TH I ĐI Đ ĐÁ – TI N Đ C A NGH THU T ĐIÊU KH C ĐÁ M NGHỜ Ạ Ồ Ề Ề Ủ Ệ Ậ Ắ Ỹ Ệ
Đá là nguyên li u g n li n v i nhân lo i t thu s khai. D ng c đu tiên con ng iệ ắ ề ớ ạ ừ ở ơ ụ ụ ầ ườ
ch t o ra cũng đc làm t đá. Vì th , có th nói,ế ạ ượ ừ ế ể th i đi đ đáờ ạ ồ chính là b c ti nướ ề
đ quan tr ng cho ngh điêu kh c đá m ngh sau này.ề ọ ề ắ ỹ ệ
CÁC GIAI ĐO N TRONG TH I ĐI Đ ĐÁẠ Ờ Ạ Ồ
Th i đi đ đáờ ạ ồ đc chia thành 3 giai đo n. Đó là th i đi đá cũ, th i đi đá gi a vàượ ạ ờ ạ ờ ạ ữ
th i đi đá m i. Ph n đu c a bài vi t s gi i thi u qua t ng th i k giúp đc gi cóờ ạ ớ ầ ầ ủ ế ẽ ớ ệ ừ ờ ỳ ộ ả
cái nhìn t ng quan.ổ
TH I ĐI ĐÁ CŨỜ Ạ
Th i đi đ đáờ ạ ồ cũ đc tính b t đu t lúc d ng c b ng đá đu tiên đc ch tác.ượ ắ ầ ừ ụ ụ ằ ầ ượ ế
Kéo dài t 2,6 tri u năm tr c đn cu i K Băng Hà, kho ng 12 000 năm tr c. S nừ ệ ướ ế ố ỷ ả ướ ả
ph m ch y u trong th i k này là các công c b ng đá đc ghè đo. Bên c nh đó,ẩ ủ ế ờ ỳ ụ ằ ượ ẽ ạ
ng i nguyên th y còn s d ng các v t d ng t g và x ng. Các nhà khoa h c cònườ ủ ử ụ ậ ụ ừ ỗ ươ ọ
chia th i k này ra thành 3 giai đo n nh . Đó là th i k đá cũ h , th i k đá cũ trungờ ỳ ạ ỏ ờ ỳ ạ ờ ỳ
và th i k đá th ng.ờ ỳ ượ
TH I ĐI ĐÁ CŨ HỜ Ạ Ạ
Th i đi đá cũ h hay còn có tên g i khác là s k th i đi đá cũ. B t đu t 2,6 tri uờ ạ ạ ọ ơ ỳ ờ ạ ắ ầ ừ ệ
năm tr c kéo dài đn 250 000 năm tr c. Đây là th i k s m nh t trong th i đi đáướ ế ướ ờ ỳ ớ ấ ờ ạ
cũ. Ngoài ra, đây cũng chính là giai đo n phát hi n đc v t tích c a d ng c đá đuạ ệ ượ ế ủ ụ ụ ầ
tiên. Hai n n k ngh đá l n nh t trong th i gian này là n n k ngh Oldowan vàề ỹ ệ ớ ấ ờ ề ỹ ệ
Acheulean. Các n n k ngh này kéo dài cho đn lúc th i k đá cũ trung xu t hi n.ề ỹ ệ ế ờ ỳ ấ ệ
K ngh Oldowan đc tr ng b i các lõi đá đn gi n, m nh đá nh trong các lo iỹ ệ ặ ư ở ơ ả ả ỏ ạ công
c đáụ. Không có kho ng th i gian b t đu và k t thúc rõ ràng cho n n k ngh này.ả ờ ắ ầ ế ề ỹ ệ
Ch có m t đi u ch c ch n là nó xu t hi n trong giai đo n tr c a n n Acheulean.ỉ ộ ề ắ ắ ấ ệ ạ ễ ủ ề
T c ng i Homo erectus đã đem k thu t đá t châu Phi sang truy n bá đn khu v cộ ườ ỹ ậ ừ ề ế ự
Đông Á. Nguyên li u đá đc s d ng ch y u là đá núi l a, th ch anh.ệ ượ ử ụ ủ ế ử ạ
Công c đá th i k Acheulean ph c t p h n th i Oldowan.ụ ờ ỳ ứ ạ ơ ờ
Khác v i Oldowan, k ngh Acheulean đc xác đnh rõ ràng m c th i gian. Th i kớ ỹ ệ ượ ị ố ờ ờ ỳ
