Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu đề xuất nội dung cơ bản trong quy hoạch rừng thuộc Ban quản lý rừng phòng hộ Thanh Chương tỉnh Nghệ An theo tiêu chuẩn quản lý rừng bền vững

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm 3 mục tiêu: Phân tích, đánh giá các yếu tố tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng hưởng đến hoạt động quản lý, sản xuất kinh doanh của BQL; đánh giá tình hình thực hiện các tiêu chuẩn QLRBV tại BQL; đề xuất nội dung cơ bản xây dựng phương án quy hoạch rừng và các giải pháp thực hiện theo các tiêu chuẩn quản lý rừng bền vững cho BQL trong 10 năm (2008 - 2017).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu đề xuất nội dung cơ bản trong quy hoạch rừng thuộc Ban quản lý rừng phòng hộ Thanh Chương tỉnh Nghệ An theo tiêu chuẩn quản lý rừng bền vững

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt trêng ®¹i häc l©m nghiÖp T¨ng V¨n T©n nghiªn cøu ®Ò xuÊt néi dung c¬ b¶n trong quy ho¹ch rõng thuéc ban qu¶n lý rõng phßng hé Thanh ch¬ng - tØnh nghÖ an theo tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y 2007
bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ------------------------------------------- T¨ng V¨n T©n nghiªn cøu ®Ò xuÊt néi dung c¬ b¶n trong quy ho¹ch rõng thuéc ban qu¶n lý rõng phßng hé Thanh ch¬ng - tØnh nghÖ an theo tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn: TS. NguyÔn ThÞ B¶o L©m Hµ T©y 2007
1 §Æt vÊn ®Ò Rõng ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng con ngêi và s¶n xuÊt x· héi, rõng b¶o vÖ m«i trêng, ®iÒu hoµ khÝ hËu, b¶o vÖ nguån níc, b¶o vÖ ®Êt chèng xãi mßn röa tr«i, ng¨n chÆn sa m¹c ho¸..., lµ ®èi tîng ®Ó con ngêi lîi dông phôc vô cuéc sèng, g¾n liÒn víi ®êi sèng cña mét bé phËn nh©n d©n, cã gi¸ trÞ to lín ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. V× vËy sö dông hîp lý vµ tiÕt kiÖm tµi nguyªn rõng, ®i ®«i víi c«ng t¸c b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng lu«n lµ néi dung quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c ®Þa ph¬ng vµ cña ®Êt níc. Trong nhiÒu thËp kû qua, con ngêi sö dông tµi nguyªn nµy cßn cha hîp lý ®· lµm cho tµi nguyªn rõng ngµy cµng gi¶m sót nghiªm träng vÒ c¶ sè lîng vµ chÊt lîng, g©y ra nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng. Nguyªn nh©n mÊt rõng chñ yÕu do c«ng t¸c qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng cha hîp lý, s¶n xuÊt l©m nghiÖp mang tÝnh truyÒn thèng, nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung bao cÊp... ViÖc quy ho¹ch, lËp kÕ ho¹ch, x¸c ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng thêng dùa trªn hiÖn tr¹ng sö dông vµ chøc n¨ng cña tµi nguyªn rõng. LÊy môc tiªu sö dông lµm ®èi tîng ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng, Ýt xem xÐt ®Õn tiÒm n¨ng vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña tµi nguyªn rõng ®èi víi nhu cÇu kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng. Cha ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi viÖc qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng mét c¸ch bÒn v÷ng. H¬n 10 n¨m trë l¹i ®©y, ngµnh l©m nghiÖp níc ta ®· cã ®Þnh híng trong viÖc sö dông tæng hîp tµi nguyªn rõng, qu¶n lý rõng bÒn v÷ng vµ khai th¸c hîp lý tµi nguyªn rõng b»ng c¸c gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch, tæ chøc qu¶n lý, x· héi ho¸ nghÒ rõng... song c¸c tiªu chÝ QLRBV chñ yÕu míi chØ dõng l¹i ë møc ®Þnh tÝnh.
