Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Tích hợp các vấn đề kinh tế xã hội và môi trường trong dạy học môn Hóa học lớp 12 trung học phổ thông

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:150

Thêm vào BST

Báo xấu

119
lượt xem 37
download

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Tích hợp các vấn đề kinh tế xã hội và môi trường trong dạy học môn Hóa học lớp 12 trung học phổ thông

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Tích hợp các vấn đề kinh tế xã hội và môi trường (CVĐKTXHMT) trong dạy học môn Hóa học lớp 12 trung học phổ thông tích hợp CVĐKTXHMT trong giờ nội khóa môn Hóa học; tích hợp CVĐKTXHMT trong giờ ngoại khóa Hóa học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Tích hợp các vấn đề kinh tế xã hội và môi trường trong dạy học môn Hóa học lớp 12 trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH ________________ Trần Thị Tú Anh TÍCH HỢP CÁC VẤN ĐỀ KINH TẾ XÃ HỘI VÀ MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN HÓA HỌC LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2009
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH ________________ Trần Thị Tú Anh TÍCH HỢP CÁC VẤN ĐỀ KINH TẾ XÃ HỘI VÀ MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN HÓA HỌC LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành : Lý luận và phương pháp dạy học hóa học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN PHÚ TUẤN Thành phố Hồ Chí Minh - 2009
LỜI CẢM ƠN Bằng tất cả lòng kính trọng và biết ơn, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến Ban Giám Hiệu trường ĐHSP TP.HCM, Phòng khoa học công nghệ Sau đại học, quý thầy cô đã tận tình giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi để các học viên hoàn thành khóa học. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến: - TS Nguyễn Phú Tuấn đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn, giúp tôi chọn đề tài luận văn và giúp góp ý, chỉnh sữa sai sót, động viên, an ủi tôi những lúc tôi khó khăn nhất khi thực hiện luận văn. - TS Trịnh Văn Biều đã giúp tôi có các tài liệu tham khảo bổ ích, đã góp ý, giúp tôi hoàn thành cơ sở lý luận của luận văn. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn BGH, Ban chấp hành Đoàn trường, các GV giảng dạy ở các trường THPT ở TP.HCM và các bạn cùng khóa K17 đã nhiệt tình giúp tôi thực nghiệm đề tài: - BGH trường THPT Nguyễn Chí Thanh: thầy Nguyễn Văn Hòa, Nguyễn Tỷ Chế Đạt, Phạm Lương Quý, Đoàn trường Nguyễn Chí Thanh: thầy Phạm Văn Nhạc, Tôn Thất Tứ. - BGH trường THPT Hàn Thuyên, cô Nguyễn Thị Phương Mai. - GV Tống Thanh Tùng, Trần Trung Trực, Vũ Thị Mỹ Ngọc, Phan Thị Bình, Đặng Thị Thúy Nga, Nguyễn Thuật, Nguyễn Lan Hương, Văn Bá Minh trường THPT Nguyễn Chí Thanh. - GV Nguyễn Tôn Chánh trường THPT Hoàng Hoa Thám. - GV Vũ Thị Phương Linh trường TPHT Dân lập quốc tế. - GV Trần Quốc Thảo, Trần Thị Xuân Mai THPT Hàn Thuyên. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè thân thuộc đã luôn là chỗ dựa tinh thần vững chắc, giúp tác giả thực hiện tốt luận văn này. Thành phố Hồ Chí Minh - 2009 Trần Thị Tú Anh
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU ....................................................................................................................3 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI .......................................................6 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ..........................................................................6 1.2. Mục tiêu giáo dục trường phổ thông................................................................8 1.3. Tích hợp các vấn đề KTXHMT trong dạy học ở trường THPT ....................10 1.3.1. Chủ trương của Đảng và Nhà nước .......................................................10 1.3.2. Giáo dục môi trường ở trường phổ thông..............................................11 1.3.3. Tích hợp trong dạy học..........................................................................12 1.3.4. Các phương pháp dạy học tích hợp .......................................................14 1.3.5. Các vấn đề KTXHMT trong chương trình hóa học phổ thông .............14 1.3.6. Nội dung giảng dạy các vấn đề kinh tế, xã hội, môi trường trong môn hóa học trong chương 9 SGK 12 ................................................16 1.4. Các hình thức tích hợp CVĐKTXHMT trong dạy học ở trường THPT.......17 1.4.1. Các hình thức tích hợp trong giờ nội khóa............................................17 1.4.2. Các hình thức tích hợp trong giờ ngoại khóa ........................................20 Tóm tắt chương 1 ......................................................................................................29 Chương 2. TÍCH HỢP CÁC VẤN ĐỀ KINH TẾ, XÃ HỘI, MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 12 TRƯỜNG THPT ...............................................................................30 2.1. Tổng quan về chương trình hóa học lớp 12 nâng cao ....................................30 2.1.1. Cấu trúc các bài học trong SGK hóa học lớp 12 nâng cao....................30 2.1.2. Đặc điểm chương 9 sách SGK lớp 12 nâng cao....................................32
