Luận án tiến sĩ Kinh tế: Nghiên cứu hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:172

Thêm vào BST

Báo xấu

108
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm nghiên cứu một số yếu tố tâm lý và văn hóa tác động lên ý định hành vi mua sắm và ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Nghiên cứu hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- CHU VĂN GIÁP NGHIÊN CỨU HÀNH VI TIÊU DÙNG SẢN PHẨM CÔNG NGHIỆP XANH Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH HÀ NỘI – NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- CHU VĂN GIÁP NGHIÊN CỨU HÀNH VI TIÊU DÙNG SẢN PHẨM CÔNG NGHIỆP XANH Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9340101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Lê Công Hoa 2. TS. Hồ Lê Nghĩa HÀ NỘI – NĂM 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Tác giả luận án
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i MỤC LỤC..............................................................................................................ii DANH MỤC BẢNG BIỂU ..................................................................................vii DANH MỤC HÌNH VẼ ........................................................................................ ix DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... x CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU ......................................................................................... 1 1.1. Sự cần thiết nghiên cứu ........................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ............................................................................. 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 4 1.4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 4 1.5. Những đóng góp của luận án .................................................................................. 5 1.6. Bố cục của luận án ................................................................................................... 6 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ....................................................... 7 2.1. Hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh và hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh ...................................................................................................................... 8 2.1.1. Hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh ....................................................... 8 2.1.1.1. Sản phẩm xanh ................................................................................. 8 2.1.1.2. Hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh .................................................... 9 2.1.2. Hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh ................................ 13 2.1.2.1. Sản phẩm công nghiệp xanh ........................................................... 13 2.1.2.2. Hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh .............................. 14 2.2. Tổng quan nghiên cứu hành vi mua sắm và hành vi thải bỏ sản phẩm xanh15 2.2.1. T ổng quan k hung lý thuyết nghiên cứu hành vi mua sắm và hành vi thải bỏ sản phẩm xanh ................................................................................. 15 2.2.2. T ổng quan nghiên cứu hành vi mua sắm sản phẩm xanh ................ 20 2.2.2.1. Các công trình nghiên cứu về ảnh hưởng của các yếu tố tác động trực tiếp lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm xanh .................................. 23
2.2.2.2. Các công trình nghiên cứu về ảnh hưởng của các yếu tố tác động trực tiếp lên thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm xanh ..................... 27 2.2.2.3. Các công trình nghiên cứu về ảnh hưởng của các yếu tố tác động trực tiếp lên quan tâm đến môi trường ........................................................ 29 2.2.3. T ổng quan nghiên cứu hành vi thải bỏ sản phẩm xanh .................... 31 2.2.4. Các k hoảng trống nghiên cứu ............................................................ 33 2.3. Các yếu tố tác động và giả thuyết nghiên cứu .................................................... 35 2.3.1. Các yếu tố tác động trực tiếp lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh và các giả thuyết nghiên cứu .......................................... 35 2.3.1.1. Thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh ....... 35 2.3.1.2. Nhận thức kiểm soát hành vi đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh ........................................................................................ 36 2.3.1.3. Chuẩn chủ quan đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh 37 2.3.1.4. Nhận thức tính hữu hiệu của hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh ................................................................................................ 38 2.3.2. Các yếu tố tác động trực tiếp lên thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm xanh và các giả thuyết nghiên cứu .............................................. 38 2.3.2.1. Quan tâm đến môi trường .............................................................. 39 2.3.2.2. Hành động vì môi trường ............................................................... 39 2.3.2.3. Thái độ đối với sản phẩm công nghiệp xanh ................................... 