tay súngẫ ộ ướ ộ ụ ở
H i giáo t n công m t thành ph Philippines >> Ai C p: Vì sao "Cách m ng Hoa Nhài" s m n t iồ ấ ộ ố ậ ạ ớ ở ố
tàn? >> Th t ng Ai C p đ xu t gi i tán Anh em H i giáo >> Al-Qaeda có th “c y” ch t nủ ướ ậ ề ấ ả ồ ể ấ ấ ổ
vào c th đ t n côngơ ể ể ấ
L ch s cu c bành tr ng c a đo H iị ử ộ ướ ủ ạ ồ
L ch s cu c bành tr ng c a đo H iị ử ộ ướ ủ ạ ồ
Cu c chinh ph c c a ng i H i Giáo b t đu sau cái ch t c a v s gi H i giáo Muhammad.ộ ụ ủ ườ ồ ắ ầ ế ủ ị ứ ả ồ
Ông thành l p m t chính th th ng nh t Bán đo R p và sau đó đc m r ng b i Rashidun vàậ ộ ể ố ấ ả Ả ậ ượ ở ộ ở
Umayyad Caliphates.
Ch trong vòng 10 năm k t ngày giáo ch Muhammad qua đi (632-642) quân H i Giáo R p đãỉ ể ừ ủ ờ ồ Ả ậ
chi m tr n bán đo Arabia (r ng g p 8 l n Vi t Nam), chi m Iraq, Syria, Palestine, Ai C p vàế ọ ả ộ ấ ầ ệ ế ậ
phía Tây n c Iran.ướ
Trong 2 năm (648-649), quân H i chi m Carthage, Tunisia.ồ ế
M t đi u làm cho c th gi i kinh ng c là l n đu tiên ng i R p chi m m t n c Âu Châu,ộ ề ả ế ớ ạ ầ ầ ườ Ả ậ ế ộ ướ
đó là Hy L p.ạ
Th a th ng xông lên, ng i H i Giáo R p m cu c chi n tranh đánh Tây Ban Nha. Sau 5 năm,ừ ắ ườ ồ Ả ậ ở ộ ế
ng i H i chi n th ng đã chi m tr n n c Âu Châu r ng l n và n i ti ng sùng đo Công Giáoườ ồ ế ắ ế ọ ướ ộ ớ ổ ế ạ
nh t th i b y gi .ấ ờ ấ ờ
Năm 712, quân H i Giáo chi m tr n Iran (Ba T ) và dùng n c này làm bàn đp ti n quân đánhồ ế ọ ư ướ ạ ế
chi m các n c Trung Á phía nam n c Nga, chi m vùng B c n r ng l n (nay là Pakistan vàế ướ ở ướ ế ắ Ấ ộ ớ
Afganistan) và xâm nh p phía Tây Trung Qu c – Quân H i b quân nhà Đng ch n l i t i sôngậ ố ồ ị ườ ậ ạ ạ
Talas nên ph i rút v Trung Á.ả ề
S xu t hi n và bành tr ng c a đo H i trong th k 7 hung b o d d i nh c n gió xoáyự ấ ệ ướ ủ ạ ồ ế ỷ ạ ữ ộ ư ơ
(tornado) khi n cho c th gi i ph i kinh hoàng.ế ả ế ớ ả
L ch s cu c bành tr ng c a đo H iị ử ộ ướ ủ ạ ồ
L ch s cu c bành tr ng c a đo H iị ử ộ ướ ủ ạ ồ
Chúng ta th tìm hi u nh ng nguyên nhân nào đã khi n cho đo H i có th bành tr ng v i t cử ể ữ ế ạ ồ ể ướ ớ ố
đ vũ bão nh v y. Các s gia đã phân tích 3 nguyên nhân sau đây:ộ ư ậ ử
Nguyên nhân 1: Qua nhi u ngàn năm s ng trên các cánh đng c sa m c Syro-Arabia, ki p s ngề ố ồ ỏ ở ạ ế ố
lang thang c a nh ng ng i R p càng ngày càng tr nên khó khăn vì đt đai ngày càng tr nênủ ữ ườ Ả ậ ở ấ ở
khô c n. T th k 6, b l c Quraysh (t tiên c a Muhammad) có sáng ki n b ngh du m c đằ ừ ế ỷ ộ ạ ổ ủ ế ỏ ề ụ ể
