N I DUNG I: L CH S TH GI I HI N ĐI T 1945 - 2000
I. D NG CÂU H I TÁI HI N
1. Trình bày b i c nh l ch s , nh ng quy t đnh quan tr ng và ý nghĩa c a h i ngh ế
Ianta?
- B i c nh l ch s : Đu năm 1945, Chi n tranh th gi i th hai đã b c vào giai ế ế ướ
đo n cu i v i th ng l i c a phe đng minh. Nhi u v n đ c p bách và quan tr ng đt ra
tr c các c ng qu c đng đu phe Đng minh ph i gi i quy t, trong đó có ba v n đướ ườ ế
l n là:
+ Nhanh chóng đánh b i hoàn toàn các n c phát xít. ướ
+ T ch c l i th gi i sau chi n tranh. ế ế
+ Phân chia quy n l i gi a các n c th ng tr n (ch y u là các c ng qu c). ướ ế ườ
Trong b i c nh đó, h i ngh qu c t đc tri u t p t i Ianta (Liên Xô) t ngày 4 ế ượ
đn ngày 11/2/1945 v i s tham d c a nguyên th 3 c ng qu c là Liên Xô, Mĩ, Anhế ườ
nh m gi i quy t các v n đ trên. ế
b) Nh ng quy t đinh quan tr ng c a h i nghi ế
H i ngh Ianta di n ra khá gay g t do nh ng tranh ch p v quy n l i có liên quan
t i c c di n sau chi n tranh và cu i cùng đi t i nh ng quy t đnh quan tr ng, đó là: ế ế
- Tiêu di t t n g c ch nghía phát xít Đc và ch nghĩa quân phi t Nh t B n. Đ
nhanh chóng k t thúc chi n tranh, sau khi đánh b i n c Đc phát xít t 2 đn 3 tháng,ế ế ướ ế
Liên Xô s tham chi n chông Nh t châu Á. ế
- Thành l p t ch c Liên h p qu c nh m duy trì hoà bình và an ninh th gi i. ế
- Tho thu n v vi c đóng quân t i các n c nh m gi i pháp quân đi phát xít và ướ
phân chia ph m vi nh h ng châu Âu và châu Á. ưở
+ châu Âu: Đông Đc, Đông Béclin và Đông Âu do quân đi Liên Xô chi m ế
đóng. Tây Đc, Tây Béclin và Tây Âu do quân đi Mĩ, Anh và Pháp chi m đóng. Riêng ế
hai n c Áo và Ph n Lan tr thành nh ng n c trung l p.ướ ướ
+ châu Á: h i ngh ch p nh n nh ng đi u ki n c a Liên Xô đ tham chi n ế
ch ng Nh t B n đó là: Mông c đc gi nguyên tr ng thái nh cũ, tr l i cho Liên Xô ượ ư
mi n Nam đo Xakhalin và các đo xung quanh, qu c t hoá th ng c ng Đi Liên ế ươ
(Trung Qu c) và khôi ph c vi c Liên Xô thuê c ng L Thu n làm căn c h i quân, Liên
xô cùng Trung Qu c khai thác đng s t Nam Mãn Châu - Đi Liên, Liên Xô chi m 4 ườ ế
đo thu c qu n đo Curin.
+ Quân đi Mĩ chi m đóng Nh t B n và Nam Tri u Tiên, quân đi Liên Xô chi m ế ế
đóng B c Tri u Tiên (l y vĩ tuy n 38 làm ranh gi i). Trung Qu c c n tr thành m t qu c ế
gia th ng nh t, quân đi n c ngoài rút kh i Trung Qu c. ướ Chính ph Trung Hoa Dân
qu c c n c i t v i s tham gia c a Đng C ng s n và các đng phái dân ch , tr l i
cho Trung Qu c vùng Mãn Châu, đo Đài Loan và qu n đo Bành H . Các vùng còn l i
1
châu Á nh Đông Nam Á, Nam Á, Tây Á v n thu c ph m vi nh h ng c a các n cư ưở ướ
ph ng Tây.ươ
c) Ý nghĩa
Th c ch t c a h i ngh Ianta là s phân chia khu v c đóng quân và khu v c nh
h ng gi a các n c th ng tr n, có liên quan đn hòa bình, an ninh và tr t t th gi i vưở ướ ế ế
sau.