2 2.1.3. Phương pháp dạy học các bài trong chương 9 SGK 12 nâng cao .........33 2.2. Tích hợp CVĐKTXHMT trong giờ nội khóa môn hóa học ..........................41 2.2.1. Thiết kế một số giáo án tích hợp CVĐKTXHMT trong dạy học hóa học ................................................................................................41 2.2.2. Xây dựng hệ thống bài tập có nội dung KTXHMT dùng kiểm tra, đánh giá.........................................................................................65 2.2.3. Tổ chức seminar, báo cáo của HS .......................................................101 2.3. Tích hợp CVĐKTXHMT trong giờ ngoại khóa hóa học.............................103 2.3.1. Bản tin hóa học....................................................................................103 2.3.2. Ngày hội hóa học.................................................................................104 2.3.3. Tham quan nhà máy, xí nghiệp ...........................................................104 2.3.4. Báo cáo của chuyên gia .......................................................................106 2.3.5. Các hình thức khác ..............................................................................107 2.4. Một số tư liệu tham khảo khi giảng dạy các nội dung KTXHMT ...............107 2.4.1. Các kiến thức mới, chuyên sâu về hóa học .........................................107 2.4.2. Các kiến thức về ô nhiễm môi trường .................................................107 2.4.3. Các kiến thức về nhiên liệu và năng lượng .........................................108 2.4.4. Các kiến thức về lương thực và thực phẩm.........................................108 2.4.5. Các sách hóa học của Hoa Kỳ .............................................................108 Tóm tắt chương 2 ....................................................................................................109 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .........................................................110 3.1. Mục đích thực nghiệm..................................................................................110 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm.................................................................................110 3.3. Đối tượng, địa bàn và nội dung thực nghiệm...............................................111 3.4. Kết quả thực nghiệm ....................................................................................113 KẾT LUẬN ...........................................................................................................124 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................127 PHỤ LỤC
3 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Mục tiêu giáo dục môn hóa học ở trường phổ thông cần cung cấp cho HS hệ thống kiến thức, kĩ năng phổ thông, cơ bản, hiện đại, thiết thực và gắn với đời sống con người. Những nội dung chủ yếu bao gồm cấu tạo chất, những ứng dụng và tác hại của những chất trong đời sống, kinh tế, sản xuất và môi trường. Những nội dung này góp phần giúp HS có học vấn phổ thông tương đối hoàn chỉnh để có thể tiếp tục học lên, đồng thời có thể giải quyết một số vấn đề có liên quan đến hóa học trong đời sống và sản xuất, mặt khác góp phần phát triển tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề cho HS. Vì thế, trong quá trình dạy và học môn Hoá có nhiều cơ hội để kết hợp nội dung giảng dạy KTXHMT có hiệu quả. Môn Hoá có nhiều cơ hội để kết hợp nội dung giảng dạy KTXHMT có hiệu quả. Tuy nhiên hiện nay phần lớn GV chỉ mới kết hợp bài giảng với một số kiến thức KTXHMT đơn giản và phương pháp chủ yếu vẫn là thuyết trình. Ngày nay, việc đổi mới phương pháp dạy và học ở trường phổ thong đang diễn ra theo hướng GV là người tổ chức hướng dẫn để HS tích cực hoạt động tìm tòi tri thức mới cũng như vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống. Như vậy vấn đề đặt ra là người GV phải không ngừng nâng cao vốn tri thức của mình, sử dụng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học đa dạng hơn. HS cũng phải dần rèn luyện khả năng tự học cao hơn. Chính công tác giáo dục KTXHMT cũng phải được đổi mới theo hướng trên. Để thực hiện mục tiêu giáo dục, việc xây dựng chương trình hóa học THPT được thực hiện theo hướng: - Nội dung hóa học gắn với thực tiễn đời sống, xã hội và cộng đồng. - Nội dung hóa học gắn với thực hành, thực nghiệm. - Nội dung hóa học phải có tính thiết thực. Các môn KHTN trong nhà trường còn “khô khan”, chưa có các hoạt động kích thích HS đam mê và tìm hiểu, đóng góp vào lợi ích của tập thể, cộng đồng. Chương trình hóa học THPT có một số bài tập liên quan đến VĐKTXHMT