2 Víi nh÷ng thùc tr¹ng trªn th× yªu cÇu vÒ qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng mét c¸ch bÒn v÷ng, hiÖu qu¶, ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng hiÖn nay, ®îc céng ®ång quèc tÕ còng nh nhiÒu quèc gia cïng quan t©m thiÕt lËp mét hÖ thèng tiªu chÝ vÒ QLRBV, nh»m ph¸t huy t¸c dông nhiÒu mÆt cña rõng ®èi víi con ngêi vµ x· héi mét c¸ch l©u dµi vµ liªn tôc. Ban qu¶n lý rõng phßng hé Thanh Ch¬ng ®ãng trªn ®Þa bµn thuéc huyÖn miÒn nói Thanh Ch¬ng, tØnh NghÖ An, tiÒn th©n lµ L©m trêng Thanh Ch¬ng ®îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng h¬n 45 n¨m; nhiÖm vô chñ yÕu cña L©m trêng (cò) lµ b¶o vÖ, khai th¸c, chÕ biÕn l©m s¶n, x©y dùng vµ ph¸t triÓn vèn rõng, ngoµi ra L©m trêng cßn thùc hiÖn mét sè c¸c dÞch vô kh¸c ®Ó n©ng cao ®êi sèng cho c¸n bé c«ng nh©n viªn. Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 200/2004/N§-CP cña ChÝnh phñ vÒ viÖc s¾p xÕp, ®æi míi vµ ph¸t triÓn L©m trêng quèc doanh, n¨m 2006 L©m trêng ®· chuyÓn ®æi thµnh BQL rõng phßng hé, chøc n¨ng nhiÖm vô vµ tµi nguyªn rõng cña BQL rõng phßng hé Thanh Ch¬ng cã nhiÒu thay ®æi do ®ã ho¹t ®éng qu¶n lý rõng, s¶n xuÊt kinh doanh cã nh÷ng biÕn ®éng vµ thay ®æi ®¸ng kÓ, mÆt kh¸c t×nh h×nh sö dông ®Êt cña ®¬n vÞ cßn cha hîp lý. Tõ ®ã c«ng t¸c qu¶n lý rõng, trång, khoanh nu«i, b¶o vÖ, khai th¸c rõng, giao kho¸n ®Êt l©m nghiÖp ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò ®ßi hái cÇn ph¶i cã nh÷ng ph¬ng ¸n, kÕ ho¹ch phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ hiÖn nay cña ®¬n vÞ. §Ó gãp phÇn vµo sù nghiÖp b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng theo xu híng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ®¸p øng víi yªu cÇu thùc tiÔn trong qu¶n lý rõng vµ trong s¶n xuÊt kinh doanh, t¸c gi¶ thùc hiÖn ®Ò tµi "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt néi dung c¬ b¶n trong quy ho¹ch rõng thuéc Ban qu¶n lý rõng phßng hé Thanh Ch¬ng tØnh NghÖ An theo tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng".
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Quy ho¹ch l©m nghiÖp: 1.1.1. Quy ho¹ch l©m nghiÖp trªn thÕ giíi: Sù ph¸t sinh cña quy ho¹ch l©m nghiÖp g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa. Do c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh nªn yªu cÇu vÒ gç ngµy cµng t¨ng, s¶n xuÊt gç ®· t¸ch khái nÒn kinh tÕ ®Þa ph¬ng cña phong kiÕn vµ bíc vµo thêi ®¹i kinh tÕ hµng hãa t b¶n chñ nghÜa. Thùc tÕ s¶n xuÊt l©m nghiÖp ®· kh«ng cßn bã hÑp trong viÖc s¶n xuÊt gç ®¬n thuÇn mµ cÇn ph¶i cã ngay nh÷ng lý luËn vµ biÖn ph¸p nh»m ®¶m b¶o thu ho¹ch lîi dông l©u dµi cho c¸c chñ rõng. V× thÕ c«ng t¸c quy ho¹ch l©m nghiÖp ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, ®îc thÓ hiÖn ë c¶ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn. §Çu thÕ kû thø XVIII, ph¹m vi quy ho¹ch l©m nghiÖp míi chØ gi¶i quyÕt viÖc "khoanh khu chÆt lu©n chuyÓn" hay ph¬ng ph¸p "ph©n phèi", cã nghÜa lµ ®em tr÷ lîng hoÆc diÖn tÝch tµi nguyªn rõng chia ®Òu cho tõng n¨m cña chu kú khai th¸c vµ tiÕn hµnh khoanh khu chÆt lu©n chuyÓn theo tr÷ lîng hoÆc diÖn tÝch ®Ó ®¶m b¶o thu ho¹ch l©u dµi vµ liªn tôc. Ph¬ng thøc nµy thÝch hîp víi c©y l¸ réng kinh doanh rõng chåi, chu kú khai th¸c ng¾n. Sau c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë thÕ kû 19, ph¬ng thøc kinh doanh rõng chåi phôc vô cho chÊt ®èt ngµy ®· ®îc thay thÕ b»ng ph¬ng thøc kinh doanh lîi dông rõng h¹t chuyªn s¶n xuÊt hµng ho¸ c©y l¸ kim. Ngêi ta thÊy nh vËy lu©n kú qu¸ dµi, khã cã thÓ thùc hiÖn ®îc ph¬ng ph¸p "ph©n phèi", do ®ã xuÊt hiÖn ph¬ng ph¸p "chia ®Òu" cña Hartig[27]. Theo ph¬ng ph¸p nµy, chia chu kú khai th¸c thµnh nhiÒu thêi kú lîi dông vµ trªn c¬ së ®ã khèng chÕ lîng chÆt hµng n¨m. Sau ®ã ph¬ng ph¸p "b×nh qu©n thu ho¹ch" ra ®êi, quan ®iÓm ph¬ng ph¸p nµy lµ gi÷ ®Òu thu ho¹ch trong chu kú khai th¸c hiÖn t¹i, ®ång thêi ®¶m b¶o ®îc tÝnh liªn tôc trong chu kú sau. Trªn c¬ së ®ã yªu cÇu vÒ mÆt thêi gian, cã tr×nh tù nhÊt ®Þnh tõ tuæi non ®Õn tuæi giµ trong ph¹m vi lu©n kú khai th¸c; vÒ mÆt kh«ng gian cÇn cã sù s¾p ®Æt l©m phÇn tõ giµ ®Õn