Toàn b nh ng quy t đnh c a H i ngh Ianta cùng nh ng tho thu n sau đó c a ba ế
c ng qu c đã tr thành khuôn kh c a tr t t th gi i m i, th ng đc g i là Tr t tườ ế ườ ượ
hai c c Ianta (m t c c c a Liên Xô đi di n cho các n c xã h i ch nghĩa và m t c c ướ
c a Mĩ đi di n cho các n c t b n ch nghĩa). Quá trình t n t i c a hai c c này (đi ướ ư
đu gay g t trong kho ng 4 th p niên) làm cho quan h qu c t luôn trong tình tr ng ế
ph c t p, căng th ng.
2. Trình bày s ra đi, m c đích, nguyên t c ho t đng c a t ch c Liên h p qu c?
a) S thành l p
Đu năm 1945, khi cu c chi n tranh th gi i th hai s p k t thúc, các n c đng ế ế ế ướ
minh và nhân dân th gi i có nguy n v ng gìn gi hoà bình, ngăn ch n chi n tranh thế ế ế
gi i.
- T i h i ngh Ianta (tháng 2/1945), ba c ng qu c Liên Xô, Mĩ, Anh nh t trí thành ườ
l p m t t ch c qu c t nh m gi gìn hòa bình, anh ninh th gi i. ế ế
- T ngày 25/4/1945 đn ngày 26/6/1945, đi bi u c a 50 n c đã h p t i Xan ế ướ
Phranxixcô (Mĩ) đ th o lu n và thông qua Hi n ch ng và tuyên b thành l p t ch c ế ươ
Liên h p qu c.
Ngày 24/10/1945, Hi n Hi n ch ng Liên h p qu c đã đc qu c h i các n cế ế ươ ượ ướ
thành viên phê chu n (sau đó tr thành “Ngày Liên h p qu c”), b n hi n ch ng chính ế ươ
th c có hi u l c .
b) M c đích c a Liên h p qu c
Hi n ch ng là văn ki n quan tr ng nh t c a Liên h p qu c, trong đó nêu rõ m cế ươ
đích c a Liên h p qu c là: duy trì hoà bình và an ninh th gi i, phát tri n các môi quan h ế
h u ngh gi a các dân t c và ti n hành s h p tác qu c t gi a các n c trên c s tôn ế ế ướ ơ
tr ng nguyên t c bình đng và quy n t quy t c a các dân t c. ế
c) Nguyên t c hoat đng (d a trên 5 nguyên t c c b n) ơ
- Tôn tr ng quy n bình đng và quy n t quy t c a các dân t c. ế
- Tôn tr ng toàn v n l nh th và đc l p chính tr c a t t c các n c.
- Không can thi p vào công vi c n i b c a b t kì n c nào. ướ
- Gi i quy t các tranh ch p qu c t b ng bi n pháp hoà bình. ế ế
- Chung s ng hoà bình và s nh t trí gi a 5 n óc l n (Liên Xô, Mĩ, Anh, Pháp, ư
Trung Qu c).