4 nhưng còn quá ít trong các sách giáo khoa, sách tham khảo. Các tư liệu tham khảo cho GV còn tản mạn, chưa hệ thống. Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã chọn đề tài: “TÍCH HỢP CÁC VẤN ĐỀ KINH TẾ, XÃ HỘI VÀ MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN HÓA HỌC LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG” nhằm nâng cao năng lực tự học giúp HS yêu thích môn hóa học, góp phần đổi mới PPDH hóa học ở trường THPT. Tôi cũng hi vọng luận văn sẽ là tài liệu tham khảo có ích cho GV dạy hóa lớp 12 và những ai quan tâm tới công tác giảng dạy KTXHMT hiện nay. 2. Mục đích của đề tài - Nghiên cứu tích hợp các nội dung hóa học với các vấn đề KTXHMT trong các bài giảng, các hoạt động ngoại khóa, kết hợp các PPDH theo hướng chủ động để kích thích đam mê hóa học cho HS. - Thiết kế một số giáo án tích hợp hỗ trợ giảng dạy cho GV lớp 12 THPT. - Tổng hợp các tư liệu có liên quan đến nội dung KTXHMT làm tài liệu tham khảo cho GV THPT. 3. Nhiệm vụ đề tài - Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài về quá trình dạy học, xu hướng đổi mới PPDH, quá trình tự học... - Biên soạn các bài tập trắc nghiệm có nội dung về KTXHMT. - Sưu tầm, hệ thống các tài liệu tham khảo về nội dung giáo dục KTXHMT. - Thiết kế các giáo án tích hợp (word và power point), các silde hỗ trợ GV. - Thực nghiệm sư phạm. 4. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế được các giáo án, hệ thống bài tập, tổ chức tốt các hoạt động ngoại khóa... có nội dung KTXHMT sẽ kích thích hứng thú học tập, khả năng tự học của HS, nâng cao chất lượng dạy học, góp phần giáo dục toàn diện HS THPT. 5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 5.1 Khách thể nghiên cứu
5 Quá trình giáo dục toàn diện HS trong dạy học ở trường THPT. 5.2 Đối tượng nghiên cứu Việc tích hợp CVĐKTXHMT trong dạy học môn hóa học lớp 12 THPT. 6. Phạm vi nghiên cứu  Nội dung: hóa học THPT lớp 12 phần các vấn đề KTXHMT.  Địa bàn nghiên cứu tác giả đã tiến hành thực nghiệm tại 3 trường: - Trường THPT Nguyễn Chí Thanh, Quận Tân Bình. - Trường THPT Hoàng Hoa Thám, Quận Bình Thạnh. - Trường THPT Hàn Thuyên, Quận Phú Nhuận. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1 Phương pháp nghiên cứu lí luận o Nghiên cứu định hướng đổi mới PPDH hóa học. o Nghiên cứu chương trình hóa học THPT lớp 12. 7.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn o Điều tra thực trạng công tác dạy học hóa học ở trường THPT hiện nay, thực trạng sử dụng các bài tập có nội dung đến VĐKTXHMT. o Trao đổi, rút kinh nghiệm với các GV và các chuyên gia. o Thực nghiệm sư phạm. 7.3 Phương pháp thống kê toán học 8. Những đóng góp mới của đề tài o Đề xuất việc phối hợp các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học khác nhau để đưa nội dung KTXHMT vào giảng dạy lớp 12. o Xây đựng hệ thống bài tập có nội dung KTXHMT làm tài liệu tham khảo cho GV và HS. o Tập hợp được nguồn tư liệu phong phú hỗ trợ GV trong giảng dạy CVĐKTXHMT. o Thiết kế các giáo án tích hợp hỗ trợ cho GV.
6 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Hiện nay, với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, những nội dung kiến thức khoa học phong phú không chỉ có ở trên sách vở, mà từ các phương tiện thông tin đại chúng, khoa học đã gần gũi với chúng ta hơn. Các nội dung, ứng dụng của khoa học vào thực tiễn, vào đời sống kinh tế, xã hội, môi trường không còn quá xa lạ. Tuy nhiên, để đưa các nội dung này vào trong nhà trường phổ thông thì vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn. Số lượng đề tài và luận văn tốt nghiệp về nội dung giáo dục môi trường đã có khá nhiều nhưng vẫn chưa có các đề tài, luận văn về tích hợp các vấn đề về cả kinh tế, xã hội và môi trường trong dạy học. Trong quá trình thực hiện luận văn, tác giả đã tham khảo một số khóa luận và luận văn có nội dung giáo dục môi trường sau: 1. Phạm Bích Cần (2007), Thiết kế mẫu một số Môđun giáo dục môi trường từ SGK hóa học lớp 11 nâng cao, SGK hóa học thí điểm ban KHTN lớp 11,12, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP.HCM. 2. Nguyễn Thị Ngọc Hạnh (2004) – Giáo dục môi trường thông qua một số bài giảng hóa học cụ thể ở trường phổ thông, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP.HCM. 3. Phan Thị Lan Phương (2007) – Giáo dục môi trường thông qua giảng dạy hóa học lớp 11 ở trường THPT, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP.HCM. 4. Nguyễn Trần Đông Quỳ (2007) – Website giáo dục môi trường qua chương trình hóa học lớp 10, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP.HCM. 5. Trần Thị Phương Thảo (2008) – Xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm khách quan về hóa học có nội dung gắn với thực tiễn, Luận văn thạc sĩ, Đại học Sư phạm TP.HCM. 6. Nguyễn Thị Trang (2007) – Thiết kế giáo án giáo dục môi trường thông qua bộ môn hóa học lớp 12 ban KHTN, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP.HCM.