40 2.3.2.4. Hình ảnh bản thân.......................................................................... 41 2.3.3. Các yếu tố tác động trực tiếp lên quan tâm đến môi trường và các giả thuyết nghiên cứu ................................................................................... 41 2.3.3.1. Tính tập thể .................................................................................... 42 2.3.3.2. Tính thế hệ ..................................................................................... 42 2.3.4. Các yếu tố tác động trực tiếp lên ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh và các giả thuyết nghiên cứu .......................................... 43 2.3.4.1. Ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh ..................... 43 2.3.4.2. Nhận thức kiểm soát hành vi đối với hành vi thải bỏ sản phẩm xanh ................................................................................................................... 45
2.3.5. Các yếu tố về nhân khẩu học.............................................................. 47 2.4. Mô hình nghiên cứu ............................................................................................... 48 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................ 50 3.1. Quy trình nghiên cứu ............................................................................................ 51 3.2. Thang đo nghiên cứu ............................................................................................. 51 3.2.1. Thang đo ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh và các yếu tố tác động ....................................................................................... 52 3.2.1.1. Thang đo ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh ...... 52 3.2.1.2. Thang đo các biến tác động trực tiếp lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh .............................................................................. 53 3.2.1.3. Thang đo các biến tác động trực tiếp lên thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh ................................................................. 57 3.2.1.4. Thang đo các biến tác động trực tiếp lên quan tâm đến môi trường 61 3.2.2. Thang đo ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh và các yếu tố tác động .............................................................................................. 62 3.2.2.1. Thang đo ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ......... 62 3.2.2.2. Thang đo các yếu tố tác động trực tiếp lên ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh .............................................................................. 64 3.2.3. Các yếu tố về nhân khẩu học.............................................................. 65 3.3. Thiết kế bảng hỏi.................................................................................................... 65 3.4. Chọn mẫu ................................................................................................................ 66 3.5. Điều tra và thu thập số liệu ................................................................................... 67 3.6. Các phương pháp phân tích dữ liệu .................................................................... 68 3.6.1. Các phương pháp k iểm định thang đo .............................................. 68 3.6.2. Phương pháp k iểm định mô hình và giả thuyết ................................ 73 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 74 4.1. Kiểm định thang đo ............................................................................................... 75 4.1.1. K iểm định độ tin cậy của thang đo .................................................... 75 4.1.2. K iểm định giá trị hội tụ và giá trị phân biệt của thang đo................ 79
4.1.3. K iểm định cấu trúc thang đo.............................................................. 84 4.1.3.1. Kiểm định cấu trúc thang đo của các biến theo nhóm..................... 85 4.1.3.2. Kiểm định cấu trúc và độ tin cậy tổng hợp các thang đo của các biến trong mô hình nghiên cứu tổng thể.............................................................. 89 4.2. Kiểm định mô hình và giả thuyết......................................................................... 92 4.2.1. K iểm định mô hình ............................................................................. 92 4.2.2. K iểm định giả thuyết .......................................................................... 97 4.2.2.1. Các giả thuyết được chấp nhận ...................................................... 97 4.2.2.2. Các giả thuyết không được chấp nhận do có chiều tác động thay đổi ................................................................................................................... 98 4.2.2.3. Các giả thuyết không được chấp nhận do không có ý nghĩa thống kê ................................................................................................................... 99 4.3. Đánh giá của người tiêu dùng đối với ý định hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh bằng phân tích thống kê mô tả .......................................101 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................. 105 5.1. Thảo luận ..............................................................................................................105 5.1.1. Các mối quan hệ ............................................................................... 106 5.1.1.1. Các mối quan hệ được chấp nhận ................................................ 