Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu về việc thiết kế các tình huống học tập trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn học này ở lớp 1 nói riêng và ở tiểu học nói chung.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM –––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ TRANG THIẾT KẾ CÁC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC TRONG MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 1 SỬ DỤNG PHẦN MỀM VYOND LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM –––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ TRANG THIẾT KẾ CÁC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC TRONG MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 1 SỬ DỤNG PHẦN MỀM VYOND Ngành: Giáo dục học (Giáo dục tiểu học) Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ THU HẰNG THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Thị Trang i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thị Thu Hằng, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giảng viên trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, khoa Giáo dục tiểu học, khoa sau Đại học đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này. Do thời gian có hạn và năng lực bản thân vẫn còn hạn chế nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định, tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các nhà giáo, các nhà khoa học và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Xin trân trọng cảm ơn! TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Thị Trang ii
MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii Danh mục các bảng............................................................................................. vi Danh mục các hình ............................................................................................ vii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2 4. Đối tượng, khách thể nghiên cứu .................................................................... 3 5. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 7. Cấu trúc đề tài .................................................................................................. 4 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ CÁC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC TRONG TRONG MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 1 SỬ DỤNG PHẦN MỀM VYOND ................... 5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu....................................................................... 5 1.1.1. Một số nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở tiểu học trên thế giới ............................................................................................ 5 1.1.2. Một số nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học tiểu học ở Việt Nam ............................................................................................. 7 1.2. Tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học ................... 9 1.2.1. Tình huống ................................................................................................. 9 1.2.2. Tình huống dạy học ................................................................................. 10 1.3. Khái quát môn Tự nhiên và Xã hội ở Tiểu học .......................................... 11 1.3.1. Mục tiêu ................................................................................................... 11 iii
1.3.2. Nội dung .................................................................................................. 12 1.3.3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học ............................................ 14 1.4. Vai trò của tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội ................. 14 1.5. Ý nghĩa của việc thiết kế các tình huống dạy học sử dụng phần mềm Vyond ở tiểu học................................................................................................ 15 1.5.1. Phần mềm ................................................................................................ 15 1.5.2. Phần mềm Vyond .................................................................................... 15 1.5.3. Ý nghĩa của việc thiết kế các tình huống dạy học sử dụng phần mềm Vyond ở tiểu học................................................................................................ 17 1.6. Khái quát đặc điểm tâm sinh lí học sinh đầu cấp tiểu học và việc sử dụng phần mềm Vyond trong dạy học .............................................................. 