7 7. Lê Thị Mỹ Trang (2003) – Tìm hiểu môi trường và giáo dục môi trường qua môn hóa học ở lớp 12, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP.HCM. 8. Cao Duy Chí Trung (2005) – Thiết kế trang Web giáo dục môi trường qua môn hóa học ở trường THPT. Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP.HCM. 9. Đoàn Lê Quỳnh Như (2008) – Tổ chức hoạt động ngoại khóa cho HS trường THPT. Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP.HCM. 10. Trần Thị Thanh Hương (1999) – Giáo dục môi trường thông qua môn hóa học ở trường THPT và THCS tại thành phố Hải Phòng, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm Hà Nội. 11. Trần Thị Thu Hảo (1997) – Giáo dục bảo vệ môi trường qua môn hóa học ở nhà trường phổ thông thuộc khu vực Hà Nội, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm Hà Nội. Các đề tài luận văn này có đóng góp lớn là tổng hợp được các hình thức giáo dục môi trường, các kiến thức về ô nhiễm môi trường. Mặc dù vậy, vẫn còn tồn tại một số vấn đề sau: - Chưa có phần bài tập hóa học có nội dung về kinh tế, xã hội, môi trường. - Các giáo án có nội dung môi trường là các giáo án theo sách giáo khoa cũ, chưa có các giáo án theo chương trình mới. - Chưa tận dụng các cơ hội hoạt động nội ngoại khóa trong nhà trường để đưa các nội dung kinh tế, xã hội, môi trường đến với HS.
8 1.2. Mục tiêu giáo dục trường phổ thông 1.2.1. Mục tiêu của môn hóa học trong trường phổ thông Mục tiêu bộ 3 của môn hoá học TRÍ DỤC Cung cấp cho học sinh một nền học vấn trung học về hoá học  hướng nghiệp hiệu quả. PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC Phát triển năng lực nhận Giáo dục thế giói quan duy vật thức, hình thành nhân khoa học, thái độ, xúc cảm, giá cách toàn diện. trị hành vi, văn minh. 1.2.2. Nhiệm vụ môn hóa học ở trường THPT hóa học, là một trong những môn học then chốt ở bậc trung học, có ba nhiệm vụ lớn trong việc đào tạo nguồn nhân lực: - Đào tạo nghề có chuyên môn về Hoá học, phục vụ cho việc phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt cho sự hóa học hóa đất nước. - Góp phần vào việc đào tạo chung cho nguồn nhân lực, coi học vấn hóa học là một bộ phận hỗ trợ. - Góp phần phát triển nhân cách toàn diện cho thế hệ công dân tương lai có ý thức về vai trò của hóa học trong đời sống, sản xuất, khoa học của xã hội hiện đại. 1.2.3. Quan điểm đổi mới dạy học hóa học ở trường THPT Bảo đảm tính khoa học, hiện đại, thực tiễn, đặc thù môn hóa học ở 3 góc độ: - Nội dung hóa học gắn với thực tiễn đời sống, xã hội, cộng đồng. - Nội dung hóa học gắn với thực hành thí nghiệm.