106 5.1.1.2. Các mối quan hệ không được chấp nhận do ngược chiều với giả thuyết ........................................................................................................ 109 5.1.1.3. Các mối quan hệ không được chấp nhận do không có ý nghĩa thống kê .............................................................................................................. 111 5.1.2. M ức độ tác động của các yếu tố ....................................................... 113 5.1.2.1. Tác động của các yếu tố lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh .............................................................................................. 113 5.1.2.2. Tác động của các yếu tố lên ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh .............................................................................................. 114 5.1.2.3. Tác động của các yếu tố lên thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh ............................................................................ 116 5.1.2.4. Tác động của các yếu tố lên quan tâm đến môi trường ................. 116
5.2. Kết luận .................................................................................................................117 5.3. Khuyến nghị..........................................................................................................119 5.3.1. Các k huyến nghị chung .................................................................... 119 5.3.2. Các k huyến nghị đối với doanh nghiệp............................................ 120 5.3.3. Các k huyến nghị đối với cơ quan quản lý ....................................... 123 5.4. Hạn chế của luận án và hướng nghiên cứu tiếp theo ......................................125 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ .................... 127 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 128 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 139 Phụ lục 1: Tổng hợp các thang đo ................................................................................ 1 Phụ lục 2: Phiếu khảo sát ............................................................................................... 5 Phụ lục 3: Kết quả phân tích thống kê mô tả ............................................................ 12 Phụ lục 4: Kết quả kiểm định thang đo ..................................................................... 17 Phụ lục 4.1: K ết quả phân tích cronbach alpha .......................................... 18 Phụ lục 4.2: K ết quả phân tích nhân tố k hám phá ..................................... 24 Phụ lục 4.3: K ết quả phân tích nhân tố k hẳng định ................................... 43 Phụ lục 5: Kết quả kiểm định mô hình và giả thuyết ............................................... 67
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2. 1. Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu hành vi mua sắm và hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ............................................................................ 46 Bảng 3. 1. Các đặc trưng về nhân khẩu học ........................................................... 68 Bảng 4. 1. Tổng hợp kết quả phân tích cronbach alpha .......................................... 78 Bảng 4. 2. Tổng hợp kết quả phân tích EFA .......................................................... 84 Bảng 4. 3. Tổng hợp các chỉ số CFA của các khái niệm nghiên cứu phân tích theo nhóm .............................................................................................................. 86 Bảng 4. 4. Tổng hợp các trọng số chuẩn hoá CFA của các khái niệm nghiên cứu phân tích theo nhóm ....................................................................................... 88 Bảng 4. 5. Các chỉ số CFA của mô hình hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh .................................................................................................... 89 Bảng 4. 6. Hệ số tin cậy tổng hợp và phương sai trích của các thang đo các khái niệm nghiên cứu của mô hình hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh .................................................................................................... 90 Bảng 4. 7. Trọng số chuẩn hoá CFA của thang đo các khái niệm nghiên cứu của mô hình hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ........................ 91 Bảng 4. 8. Hệ số tương quan chuẩn hoá của mô hình mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ........................................................................................... 93 Bảng 4. 9. Hệ số tương quan chuẩn hoá của mô hình mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh sau khi loại bỏ các quan hệ không có ý nghĩa thống kê ...... 94 Bảng 4. 10. Các chỉ số SEM của mô hình hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ........................................................................................... 94 Bảng 4.11. Tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết của mô hình hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh .................................................. 100 Bảng 4. 12. Kết quả đánh giá của người tiêu dùng đối với ý định hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh bằng phân tích thống kê mô tả.......... 102 Bảng 5. 1. Tác động của các yếu tố lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh .................................................................................................. 113
