VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
ĐINH VIỆT HÀ
HÂM MỘ THẦN TƯỢNG TRONG ĐỜI SỐNG
GIỚI TRẺ VIỆT NAM HIỆN NAY
Ngành: Văn hóa học
Mã số: 9 22 90 40
LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. PHẠM QUỲNH PHƯƠNG
HÀ NỘI - 2021
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan:
- Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn
khoa học của PGS. TS. Phạm Quỳnh Phương. Các kết quả nghiên cứu được
trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ
công trình nghiên cứu của ai khác.
- Luận án đã được thực hiện một cách nghiêm túc, cầu thị và đảm bảo
các nguyên tắc đạo đức trong việc trích dẫn tài liệu.
Tác giả luận án
Đinh Việt Hà
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ
LUẬN............................................................................................................................ 12
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ........................................................................ 12
1.1.1. Những nghiên cứu về văn hóa giới trẻ ............................................................... 12
1.1.2. Những nghiên cứu về hâm mộ thần tượng ..............................................................
1.2. Cơ sở lí luận và các khái niệm liên quan ............................................................ 31
1.2.1. Các khái niệm được sử dụng trong luận án ........................................................ 31
1.2.2. Cơ sở lí luận của luận án .................................................................................... 34
Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................ 39
CHƯƠNG 2: BỨC TRANH CHUNG VỀ HÂM MỘ THẦN TƯỢNG
Ở VIỆT NAM .............................................................................................................. 40
2.1. Những mẫu hình thần tượng trong lịch sử ........................................................ 40
2.2. Bối cảnh của hiện tượng hâm mộ thần tượng ở giới trẻ Việt Nam hiện nay .. 44
2.2.1. Chính sách mở cửa, kinh tế thị trường, quá trình hiện đại hoá và đô thị hoá
ở Việt Nam ..................................................................................................................... 44
2.2.2. Toàn cầu hoá và các dòng chảy văn hoá nước ngoài ......................................... 45
2.2.3. Sự phát triển của truyền thông đại chúng ........................................................... 48
2.3. Sự thịnh hành của các ngôi sao giải trí trong đời sống giới trẻ ....................... 52
2.3.1. Những ngôi sao giải trí nước ngoài .................................................................... 52
2.3.2. Các ngôi sao giải trí trong nước ......................................................................... 55
2.4. Hâm mộ thần tượng qua sự phản ánh của báo chí ........................................... 56
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................ 60
CHƯƠNG 3: NHỮNG THỰC HÀNH HÂM MỘ THẦN TƯỢNG CỦA GIỚI
TRẺ HIỆN NAY .......................................................................................................... 61
3.1. Like, view, share, vote, support: những thực hành hàng ngày ........................ 62
3.1.1.Theo dõi, cổ vũ, bênh vực thần tượng .................................................................. 63
3.1.2. Quảng bá cho thần tượng.................................................................................... 67
3.2. Câu lạc bộ người hâm mộ (Fanclub) .................................................................. 69
3.2.1. Mục đích và bối cảnh thành lập fanclub ............................................................. 70
3.2.2. Hoạt động của các fanclub ................................................................................. 73
3.2.3. Vai trò của các admin (ban quản trị FC) ............................................................ 78
3.3. Các hoạt động tiêu dùng có liên quan đến thần tượng ..................................... 80
3.3.1. Tiêu thụ sản phẩm trực tiếp ................................................................................ 81
3.3.2. Các hình thức tiêu thụ trên không gian mạng ..................................................... 86
Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................ 90
CHƯƠNG 4: HÂM MỘ THẦN TƯỢNG: MỘT PHƯƠNG THỨC KIẾN TẠO
BẢN SẮC Ở GIỚI TRẺ .............................................................................................. 91
4.1. Hâm mộ thần tượng trong quá trình định vị căn tính của giới trẻ ................. 91
4.1.1. Nhu cầu định vị căn tính của những người trẻ ................................................... 91