9 - Bài tập hóa học phải có nội dung thiết thực.  Những vấn đề đó đã được thực hiện trong SGK hóa học mới nhưng còn cần bổ sung và phát tiển, cần có thêm những tư liệu hỗ trợ dạy học và các hình thức tổ chức dạy học phù hợp. 1.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn và giáo dục kĩ thuật tổng hợp Nguyên tắc này xác định mối liên hệ thiết thực, chặt chẽ của tài liệu giáo khoa và cuộc sống, với thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta và với việc chuẩn bị cho học sinh đi vào lao động. Để thực hiện tối ưu nguyên tắc này, môn hóa học cần có các nội dung sau: 1. Những cơ sở của nền sản xuất hóa học. 2. Hệ thống khái niệm công nghệ học cơ bản và những sản xuất cụ thể. 3. Những kiến thức ứng dụng, phản ánh mối liên hệ của hóa học với cuộc sống, của khoa học với sản xuất (đặc biệt với sản xuất nông nghiệp), những thành tựu của chúng và phương hướng phát triển. 4. Hệ thống những kiến thức làm sáng tỏ bản chất và ý nghĩa của hóa học, công nghiệp hóa học và công cuộc hóa học hóa nền kinh tế quốc dân - như một nhân tố quan trọng của cách mạng khoa học kí thuật. 5. Kiến thức bảo vệ thiên nhiên, môi trường bằng phương tiện hóa học. 6. Tài liệu khoa học cho phép giới thiệu những nghề nghiệp hóa học thông thường và thực hiện việc hướng nghiệp. 1.2.5. Nguyên lý giáo dục trong dạy học hóa học ở trường phổ thông Nguyên lí giáo dục: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lí luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội” là sự vận dụng quy luật của chủ nghĩa Mác – Lênin về việc hình thành con người mới vào công tác giáo dục thế hệ trẻ. Ở trường phổ thông, việc thực hiện nguyên lí giáo dục được tiến hành trong học tập nội khóa và ngoại khóa.
10  Trong dạy học nội khóa, việc kết hợp giáo dục với lao động sản xuất theo tinh thần kĩ thuật tổng hợp là nội dung cơ bản của sự kết hợp học với hành. nhiệm vụ này đòi hỏi:  Cung cấp cho HS những kiến thức về cơ sở khoa học của nền sản xuất hóa học, coi như một trong những ngành công nghiệp hiện đại nhất.  Tìm hiểu ứng dụng của hóa học trong những ngành sản xuất quan trọng khác được đưa vào chương trình hóa học phổ thông.  Tìm hiểu những thành tựu của hóa học và công nghiệp hóa học trong nước và thế giới.  Rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo thực hành về hóa học, đặc biệt chú ý những kĩ năng, kĩ xảo có tính chất kĩ thuật tổng hợp.  Trong hoạt động ngoại khóa Nhằm mục đích kết hợp học với hành, hoạt động ngoại khóa có thể bao gồm: - Các tổ ngoại khóa: tổ thí nghiệm hóa học, tổ hóa học nông nghiệp, tổ Lịch sử hóa học, CLB hóa học, nhóm HS giỏi về hóa học, thí nghiệm vui... - Tổ chức tham quan sản xuất: một hình thức bảo đảm kết quả chắc chắn cho việc giáo dục kết hợp với lao động sản xuất là tổ chức tham quan các cơ sở sản xuất. Nên tổ chức cho HS tham quan một cách có hệ thống và toàn diện quy trình của một số ngành sản xuất hóa học nêu trong chương trình, đồng thời tận dụng cả những ngành sản xuất gần gũi với nội dung hóa học hiện có ở địa phương. - Tổ chức các hoạt động xã hội: phục vụ nhà trường và địa phương. Hình thức này có tác dụng chủ yếu trong việc giáo dục tư tưởng và tình cảm cũng như quan điểm lao động như: lao động công ích, vệ sinh môi trường... 1.3. Tích hợp các vấn đề KTXHMT trong dạy học ở trường THPT 1.3.1. Chủ trương của Đảng và Nhà nước GDMT là một nội dung của giảng dạy các vấn đề KTXHMT. Mà hiện nay, chủ trương của Đảng, Nhà nước, của ngành Giáo dục và Đào tạo về công tác BVMT đã được cụ thể hóa như sau:
11 - Luật BVMT (2005 Quộc hội nước CHXHCN Việt Nam 29.11.20005) - 15.11.2004, Bộ Chính trị Nghị quyết 41/NQ/TW”BVMT trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. - 17.10.2001, Thủ tướng Chính phủ kí Quyết định 1363/QĐ-TTg “đưa các nội dung BVMT vào hệ thống giáo dục quốc dân”. - 02.12.2003, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định 2563/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược BVMT Quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020. - 31.01.2005 Bộ GD&ĐT chỉ thị “Về tăng cường công tác GD BVMT”… Các văn bản chỉ đạo: - Công văn số 7120/BGDĐT-GDTrH, ngày 07/8/2008. - Công văn số 2737/GDĐT-GDTrH, ngày 12/8/2008:”V/v tích hợp nội dung GDBVMT vào các môn học cấp THCS và THPT”. 1.3.2. Giáo dục môi trường ở trường phổ thông 1.3.2.1. Nhiệm vụ của giáo dục môi trường ở trường phổ thông Ngày nay, GDMT là một nhiệm vụ quan trọng trong việc đào tạo thế hệ trẻ ở các trường học, trong đó có trường phổ thông. GDMT nhằm mục tiêu nâng cao nhận thức, rèn luyện kĩ năng, hình thành thái độ và hành vi đúng đắn cho học sinh trong việc bảo vệ môi trường (BVMT) được cụ thể qua 3 nhiệm vụ sau: - Làm cho học sinh nhận thức rõ đặc điểm của môi trường tự nhiên, vai trò của môi trường đối với đời sống và sự phát triển của xã hội loài người, những tác động của con người làm cho môi trường biến đổi xấu đi và hậu quả của nó. - Trên cơ sở nhận thức đó, giáo dục cho học sinh lòng yêu thiên nhiên, biết quý trọng các phong cảnh đẹp, các di tích văn hóa lịch sử, ý thức bảo vệ giữ gìn môi trường sống trong lành và sạch đẹp cho mình, cho mọi người và chống lại những hành vi hóa hoại hoặc gây ô nhiễm môi trường. - Trang bị cho học sinh một số phương pháp và kĩ năng bảo vệ môi trường để họ có thể thực hiện các nhiệm vụ BVMT ở địa phương.