Bảng 5. 2. Tác động của các yếu tố lên ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ............................................................................................................. 115 Bảng 5. 3. Tác động của các yếu tố lên thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh ......................................................................................... 116 Bảng 5. 4. Tác động của các yếu tố lên quan tâm đến môi trường ........................ 117 Bảng 5. 5. Tổng hợp các tác động gián tiếp và tổng thể lên ý định hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ......................................................... 117
DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2. 1. Khung lý thuyết TPB (Ajzen, 1991; Tan & Lau, 2011) ......................... 17 Hình 2. 2. Khung lý thuyết VAB (Homer & Kahle, 1988) ..................................... 18 Hình 2. 3. Khung lý thuyết TSP (Daryl, 1967; Marcel và các cộng sự, 2009) ........ 19 Hình 2. 4. Mô hình lý thuyết nghiên cứu hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh .................................................................................................... 49 Hình 3. 1. Quy trình nghiên cứu ............................................................................ 51 Hình 4. 1. Mô hình hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh......... 96
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AGPB: Thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh - Attitude towards Green Purchasing Behaviour COL: Tính tập thể - Collectiveness EB: Hành động vì môi trường - Environmental Behaviour EC: Quan tâm đến môi trường - Environmental Concern CFA: Phân tích nhân tố khẳng định - Confirmatory Factor Analysis EFA: Phân tích nhân tố khám phá - Exploratory Factor Analysis GDBI: Ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh - Green Disposal Behaviour Intention GPBI: Ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh - Green Purchasing Behaviour Intention GEN: Tính thế hệ - Generativity GAP: Thái độ đối với sản phẩm công nghiệp xanh - Green Attitude towards Products PCBD: Nhận thức kiểm soát hành vi đối với hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh - Perceived Control Behaviour towards Green Disposal PCBP: Nhận thức kiểm soát hành vi đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh - Perceived Control Behaviour towards Green Purchasing PCEP: Nhận thức tính hữu hiệu của hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh - Perceived Consumer Effectiveness of Greening Purchase Behaviour SE: Hình ảnh bản thân - Self Enhancement SEM: Mô hình cấu trúc tuyến tính – Structural Equation Model SNP: Chuẩn chủ quan đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh Subject Norms towards Green Purchasing TPB: Lý thuyết hành vi dự định - Theory of Planned Behaviour TRA: Lý thuyết hành động hợp lý - Theory of Reasoned Action TSP: Lý thuyết tự nhận thức - Theory of Self Perception VAB: Lý thuyết giá trị thái độ hành vi – Value Attitude Behaviour
1 CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU 1.1. Sự cần thiết nghiên cứu Vấn đề ô nhiễm môi trường, suy giảm nguồn tài nguyên, biến đổi khí hậu ngày càng trở nên nghiêm trọng. Để giải quyết vấn đề này, các chương trình về phát triển bền vững, tăng trưởng xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu đã và đang được triển khai thực hiện trên quy mô toàn cầu. Từ các chương trình này, sản phẩm xanh được phát triển, thị trường tiêu dùng sản phẩm xanh được hình thành trong đó có thị trường tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh. Ở một mức cao hơn, tăng trưởng xanh đã và đang được coi là động lực phát triển cho nhiều quốc gia và hình thành nên nền kinh tế xanh với nhiều sản phẩm xanh được thương mại hoá trên phạm vi toàn cầu (Satatistics Korea, 2012). Trong khi đó, các nghiên cứu về hành vi tiêu dùng luôn có thể chỉ ra cách thức phổ biến một sản phẩm trên thị trường (Hoyer & Macinnis, 2010). Vì vậy, hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh nói chung và sản phẩm công nghiệp xanh nói riêng cần được tiếp tục nghiên cứu để góp phần phát triển thị trường sản phẩm xanh đáp ứng các yêu cầu thực tiễn đặt ra cho tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh là chủ đề đã thu hút được nhiều quan tâm của các nhà nghiên cứu. Tuy nhiên, hiểu biết về hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh vẫn còn hạn chế (Peattie, 2010). Hành vi tiêu dùng bao gồm hành vi mua sắm, hành vi sử dụng và hành vi thải bỏ sản phẩm (Hoyer & Macinnis, 2010; Nguyễn Xuân Lãn và các cộng sự, 2011; Philip Kotler, 2013; Vũ Huy Thông, 2010). Trong khi đó, các nghiên cứu về hành vi tiêu dùng xanh tập trung nhiều vào hành vi mua sắm sản phẩm xanh, một số rất ít các nghiên cứu về hành vi sử dụng sản phẩm xanh và hành vi thải bỏ sản phẩm xanh (Bianchi & Birtwistle, 2012) được thực hiện. Hành vi thải bỏ sản phẩm xanh đã và đang bị các nhà nghiên cứu bỏ quên (Peattie, 2010). Mặt khác, về mặt bảo vệ môi trường, đối với sản phẩm xanh nói chung, sản phẩm công nghiệp xanh nói riêng hành vi thải bỏ có ý nghĩa quan trọng hơn hành vi mua sắm. Vì vậy, bên cạnh việc nghiên cứu hành vi mua sắm sản phẩm xanh, hành vi thải bỏ sản phẩm xanh cũng cần được chú ý nghiên cứu để hiểu biết thêm về hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh và đáp ứng các yêu cầu về bảo vệ môi trường.