chuy n h n sang ngh th ng m i. H t ch c các cu c đi buôn đng xa v i nh ng đoàn lể ẳ ề ươ ạ ọ ổ ứ ộ ườ ớ ữ ữ
hành (caravans) g m hàng trăm ng i và r t nhi u ng a, l c đà đ ch hàng hóa l ng th c, l uồ ườ ấ ề ự ạ ể ở ươ ự ề
v i, vũ khí… D n d n, th tr ng ngày càng đc m r ng, nhu c u th ng m i gia tăng, nh ngả ầ ầ ị ườ ượ ở ộ ầ ươ ạ ữ
đoàn l hành có th gia tăng lên t i nhi u ngàn ng i.ữ ể ớ ề ườ
Do nhu c u t v , m i ng i trong đoàn l hành đu ph i h c c i ng a, c i l c đà, luy n t pầ ự ệ ọ ườ ữ ề ả ọ ưỡ ự ưỡ ạ ệ ậ
s d ng các th vũ khí nh g m giáo cung tên, k c võ thu t và chi n thu t quân s . Ngoài ra,ử ụ ứ ư ươ ể ả ậ ế ậ ự
h h c nói nhi u ngo i ng , h c c đa lý và phong t c t p quán c a các n c lân c n đ gia tăngọ ọ ề ạ ữ ọ ả ị ụ ậ ủ ướ ậ ể
kh năng giao d ch th ng m i. Tr i qua nhi u th p niên, nh ng th ng gia (traders) R p trả ị ươ ạ ả ề ậ ữ ươ Ả ậ ở
thành nh ng ng i đa tài, đa năng và đa hi u. H ch ng nh ng là nh ng th ng gia rành ngh màữ ườ ệ ọ ẳ ữ ữ ươ ề
còn là nh ng quân nhân thi n chi n, k lu t và còn là nh ng ng i lãnh đo qu n chúng.ữ ệ ế ỹ ậ ữ ườ ạ ầ
Vào đu th k 7, Mecca là th ph c a nh ng ng i Quraysh đã tr nên m t trung tâm th ngầ ế ỷ ủ ủ ủ ữ ườ ở ộ ươ
m i l n nh t t i Trung Đông. Nh ng ng i Quraysh không còn có dáng d p quê mùa nghèo khạ ớ ấ ạ ữ ườ ấ ổ
c a th k tr c n a trái l i h đã tr thành nh ng ng i văn minh giàu có. Đi u đó làm choủ ế ỷ ướ ữ ạ ọ ở ữ ườ ề
nhi u b l c R p khác ph i thèm mu n và c g ng noi theo. M t trong nh ng b l c n i ti ngề ộ ạ Ả ậ ả ố ố ắ ộ ữ ộ ạ ổ ế
hung d là b l c Bedouins b t ch c b l c Quraysh đã b ngh du m c và tham gia vào cácữ ộ ạ ắ ướ ộ ạ ỏ ề ụ
đoàn caravans c a Mecca.ủ
Vào gi a th k 7, g p c h i đo H i phát tri n, các b l c R p, nh t là Quraysh và Bedouin,ữ ế ỷ ặ ơ ộ ạ ồ ể ộ ạ Ả ậ ấ
đã nô n c nh p cu c dùng tôn giáo làm ph ng ti n bành tr ng lãnh th đ thay đi môi tr ngứ ậ ộ ươ ệ ướ ổ ể ổ ườ
s ng t i bán đo R p quá c n c i.ố ạ ả Ả ậ ằ ỗ
Nguyên nhân 2: T th k 4 đn th k 7, toàn vùng Trung Đông và B c Phi b hai đ qu cừ ế ỷ ế ế ỷ ắ ị ế ố
Byzantine và Sassanian thay phiên nhau th ng tr . Đ qu c Byzantine là h u thân c a đ qu c Laố ị ế ố ậ ủ ế ố
Mã, đc Đi Đ Constantine thành l p năm 330, đt th ph t i h i c ng Byzantine c a Hy L p.ượ ạ ế ậ ặ ủ ủ ạ ả ả ủ ạ
T đi Constantine (th k 4) đn đi hoàng đ cu i cùng c a đ qu c Byzantine vào gi a th kừ ờ ế ỷ ế ờ ế ố ủ ế ố ữ ế ỷ