4 non ngîc víi híng giã ®Ó ®¶m b¶o gieo h¹t tù nhiªn vµ tr¸nh giã ®æ, do ®ã xuÊt hiÖn kÕt cÊu "rõng tiªu chuÈn". DiÖn tÝch khai th¸c hµng n¨m Ýt hay nhiÒu th× dùa vµo møc chªnh lÖch gi÷a ph©n phèi cÊp tuæi thùc tÕ vµ ph©n phèi "tiªu chuÈn" mµ quyÕt ®Þnh, nh»m môc ®Ých khiÕn cho nh÷ng l©m phÇn kinh doanh ®¹t tíi sù ph©n phèi cÊp tuæi tiªu chuÈn. §Õn cuèi thÕ kû XIX, víi sù ph¸t triÓn m¹nh cña Chñ nghÜa t b¶n, lÊy môc tiªu lµ thu nhËp ®Ó quyÕt ®Þnh lu©n kú khai th¸c, tõ ®ã xuÊt hiÖn ph¬ng ph¸p "l©m phÇn kinh tÕ" cña Judeich, «ng cho r»ng nh÷ng l©m phÇn nµo ®¶m b¶o thu ho¹ch ®îc nhiÒu tiÒn nhÊt sÏ ®îc ®a vµo diÖn khai th¸c, sau ®ã dùa vµo cÊp tuæi mµ ®Þnh lîng khai th¸c hµng n¨m [27]. Hai ph¬ng ph¸p "b×nh qu©n thu ho¹ch" vµ "l©m phÇn kinh tÕ" chÝnh lµ tiÒn ®Ò cña hai ph¬ng ph¸p tæ chøc kinh doanh vµ tæ chøc rõng kh¸c nhau. Ph¬ng ph¸p “b×nh qu©n thu ho¹ch” vµ sau nµy lµ ph¬ng ph¸p “cÊp tuæi” chÞu ¶nh hëng cña “lý luËn tiªu chuÈn rõng”, cã nghÜa lµ ph¶i cã kÕt cÊu tiªu chuÈn vÒ tuæi còng nh vÒ diÖn tÝch vµ tr÷ lîng, vÞ trÝ vµ ®a c¸c cÊp tuæi cao vµo diÖn tÝch khai th¸c. Cßn ph¬ng ph¸p “l©m phÇn kinh tÕ” vµ hiÖn nay lµ ph¬ng ph¸p “l©m phÇn” kh«ng c¨n cø vµo tuæi rõng mµ dùa vµo ®Æc ®iÓm cô thÓ cña mçi l©m phÇn tiÕn hµnh ph©n tÝch x¸c ®Þnh s¶n lîng vµ biÖn ph¸p kinh doanh, ph¬ng thøc ®iÒu chÕ rõng. Còng tõ ph¬ng ph¸p nµy cßn ph¸t triÓn thµnh “ph¬ng ph¸p kinh doanh l«” vµ “ph¬ng ph¸p kiÓm tra”. Quy ho¹ch l©m nghiÖp vµ ®iÒu chÕ rõng h×nh thµnh m«n häc ®Çu tiªn ë níc §øc, ¸o vµ m·i ®Õn thÕ kû 18 míi h×nh thµnh m«n häc hoµn chØnh ®éc lËp. Thêi kú ®Çu m«n häc quy ho¹ch l©m nghiÖp lÊy viÖc x¸c ®Þnh s¶n lîng rõng lµm nhiÖm vô duy nhÊt nªn gäi lµ m«n häc "tÝnh thu ho¹ch rõng". Sau ®ã néi dung quy ho¹ch l©m nghiÖp chuyÓn sang bµn vÒ viÖc lîi dông bÒn v÷ng nªn m«n häc ®æi tªn thµnh m«n "quy íc thu ho¹ch rõng". Sau nµy néi dung m«n häc chuyÓn sang nghiªn cøu vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ tæ chøc kinh doanh rõng, tæ chøc rõng víi sù chi phèi vÒ gi¸ c¶, lîi nhuËn vµ m«n häc cã tªn lµ "quy íc kinh doanh rõng".
5 HiÖn nay tuú theo môc ®Ých, nhiÖm vô cña quy ho¹ch l©m nghiÖp ph¶i ®¶m b¶o trong tõng níc mµ m«n häc cã tªn gäi vµ néi dung kh¸c nhau, ë c¸c níc thuéc Liªn X« cò cã tªn lµ "quy ho¹ch rõng", c¸c níc cã tr×nh ®é kinh doanh cao vµ c«ng t¸c quy ho¹ch yªu cÇu tû mû h¬n (§øc, ¸o, Thuþ §iÓn...) m«n häc cã tªn lµ "thiÕt kÕ rõng", c¸c níc Anh, Mü, Canada... gäi tªn m«n häc lµ "qu¶n lý rõng". 1.1.2. Quy ho¹ch l©m nghiÖp ë ViÖt Nam : Do viÖc qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng cha bÒn v÷ng vµ nhu cÇu rÊt lín vÒ khai hoang ®Êt rõng, khai th¸c l©m s¶n cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, nªn diÖn tÝch vµ chÊt lîng rõng trong nhiÒu n¨m tríc ®©y ®· bÞ suy gi¶m liªn tôc, tõ n¨m 1943 ®Õn n¨m 1990 diÖn tÝch rõng suy gi¶m nhanh chãng tõ 14,3 triÖu ha víi ®é che phñ lµ 43% vµo n¨m 1943 xuèng cßn 9,18 triÖu ha, ®é che phñ rõng lµ 27,2% n¨m 1990[23] . Sù suy gi¶m vÒ tµi nguyªn rõng kh«ng chØ gi¶m vÒ tr÷ lîng gç mµ cßn kÐo theo sù suy gi¶m vÒ tÝnh ®a d¹ng sinh häc, kh¶ n¨ng b¶o vÖ m«i trêng vµ c¸c nguån lîi kh¸c cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. QHLN ë níc ta ®îc nghiªn cøu tõ thêi Ph¸p thuéc, ®Õn nay lùc lîng quy ho¹ch l©m nghiÖp ngµy cµng ®îc t¨ng cêng vµ më réng. ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch rõng kÕt hîp chÆt chÏ víi lùc lîng ®iÒu tra quy ho¹ch cña c¸c së l©m nghiÖp kh«ng ngõng c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, quy ho¹ch l©m nghiÖp cña c¸c níc cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn, tr×nh ®é tµi nguyªn rõng ë níc ta. Tuy nhiªn so víi sù ph¸t triÓn cña c¸c níc kh¸c th× quy ho¹ch l©m nghiÖp níc ta h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn muén h¬n nhiÒu. V× vËy nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ kinh tÕ - x· héi, kü thuËt vµ tµi nguyªn rõng lµm c¬ së cho c«ng t¸c quy ho¹ch l©m nghiÖp cha ®îc gi¶i quyÕt nªn c«ng t¸c nµy ë níc ta ®ang trong giai ®o¹n võa tiÕn hµnh võa nghiªn cøu ¸p dông. M«n häc quy ho¹ch l©m nghiÖp còng ®· ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y ë c¸c trêng ®¹i häc thuéc ngµnh L©m nghiÖp. Tríc n¨m 1975 bµi gi¶ng m«n häc nµy ë miÒn B¾c chñ yÕu dùa vµo gi¸o tr×nh quy ho¹ch rõng, ë miÒn Nam lµ
6 gi¸o tr×nh ®iÒu chÕ rõng cña níc ngoµi. Néi dung cña c¸c gi¸o tr×nh nµy chñ yÕu phôc vô cho viÖc tæ chøc kinh doanh rõng vµ tæ chøc rõng ®ång tuæi, Ýt loµi c©y cha phï hîp víi ®iÒu kiÖn tµi nguyªn rõng níc ta. §ång thêi míi chØ dõng l¹i ë tæ chøc kinh doanh rõng mµ cha gi¶i quyÕt s©u s¾c vÒ tæ chøc rõng. §Ó ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi trong thùc tiÔn s¶n xuÊt l©m nghiÖp, m«n quy ho¹ch l©m nghiÖp ®· ®îc ®æi míi ngµy cµng phï hîp h¬n. VÒ thùc tiÔn, quy ho¹ch l©m nghiÖp ¸p dông ë níc ta tõ thêi kú Ph¸p thuéc nh viÖc x©y dùng ph¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng chåi, rõng s¶n xuÊt. §Õn n¨m 1955 -1957 tiÕn hµnh s¬ th¸m m« t¶ ®Ó íc lîng tµi nguyªn rõng. N¨m 1958 - 1959 tiÕn hµnh thèng kª tr÷ lîng rõng miÒn B¾c. Tõ n¨m 1965 – 1990, c«ng t¸c quy ho¹ch l©m nghiÖp míi tiÕn hµnh s¬ th¸m, m« t¶ ®Ó íc lîng tµi nguyªn rõng vµ chØ dõng ë viÖc c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p quy ho¹ch ®Ó phï hîp víi tr×nh ®é vµ thùc tÕ tµi nguyªn rõng níc ta. Tõ n¨m 1990 ®Õn nay, c«ng t¸c quy ho¹ch l©m nghiÖp ®· thùc sù ®îc coi träng nh»m b¶o vÖ tµi nguyªn rõng hiÖn cã, ph¸t triÓn vèn rõng vµ ®a nghÒ rõng trë thµnh mét ngµnh kinh tÕ quan träng trong c¬ cÊu ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. Theo c¸c cÊp qu¶n lý, quy ho¹ch l©m nghiÖp ®îc chia thµnh c¸c cÊp sau: - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý l·nh thæ: ë níc ta, c¸c cÊp qu¶n lý l·nh thæ bao gåm c¸c ®¬n vÞ qu¶n lý hµnh chÝnh tõ toµn quèc tíi tØnh, huyÖn vµ x·. §Ó ph¸t triÓn mçi ®¬n vÞ ®Òu ph¶i x©y dùng ph¬ng ¸n quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, quy ho¹ch ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ quy ho¹ch d©n c, ph¸t triÓn x· héi. - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh: Bao gåm quy ho¹ch tæng c«ng ty l©m nghiÖp, c«ng ty l©m nghiÖp, l©m trêng, c¸c khu rõng phßng hé, b¶o tån… C¸c néi dung quy ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh lµ kh¸c nhau tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi ®¬n vÞ vµ thµnh phÇn kinh tÕ tham gia vµo s¶n xuÊt l©m nghiÖp. C¸c ®¬n vÞ qu¶n lý, s¶n xuÊt kinh doanh rõng nh c¸c l©m trêng, c«ng ty l©m nghiÖp, ban qu¶n lý rõng phßng hé, quy ho¹ch l©m nghiÖp lu«n gi÷ vai trß rÊt quan