2 Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi mua sắm, hành vi sử dụng và hành vi thải bỏ bao gồm: các yếu tố tâm lý (động cơ, khả năng, cơ hội, tiếp xúc, chú ý, nhận thức, kiến thức, hiểu biết, thái độ, trí nhớ) và các yếu tố về văn hoá (ảnh hưởng của xã hội, giá trị, tính cách, lối sống, ảnh hưởng của gia đình và tầng lớp xã hội) (Hoyer & Macinnis, 2010; Kotler và các cộng sự, 1999; Vũ Huy Thông, 2010). Các yếu tố ảnh hưởng này đã được chú ý nghiên cứu và khẳng định ở các nước phát triển trong bối cảnh nghiên cứu là nền văn hóa phương tây. Trong khi đó, các yếu tố này có chiều hướng và mức độ ảnh hưởng khác nhau ở những nền văn hóa khác nhau, trong các bối cảnh nghiên cứu khác nhau. Các kết quả nghiên cứu hành vi mua sắm sản phẩm xanh trong bối cảnh văn hóa của các nước phương tây chưa thể áp dụng trực tiếp vào các nước phương đông, các kết quả nghiên cứu ở các nước phát triển chưa thể áp dụng trực tiếp vào các nước đang phát triển. Vì vậy, các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi mua sắm, hành vi sử dụng và hành vi thải bỏ sản phẩm xanh cần thiết được nghiên cứu ở Việt Nam là nước đang phát triển với nền văn hóa phương đông để góp phần tăng thêm hiểu biết về hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh. Các sản phẩm xanh đã được bắt đầu phát triển ở Việt Nam thông qua việc triển khai thực hiện các chương trình về ứng phó với biến đổi khí hậu, phát triển bền vững, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, nhãn xanh Việt Nam, sản xuất và tiêu dùng bền vững và tăng trưởng xanh. Các chương trình này đã được đưa vào thực hiện với những mục tiêu đầy tham vọng về sản phẩm xanh đặc biệt là sản phẩm công nghiệp xanh, ví dụ như mục tiêu đến năm 2020 giá trị sản phẩm công nghệ cao, công nghệ xanh của Việt Nam đạt 42% - 45% GDP (Thủ tướng Chính phủ, 2012). Các sản phẩm xanh đã và đang được lưu thông trên thị trường theo các nhóm sản phẩm như sản phẩm công nghiệp xanh, sản phẩm nông nghiệp xanh, sản phẩm xây dựng xanh, sản phẩm giao thông xanh, sản phẩm du lịch xanh. Các nghiên cứu hiện nay tập trung vào hai nhóm đối tượng là sản phẩm xanh nói chung hoặc một sản phẩm xanh riêng biệt. Rất ít các nghiên cứu thực hiện đối với một nhóm các sản phẩm, đặc biệt là ở Việt Nam sản phẩm công nghiệp xanh là nhóm sản phẩm chiếm tỷ trọng cao trong tổng thể các sản phẩm xanh nói chung. Vì vậy, việc nghiên cứu hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam là cần thiết nhằm thúc đẩy phát triển sản xuất, kinh doanh sản phẩm công
3 nghiệp xanh. 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát: Nghiên cứu một số yếu tố tâm lý và văn hóa tác động lên ý định hành vi mua sắm và ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh. Mục tiêu cụ thể: - Xác định được ảnh hưởng của một số yếu tố tâm lý và văn hóa đến ý định hành vi mua sắm và ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam. - Xác định được quan hệ giữa ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh và ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam. - Xác định được ảnh hưởng của một số yếu tố giá trị văn hóa lên thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh và quan tâm đến môi trường ở Việt Nam. Câu hỏi nghiên cứu Các câu hỏi nghiên cứu sau đây cần được trả lời để đạt được các mục tiêu nghiên cứu của Luận án, cụ thể như sau: Câu hỏi tổng quát: Các yếu tố tâm lý và văn hóa tác động lên ý định hành vi mua sắm và ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh cần thiết phải nghiên cứu là những yếu tố nào? Câu hỏi cụ thể: - Ảnh hưởng của một số yếu tố tâm lý và văn hóa đến ý định hành vi mua sắm và ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam như thế nào? - Ảnh hưởng của ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh lên ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam như thế nào? - Ảnh hưởng của một số yếu tố giá trị lên thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh và quan tâm đến môi trường như thế nào?