Vai trò của thần tượng trong quá trình định vị căn tính ở giới trẻ ............................... 93
4.2. Những phương thức kiến tạo căn tính của người hâm mộ trẻ ........................ 99
4.2.1. Giải mã thần tượng: sự phản chiếu cá nhân ....................................................... 99
4.2.2. Chia sẻ ý nghĩa biểu trưng: sự kiến tạo căn tính nhóm .................................... 107
Tiểu kết chương 4 ...................................................................................................... 115
CHƯƠNG 5: HÂM MỘ THẦN TƯỢNG Ở GIỚI TRẺ TRONG NHỮNG
ĐỘNG NĂNG CỦA XÃ HỘI VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI .................................... 116
5.1. Đời sống giới trẻ trong bối cảnh nền công nghiệp giải trí ở Việt Nam hiện
nay ............................................................................................................................... 116
5.1.1. Sự phát triển công nghiệp giải trí ở Việt Nam hiện nay ................................... 116
5.1.2. Tác động của nền công nghiệp giải trí đến đời sống giới trẻ ........................... 119
5.2. Truyền thông, thần tượng và giới trẻ như một nhóm công chúng đặc biệt .. 122
5.2.1. Ảnh hưởng của truyền thông tới các hình thức giải trí và tương tác của giới
trẻ ................................................................................................................................ 122
5.2.2. Sự tiêu thụ truyền thông mạnh mẽ ở giới trẻ..................................................... 124
5.3. Chủ nghĩa tiêu dùng và giới trẻ như một thị trường tiềm năng .................... 127
5.3.1. Giới trẻ - một thế hệ người tiêu dùng mới ........................................................ 127
5.3.2. Sự thẩm thấu ý thức hệ thị trường ..................................................................... 133
5.4. Định vị bản thân và khao khát toàn cầu: giới trẻ và những giá trị mới ....... 137
5.4.1. Định vị bản thân ................................................................................................ 137
5.4.2. Khao khát toàn cầu ........................................................................................... 144
Tiểu kết chương 5 ...................................................................................................... 146
KẾT LUẬN ................................................................................................................ 148
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 152
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm gần đây, hâm mộ thần tượng trở thành một hiện tượng nổi
bật, phổ biến của giới trẻ trên phạm vi toàn cầu. Từ phương diện học thuật, hâm mộ
thần tượng là một khía cạnh nghiên cứu quan trọng về văn hóa giới trẻ. Từ khi
Ngành Nghiên cứu văn hóa ra đời và phát triển vào những năm 1960 ở phương Tây,
văn hóa giới trẻ đã được tiếp cận bằng nhiều khung lí thuyết nhằm khám phá các
chiều kích khác nhau như tiểu văn hóa, bản sắc, sự phản kháng, mạng lưới xã hội,
văn hóa tiêu dùng... Ở trong nước, hai thập kỉ trở lại đây chứng kiến giới trẻ và văn
hóa giới trẻ trở thành đối tượng nghiên cứu của một số ngành như xã hội học, tâm lí
học, giáo dục học, văn hóa học. Đặc biệt, với sự phát triển của ngành nghiên cứu
văn hóa ở Việt Nam, các chiều cạnh của văn hóa giới trẻ ngày càng được nghiên
cứu đa chiều hơn. Ban đầu, các nhà nghiên cứu hầu như chỉ chú ý đến lối sống, hệ
giá trị, quan niệm sống hay nhận thức của giới trẻ, sau đó những đặc trưng cũng như
biến đổi của văn hóa giới trẻ trong bối cảnh đặc thù mà họ sống được quan tâm
nhiều hơn chẳng hạn hiện tượng sống thử, sự thay đổi thị hiếu, phong cách, sự thể
hiện bản sắc... trước những tác động của toàn cầu hóa, đặc biệt với vai trò của
internet. Văn hóa giới trẻ và những biểu hiện ngày càng đa dạng, phức tạp của nó
cần được nhìn nhận và có thể soi chiếu bằng những lăng kính đa chiều hơn mà hâm
mộ thần tượng là một hiện tượng nổi bật. Nghiên cứu về hâm mộ thần tượng sẽ giúp
nhận diện những chiều kích mới của văn hóa giới trẻ với những động năng của xã
hội Việt Nam đương đại.
Hâm mộ thần tượng không phải là hiện tượng hoàn toàn mới ở Việt Nam.
Khi đất nước còn chìm đắm trong khói lửa chiến tranh, những lãnh tụ cách mạng,
những người lính anh dũng không tiếc tuổi xuân cho sự nghiệp giải phóng dân tộc
được xem là hình mẫu của lớp lớp thanh niên. Sau khi đất nước giải phóng và bước
vào công cuộc hàn gắn vết thương chiến tranh, những người được ngưỡng mộ và
được coi là tấm gương sáng cho thế hệ trẻ chính là những anh hùng lao động. Trong
bối cảnh hiện nay, các ngôi sao giải trí, những người nổi tiếng lại là những thần
tượng có sức thu hút mạnh mẽ đối với số đông giới trẻ.