này xu t hi n t 1,7 tri u năm tr c đn 250 000 năm tr c. Châu Phi chính là c iấ ệ ừ ệ ướ ế ướ ộ
ngu n c a n n k thu t đá Acheulean và lan r ng đn c khu v c Á-Âu. Các công cồ ủ ề ỹ ậ ộ ế ả ự ụ
đá th i k này ph c t p h n v i các hình dáng khác nhau. S n ph m đá tiêu bi u là rìuờ ỳ ứ ạ ơ ớ ả ẩ ể
đá, cu c chim đá và dao đá. Công c đá Acheulean tinh x o và ph c t p h n Oldowan.ố ụ ả ứ ạ ơ
TH I ĐI ĐÁ CŨ TRUNGỜ Ạ
Trung k th i đi đá cũ cũng là m t tên g i khác cho th i k này. Th i đi này b tỳ ờ ạ ộ ọ ờ ỳ ờ ạ ắ
đu t 250 000 năm tr c và k t thúc vào 30 000 năm tr c. Trong th i k này, kầ ừ ướ ế ướ ờ ỳ ỹ
thu t ch tác đá t p trung vào vi c t o hình cho lõi đá. K thu t này đòi h i s màiậ ế ậ ệ ạ ỹ ậ ỏ ự
giũa khéo léo h n r t nhi u so v i th i k tr c. Các l i dao đá cũng đã đc t o raơ ấ ề ớ ờ ỳ ướ ưỡ ượ ạ
trong kho ng th i gian này. D ng c đá đc ch tác hình dáng phù h p v i t ng m cả ờ ụ ụ ượ ế ợ ớ ừ ụ
đích nh t đnh. B m t đá đã đc làm ph ng v i các m t giác thích h p cho vi c c tấ ị ề ặ ượ ẳ ớ ặ ợ ệ ắ
chém.
TH I ĐI ĐÁ CŨ TH NGỜ Ạ ƯỢ
M t tên g i khác cho th i đi này là h u k th i đi đá cũ. Th i k này đc xác đnhộ ọ ờ ạ ậ ỳ ờ ạ ờ ỳ ượ ị
n m trong kho ng 40 000 năm tr c đn 10 000 năm tr c. L i dao đá đã xu t hi nằ ả ướ ế ướ ưỡ ấ ệ
ph bi n trong th i đi m này. Nh ng d ng c s khai t x ng đng v t hay g c nai,ổ ế ờ ể ữ ụ ụ ơ ừ ươ ộ ậ ạ
ngà voi đã hoàn toàn đc thay th . Các vũ khí b ng đá nh cây giáo, lao móc, mũi tênượ ế ằ ư
đá đã b t đu xu t hi n.ắ ầ ấ ệ
TH I ĐI ĐÁ GI AỜ Ạ Ữ
Th i đi đá gi a b t đu t cu i K Băng Hà cho đn khi n n nông nghi p b t đuờ ạ ữ ắ ầ ừ ố ỷ ế ề ệ ắ ầ
hình thành. Kho ng th i gian k t thúc c th không xác đnh đc mà ph thu c vàoả ờ ế ụ ể ị ượ ụ ộ
nh ng vùng khác nhau. M t b ng chung, n n nông nghi p b t đu xu t hi n vàoữ ặ ằ ề ệ ắ ầ ấ ệ
kho ng 9 000 năm tr c Công nguyên. Các d ng c đá đc ch tác nh g n, khôngả ướ ụ ụ ượ ế ỏ ọ
còn dày và thô nh tr c. Th m chí, có nh ng mũi giáo ch có đ dày c 4mm. V iư ướ ậ ữ ỉ ộ ỡ ớ
công c tinh g n nh v y cũng ch ng minh s khéo léo c a con ng i giai đo n này.ụ ọ ư ậ ứ ự ủ ườ ạ
Vũ khí săn b n th i đi này vô cùng phát tri n v i đu mũi tên s c bén. Vì th , năngắ ờ ạ ể ớ ầ ắ ế
su t săn b t thú r ng tăng cao d n đn c n ki t ngu n l ng th c. Văn hóa hái l mấ ắ ừ ẫ ế ạ ệ ồ ươ ự ượ
d n chuy n sang nông nghi p.ầ ể ệ