12 1.3.2.2. Phương hướng giáo dục môi trường ở trường phổ thông - Việc giáo dục môi trường cần được tích hợp vào các môn học ở trường phổ thông theo phương hướng: Thông qua kiến thức các môn học để lồng ghép hoặc liên hệ các kiến thức GDMT, nhằm trang bị cho học sinh một hệ thống kiến thức về môi trường và các biện pháp bảo vệ môi trường tương đối đầy đủ. - Việc GDMT phải được triển khai thông qua toàn bộ hệ thống trường học. - Nội dung và phương pháp GDMT phải phù hợp với mục tiêu đào tạo từng cấp học và đặc điểm tâm lí nhận thức của học sinh theo từng lứa tuổi khác nhau. - Chú ý khai thác tình hình thực tế của môi trường địa phương và những biện pháp ngăn ngừa thay đổi có hại của môi trường đối với sản xuất và cuộc sống của nhân dân địa phương. 1.3.2.3. GDMT cho HS thông qua dạy học hóa học phổ thông Trong dạy học hóa học, cần chú ý các nội dung cơ bản sau đây về GDMT: - Cung cấp cho học sinh những khái niệm cơ bản như môi trường, môi sinh, khí quyển, thuỷ quyển, ô nhiễm môi trường, chất gây ô nhiễm, hiệu ứng sinh học của quá trình gây ô nhiễm, tác hại của các chất và qúa trình gây ô nhiễm. - Các phương pháp ONMT có liên quan đến hóa chất và hóa học: ô nhiễm qua môi trường không khí (các khí độc hóa học như: CO, CO2, Cl2 thường phát sinh quanh ta, các chất thải công nghiệp gây ô nhiễm…); ô nhiễm qua nước (một số kim loại như chì, thuỷ ngân, kiềm, axit, phân bón hóa học, thuốc trừ sâu…); ô nhiễm qua con đường ăn, uống, sinh hoạt (chất độc hóa học như chất độc màu da cam…). - Các phương pháp chống ONMT và ý thức bảo vệ môi trường sống nói chung và môi trường sống của gia đình, của địa phương. 1.3.3. Tích hợp trong dạy học 1.3.3.1. Khái niệm tích hợp dạy học Là quá trình dạy học trong đó có sự lồng ghép, liên hệ những tri thức khoa học, những quy luật chung gần gũi với nhau, qua đó HS không chỉ được lĩnh hội tri thức khoa học môn chính mà cả tri thức khoa học được tích hợp.