18 1.6.1. Khái quát đặc điểm tâm sinh lý học sinh đầu cấp tiểu học ..................... 18 1.6.2. Mối quan hệ giữa đặc điểm tâm sinh lí học sinh đầu cấp tiểu học với việc sử dụng phần mềm Vyond trong dạy học .................................................. 19 1.7. Thực trạng việc sử dụng phần mềm Vyond trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội .................................................................................................. 20 1.7.1. Mục đích điều tra ..................................................................................... 20 1.7.2. Kế hoạch điều tra ..................................................................................... 20 1.7.3. Nội dung điều tra ..................................................................................... 20 1.7.4. Kết quả điều tra........................................................................................ 20 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 25 Chƣơng 2: THIẾT KẾ CÁC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC TRONG MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 1 SỬ DỤNG PHẦN MỀM VYOND .............. 27 2.1. Nguyên tắc để thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond ............................................................ 27 2.2. Quy trình thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond ................................................................. 30 2.3. Thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond ................................................................................. 43 iv
2.3.1. Phân loại tình huống dạy học .................................................................. 43 2.3.2. Hệ thống các nội dung và yêu cầu cần đạt trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 có thể thiết kế các tình huống dạy học sử dụng phần mềm Vyond ... 44 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 56 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ...................................................... 58 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................. 58 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................... 58 3.3. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm ................................................................. 58 3.4. Tổ chức thực nghiệm .................................................................................. 58 3.5. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 60 3.6. Kết quả thực nghiệm................................................................................... 62 3.6.1. Đánh giá định lượng ................................................................................ 66 3.6.2. Đánh giá định tính ................................................................................... 70 3.7. Những kết luận rút ra từ thực nghiệm ........................................................ 71 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 73 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ............................................................................. 74 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .............................................................................................................. 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 77 PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Nội dung chương trình môn Tự nhiên và Xã hội .............................. 12 Bảng 1.2: Mức độ sử dụng các phần mềm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ............................................................................................... 22 Bảng 1.3: Đánh giá hiệu quả ứng dụng phần mềm Vyond để thiết kế tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội ................................ 23 Bảng 2.1: Nội dung và yêu cầu cần đạt của chủ đề “Trường học” trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 ................................................................. 28 Bảng 3.1: Kế hoạch thực nghiệm ...................................................................... 61 Bảng 3.2: Bảng tiêu chí đánh giá xếp loại học sinh trước thực nghiệm ........... 64 Bảng 3.3: Bảng tiêu chí đánh giá xếp loại học sinh sau thực nghiệm............... 65 Bảng 3.4: Kết quả bài kiểm tra trước khi thực nghiệm ..................................... 66 Bảng 3.5: Kết quả bài kiểm tra sau khi thực nghiệm ........................................ 67 Bảng 3.6: Thái độ của học sinh sau thực nghiệm đối với tình huống học tập thiết kế bằng phần mềm Vyond ....................................................... 72 vi