4 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu - Ý định hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh bao gồm ý định hành vi mua sắm và ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh; - Một số yếu tố tâm lý và văn hóa tác động đến ý định hành vi mua sắm và ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu Về sản phẩm công nghiệp xanh: Luận án chỉ nghiên cứu các sản phẩm công nghiệp xanh khi được tiêu dùng sẽ trải qua đầy đủ các giai đoạn từ mua sắm đến sử dụng và thải bỏ sản phẩm ví dụ như các thiết bị sử dụng năng lượng mặt trời, các thiết bị sử dụng điện tiết kiệm năng lượng. Các sản phẩm không phân biệt được các giai đoạn hành vi khi tiêu dùng ví dụ như nhiên liệu sinh học, điện gió không thuộc phạm vi nghiên cứu của Luận án này. Về hành vi tiêu dùng: Luận án chỉ nghiên cứu hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh và hành vi thải bỏ công nghiệp xanh. Hành vi sử dụng sản phẩm công nghiệp xanh không được nghiên cứu trong Luận án này. Hành vi sử dụng sản phẩm công nghiệp xanh là vấn đề cần thiết phải nghiên cứu nhưng rất khó. Việc nghiên cứu cần phối hợp và sử dụng kiến thức của nhiều chuyên ngành, chuyên gia, khối lượng công việc quá lớn vượt khỏi khuôn khổ một luận án về cả thời gian và kiến thức (Birgitta và các cộng sự, 2016). Về không gian: Luận án thực hiện điều tra thu thập số liệu ở một số địa phương của Việt Nam như Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hà Nội, Thành phố Đà Nẵng và Ninh Bình. Về thời gian: Số liệu điều tra được thu thập từ tháng 10 năm 2016 đến tháng 3 năm 2017. 1.4. Phương pháp nghiên cứu Luận án kết hợp sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu và phương pháp nghiên cứu định lượng. Nghiên cứu tài liệu trong nước và quốc tế theo các nội dung: Nghiên cứu tổng quan về hành vi mua sắm sản phẩm xanh, hành vi thải bỏ sản phẩm xanh, sản phẩm công nghiệp xanh; hiện trạng phát triển sản xuất, mua
5 sắm, thải bỏ và chính sách liên quan đến phát triển sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam. Từ các kết quả phân tích tài liệu sẽ hình thành khung lý thuyết, các giả thuyết nghiên cứu, mô hình nghiên cứu và thang đo nghiên cứu. Nghiên cứu định lượng bằng cách sử dụng bảng câu hỏi để điều tra và thu thập dữ liệu về ý định hành vi mua sắm, ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh và một số yếu tố tác động lên ý định hành vi mua sắm, ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh của người tiêu dùng cá nhân ở Việt Nam. Các dữ liệu được sử dụng để kiểm định mô hình và các giả thuyết nghiên cứu, từ đó đề xuất các định hướng cho các cơ quan quản lý nhà nước, các doanh nghiệp để thúc đẩy phát triển thị trường sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam. Các phương pháp phân tích dữ liệu được sử dụng bao gồm: Phân tích cronbach alpha, phân tích nhân tố khám phá EFA (Exploratory Factor Analysis), phân tích nhân tố khẳng định CFA (Confirmatory Factor Analysis), phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính SEM (Structural Equation Model). Dữ liệu điều tra được xử lý bằng phần mềm phân tích thống kê Stata 12. 1.5. Những đóng góp của luận án Luận án có các đóng góp về lý luận và thực tiễn thông qua việc xây dựng, kiểm định mô hình, giả thuyết và đề xuất các hàm ý chính sách đối với ý định hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam, cụ thể như sau: 1. Luận án đã xác định được ảnh hưởng của một số yếu tố tâm lý và văn hóa đến ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam. Các yếu tố tác động trực tiếp đến ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh bao gồm: AGPB, PCBP, SNP, PCEP. Trong đó, AGPB có tác động tích cực và mạnh (β = 0,69); SNP, PCEP tác động tích cực và trung bình, yếu (β lần lượt bằng 0,27 và 0,11); PCBP tác động tiêu cực và trung bình (β = -0,20) lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh. Các yếu tố tác động gián tiếp đến ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh bao gồm: EC, GAP, COL. Trong đó, EC có tác động tích cực và mạnh nhất (β = 0,46); các yếu tố còn lại là GAP, COL có tác động tích cực ở mức yếu và trung bình lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh (β lần lượt bằng 0,09 và 0,33).