13 1.3.3.2. Các dạng tích hợp a. Dạng lồng ghép Kiến thức KTXHMT có sẵn trong môn hóa học như là 1 bộ phận cấu thành với các mức độ lồng ghép khác nhau: - Kiến thức KTXHMT là 1 phần, 1 chương: chương 9 lớp 12. - Kiến thức KTXHMT là 1 mục, 1 đoạn, 1 ý trong bài học (thường gặp nhất). - Kiến thức GDMT nằm trong phần bài đọc thêm. b. Dạng liên hệ Kiến thức KTXHMT không có trong SGK một cách rõ ràng, GV phải bổ sung kiến thức có liên quan giúp HS liên hệ và vận dụng. Hình thức có thể là: ví dụ hoặc thông tin minh họa, câu hỏi liên hệ, bài tập về nhà, các bài đọc thêm... 1.3.3.3. Các môn học có thể tích hợp Ngữ Văn, Lịch sử, Địa lý, GDCD, hóa học, Vật lý, Sinh học, Công nghệ. 1.3.3.4. Nguyên tắc khi tích hợp giảng dạy - Đảm bảo tính đặc trưng và tính hệ thống của bộ môn, tránh mọi sự gượng ép, ảnh hưởng đến khả năng lĩnh hội của HS cả về kiến thức khoa học của bộ môn lẫn nội dung và ý nghĩa của giáo dục. - Tránh làm nặng nề thêm các kiến thức sẵn có. Xem xét và chọn lọc những nội dung có thể lồng ghép vào giảng dạy một cách thuận lợi nhất và đem lại hiệu quả cao nhất nhưng vẫn tự nhiên và nhẹ nhàng. Tránh sự lồng ghép, liên hệ gượng ép làm mất tác dụng giáo dục. - Phải đảm bảo nguyên tắc vừa sức. 1.3.3.5. Nguyên tắc khi lựa chọn nội dung tích hợp - Không làm thay đổi tính đặc trưng môn học, không biến bài học bộ môn thành bài học KTXHMT. - Khai thác nội dung KTXHMT có chọn lọc, có tính tập trung vào chương mục nhất định, không tràn lan, tùy tiện. - Phát huy cao độ hoạt động tích cực nhận thức của HS và kinh nghiệm thực tế các em đã có, tận dụng tối đa mọi khả năng để HS tiếp xúc trực tiếp với thực tế.
14 1.3.4. Các phương pháp dạy học tích hợp - Phương pháp giảng giải, thảo luận, nhóm, đàm thoại. - Phương pháp tham quan, điều tra, khảo sát, nghiên cứu thực địa. - Phương pháp khai thác kinh nghiệm thực tế để giáo dục. - Phương pháp thí nghiệm. - Phương pháp giao bài tập về nhà. - Phương pháp hoạt động thực tiễn. - Phương pháp đóng vai. - Phương pháp động não. - Phương pháp học tập theo dự án. - Phương pháp nêu gương. - Phương pháp tiếp cận kĩ năng sống... 1.3.5. Các vấn đề KTXHMT trong chương trình hóa học phổ thông Các vấn đề về KTXHMT trong chương trình hóa học ở trường THPT có thể khái quát trong các nội dung chính sau đây: 1.3.5.1. Không khí, khí hậu - Bầu khí quyển Trái đất, khí hậu. - Tầm quan trọng của cây xanh. - Hiệu ứng nhà kính, lỗ thủng tầng ozon. - Bụi, các tác nhân gây ô nhiễm. 1.3.5.2. Nước - Vòng tuần hoàn nước, sự phân bố nước trên Trái đất. - Khai thác, sử dụng nước, lọc nước. - Sự ô nhiễm tầng nước mặt, nước ngầm, nước biển. - Các tác nhân gây ô nhiễm. - Chất tẩy rửa tổng hợp, cách xử lý nước thải. 1.3.5.3. Đất đai và sản xuất nông nghiệp - Ảnh hưởng của độ pH đối với động vật và thực vật. - Các tác nhân gây ô nhiễm.
15 - Phân hóa học và các loại thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật. - Khử mặn và chua cho đất. 1.3.5.4. Khoáng sản, năng lượng - Tài nguyên thiên nhiên. - Nhiên liệu khí, lỏng, rắn: khí đốt, dầu mỏ, than đá. - Năng lượng hạt nhân, năng lượng nguyên tử. - Khoáng sản, khai thác khoáng sản. 1.3.5.5. Công nghiệp hóa học - Các ngành sản xuất hóa học. - Công nghiệp mỏ. - Công nghiệp phân bón, thuốc trừ sâu. - Công nghiệp thuốc nổ. - Công nghiệp silicat: sản xuất thủy tinh, đồ gốm. - Công nghiệp cao su. - Công nghiệp vật liệu xây dựng. - Mưa axit, chất thải công nghiệp, chất thải phóng xạ. - Bảo vệ sức khỏe, chống độc hại, an toàn lao động trong sản xuất hóa học. 1.3.5.6. Hóa chất và cuộc sống - Thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm, các vật phẩm tiêu dùng. - Các hóa chất độc hại đang sử dụng trong đời sống. 1.3.5.7. Chất thải - Chất thải từ các nguồn: giao thông vận tải, sinh hoạt và công nghiệp. - Xử lý chất thải. - Tái sử dụng, tái chế chất thải. 1.3.5.8. Môi trường xã hội, môi trường đạo đức - Đạo lý môi trường toàn cầu và sự phát triển bền vững. - Trách nhiệm của con người với môi trường. - Chiến tranh hóa học và chiến tranh hạt nhân.