TH I ĐI ĐÁ M IỜ Ạ Ớ
Th i đi này đánh d u s xu t hi n và phát tri n c a n n nông nghi p. Các nhà khoaờ ạ ấ ự ấ ệ ể ủ ề ệ
h c ch n th i đi m k t thúc th i k này b ng vi c s d ng công c b ng đng.ọ ọ ờ ể ế ờ ỳ ằ ệ ử ụ ụ ằ ồ
Nh ng d ng c nông nghi p b ng đá đc tìm th y trong kho ng th i gian này. Ví dữ ụ ụ ệ ằ ượ ấ ả ờ ụ
nh l i li m, dao g t lúa, l i khoan…ư ưỡ ề ặ ưỡ
CÁC N N VĂN HÓA Đ ĐÁ ĐC S C VI T NAMỀ Ồ Ặ Ắ Ở Ệ
Vi t Nam là m t trong nh ng n i có n n văn hóa nguyên th y s m nh t Đông Nam Á.ệ ộ ữ ơ ề ủ ớ ấ
ng v i m i th i k , các n n văn hóa c đi Vi t Nam phát tri n r c r . Ph n ti pỨ ớ ỗ ờ ỳ ề ổ ạ ệ ể ự ỡ ầ ế
theo c a bài vi t s d n d t đc gi khám phá nh ng giá tr kh o c to l n n c ta.ủ ế ẽ ẫ ắ ộ ả ữ ị ả ổ ớ ở ướ
VĂN HÓA NÚI Đ, THANH HÓAỌ
Đây là n n văn hóa tiêu bi u cho giai đo n s k th i đi đ đá cũ – Acheaulean. Diề ể ạ ơ ỳ ờ ạ ồ
ch núi Đ thu c xã Thi u Tân và Thi u Khánh, huy n Thi u Hóa, t nh Thanh Hóa.ỉ ọ ộ ệ ệ ệ ệ ỉ
Các nhà kh o c h c đã thu th p đc di tích v s sinh s ng c a ng i v n nguyênả ổ ọ ậ ượ ề ự ố ủ ườ ượ
th y. Hàng v n công c đá thô s đc ghè đo t thu s khai đc phát hi n ra t iủ ạ ụ ơ ượ ẽ ừ ở ơ ượ ệ ạ
n i đây.ơ
Đa ch t đá t i đây khá c ng, khó ghè v nh ng l i vô cùng s c bén. Vì th , đây làị ấ ạ ứ ỡ ư ạ ắ ế
nguyên li u hoàn h o khi mà k thu t ch tác đá ch a đc phát tri n. B ng nhi uệ ả ỹ ậ ế ư ượ ể ằ ề
ph ng pháp nghiên c u, các nhà khoa h c đã xác đnh 2 ph ng pháp ch tác đá đcươ ứ ọ ị ươ ế ượ
s d ng trong th i k này. Đó là ph ng pháp dùng đá đo đá và ph ng pháp ghé đáử ụ ờ ỳ ươ ẽ ươ
tr c ti p. ph ng pháp đá đo đá, ng i nguyên th y ph i tìm v t có đ c ng vàự ế Ở ươ ẽ ườ ủ ả ậ ộ ứ
kh i l ng t ng đng. Vì th , đá núi Đ có 2 công d ng v a làm ph ng ti n v aố ượ ươ ươ ế ọ ụ ừ ươ ệ ừ
làm nguyên li u đ ch tác. Đi v i ph ng pháp ghè đá tr c ti p, h ph i c đnhệ ể ế ố ớ ươ ự ế ọ ả ố ị
h ch đá r i dùng hòn ghè đá đp xu ng theo nh ng h ng xác đnh. Các m nh t cạ ồ ậ ố ữ ướ ị ả ướ
đc tách ra t đây.ượ ừ
M nh t c chi m h n 90% s kh o c tìm th y t i Núi Đ, Thanh Hóa.ả ướ ế ơ ố ả ổ ấ ạ ọ
Trong s các kh o v t thu th p đc, m nh t c chi m h n 90%, còn l i là rìu đá.ố ả ậ ậ ượ ả ướ ế ơ ạ
M nh t c t i núi Đ có kích th c bi n đi, t r t l n đn nh . Di n ghè m nhả ướ ạ ọ ướ ế ổ ừ ấ ớ ế ỏ ệ ả
t c cũng thay đi t r t r ng đn r t nh .ướ ổ ừ ấ ộ ế ấ ỏ
VĂN HÓA NG MƯỜ