6 2. Luận án đã xác định được ảnh hưởng của một số yếu tố đến ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam bao gồm: GPBI tác động tiêu cực và mạnh (β = - 0,55); PCBD tác động tích cực và yếu (β = 0,11) lên ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh. Các yếu tố tác động lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp đều tác động gián tiếp đến ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh. 3. Luận án cung cấp các thông tin, hàm ý để đề xuất các giải pháp cụ thể cho các doanh nghiệp sản xuất sản phẩm công nghiệp xanh và đề xuất các chính sách cho các cơ quan quản lý nhà nước để thúc đẩy mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam. Trọng tâm của doanh nghiệp trong việc thúc đẩy mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh là cải thiện thái độ của người tiêu dùng đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh thông qua việc quan tâm đến bảo vệ môi trường của khách hàng. Các cơ quan quản lý chú trọng xây dựng cơ chế tạo thị trường cho các sản phẩm công nghiệp xanh; tổ chức xây dựng hệ thống phân phối, thu gom và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh. 1.6. Bố cục của luận án Luận án được bố cục thành 5 chương và các phụ lục. - Chương 1 trình bày các nội dung liên quan đến sự cần thiết, mục tiêu, phạm vi, đối tượng nghiên cứu hành vi mua sắm và thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh. - Chương 2 trình bày tổng quan nghiên cứu, giả thuyết và mô hình nghiên cứu. - Chương 3 trình bày phương pháp nghiên cứu bao gồm: quy trình nghiên cứu, thang đo nghiên cứu, chọn mẫu, điều tra thu thập dữ liệu và các phương pháp phân tích dữ liệu. - Chương 4 trình bày các kết quả nghiên cứu. - Chương 5 thảo luận về các kết quả nghiên cứu, trình bày kết luận, đề xuất và khuyến nghị, đóng góp của Luận án, hạn chế và đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo. - Các phụ lục bao gồm: bảng hỏi, kết quả phân tích thống kê, phân tích cronbach alpha, phân tích nhân tố khám phá EFA, phân tích nhân tố khẳng định CFA và phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính SEM.