7 träng, nã lµ kÕ ho¹ch, ph¬ng ¸n thùc hiÖn kinh doanh trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. C¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch cña Nhµ níc ®Ò cËp ®Õn quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp thÓ hiÖn qua: HiÕn ph¸p cña Níc céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1992 nªu "Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé ®Êt ®ai theo quy ho¹ch vµ ph¸p luËt, ®¶m b¶o sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶, Nhµ níc giao ®Êt cho c¸c tæ chøc, hé gia ®×nh vµ c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi". LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 quy ®Þnh râ 6 lo¹i ®Êt víi 5 quyÒn sö dông, tïy theo tõng lo¹i ®Êt vµ môc ®Ých sö dông mµ ®îc giao cho tæ chøc, c¸ nh©n qu¶n lý vµ sö dông. LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 quy ®Þnh râ 3 nhãm ®Êt víi 5 chñ thÓ ®îc giao vµ thuª ®Êt, tuú theo tõng lo¹i ®Êt vµ môc ®Ých sö dông mµ ®îc giao cho tæ chøc, c¸ nh©n qu¶n lý vµ sö dông. LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng n¨m 1991 ph©n ®Þnh râ 3 lo¹i rõng lµm c¬ së cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp. LuËt nµy ®îc söa ®æi n¨m 2004 ®· quy ®Þnh vÒ c«ng t¸c quy ho¹ch, kÕ ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng phï hîp vµ ®ång bé víi quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt, quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, chiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp. §Ó cô thÓ vµ chi tiÕt cho viÖc qu¶n lý rõng, Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh ban hµnh quy chÕ qu¶n lý rõng, t¹i quy chÕ qu¶n lý rõng ban hµnh theo quyÕt ®Þnh 186/2006/Q§-TTg quy ®Þnh râ vÒ viÖc tæ chøc qu¶n lý, b¶o vÖ, ph¸t triÓn vµ sö dông ba lo¹i rõng. LuËt ®Êt ®ai, luËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong quy ho¹ch vµ giao ®Êt n«ng - l©m nghiÖp ®· x¸c ®Þnh râ vai trß cña ®Þa ph¬ng trong quy ho¹ch vµ giao ®Êt giao rõng. N¨m 1999 thùc hiÖn tæng kiÓm kª rõng toµn quèc nh»m chuÈn bÞ cho thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ l©m nghiÖp nhiÒu ®Þa ph¬ng ®· lËp dù ¸n quy ho¹ch rõng cña ®Þa ph¬ng. KÓ tõ ®ã c«ng t¸c quy ho¹ch l©m nghiÖp ngµy cµng ®îc quan t©m. 1.2. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng: 1.2.1. Nh÷ng quan ®iÓm vÒ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng: Trong nhiÒu thËp kû qua, vÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai, tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng ®· ®îc c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi vµ trong níc cã sù quan t©m ®Æc
8 biÖt. Nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ, x· héi, m«i trêng cña vÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai, tµi nguyªn rõng cña mçi quèc gia ®Òu phô thuéc c¸ch nh×n nhËn vµ tr×nh ®é qu¶n lý, tr×nh ®é tiÕp cËn khoa häc kü thuËt cña nh©n lo¹i. Quan ®iÓm vÒ sö dông ®Êt ®ai, tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng ®· ®îc nhiÒu ®Ò tµi ë c¸c quèc gia kh¸c nhau ®Ò cÊp tíi, viÖc ®a ra mét quan ®iÓm thèng nhÊt lµ mét ®iÒu khã cã thÓ thùc hiÖn, nhng c¸c kh¸i niÖm ®Òu cho thÊy nh÷ng ®iÓm gièng nhau khi nãi ®Õn qu¶n lý sö dông ®Êt ®ai tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng ®Òu ®îc thÓ hiÖn ë ba vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng. Do sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ c¸c nhu cÇu cña con ngêi ë c¸c quèc gia, vïng l·nh thæ nªn c«ng t¸c qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng còng gÆp nh÷ng khã kh¨n, phøc t¹p vµ ®a d¹ng cho mçi vïng sinh th¸i kh¸c nhau. Nhng cuèi cïng ngêi ta còng ®· cè g¾ng ®a ra mét ®Þnh nghÜa vÒ QLRBV nh»m diÔn ®¹t b¶n chÊt cña nã, ®ång thêi ®Ó tõ ®ã x©y dùng nªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong c«ng t¸c QLRBV. Theo Tæ chøc gç nhiÖt ®íi (ITTO) th× : “QLRBV lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý nh÷ng diÖn tÝch rõng cè ®Þnh, nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu lµ ®¶m b¶o s¶n xuÊt liªn tôc nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô rõng nh mong muèn mµ kh«ng lµm gi¶m ®¸ng kÓ nh÷ng gi¸ trÞ di truyÒn vµ n¨ng suÊt t¬ng lai