15, t t c đu là nh ng hoàng đ theo Ki Tô Giáo Đông Ph ng (Eastern Christian Church) sau nàyấ ả ề ữ ế ươ
tr thành Chính Th ng Giáo. Đ Qu c Sassanian là đ qu c Ba T , t n t i 427 năm (t năm 224ở ố ế ố ế ố ư ồ ạ ừ
đn 651). Các hoàng đ c a đ qu c Sassanian đu theo đo H a Giáo (Zoroastrianism). C hai đế ế ủ ế ố ề ạ ỏ ả ế
qu c nói trên đánh nhau liên miên su t 4 th k , đn đu th k 7 thì c hai đ qu c này đu bố ố ế ỷ ế ầ ế ỷ ả ế ố ề ị
ki t qu t o nên m t kho ng tr ng quy n l c (a power vacuum) t i Trung Đông và B c Phi. Doệ ệ ạ ộ ả ố ề ự ạ ắ
đó, nh ng đoàn k binh c a H i Giáo R p đã ti n vào lãnh th c a c hai đ qu c này nh ti nữ ỵ ủ ồ Ả ậ ế ổ ủ ả ế ố ư ế
vào ch không ng i.ỗ ườ
Nguyên nhân 3: Giáo lý đo H i là s n ph m c a ng i R p nên đc ng i R p đón nh nạ ồ ả ẩ ủ ườ Ả ậ ượ ườ Ả ậ ậ
m t cách d dàng và t nhiên. T th i xa x a, ng i R p đã ch p nh n ni m tin c a Abraham,ộ ễ ự ừ ờ ư ườ Ả ậ ấ ậ ề ủ
nghĩa là tin có Thiên Chúa (ti ng R p g i là Allah) tin có Thiên đàng, H a ng c, tin có các thiênế Ả ậ ọ ỏ ụ
th n v.v… Cho nên ng i R p không coi H i Giáo nh m t đo ngo i lai mà là đo c truy nầ ườ Ả ậ ồ ư ộ ạ ạ ạ ổ ề
c a dân t c. Văn th trong kinh Koran đi v i ng i R p là nh ng áng th văn tuy t tác. M iủ ộ ơ ố ớ ườ Ả ậ ữ ơ ệ ỗ
khi h đc kinh Koran là m t d p h ngâm th , h c m th y nh ng v n th đó r t h p d n vì r tọ ọ ộ ị ọ ơ ọ ả ấ ữ ầ ơ ấ ấ ẫ ấ
h p v i khi u th m m văn ch ng c a h . Ý ni m thánh chi n (Jihad) và ý ni m t đoợ ớ ế ẩ ỹ ươ ủ ọ ệ ế ệ ử ạ
(martyrdom) hoàn toàn phù h p v i tâm lý v n hung b o c a ng i R p vì h r t quen thu cợ ớ ố ạ ủ ườ Ả ậ ọ ấ ộ
v i cu c s ng đy b t tr c t i sa m c. Kinh Koran mô t thiên đàng r t h p d n đi v i các chi nớ ộ ố ầ ấ ắ ạ ạ ả ấ ấ ẫ ố ớ ế
binh tr tu i: Sau khi ch t tr n, đc coi nh t đo, s đc Chúa cho lên thiên đàng đ h ngẻ ổ ế ậ ượ ư ử ạ ẽ ượ ể ưở
đ l c thú cho đn muôn đi. L c thú đc đáo nh t mà ch đo H i m i có, đó là nh ng ng iủ ạ ế ờ ạ ộ ấ ỉ ạ ồ ớ ữ ườ
ch t tr n ho c t đo đu đc nh ng cô gái trinh tuy t đp đón ti p và ph c v l c thú tình d cế ậ ặ ử ạ ề ượ ữ ệ ẹ ế ụ ụ ạ ụ
cho đn muôn đi vì m i ng i thiên đàng đu tr mãi không già! Ni m tin đc bi t này đã làế ờ ọ ườ ở ề ẻ ề ặ ệ
m t y u t tâm lý quan tr ng khi n cho nh ng ng i lính H i Giáo tr thành nh ng chi n sĩ r tộ ế ố ọ ế ữ ườ ồ ở ữ ế ấ
dũng c m trong các cu c thánh chi n. Ch vì cu ng tín, nh ng đoàn quân H i Giáo đã l p nênả ộ ế ỉ ồ ữ ồ ậ