H u k th i đi đá cũ t i Vi t Nam t n t i song song 2 n n văn hóa v i 2 k nghậ ỳ ờ ạ ạ ệ ồ ạ ề ớ ỹ ệ
khác nhau. Đó là văn hóa S n Vi thu c k ngh cu i ghè và văn hóa Ng m v i kơ ộ ỹ ệ ộ ườ ớ ỹ
ngh m nh t c.ệ ả ướ
Văn hóa Ng m kéo dài t 40 000 năm đn 20 000 năm tr c Công nguyên. V t tíchườ ừ ế ướ ế
c đi đc tìm th y hang Mi ng H , thung lũng Th n Sa và mái đá Ng m. Côngổ ạ ượ ấ ở ệ ổ ầ ườ
c n i đây ch y u s d ng các m nh t c nh có tu ch nh.ụ ơ ủ ế ử ụ ả ướ ỏ ỉ
N n văn hóa này xu t hi n tr c văn hóa S n Vi. Đây đánh d u giai đo n ti n hóa tề ấ ệ ướ ơ ấ ạ ế ừ
ng i t i c sang ng i tinh khôn Vi t Nam. Th i k này b c đu đã xu t hi nườ ố ổ ườ ở ệ ờ ỳ ướ ầ ấ ệ
các công xã th t c, c dân s ng chung trong mái đá. Nguyên li u ch tác đá ch y u làị ộ ư ố ệ ế ủ ế
đá cu i nh sông su i có góc c nh. Sau đó, nh ng viên đá này s đc t c thànhộ ỏ ở ố ạ ữ ẽ ượ ướ
m nh v i hình dáng ng v i t ng lo i công c . K ngh Ng m hoàn toàn khác v iả ớ ứ ớ ừ ạ ụ ỹ ệ ườ ớ
k ngh cu i đ đá l n các n n văn hóa sau này.ỹ ệ ộ ồ ớ ở ề
VĂN HÓA S N VIƠ
Nh đã gi i thi u ph n trên, n n văn hóa này thu c giai đo n h u k th i đi đá cũ.ư ớ ệ ở ầ ề ộ ạ ậ ỳ ờ ạ
Tuy nhiên, n n văn hóa này xu t hi n sau k ngh Ng m v i k thu t ch tác phátề ấ ệ ỹ ệ ườ ớ ỹ ậ ế
tri n h n. Ng i tinh khôn đã thay th hoàn toàn ng i t i c vào giai đo n này. Vìể ơ ườ ế ườ ố ổ ạ
th , t duy c a h phát tri n h n h n các văn hóa tr c. Theo giáo s Hà T n, h đãế ư ủ ọ ể ơ ẳ ướ ư ấ ọ
bi t cách phân lo i và l a ch n lo i đá cho t ng công c . Văn hóa S n Vi tr i dài quaế ạ ự ọ ạ ừ ụ ơ ả
nhi u t nh thành nh S n La, Lai Châu, Lào Cai… Th m chí, nhi u khu v c khác nhề ỉ ư ơ ậ ề ự ư
Đng Nai cũng tìm th y d u v t c a n n văn hóa này.ồ ấ ấ ế ủ ề
VĂN HÓA HÒA BÌNH
M t trong nh ng n n văn hóa đc s c mà ta không th b qua chính là văn hóa Hòaộ ữ ề ặ ắ ể ỏ
Bình. Đây là n n văn hóa đc đáo đy s c cu n hút v i nhi u nhà kh o c h c. N nề ộ ầ ứ ố ớ ề ả ổ ọ ề
văn hóa Hòa Bình đã đc th gi i công nh n t năm 1932.ượ ế ớ ậ ừ
Theo các nghiên c u, niên đi văn hóa này kho ng t 18 000 năm tr c đn 7 500 nămứ ạ ả ừ ướ ế
tr c. Văn hóa Hòa Bình đc s c vi c là c t m c giao thoa gi a th i đi đá cũ vàướ ặ ắ ở ệ ộ ố ữ ờ ạ
th i đi đá m i. Ngoài ra, đây còn là minh ch ng kh ng đnh Vi t Nam là m t trongờ ạ ớ ứ ẳ ị ệ ộ
nh ng chi c nôi c a loài ng i.ữ ế ủ ườ