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Hình ảnh giao diện của phần mềm Vyond ........................................ 16 Hình 1.2: Biểu đồ mức độ sử dụng các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội ................................................................................ 21 Hình 1.3: Biểu đồ mức độ xây dựng và sử dụng tình huống dạy học trong các chủ đề của môn Tự nhiên và Xã hội.......................................... 21 Hình 1.4: Biểu đồ mức độ sử dụng các phần mềm trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ................................................................................ 22 Hình 1.5: Biểu đồ hiệu quả của việc ứng dụng phần mềm Vyond để thiết kế tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội ......................... 24 Hình 2.1: Hình ảnh các bạn nhỏ đang rủ nhau chơi các trò chơi ...................... 29 Hình 2.2: Biểu tượng “MAKE A VIDEO” ....................................................... 32 Hình 2.3: Các mẫu video trong phần mềm Vyond ............................................ 33 Hình 2.4: Cách lựa chọn các bối cảnh ............................................................... 33 Hình 2.5: Biểu tượng “Props” ........................................................................... 34 Hình 2.6: Biểu tượng “Character” ..................................................................... 35 Hình 2.7: Các nhóm nhân vật có sẵn trong phần mềm Vyond .......................... 35 Hình 2.8: Biểu tượng “actions” ......................................................................... 36 Hình 2.9: Các nhóm “hành động” hiện ra sau khi chọn “actions” .................... 37 Hình 2.10: Biểu tượng “Expression” ................................................................. 37 Hình 2.11: Biểu tượng “Dialog” ........................................................................ 38 Hình 3.1: Biểu đồ biểu thị kết quả bài kiểm tra trước và sau khi thực nghiệm ...... 69 vii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Đất nước ta đang phát triển đổi mới từng ngày trên mọi lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội … để hội nhập với xu thế phát triển của thời đại, Đảng đã đề ra mục tiêu của nền giáo dục nước nhà: Đổi mới căn bản và toàn diện theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế (Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa X). Thực hiện chủ trương đúng đắn đó Bộ giáo dục và đào tạo đã và đang phát triển đổi mới đồng bộ giáo dục và đào tạo trong đó có đổi mới chương trình giáo dục các cấp nói chung và chương trình tiểu học nói riêng. Môn Tự nhiên và xã hội là một môn học rất quan trọng. Nó là một môn học gần gũi với các em học sinh. Học xong môn này học sinh sẽ có những kiến thức cơ bản về con người và sức khỏe, các hiện tượng trong tự nhiên và xã hội, bước đầu biết tự chăm sóc bản thân và cộng đồng, có ý thức giữ gìn vệ sinh, yêu thiên nhiên, gia đình và dòng họ. Đặc biệt, đây cũng là môn học tạo cho học sinh nhiều tình huống có vấn đề yêu cầu các em cần chủ động, tích cực để tìm ra hướng giải quyết các vấn đề đó. Muốn học sinh học tốt môn Tự nhiên và xã hội, giải quyết tốt các tình huống trong môn học và biết ứng dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống, trước hết giáo viên phải trang bị cho bản thân vốn kiến thức khoa học thật tốt, không ngừng tìm hiểu, cập nhật những tin tức, thông tin hàng ngày. Đặc biệt giáo viên còn cần phải tìm kiếm và tạo ra các tình huống dựa theo từng bài học để phục vụ cho quá trình học tập, đáp ứng được nhu cầu học đi đôi với hành, các em không những được học các kiến thức khoa học mà còn được học những kĩ năng giao tiếp và kĩ năng sống cần thiết. Có như vậy tiết học mới tránh được sự nhàm chán, uể oải… tạo được hứng thú học tập cho người học. Ngoài việc hòa mình cùng chơi cùng trò chuyện với học sinh, người giáo viên cần khéo léo tạo sức thu hút lâu dài, bền bỉ với các em trong học tập bằng 1