2
(đc k câu h i T ph n này n u câu h i có ph n nào thì đa vào) ế ư
d) Các c quan chínhơ
Hi n ch ng còn quy đnh b máy t ch c c a Liên h p qu c g m 6 c quan chínhế ươ ơ
nh : Đi h i đng, H i đng b o an, Ban th kí, H i đng kinh t xã h i, H i đngư ư ế
Qu n thác, Toà án Qu c t . ế
- Đi h i đng: Bao g m t t c các n c thành viên, h p m i năm m t l n. Nh ng ướ
nghi quy t quan tr ng (nh b u u viên không th ng tr c H i đng B o an, gi i quy tế ư ườ ế
các cu c chi n tranh, xung đt...) ph i đc 2/3 s n c thành viên tr lên đng ý. ế ượ ướ
Nh ng v n đ khác ch thông qua đôi v i m t s n c. ướ
- H i đng B o an: Là c quan q an tr ng nh t, gi vai trò ch y u trong v c ơ ế ịệ
duy trì hoà bình, an ninh, gi i quy t các cu c xung đt. H i đng B o an có 15 n c u ế ướ
viên, trong đó có 5 n c u viên th ng tr c không thay đi là Liên Xô (nay là Liên bangướ ườ
Nga), Mĩ, Anh, Pháp, Trung Qu c (tr c 1971 là chính quy n Đài Loan). 10 n c còn l i ướ ướ
là u viên không th ng tr c nhi m kì 2 năm, có s phân đu theo các châu l c. M i ườ
quy t đnh c a H i đng B o an ph i đc s nh t trí c a 9 n c, trong đó có 5 n cế ượ ướ ướ
u viên th ng tr c, phù h p v i Hi n ch ng Liên h p qu c thì bu c t t c các n c ườ ế ươ ướ
ph i th c hi n.
- H i đng kinh t xã h i: là m t c quan l n g m 54 thành viên v i nhi m k 3 ế ơ
năm, có nhi m v nghiên c u, báo cáo và xúc ti n vi c h p tác qu c t v các m t kinh ế ế
t , xã h i, văn hóa, giáo d c, y t , nhân đo... nh m c i thi n đi s ng v t ch t và tinhế ế
th n c a các dân t c.
- H i đng Qu n thác: Là c quan giúp Đi h i đng ki m soát vi c thi hành ch ơ ế
đ qu n thác các lãnh th mà Liên h p qu c y quy n cho m t s n c qu n lý. ướ
- Ban Th kí: Là c quan hành chính - t ch c c a Liên h p qu c, đng đu làư ơ
T ng Th kí v i nhi m ki 5 năm, tôì đa là hai nhi m kì liên ti p. ư ế
- Toà án Qu c t : Là c quan t pháp chính c a Liên h p qu c có nhi m v gi i ế ơ ư
quy t các tranh ch p gi a các n c trên c s lu t pháp qu c t . Tòa án qu c t g m 15ế ướ ơ ế ế
th m phán có 15 qu c t ch khác nhau, nhi m k 9 năm.
- Ngoài ra, Liên h p qu c còn có nhi u t ch c chuyên môn khác giúp vi c nh ư
Ngân hàng Th gi i (WB), Qu Ti n t Qu c t (IMF), T ch c Y t Th gi i (WHO),ế ế ế ế
Qu Nhi đng Liên h p qu c (UNICEF)...
đ) Vai trò c a Liên h p qu c và nh ng dóng góp c a Vi t Nam
- Vai trò:
+ Là di n đàn qu c t l n nh t (đn năm 2006, Liên h p qu c có 192 thành viên) ế ế
đó v a có s h p tác, v a đu tranh nh m duy trì hoà bình v an nính th gi i. ế
+ Góp ph n gi i quy t các v tranh ch p, xung đt khu v c và qu c t (nh gi i ế ế ư
quy t xung đt Campuchia, Cônggô, Đông Timo...).ế
+ Đóng góp đáng k vào quá trình đu tranh th tiêu ch nghĩa th c dân và ch
nghĩa phân bi t ch ng t c (năm 1960 thông qua ngh quy t phi th c dân hóa). ế
+ Có nhi u n l c trong vi c gi i tr quân b và h n ch s n xu t vũ khí h t nhân. ế
3
+ Thúc đy m ì quan h h p tác v kinh t , chính tr , văn hóa và xã h i giũa các ế
n c thành viên, tr giúp các n c đang phát tri n, th c hi n c u tr nhân đo các n cướ ướ ưố
thành viên khi g p khó khàn, b o v m i tr ng sinh thái. ườ
Tuy nhiên Liên h p qu c v n còn nhi u h n ch , m t m t là nh ng ho t đng kém ế
hi u qu , tham nhũng trong n i b Liên h p qu c. M t khác Mĩ tìm cách ph t l vai trò
c a Liên h p qu c ho c gây áp l c thông qua nhi u quy t d nh sai trái (nh d a quân ế ư ư
vào Tri u Tiên năm 1950 - 1953, vào Vi t Nam nh ng năm 60, 70 c a th k XX, vào Ir c ế
năm 2003; đa ra cái g i là “v n đ nhân quy n” các n c xă h i ch nghĩa; khôngư ướ
gi i quy t đc cu c kh ng ho ng Trung Đông, Li Bi...) ế ượ
- Vai trò c a Vi t Nam:
+ Vi t Nam là thành viên chính th c th 149 c a Liên h p qu c ngày 20/9/1977, dâ
th c hi n nghiêm ch nh Hi n ch ng và các ngh quy t c a Liên h p quôc nh chông ế ươ ế ư
tham nhũng, ch ng trình an ninh l ng th c, xoá đói, gi m nghèo, quy n tr em.ươ ươ
+ Vi t Nam đã góp ph n vào s phát tri n c a L ên h p qu c, có ti ng nói ngày ế
càng quan tr ng. Ngày 16/10/2007, Vi t Nam đã đc b u làm u vieil không th ng tr c ượ ườ
c a H i đng B o an, nhi m kì 2008 - 2009.