cña rõng, kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi m«i trêng vËt lý vµ x· héi”[24]. Cßn theo TiÕn tr×nh Helsinki th× “Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lµ sù qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng mét c¸ch hîp lý ®Ó duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc, n¨ng suÊt, kh¶ n¨ng t¸i sinh, søc sèng cña rõng, ®ång thêi duy tr× tiÒm n¨ng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ, x· héi vµ sinh th¸i cña chóng trong hiÖn t¹i còng nh trong t¬ng lai, ë cÊp ®Þa ph¬ng, quèc gia vµ toµn cÇu vµ kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c h¹i ®èi víi c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c”[24]. MÆc dÇu cã sù diÔn ®¹t kh¸c nhau vÒ ng«n tõ , nhng c¸c kh¸i niÖm QLRBV ®Òu cã chung ý nghÜa nh sau: "QLRBV lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý rõng ®Ó ®¹t ®îc mét hay nhiÒu môc tiªu cô thÓ ®ång thêi xem xÐt ®Õn viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt dÞch vô vµ s¶n phÈm l©m nghiÖp, kh«ng lµm gi¶m gi¸ trÞ hiÖn cã vµ
9 ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt sau nµy, còng nh kh«ng g©y ra c¸c t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi"[24]. Nh vËy QLRBV ®îc hiÓu lµ ho¹t ®éng nh»m ng¨n chÆn ®îc t×nh tr¹ng mÊt rõng, mµ trong ®ã viÖc khai th¸c lîi dông rõng kh«ng m©u thuÉn víi viÖc duy tr× diÖn tÝch vµ chÊt lîng cña rõng, ®ång thêi duy tr× vµ ph¸t huy ®îc chøc n¨ng b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i l©u bÒn. QLRBV nh»m ph¸t huy ®ång thêi nh÷ng gi¸ trÞ vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng cña rõng. Trªn quan ®iÓm kinh tÕ sinh th¸i th× hiÖu qu¶ vÒ mÆt m«i trêng cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng gi¸ trÞ kinh tÕ. Thùc chÊt viÖc n©ng cao gi¸ trÞ vÒ m«i trêng sinh th¸i cña rõng sÏ gãp phÇn gi¶m chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó phôc håi vµ æn ®Þnh m«i trêng sèng. Víi ý nghÜa nµy QLRBV ®· trë thµnh mét nhiÖm vô cÊp b¸ch, mét gi¶i ph¸p quan träng cho sù tån t¹i l©u dµi cña con ngêi vµ thiªn nhiªn. 1.2.2. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng trªn thÕ giíi: §Çu thÕ kû XVIII lµ thêi kú c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, nhu cÇu gç t¨ng lªn ®ét biÕn. V× vËy vµo thêi ®iÓm ®ã môc tiªu kinh doanh rõng chñ yÕu lµ khai th¸c ®îc nhiÒu gç vµ liªn tôc. C¸c nhµ l©m häc kinh ®iÓn thêi ®ã nh G.L.Hartig, J.C.Hurdeshagen ®· ®Ò xíng lý luËn "rõng chuÈn", ®Æt nÒn mãng ban ®Çu cho lý thuyÕt qu¶n lý rõng g¾n víi qu¸ tr×nh tæ chøc kinh doanh rõng tõ kh©u ®iÒu tra rõng ®Õn tæ chøc ®¬n vÞ kinh doanh rõng, x¸c ®Þnh ph¬ng thøc kinh doanh vµ x©y dùng ph¬ng ¸n thiÕt kÕ kinh doanh rõng. Cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX l©m nghiÖp trë thµnh mét ngµnh chuyªn m«n riªng, trong qu¶n lý rõng b¾t ®Çu chó ý ®Õn nu«i dìng rõng, ®· hiÓu s©u h¬n vÒ rõng qua viÖc ph©n tÝch kÕt cÊu rõng, t×m hiÓu c¸c c«ng n¨ng kh¸c cña rõng nh l©m s¶n ngoµi gç, s¨n b¾n, du lÞch, ch¨n nu«i díi t¸n rõng. §Õn thêi ®iÓm nµy quan niÖm vÒ rõng kh«ng chØ lµ cung cÊp gç mµ cßn cung cÊp vµ b¶o hé cho nhiÒu lîi Ých kh¸c, rõng lµ tæng hîp cña nhiÒu tµi nguyªn vµ c«ng n¨ng h÷u Ých, lµ mét hÖ thèng ®ang vËn hµnh vµ ph¸t triÓn. §Õn nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 20, c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh, m«i trêng bÞ « nhiÔm nÆng nÒ, c©n b»ng sinh th¸i bÞ ®¶o lén, tµi nguyªn rõng ®· bÞ suy tho¸i nghiªm träng th× con ngêi míi nhËn thøc ®îc r»ng tµi nguyªn rõng lµ