những tình huống hấp dẫn, kích thích hứng thú và ham muốn khám phá những điều mới lạ ở các em. Với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin cụ thể là phần mềm Vyond những tình huống học tập sẽ được thiết kế phù hợp với lứa tuổi. Những hình ảnh ngộ nghĩnh, đáng yêu. Màu sắc tươi sáng, câu thoại ngắn gọn... sẽ giúp các em nắm bắt kiến thức một cách chủ động từ đó những gì các em đã học sẽ đi sâu vào trong trí nhớ một cách tự nhiên nhất. Ở lứa tuổi tiểu học, đặc biệt là lứa tuổi đầu cấp các kĩ năng sống, kĩ năng giải quyết vấn đề và các tình huống có vấn đề của học sinh còn hạn chế, vì vậy việc đưa các tình huống lồng ghép vào các tiết được coi là cần thiết để giáo dục các em những kĩ năng sống cơ bản như: kĩ năng làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, tự bảo vệ bản thân khi gặp nguy hiểm, kĩ năng tìm kiếm sự giúp đỡ, kĩ năng tự chăm sóc bản thân... từ đó hình thành cho trẻ tính tự giác, khả năng chủ động ứng phó với những tình huống trong cuộc sống. Chính vì những lí do trên tôi đã lựa chọn đề tài: “Thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu về việc thiết kế các tình huống học tập trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn học này ở lớp 1 nói riêng và ở tiểu học nói chung. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu + Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc thiết kế các tình huống học tập trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond. + Nghiên cứu, tiến hành điều tra thực tiễn để tìm hiểu vấn đề thực trạng sử dụng các tình huống học tập trong dạy môn học Tự nhiên và Xã hội lớp 1. + Nghiên cứu đặc điểm môn học, đặc điểm tâm lí học sinh tiểu học và cấu trúc môn học để xây dựng quy trình, phân loại và thết kế các tình huống học tập bằng phần mềm Vyond. + Tiến hành thực nghiệm sư phạm ban đầu để tìm hiểu sự phù hợp của các tình huống học tập đã được thiết kế trong thực tế ở trường tiểu học. 2
4. Đối tƣợng, khách thể nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình thiết kế các tình huống học tập trong dạy học Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond. 5. Phạm vi nghiên cứu + Nội dung: Nghiên cứu về việc thiết kế các tình huống học tập trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond. + Địa bàn nghiên cứu: Tiến hành điều tra thực trạng và thực nghiệm sư phạm tại một số trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên: tiểu học Cao Ngạn, tiểu học Hoàng Văn Thụ, tiểu học Đội Cấn, Tiểu học Núi Voi, tiểu học Nguyễn Huệ. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Thu thập tài liệu, thông tin về phần mềm Vyond và tình huống học tập ở tiểu học nói chung và trong môn Tự nhiên và Xã hội nói riêng để làm cơ sở ban đầu cho quá trình nghiên cứu. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát sư phạm: Tiến hành quan sát và ghi chép trong quá trình dự giờ của các giáo viên giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội nhằm thu thập những thông tin liên quan đến tình huống học tập trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội. Phương pháp điều tra, phỏng vấn đối với giáo viên và học sinh về thực trạng sử dụng các tình huống học tập được thiết kế bằng phần mềm Công nghệ thông tin nhằm có những điều chỉnh phù hợp đối với đề tài trước khi tiến hành thực nghiệm. Thực nghiệm sư phạm: Đưa các tình huống đã được thiết kế vào các tiết học cụ thể nhằm đánh giá hiệu quả của quá trình nghiên cứu. 3
6.3. Nhóm phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục Sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2010 xử lí số liệu thu được từ điều tra bằng phiếu và thực nghiệm sư phạm để tính giá trị phần trăm, giá trị trung bình, từ đó rút ra những nhận định cần thiết. 7. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất được việc thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học. 8. Cấu trúc đề tài Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, cấu trúc đề tài gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond. Chương 2: Thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 4