16 1.3.6. Nội dung giảng dạy các vấn đề kinh tế, xã hội, môi trường trong môn hóa học trong chương 9 SGK 12 Bảng 1.1: Nội dung chương 9 SGK hóa học 12 nâng cao Chương 9. hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã hội, môi trường 1. Hoá học Kiến thức và vấn đề Biết được: Vai trò của hóa học đối với sự phát triển kinh tế. phát triển Kĩ năng kinh tế - Tìm thông tin trong bài học, trên các phương tiện thông tin đại chúng, xử lí thông tin và rút ra nhận xét về các vấn đề trên. - Giải quyết một số tình huống trong thực tế về tiết kiệm năng lượng, nhiên liệu, vật liệu, chất phế thải,... - Giải được bài tập: Tính khối lượng chất, vật liệu, năng lượng sản xuất bằng con đường hóa học và bài tập khác có nội dung liên quan. 2. Hoá học Kiến thức và vấn đề xã Biết được: Vai trò của hóa học đã góp phần thiết thực giải quyết các hội vấn đề thiếu lương thực, thực phẩm, thiếu tơ sợi, thuốc chữa bệnh, thuốc cai nghiện ma tuý. Kĩ năng - Tìm thông tin trong bài học, trên các phương tiện thông tin đại chúng, xử lí thông tin, rút ra kết luận về các vấn đề trên. - Giải quyết một số tình huống trong thực tiễn về thuốc chữa bệnh, lương thực, thực phẩm: bảo quản, sử dụng an toàn, hợp lí, hiệu quả. - Giải được bài tập có nội dung liên quan. 3. Hoá học Kiến thức và vấn đề Biết được: môi trường - Một số khái niệm về ô nhiễm môi trường, ô nhiễm không khí, ô nhiễm đất, nước. - Vấn đề về ô nhiễm môi trường có liên quan đến hóa học. - Vấn đề bảo vệ môi trường trong đời sống, sản xuất và học tập có liên quan đến hóa học. Kĩ năng - Tìm được thông tin trong bài học, trên các phương tiện thông tin đại chúng về vấn đề ô nhiễm môi trường. Xử lí các thông tin, rút ra nhận xét về một số vấn đề ô nhiễm và chống ô nhiễm môi trường. - Vận dụng để giải quyết một số tình huống về môi trường trong thực tiễn. - Giải được bài tập: Tính toán lượng khí thải, chất thải trong phòng thí nghiệm và trong sản xuất và bài tập khác có nội dung liên quan.
17 1.4. Các hình thức tích hợp CVĐKTXHMT trong dạy học ở trường THPT 1.4.1. Các hình thức tích hợp trong giờ nội khóa Do kiến thức KTXHMT được tích hợp, lồng ghép vào nội dung bài giảng, nên khi giảng dạy không có phương pháp riêng dành cho CVĐKTXHMT mà phải thông qua bộ môn hóa học. Tuỳ điều kiện, có thể sử dụng một số phương pháp sau: 1.4.1.1. Phương pháp dùng lời a. Phương pháp thuyết trình Các nội dung mới về KTXHMT có thể có những nội dung tương đối khó và phức tạp, HS không dễ dàng tự tìm hiểu được. Nên GV thuyết trình các vấn đề bằng sức truyền cảm của mình sẽ gây ấn tượng và niềm tin cho HS. Bên cạnh đó, thuyết trình giúp tiết kiệm thời gian nhất vì thời lượng cho các nội dung KTXHMT vẫn chưa có. Khi thuyết trình, GV có thể diễn giảng những kiến thức KTXHMT bằng cách kể chuyện, đọc tài liệu, cho các em xem các tranh vẽ, hình ảnh, phim minh họa... b. Phương pháp đàm thoại Đàm thoại giữa GV và HS, trong đó giáo viên nêu ra hệ thống câu hỏi “dẫn dắt” các em suy nghĩ, phán đoán, quan sát và tự đưa ra những kết luận từ vốn kiến thức của bản thân qua đó mà lĩnh hội kiến thức. Từ việc đàm thoại, GV có thể giúp HS gắn kết, hoàn thiện thành một hệ thống kiến thức từ các kinh nghiệm nhỏ của mỗi em. Có thể mỗi em đã nghe đâu đó về vấn đề nghiên cứu nhưng chưa rõ ràng, hệ thống, GV giúp các em hệ thống lại. c. Các nội dung có thể dùng phương pháp dùng lời trong chương trình hóa học lớp 12 nhằm giảng dạy CVĐKTXHMT Bảng 1.2: Nội dung có thể giảng dạy CVĐKTXHMT Nội dung dạy học và tác Biện pháp hỗ trợ và Chương Bài dụng giáo dục cách vận dụng kiến thức Sự tạo thành tinh bột Giáo dục cho HS thấy Cacbohiđrat Tinh bột trong cây xanh, quá trình tầm quan trọng của cây quang hợp. xanh, tài nguyên rừng.