+ Quan h gi a Vi t Nam và Liên h p qu c là quan h ch t ch , có hi u qu và
thi t th c nh t là trong ti n trình h i nh p qu c t . Hi n nay, nhi u c quan chuyên mônế ế ế ơ
c a Liên h p qu c đang ho t đng hi u qu Vi t Nam nh : UNDP, UNICEF, WTO, ư
WHO, UNESCO...
3. Sau chi n tranh th gi i th hai, châu Âu đã hình th nh hai kh i đi l p vế ế
kinh t và chính tr nh th nào?ế ư ế
Sau Chi n tranh th gi i th hai, th gi i đã di n ra d n d p nhi u s ki n quanế ế ế
tr ng v i xu h ng hình thành hai h th ng xã h i đi l p là t b n ch nghĩa và xã h i ướ ư
ch nghĩa.
- T i H i ngh P txđam (Đc, tháng 7, 8 - 1945), ba c ng qu c đã kh ng đnh: ườ
n c Đc ph i tr thành m t qu c gia th ng nh t, hoà bình, dân ch ; tiêu di t t n g cướ
ch nghĩà phát xít; tho thu n vi c phân chia các khu v c chi m đóng và ki m soát n c ế ướ
Đc sau chi n tranh: quân đi Liên Xô chiêm đóng vùng lãnh th phía Đông n c Đc, ế ướ
Anh chi m vùng Tây B c, Mĩ chi m Vùng phía Nam, Pháp chi m m t ph n lãnh th phíaế ế ế
Tây. Nh ng tháng 12/1946, Mĩ và Anh đã ti n hành riêng r vi c h p nh t hai khu v cư ế
chi m đóng c a mình nh m chia c t lâu dài n c Đc. Cu i cùng, tháng 6 - 1949, Mĩ -ế ướ
Anh - Pháp đã h p nh t các vùng chi m đóng và l p ra Nhà n c C ng hoà Liên bang ế ướ
Đc.
Tr c tình hình đó, Đông Đc v i s giúp đ c a Liên Xô, các l c l ng dânướ ượ
ch Đông Đc đã thành l p n c C ng hòa Dân ch Đc (10/1949). Nh th , trên lãnh ướ ư ế
th Đc đã xu t hi n hai nhà n c Đc v i ch đ chính tr và con đng phát tri n khác ướ ế ườ
nhau.
- Cũng trong th i gian 1945 - 1947, v i s giúp đ c a Liên Xô, m t lo t các n c ướ
dân ch nhân dân Đông Âu đc thành l p. Các n c Đông Âu đã ti n hành nhi u c i ượ ướ ế
cách dân ch quan tr ng nh xây d ng b máy Nhà n c dân ch nhân dân, c i cách ư ướ
ru ng đt, ban hành các quy n t do dân ch ... Đng th i, Liên Xô đã cùng các n c ướ
4
Đông Âu kí k t nhi u hi p c tay đôi v kinh t nh trao đi buôn bán, vi n tr l ngế ướ ế ư ươ
th c, th c ph m. Tháng 1-1949, H i đng t ng tr kinh t đc thành l p. Qua s h p ươ ế ư
tác v chính tr , kinh t , m i quan h gi a Liên Xô và các n c Đông Âu ngày càng c ng ế ướ
c , t ng b c ướ hình thành h th ng các n c dân ch nhân dân ướ - xã h i ch nghĩa.