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ CÁC TÌNH HUỐNG DẠY HỌC TRONG TRONG MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 1 SỬ DỤNG PHẦN MỀM VYOND 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Một số nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở tiểu học trên thế giới Sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học là một việc làm phổ biến tại các trường tiểu học trên thế giới bao gồm cả những quốc gia phát triển và kém phát triển. Có thể khẳng định rằng, ngày nay bất kì quốc gia nào cũng dành ưu tiên hàng đầu cho phát triển giáo dục. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở bậc tiểu học đã xuất hiện từ rất lâu và dần trở nên phổ biến từ nửa cuối thế kỉ XX, với bước đầu là việc giáo viên sử dụng máy tính và mạng lưới internet để tìm kiếm thông tin phục vụ cho quá trình giảng dạy. Dần dần, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của mọi mặt trong đời sống xã hội, việc ứng dụng công nghệ thông tin ở bậc tiểu học được đẩy lên một giai đoạn cao hơn, giáo viên trở thành chủ thể cùng với bộ óc sáng tạo của bản thân đã từng bước khai thác những tiện ích mà công nghệ thông tin mang lại để phục vụ vào quá trình giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng dạy học cũng như giúp người học dễ dàng tiếp thu tri thức. Theo nghiên cứu của Won Sug Shin tại Hàn Quốc - một trong những quốc gia phát triển hàng đầu châu Á, tỉ lệ giáo viên nói chung và giáo viên bậc tiểu học nói riêng sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy là rất lớn, bởi hầu hết giáo viên đều nhận thấy những lợi ích mà công nghệ thông tin đem lại cho người dạy cũng như cho nền giáo dục của đất nước này. Nghiên cứu còn cho thấy công nghệ thông tin là một trong các yếu tố quan trọng quyết định đến chất lượng giáo dục ở Hàn Quốc. [23] 5
Tại Australia, Albert Sangrà và Mercedes González-Sanmamed đã áp dụng phương pháp nghiên cứu nhiều trường hợp để phân tích về việc tích hợp sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông tại các trường học đồng thời kiểm tra nhận thức của giáo viên về việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Với việc so sánh 4 trường học khác nhau, nghiên cứu này đã khẳng định những ngôi trường có sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy sẽ có chất lượng giáo dục tốt hơn. Albert Sangrà và Mercedes González-Sanmamed cho rằng một trường học không chỉ phải hiện đại hóa các công cụ công nghệ mà còn phải thay đổi các mô hình giảng dạy: vai trò của giáo viên, các vấn đề liên quan đến tổ chức lớp học, quá trình dạy và học cùng các cơ chế tương tác. [22] Tại Singapore, đất nước có nền giáo dục hàng đầu khu vực Đông Nam Á cũng có rất nhiều những nghiên cứu về việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Tiêu biểu như nghiên cứu của nhóm tác giả: Ng Wee Leng, Beng Chong Teo, Joseph BW Yeo, Weng Kin Ho và Kok Ming Teo về việc sử dụng công nghệ trong giáo dục toán học. Nghiên cứu này thảo luận về việc sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong giáo dục toán học từ cấp tiểu học đến đại học. Trọng tâm là đi sâu nghiên cứu về tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy và học môn toán. Cụ thể các tác giả đã tìm hiểu và chỉ ra những tác động tích cực mà bốn công cụ công nghệ thông tin chính là: công nghệ cầm tay; phần mềm hình học động; công cụ điện toán; lập trình và học tập điện tử đã mang lại trong việc dạy học môn toán tại quốc gia này. [21] Gần đây, việc nghiên cứu để ứng dụng các phần mềm giáo dục vào trong quá trình dạy học dần được quan tâm nhiều hơn. Nhiều phần mềm ra đời có khả năng cung cấp cho người dạy những tiện ích để đáp ứng được nhu cầu dạy và học tại các trường. Có thể kể tới nghiên cứu của David Squires và Anne McDougall (1994) về việc lựa chọn và ứng dụng các phần mềm trong dạy học. David Squires và Anne McDougall đã chỉ rõ quan điểm về phần mềm giáo dục, sự đa dạng của các phần mềm giáo dục trên thế giới, vai trò của máy tính và 6
phần mềm giáo dục tại các trường học, đồng thời đưa ra một số tiêu chí để lựa chọn các phần mềm giáo dục trong quá trình dạy học. Vào năm 2007, Adam Catherine cùng các cộng sự của mình đã đi sâu nghiên cứu về vai trò của phần mềm Powerpoint đối với việc dạy học. Theo nghiên cứu này phần mềm Powerpoint được coi là công cụ trợ giúp giáo viên trong quá trình giảng dạy. Phần mềm này giúp cho ngôn ngữ, hình ảnh vượt ra khỏi những khuôn khổ cơ bản, giúp người học có nhiều hứng thú và người dạy có cơ hội thể hiện sự sáng tạo của bản thân. [15] [24] Ngày nay, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học đã và đang “phủ sóng” trên toàn thế giới. Cách thức và hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ thông tin ở mỗi quốc gia là hoàn toàn khác nhau nhưng nhìn chung không một quốc gia nào phủ nhận những tác động tích cực mà công nghệ thông tin mang lại cho ngành giáo dục. Những nghiên cứu của lớp người đi trước đã và đang là nền tảng, là cơ hội để những