nh ng chi n công oanh li t nh nh ng k tích v t xa s d t ng c a m i ng i.ữ ế ệ ư ữ ỳ ượ ự ự ưở ủ ọ ườ
Nh ng cu c chi n tranh m r ng n c Chúa c a H i Giáo (Kingdom of Allah) t ngày l p đoữ ộ ế ở ộ ướ ủ ồ ừ ậ ạ
t i nay có th đc chia ra làm hai th i k :ớ ể ượ ờ ỳ
- Th i k I – t th k 7 đn th k 13: Đo H i bành tr ng và phát tri n t o thành m t s qu cờ ỳ ừ ế ỷ ế ế ỷ ạ ồ ướ ể ạ ộ ố ố
gia theo đo H i, đng đu c ng đng H i Giáo là m t v vua đc g i là Caliph, có nghĩa làạ ồ ứ ầ ộ ồ ồ ộ ị ượ ọ
“ng i k v giáo ch Muhammad v ph ng di n th quy n “. Xin ghi thêm đây là đo H i tinườ ế ị ủ ề ươ ệ ế ề ở ạ ồ
giáo ch Muhammad là thiên s cu i cùng c a Allah cho nên không m t ai có quy n t x ng là kủ ứ ố ủ ộ ề ự ư ẻ
th a k c a Ngài v ph ng di n th n quy n.ừ ế ủ ề ươ ệ ầ ề
- Th i k II – t th k 13 đn th k 20: Do nh ng bi n c đc bi t c a th gi i đã đa đn sờ ỳ ừ ế ỷ ế ế ỷ ữ ế ố ặ ệ ủ ế ớ ư ế ự
hình thành ba đ qu c H i Giáo. Tr c h t là s xâm lăng c a quân Mông C chi m các n cế ố ồ ướ ế ự ủ ổ ế ướ
Trung Đông và sau đó chi m các n c B c n và nhi u n c Á Châu khác t o thành m t đ qu cế ướ ắ Ấ ề ướ ạ ộ ế ố
Mông C r ng l n. T cu i th k 13, nhi u hoàng đ Mông C theo đo H i đã t o nên đ qu cổ ộ ớ ừ ố ế ỷ ề ế ổ ạ ồ ạ ế ố
H i Giáo Mughul (do ch Mongol mà ra). Trong th k 15, t i Âu Châu, ng i Th Nhĩ K H iồ ữ ế ỷ ạ ườ ổ ỳ ồ
Giáo ch ra thu c súng và l p ra binh ch ng pháo binh đu tiên trên th gi i. D a vào s c m nhế ố ậ ủ ầ ế ớ ự ứ ạ
quân s , ng i Th H i Giáo xua quân đánh chi m nhi u n c trên c 3 l c đa Âu, Á, Phi và l pự ườ ổ ồ ế ề ướ ả ụ ị ậ
nên đ qu c Ottoman. Cu i cùng, dân t c Azerbaizan tây nam bi n Caspian b ng nhiên tr nênế ố ố ộ ở ể ỗ ở
hùng m nh vào đu th k 16, c t quân đánh chi m nhi u n c Âu Châu và Trung Đông t o thànhạ ầ ế ỷ ấ ế ề ướ ạ
đ qu c Safavids theo giáo phái Shiite.ế ố
I. TH I K CAI TR C A CÁC CALIPHSỜ Ỳ Ị Ủ
(The Caliphate Rulers)
*B n ng i k v đu tiên c a Muhammad (632-661):ố ườ ế ị ầ ủ
Danh t H i Giáo R p g i chung c b n v th a k đu tiên c a giáo ch Muhammad làừ ồ Ả ậ ọ ả ố ị ừ ế ầ ủ ủ
RASHIDUN
- H đc coi là 4 tr c t c a H i Giáo trong th i k s khai. H đã l n l t thay th nhau trongọ ượ ụ ộ ủ ồ ờ ỳ ơ ọ ầ ượ ế
29 năm k t khi Muhammad qua đi, nh ng nh ng vi c làm c a h đã có nh ng nh h ng h tể ừ ờ ư ữ ệ ủ ọ ữ ả ưở ế
s c l n lao cho s t n vong c a đo H i. B n v đó là : Abu Bakr, Umar Khattab, Uthman Affan vàứ ớ ự ồ ủ ạ ồ ố ị
Ali Talib.