- Tây Âu, h u h t các n c b chi n tranh tàn phá n ng n . Các n c này d u ế ướ ế ướ
r t c n ti n v n, thi t b máy móc và hàng tiêu dùng, l ng th c, th c ph m nh m khôi ế ươ
ph c n n kinh t và gi i quy t khó khăn trong đi s ng nhân dân. ế ế
Vào lúc này, tháng 6/1947 Mĩ đ ra "K ho ch ph c h ng châu Âu” (còn g i là K ế ư ế
ho ch Mácsan) nh m vi n tr các n c Tây Âu khôi ph c kinh t , đng th í tăng c ng ướ ế ườ
nh h ng và s kh ng ch c a Mĩ đi v í các n c này. H th ng t b n ch nghĩa ưở ế ướ ư
cũng hình thành theo s đnh h ng c a Mĩ. ưở
(đc ph n câu h i n u ch có châu âu thì ch nêu ph n trên r i k t lu n in ế ế
nghiêng cu i, n u câu h i là s hình thình 2 h th ng xã h i đi l p thì nêu thêm ế
c ph n châu á)
- châu Á:
+ Tri u Tiên chia thành hai mi n d c theo vĩ tuy n 38 thu c nh h ng c a Liên ế ư
Xô và Mĩ. Đn cu i năm 1948 hình thành haí nhà n c là Đ í Hàn Dân Qu c và C ng hoàế ướ
Dân ch Nhân dân Tri u Tiên.
+ Trung Qu c, sau chi n tranh đã di n ra cu c n i chi n gi a Qu c dân đng và ế ế
Đng C ng s n. Cách m nh th ng l i đa đn s thành l p n óc C ng hoà Nhân dân ư ế ư
Trung Hoa (1/10/1949), chính quy n Qu c dân đng ch y ra Đài Loan v i s b o tr c a
Mĩ.
+ Đông Nam Á, năm 1945 ba n c giành đc l p là Inđôn xía (17/8/1945), Vi t ướ
Nam (02/9/1945) và Lào (12/10/1945). Nh ng sau đó các n c này ph i ti n hành cu cư ướ ế
kháng chi n ch ng s xâm l c tr l i c a các n c ph ng Tây.ế ượ ướ ươ
Nh v y, sau Chi n tranh th gi i th hai, đã hình thành hai h th ng xã h i điư ế ế
l p v i nhau theo khuôn kh nh ng tho thu n t i H i nghi Ianta.
4. Trình bày nh ng thành t u chính c a Liên Xô t sau chi n tranh th gi i th hai ế ế
đn n a đu nh ng năm 70?ế
Nh ng thành t u chính c a Liên Xô t sau chi n tranh th gi i th hai đn n a đu ế ế ế
nh ng năm 70: đó là khôi ph c kinh t và ti p t c xây d ng c s v t ch t kĩ thu t c a ế ế ơ
Ch nghĩa xã h i. C th :
a) Công cu c khôi ph c kinh t Liên Xô (1945 - 1950) ế
- Hoàn c nh l ch s :
Liên Xô b c ra kh i cu c chi n tranh th gi i th hai v i t th c u ng i chi nướ ế ế ư ế ườ ế
th ng. Nh ng chi n tranh cũng đã gây ra nhi u t n th t n ng n cho đt n c Xô Vi t. ư ế ướ ế
+ H n 27 tri u ng i ch t, 1.710 thành ph , h n 70.000 làng m c, g n 32.000 nhàơ ưồ ế
máy, xí nghi p b tàn phá. Đi s ng nhân dân g p nhi u khó khăn, thi u th n (các n c ế ướ
ph ng Tây cho r ng Liên Xô ph i c n t i 50 năm m i khôi ph c đc m c tr c chi nươ ượ ướ ế
tranh).
5