lớp người đi sau tiếp tục đi sâu tìm hiểu và phát huy những mặt tích cực của công nghệ thông tin trong dạy học. Công nghệ thông tin đang là cầu nối vững chắc giữa nền giáo dục của các quốc gia trên thế giới từ đó trở thành đòn bẩy, công cụ hữu ích trong việc thúc đẩy sự phát triển của nền giáo dục toàn cầu. 1.1.2. Một số nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học tiểu học ở Việt Nam Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học các cấp nói chung và dạy học ở bậc tiểu học nói riêng tại Việt Nam không phải là vấn đề mới, tuy nhiên không một ai có thể phủ nhận tầm quan trọng của nó đối với nền giáo dục nước nhà. Chính vì vậy, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học luôn nhận được sự quan tâm từ phía các nhà giáo dục, đặc biệt trong thời đại công nghệ 4.0 hiện nay nó lại càng nhận được sự quan tâm đặc biệt. Để thực hiện chủ trương đổi mới về phương pháp, hình thức tổ chức dạy học; Nâng cao chất lượng giáo dục; Tạo điều kiện để người học chủ động, tích 7
cực, sáng tạo trong quá trình lĩnh hội tri thức… Tại các trường tiểu học trên cả nước luôn khuyến khích và đề cao việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình giảng dạy. Trong những năm gần đây, ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học là một trong những vấn đề được nhiều tác giả nghiên cứu có thể kể đến như đề tài: “Ứng dụng công nghệ thông tin trong đổi mới phương pháp giảng dạy hiện nay” của ThS. Bùi Tá Toàn - Trường Đại học Phạm Văn Đồng. Nội dung chính của đề tài này là đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, lấy người học làm trung tâm, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện cho người học khả năng tư duy sáng tạo, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học. Bài viết nêu rõ cơ sở, cách thức và phương pháp ứng dụng công nghệ thông tin trong việc đổi mới giảng dạy theo hướng tích cực. Khi nói về những thuận lợi và khó khăn trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học các môn học ở tiểu học chúng ta có đề tài nghiên cứu: “Tác dụng của ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở bậc tiểu học” của tác giả Nguyễn Khả Thanh. Ngoài ra đề tài này còn chỉ rõ những hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ thông tin đem lại trong dạy học. Đề tài: “Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở tiểu học” của tác giả Pham Văn Quang đã chỉ ra những mặt thuận lợi và khó khăn của việc ứng dụng công nghệ thông tin và những điều cần cân nhắc khi chọn phương tiện ứng dụng công nghệ thông tin - trình chiếu PowerPoint trong giảng dạy. Đề tài: “Thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin trong trường tiểu học hiện nay” của tác giả Nông Văn Sinh đã cho thấy thực trạng của việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở các trường tiểu học trên một số địa bàn. Đồng thời nêu ra biện pháp ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin vào dạy học các môn học ở trường tiểu học. Đề tài: “Một số ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy môn Khoa học” của tác giả Nguyễn Thị Bảo San đã nghiên cứu về việc ứng dụng 8
công nghệ thông tin trong việc soạn giáo án và đổi mới phương pháp dạy học môn Khoa học nhằm nâng cao khả năng nhận thức cho học sinh. Gần đây, nhóm tác giả Quỳnh Lê và Thao Lê đã đưa ra những đánh giá của mình về một số phần mềm giáo dục, từ đó khẳng định vai trò của phần mềm giáo dục đối với nền giáo dục nói chung cũng như việc dạy học nói riêng. [20] Nhìn chung các đề tài, công trình nghiên cứu trên đã đi sâu vào nghiên cứu nhiều khía cạnh khác nhau trong việc dạy học như phân tích nội dung chương trình để đề xuất và xây dựng quy trình dạy học theo phương pháp giải quyết vấn đề, sử dụng các kĩ thuật dạy học theo hướng giúp học sinh chủ động phát hiện, lĩnh hội kiến thức, ứng dụng công nghệ thông tin vào trong dạy học các môn học khác nhau như Toán, Mĩ thuật, Đạo đức ở trường tiểu học. Tuy nhiên, việc ứng dụng công nghệ thông tin chưa đi sâu, khai thác đến các phần mềm có tính sáng tạo và chuyên nghiệp mang lại hiệu quả cao như phần mềm làm video, đặc biệt là phần mềm chuyên nghiệp như phần mềm Vyond… Do vậy, việc xây dựng và đưa ra quy trình hợp lí để thiết kế một số tình huống dạy học có ứng dụng công nghệ thông tin là rất thiết thực. Đây là một trong những lí do chúng tôi chọn đề tài: “Thiết kế các tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1 sử dụng phần mềm Vyond” làm đề tài nghiên cứu. 1.2. Tình huống dạy học trong môn Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học 1.2.1. Tình huống Có nhiều định nghĩa khác nhau về tình huống. Theo Từ điển Tiếng Việt: “Tình huống là toàn thể những sự việc xảy ra tại một địa điểm, trong một thời gian cụ thể, buộc người ta phải suy nghĩ, hành động, đối phó, tìm cách giải quyết” [12]. Ở góc độ Tâm lý học, tình huống là hệ thống các sự kiện bên ngoài có quan hệ với chủ thể, có tác dụng thúc đẩy chủ thể đó. Trong quan hệ không gian, tình huống xảy ra bên ngoài nhận thức của chủ thể. Trong quan hệ thời gian, tình huống xảy ra trước so với hành động của chủ thể. Trong quan hệ 9