10 cã h¹n vµ cÇn ®îc b¶o vÖ. NÕu theo ®µ mçi n¨m mÊt kho¶n 15 triÖu ha nh sè liÖu thèng kª cña FAO th× chØ h¬n mét tr¨m n¨m n÷a rõng nhiÖt ®íi sÏ hoµn toµn bÞ biÕn mÊt, loµi ngêi sÏ ph¶i chÞu nh÷ng th¶m häa kh«n lêng vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng[10]. §Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng mÊt rõng, céng ®ång quèc tÕ ®· thµnh lËp nhiÒu tæ chøc, ®Ò xuÊt nhiÒu cam kÕt vµ C«ng íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, trong ®ã cã ChiÕn lîc b¶o tån quèc tÕ (n¨m 1980 vµ ®iÒu chØnh n¨m 1991), Tæ chøc gç nhiÖt ®íi quèc tÕ (ITTO, 1983), Ch¬ng tr×nh hµnh ®éng rõng nhiÖt ®íi (TFAP, 1985), Héi nghÞ quèc tÕ vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn (UNCED, 1992), c«ng íc vÒ bu«n b¸n c¸c loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm (CITES), C«ng íc vÒ §a d¹ng sinh häc (CBD, 1992), C«ng íc vÒ thay ®æi khÝ hËu toµn cÇu (CGCC, 1994), c«ng íc vÒ chèng sa m¹c ho¸ (CCD, 1996), HiÖp ®Þnh quèc tÕ vÒ gç nhiÖt ®íi (ITTA, 1997). Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhiÒu héi nghÞ, héi th¶o quèc tÕ vµ quèc gia vÒ QLRBV ®· liªn tôc ®îc tæ chøc[10], ®· ®a ra kh¸i niÖm vÒ QLRBV "QLRBV lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý nh÷ng diÖn tÝch rõng cè ®Þnh nh»m ®¹t ®îc mét hoÆc nhiÒu h¬n nh÷ng môc tiªu qu¶n lý ®· ®Ò ra mét c¸ch râ rµng cña c«ng t¸c qu¶n lý trong vÊn ®Ò s¶n xuÊt liªn tôc c¸c l©m phÈm vµ dÞch vô rõng mµ kh«ng lµm gi¶m ®i ®¸ng kÓ nh÷ng gi¸ trÞ vèn cã vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt sau nµy cña rõng, kh«ng g©y ra nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc th¸i qu¸ ®Õn m«i trêng vËt chÊt vµ x· héi"[10]. Tæ chøc gç nhiÖt ®íi quèc tÕ ®· biªn so¹n mét sè tµi liÖu quan träng nh "Híng dÉn qu¶n lý rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi" (ITTO, 1990), "Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ qu¶n lý bÒn v÷ng rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi" (ITTO 1992), "Híng dÉn thiÕt lËp hÖ thèng qu¶n lý bÒn v÷ng c¸c khu rõng trång trong rõng nhiÖt ®íi" (ITTO 1993)... Tæ chøc ITTO ®· x©y dùng chiÕn lîc qu¶n lý bÒn v÷ng rõng nhiÖt ®íi, bu«n b¸n l©m s¶n nhiÖt ®íi cho n¨m 2000. HiÖn nay trªn thÕ giíi ®· cã c¸c bé tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng cÊp quèc gia (Canada, Thuþ ®iÓn, Malaysia, Indonesia...) vµ cÊp quèc tÕ (FSC, PEFC, SFI...). Héi ®ång qu¶n trÞ rõng quèc tÕ vµ tæ chøc gç nhiÖt ®íi ®· cã bé tiªu chuÈn "Nh÷ng tiªu chÝ vµ chØ b¸o qu¶n lý rõng" ®· ®îc c«ng nhËn vµ ¸p
11 dông ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, c¸c tæ chøc cÊp chøng chØ rõng ®Òu dïng bé tiªu chÝ nµy ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng qu¶n lý rõng vµ xÐt cÊp chøng chØ QLRBV cho c¸c chñ rõng. TÝnh ®Õn th¸ng 11/2005, trªn thÕ giíi ®· cã 341,95 triÖu ha rõng ®îc chøng chØ[5]. Víi sè lîng ®ã tuy cha lín nhng cho thÊy c¸c níc trªn thÕ giíi ®· nhËn thøc vµ thùc hiÖn viÖc QLRBV. Th¸ng 9/1998, c¸c níc trong khu vùc §«ng Nam ¸ ®· häp héi nghÞ lÇn thø 18 t¹i Hµ Néi ®Ó tho¶ thuËn vÒ ®Ò nghÞ cña Malaysia x©y dùng bé tiªu chÝ vµ chØ sè vÒ QLRBV ë vïng ASEAN (viÕt t¾t lµ C&I ASEAN). Thùc chÊt C&I ASEAN còng gièng víi C&I cña ITTO lµ bao gåm 7 tiªu chÝ vµ còng chia lµm 2 cÊp qu¶n lý lµ cÊp quèc gia vµ cÊp ®¬n vÞ qu¶n lý[9]. Tuy nhiªn, nh÷ng tiªu chÝ vµ chØ b¸o nµy chØ mang tÝnh chÊt ®Þnh híng, do ®ã khi ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn mçi Quèc gia cÇn ®îc ®iÒu chØnh bæ sung cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn, sinh th¸i, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña tõng níc. Nh×n chung, trong c¸c ch©u lôc th× Ch©u ¢u, nhÊt lµ T©y ¢u vµ B¾c ¢u, cã diÖn tÝch rõng ®îc cÊp chøng chØ nhiÒu vµ nhanh nhÊt, tiÕp ®ã lµ B¾c Mü[5]. Nguyªn nh©n do c¸c níc ë hai ch©u lôc nµy hÇu hÕt lµ nh÷ng níc ®· ph¸t triÓn, chÊt lîng qu¶n lý rõng ®· ®¹t tr×nh ®é cao, hÇu nh ®· ®¹t tiªu chuÈn