1. Abu Bakr (632-634). Sau khi Muhammad qua đi, c ng đng H i Giáo non tr lâm vào tìnhờ ộ ồ ồ ẻ
tr ng h n lo n vì không có lãnh đo. Không m t ai đc đa s tín đ H i Giáo tín nhi m b u lênạ ỗ ạ ạ ộ ượ ố ồ ồ ệ ầ
làm ngu i k v Muhammad. Tr c tình th b t c đó, Abu Bakr t đng đng lên dành quy nờ ế ị ướ ế ế ắ ự ộ ứ ề
lãnh đo. Ông là m t th ng gia giàu có và có uy tín b c nh t Mecca. Ông đã nghiêm kh c ra 2ạ ộ ươ ậ ấ ở ắ
l nh c m kh n c p đ b o v đo H i và c ng đng H i Giáo:ệ ấ ẩ ấ ể ả ệ ạ ồ ộ ồ ồ
- Tuy t đi c m không m t tín đ nào đc r i b c ng đng H i Giáo (Islamic confederacy)ệ ố ấ ộ ồ ượ ờ ỏ ộ ồ ồ
- Không m t ai đc t x ng là tiên tri vì Muhammad là v tiên tri cu i cùng c a Thiên Chúa trênộ ượ ự ư ị ố ủ
th gian này.ế
Abu Bakr đã mau chóng phá tan các âm m u chia r c ng đng H i Giáo và ch sau 2 năm, toàn bánư ẽ ộ ồ ồ ỉ
đo R p đã theo đo H i. Bán đo R p r t r ng l n, (g p 8 l n di n tích Vi t Nam) hi nả Ả ậ ạ ồ ả Ả ậ ấ ộ ớ ấ ầ ệ ệ ệ
đc chia thành nhi u qu c gia đc l p: Saudi Arabia, Yemen, Quatar, Omar và Emerite.ượ ề ố ộ ậ
2. Umar Khattab (634-644). Sau khi Abu Bakr qua đi, Umar đc b u làm ng i k v (Caliph)ờ ượ ầ ườ ế ị
cai qu n c m t c ng đng H i Giáo r ng l n trên toàn bán đo R p.ả ả ộ ộ ồ ồ ộ ớ ả Ả ậ
Umar là m t thiên tài quân s ki t xu t trong l ch s H i Giáo. Ông đã ban hành trên toàn lãnh thộ ự ệ ấ ị ử ồ ổ
R p nh ng bi n pháp sau đây:Ả ậ ữ ệ
- Đ b o toàn l c l ng H i Giáo, các b l c trong C ng đng đo H i tuy t đi không đcể ả ự ượ ồ ộ ạ ộ ồ ạ ồ ệ ố ượ
đánh nhau.
- M i ng i nam gi i trong các b l c trên lãnh th bán đo R p đu là các binh sĩ, t t c đuọ ườ ớ ộ ạ ổ ả Ả ậ ề ấ ả ề
đc hu n luy n quân s và đc s p x p thành các đn v quân đi. Umar t x ng là “T l nhượ ấ ệ ự ượ ắ ế ơ ị ộ ự ư ư ệ
c a các tín đ” (The commander of the faithful). Sau hai năm hu n luy n các binh sĩ và trang b vũủ ồ ấ ệ ị
khí đy đ, Umar b t đu m mang n c Chúa b ng s c m nh quân s :ầ ủ ắ ầ ở ướ ằ ứ ạ ự
* Năm 636, Umar đích thân ch huy quân H i Giáo chi m Iraq và Syria.ỉ ồ ế
* Năm 637, Umar chi m toàn lãnh th c a đ qu c Sassanian (Ba T ) và chi m thành ph l nế ổ ủ ế ố ư ế ố ớ
nh t c a đ qu c Byzantine là Anatolia.ấ ủ ế ố
* Năm 638, Umar xua quân chi m Palestine và thánh đa Jerusalem.ế ị
* Năm 641, Umar chi m toàn b các n c B c Phi g m Ai C p, Algeria, Tunisa và Maroc.ế ộ ướ ắ ồ ậ
M t đi u đáng chú ý là nh ng đoàn quân H i Giáo đã ti n chi m nh ng vùng đt xa xôi thu cộ ề ữ ồ ế ế ữ ấ ộ
nhi u h ng khác nhau nh ng v ch huy t i cao là Umar v n đt b n doanh Medina, m t cề ướ ư ị ỉ ố ẫ ặ ả ở ộ ố
đo trong sa m c Syro – Arabia. Ông ch huy các đoàn quân H i Giáo trên nh ng sa bàn và nh ngả ạ ỉ ồ ữ ữ