chức năng, tình huống là sự độc lập của các sự kiện đối với chủ thể ở thời điểm mà người đó thực hiện hành động. [6] Tình huống cũng có thể được hiểu là sự mô tả hay trình bày một trường hợp có thật trong thực tế hoặc mô phỏng nhằm đưa ra một vấn đề chưa được giải quyết, qua đó đòi hỏi người đọc, người nghe phải giải quyết vấn đề. Như vậy, có rất nhiều quan niệm khác nhau về tình huống, trong đề tài này, chúng tôi hiểu tình huống theo khía cạnh là sự mô tả hành động, sự vật, sự việc, tình tiết xảy ra trong một thời điểm, thời gian cụ thể đòi hỏi chủ thể và đối tượng tiếp nhận phải hiểu và tìm cách giải quyết vấn đề được nêu ra. 1.2.2. Tình huống dạy học Theo Boehrer, J. (1995), trong dạy học thì: “Tình huống là một câu chuyện, có cốt chuyện và nhân vật, liên hệ đến một hoàn cảnh cụ thể, từ góc độ cá nhân hay nhóm, và thường là hành động chưa hoàn chỉnh. Đó là một câu chuyện cụ thể và chi tiết, chuyển nét sống động và phức tạp của đời thực vào lớp học” [17]. Tình huống được đưa vào giảng dạy thường ở dưới dạng những bài tập nghiên cứu. Đặc điểm nổi bật của loại hình bài tập này là “xoay quanh những sự kiện có thật hay gần gũi với thực tế trong đó chứa đựng những vấn đề và mâu thuẫn cần được giải quyết”. Một bài tập nghiên cứu tình huống tốt, theo như Boehrer và Linsky cần phải trình bày được những vấn đề có tính kích thích và tạo được sự thấu cảm với nhân vật chính. Có học giả thậm chí đã minh hoạ điều này bằng một hình ảnh sinh động như sau: “Cũng giống như mồi cho cá, một tình huống tốt cần phải có một “lưỡi câu” để giúp cho những người tham gia cảm thấy thực sự thích thú với “con mồi”. Muốn vậy thì về mặt nội dung, tình huống không những phải chứa đựng vấn đề mà còn phải tạo điều kiện dẫn dắt người học tìm hiểu sâu qua nhiều tầng, lớp của vấn đề”. Trong dạy học, tình huống không phải là những trường hợp bất kỳ trong thực tế mà là những tình huống có vấn đề đã được điều chỉnh, nghiên cứu kỹ 10
lưỡng mang tính điển hình để phục vụ tốt cho mục đích và mục tiêu giáo dục, tức là giúp cho người học có thể hiểu và vận dụng tri thức cũng như rèn luyện được các kỹ năng và kỹ xảo. Tình huống dạy học nhằm mục đích kích thích người học phân tích, bình luận, đánh giá, suy xét và trình bày ý tưởng của mình để qua đó, từng bước chiếm lĩnh tri thức hay vận dụng những kiến thức đã học vào những trường hợp thực tế. Tình huống dạy học yêu cầu người học phải nhập vai và ra quyết định cụ thể. Như vậy, có thể hiểu tình huống dạy học là một dạng bài tập chứa đựng nội dung giáo dục có thể gần gũi hoặc có thật trong thực tế cuộc sống, đã được điều chỉnh và nghiên cứu kĩ lưỡng để đưa vào nội dung bài học, nhằm tạo điều kiện dẫn dắt người học tìm hiểu sâu, vận dụng tri thức, hiểu biết để giải quyết chúng. Từ đó học sinh có thể từng bước tiếp cận, chiếm lĩnh tri thức và rèn luyện được kĩ năng, kĩ xảo, hình thành các kĩ năng sống cơ bản. 1.3. Khái quát môn Tự nhiên và Xã hội ở Tiểu học 1.3.1. Mục tiêu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội góp phần hình thành, phát triển ở học sinh tình yêu con người, thiên nhiên; đức tính chăm chỉ; ý thức bảo vệ sức khỏe của bản thân, gia đình, cộng đồng; ý thức tiết kiệm, giữa gìn, bảo vệ tài sản; tinh thần trách nhiệm với môi trường sống; các năng lực chung và năng lực khoa học.[2] Cũng giống các môn học khác, môn Tự nhiên và Xã hội góp phần hình thành ở học sinh các phẩm chất: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm và những năng lực chung: năng lực tự chủ và tự học; năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Ngoài ra môn học còn tập trung hình thành cho các em những năng lực khoa học, bao gồm các thành phần: nhận thức khoa học, tìm hiểu môi trường tự nhiên và xã hội xung quanh, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học. [2] 11