7 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU Tóm tắt: Chương 2 trình bày các nội dung về tổng quan nghiên cứu hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh, cụ thể như sau: - Hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh là hành vi qua đó việc tiêu dùng sản phẩm hướng đến mục đích là giảm thiểu tác động đến môi trường. Hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh bao gồm các hành vi chính là hành vi mua sắm, hành vi sử dụng và hành vi thải bỏ. Sản phẩm công nghiệp xanh là sản phẩm xanh thuộc ngành công nghiệp. Hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh là hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh thuộc ngành công nghiệp. - Khung lý thuyết TPB, VAB và TSP là các lý thuyết thích hợp để nghiên cứu hành vi mua sắm và hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam. Luận án tiếp cận theo hướng nghiên cứu tác động của các yếu tố tâm lý và văn hóa lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh. - Các nhóm yếu tố văn hóa và tâm lý cần nghiên cứu bao gồm: i) Các yếu tố tác động trực tiếp lên ý định hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh: AGPB, PCPB, SNP, PCEP; ii) Các yếu tố tác động trực tiếp lên thái độ đối với hành vi mua sắm sản phẩm công nghiệp xanh: EC, EB, GAP, SE; iii) Các yếu tố tác động trực tiếp lên quan tâm đối với môi trường: COL; GEN; iv) Các yếu tố tác động trực tiếp lên ý định hành vi thải bỏ sản phẩm công nghiệp xanh: GPBI, PCDB. - Giả thuyết nghiên cứu, mô hình nghiên cứu được phát triển dựa trên các kết quả nghiên cứu trước đây và thực tế về phát triển sản phẩm công nghiệp xanh ở Việt Nam. Có 12 giả thuyết nghiên cứu được xây dựng; mô hình có 14 khái niệm nghiên cứu bao gồm cả khái niệm về nhân khẩu học.
8 2.1. Hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh và hành vi tiêu dùng sản phẩm công nghiệp xanh 2.1.1. Hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh 2.1.1.1. Sản phẩm xanh Hiện nay có nhiều cách hiểu về khái niệm sản phẩm xanh. Một số khái niệm được công nhận rộng rãi là: Shadasani và các cộng sự (1993); Elkington & Mackower (1988); Simon (1995); Wang (2012); Nimse và các cộng sự (2007); Philip Kotler (2013). Shadasani và các cộng sự (1993) cho rằng sản phẩm xanh là sản phẩm không gây ô nhiễm, không làm suy giảm tài nguyên thiên nhiên, có thể tái sinh và bảo tồn tự nhiên (Shadasani và các cộng sự, 1993). Elkington & Mackower (1988) định nghĩa sản phẩm xanh là sản phẩm có bản chất thân thiện với môi trường hoặc bao gói sản phẩm đó ít tác động đến môi trường (Elkington & Mackower, 1988). Simon (1995) định nghĩa sản phẩm xanh là sản phẩm sử dụng ít nguyên liệu, có khả năng tái sinh cao, không độc hại, không thử nghiệm trên động vật, không tác động đến các loài sinh vật, sản xuất và sử dụng tiêu tốn ít năng lượng, không bao gói hoặc rất ít bao gói (Simon, 1995) trích (Wang, 2012). Wang (2012) cũng cho rằng sản phẩm xanh là sản phẩm thân thiện với môi trường. Nimse và các cộng sự (2007) cho rằng sản phẩm xanh là sản phẩm sử dụng nguyên liệu tái chế, thải ra ít chất thải, tiêu thụ ít nước, tiết kiệm năng lượng, bao gói ít, không phát thải ra chất độc hại (Nimse và các cộng sự, 2007) trích (Wang, 2012). Theo Philip Kotler (2013) sản phẩm xanh là sản phẩm được sản xuất bởi công nghệ xanh và không gây hại đến môi trường. Sản phẩm xanh có các đặc trưng sau: có thể tái chế, tái sử dụng và phân hủy sinh học; nguyên liệu sản xuất có nguồn gốc tự nhiên; bao gói có thể tái chế, tái sử dụng; không chứa hóa chất độc hại; không chứa hóa chất chưa được phép sử dụng; không gây hại hoặc gây ô nhiễm môi trường; không được phép thử trên động vật (Philip Kotler, 2013). Ở Việt Nam sản phẩm xanh được hiểu là sản phẩm không độc hại, sử dụng năng lượng, nước hiệu quả và vô hại đối với môi trường (Thủ tướng Chính phủ, 2012). Như vậy, có rất nhiều định nghĩa về sản phẩm xanh, tuy nhiên tập trung lại có thể hiểu rằng sản phẩm xanh là sản phẩm trong suốt vòng đời của nó từ sản xuất,