b n đ t i văn phòng c a ông. D i s lãnh đo ki t xu t c a Umar trong 10 năm, H i Giáo tả ồ ạ ủ ướ ự ạ ệ ấ ủ ồ ừ
m t giáo phái nh sa m c đã bi n thành m t đ qu c r ng l n. Các tín đ H i Giáo cho đó làộ ỏ ở ạ ế ộ ế ố ộ ớ ồ ồ
m t phép l c a Allah, trong khi Âu Châu b t đu c m th y e ng i tr c s l n m nh c a m tộ ạ ủ ắ ầ ả ấ ạ ướ ự ớ ạ ủ ộ
tôn giáo m i.ớ
H g i đo H i là “đc tin c a b o l c” (A violent faith) ho c là m t “tôn giáo quân phi t” (aọ ọ ạ ồ ứ ủ ạ ự ặ ộ ệ
militaristic religion). Vào m t ngày đnh m nh trong tháng 11 năm 644, trong khi Umar đang c uộ ị ệ ầ
nguy n trong đn th t i Medina thì b m t tù binh ng i Ba T đâm ch t.ệ ề ờ ạ ị ộ ườ ư ế
3. Uthman (644-656). Uthman là cánh tay m t và ph c v d i tr ng c a Umar 10 năm. Uthmanặ ụ ụ ướ ướ ủ
đã h c h i đc nhi u kinh nghi m v tài thao l c quân s c a ng i ti n nhi m. Vào lúc n y,ọ ỏ ượ ề ệ ề ượ ự ủ ườ ề ệ ầ
H i Giáo là m t quy n l c quân s l n trong vùng vì h đã t ch thu đc r t nhi u chi n l iồ ộ ề ự ự ớ ở ọ ị ượ ấ ề ế ợ
ph m quân s và tích lũy đc r t nhi u tài nguyên kinh t d tr t i các vùng chi m đóng. D iẩ ự ượ ấ ề ế ự ữ ạ ế ướ
s lãnh đo tài ba c a Uthman trong 12 năm, quân H i đã l p nên nhi u k tích ch a t ng th y:ự ạ ủ ồ ậ ề ỳ ư ừ ấ
- Tr c h t, quân H i chi m Hy L p và nhi u n c phía đông Đa Trung H i.ướ ế ồ ế ạ ề ướ ị ả
- M y năm sau, m t cánh quân ti n v phía Tây chi m Libya.ấ ộ ế ề ế
- M t cánh quân khác ti n v phía đông chi m n c Âu Châu Armenia, ti n vào mi n Caucase c aộ ế ề ế ướ ế ề ủ
Nga. Trong khi đó m t cánh quân khác tràn xu ng phía nam đánh chi m B c n Đ (t cộ ố ế ắ Ấ ộ ứ
Afganistan và Pakistan ngày nay).
T i lúc này, H i Giáo đã thành m t đ qu c mênh mông kéo dài t Âu sang Á t i B c Phi. Nh ngớ ồ ộ ế ố ừ ớ ắ ữ
quân lính R p H i Giáo h u h t đu đã xa nhà trên 10 năm, ph n đông đu c m th y chán n n.Ả ậ ồ ầ ế ề ầ ề ả ấ ả
Nhi u t ng lãnh H i Giáo xa ch t ng đã quá lâu nên cũng m t đi tình thân ban đu.ề ướ ồ ủ ướ ấ ầ
Năm 656, m t nhóm t ng và binh sĩ b t mãn đã b t th n tr v Medina vây b t và gi t ch tộ ướ ấ ấ ầ ở ề ắ ế ế
Uthman t i ch . Nhóm này đa Ali Talib lên làm v Caliph th t c a H i Giáo.ạ ỗ ư ị ứ ư ủ ồ
4. Ali Talib (656-662). V sát h i Uthman đ đa Ali lên thay là m t bi n c vô cùng tai h i choụ ạ ể ư ộ ế ố ạ
H i Giáo trong su t nhi u th k qua và có th còn kéo dài mãi mãi v sau. Ali là em h và đngồ ố ề ế ỷ ể ề ọ ồ
th i là con r c a Muhammad. Khi v a đc b u lên làm Caliph, Ali đã g p ph i s ch ng điờ ễ ủ ừ ượ ầ ặ ả ự ố ố
c a Muawiyah là ng i nhà c a Uthman. Muawiyah lúc đó là quan toàn quy n H i Giáo cai trủ ườ ủ ề ồ ị
Syria lên ti ng ch trích Ali đã không tr ng ph t k sát h i Uthman. Ali mang quân đn đánhế ỉ ừ ạ ẻ ạ ế