CCR cña c¸c quy tr×nh ngay tõ tríc khi cã tiªu chuÈn vÒ QLRBV. Quy m« qu¶n lý rõng thêng lµ rÊt lín, phÇn lín lµ rõng trång, nªn viÖc ®¸nh gi¸ cÊp chøng chØ dÔ dµng vµ Ýt tèn kÐm h¬n nhiÒu so víi rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi. MÆt kh¸c quyÒn së h÷u rõng t¹i c¸c quèc gia nµy chñ yÕu lµ së h÷u t nh©n, do vËy tÝnh tù chñ, ®éc lËp cña chñ rõng trong mäi ho¹t ®éng vÒ qu¶n lý, t¸i ®Çu t, sö dông tµi chÝnh trong kinh doanh vµ qu¶n lý rõng rÊt cao, t¹o ®iÒu kiÖn quan träng cho viÖc n©ng cao vµ duy tr× qu¶n lý rõng ®¹t ®îc yªu cÇu cña chøng chØ rõng. Cßn ë khu vùc Nam Mü, Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng vµ Ch©u Phi tiÕn triÓn rÊt chËm, diÖn tÝch ®îc chøng chØ míi chØ chiÕm kho¶ng 8% tæng diÖn tÝch ®· ®îc chøng chØ cña thÕ giíi, chñ yÕu lµ chøng chØ FSC[5]. Nguyªn nh©n lµ c¸c níc trong c¸c khu vùc nµy phÇn lín lµ kÐm ph¸t triÓn, qu¶n lý rõng cßn ë tr×nh ®é thÊp, c¸c chñ rõng kh«ng cã ®ñ nguån lùc
12 c¶i thiÖn qu¶n lý rõng ®Ó ®¹t tiªu chuÈn CCR, mÆt kh¸c chi phÝ cho CCR còng lµ mét yÕu tè h¹n chÕ ®èi víi c¸c chñ rõng. 1.2.3. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë ViÖt Nam: Do ViÖt Nam tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh kÐo dµi ®ã lµ chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ chèng Mü, cïng víi viÖc qu¶n lý sö dông cha bÒn v÷ng vµ nhu cÇu rÊt lín vÒ khai hoang ®Êt rõng vµ l©m s¶n cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, nªn diÖn tÝch vµ chÊt lîng rõng trong nhiÒu n¨m tríc ®©y ®· bÞ suy gi¶m liªn tôc, thêi kú 1980 - 1990, b×nh qu©n mçi n¨m h¬n 100 ngh×n ha rõng ®· bÞ mÊt. Nhng tõ 1990 trë l¹i ®©y, diÖn tÝch rõng ®· t¨ng liªn tôc nhê trång rõng vµ phôc håi rõng tù nhiªn, ®Õn n¨m 2005, diÖn tÝch rõng toµn quèc lµ 12,61 triÖu ha (®é che phñ rõng 37%) trong ®ã 10,28 triÖu ha rõng tù nhiªn vµ 2,33 triÖu ha rõng trång[2]. Víi vèn rõng nh vËy, chØ tiªu b×nh qu©n hiÖn nay ë níc ta lµ 0,15 ha rõng/ngêi, thuéc lo¹i thÊp so víi chØ tiªu cña thÕ giíi lµ 0,97 ha/ngêi[23]. Cã thÓ tãm lîc c«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý sö dông TNR cña ViÖt Nam chia lµm 3 giai ®o¹n theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc nh sau: * Giai ®o¹n tríc n¨m 1945 Giai ®o¹n nµy TNR níc ta cßn phong phó, nhu cÇu sö dông cña x· héi cßn thÊp, vÊn ®Ò khai th¸c sö dông TNR ®îc ®Æt díi sù qu¶n lý cña níc thuéc ®Þa (Ph¸p), s¶n phÈm khai th¸c tõ rõng chñ yÕu cung cÊp cho c¸c «ng chñ thùc d©n dïng ®Ó ®ãng tµu thuyÒn, lµm trô má hÇm lß,... giai ®o¹n nµy vÊn ®Ò QLRBV cha ®îc ®Ò cËp ®Õn, mÆt kh¸c møc ®é t¸c ®éng cña con ngêi vµo TNR cßn Ýt nªn TNR cßn phong phó ®a d¹ng. DiÖn tÝch rõng níc ta vµo n¨m 1943 kho¶ng 14,3 triÖu ha, t¬ng ®¬ng ®é che phñ lµ 43% [16]. * Giai ®o¹n 1945 - 1990 Giai ®o¹n nµy ho¹t ®éng cña ngµnh L©m nghiÖp cã nhiÒu tiÕn triÓn kh¸c nhau, sau hßa b×nh lËp l¹i (1954) nhiÒu diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng ë miÒn B¾c ®Òu ®îc quy ho¹ch ®a vµo c¸c l©m trêng Quèc doanh. NhiÖm vô chñ yÕu lµ khai th¸c l©m s¶n ®Ó phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ
13 vµ ®êi sèng nh©n d©n. NhiÖm vô x©y dùng vµ ph¸t triÓn vèn rõng ®îc ®Ò cËp ®Õn nhng c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp kh«ng quan t©m ®óng møc, cïng víi sù gia t¨ng d©n sè, sù ph¸t triÓn kinh tÕ c¸c ngµnh nªn viÖc khai th¸c rõng, chÆt ph¸ rõng lµm ®Êt n«ng nghiÖp x¶y ra víi cêng ®é cao dÉn ®Õn diÖn tÝch mÊt rõng ngµy cµng t¨ng, cô thÓ tõ 14,3 triÖu ha n¨m 1943 xuèng cßn 10 triÖu ha vµo n¨m 1985 [16]. Thêi kú nµy c«ng t¸c QLBVR ®îc chia lµm c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau : - Tõ 1945 - 1960 c«ng t¸c qu¶n lý rõng chñ yÕu lµ khoanh nu«i b¶o vÖ, híng dÉn ngêi d©n miÒn nói s¶n xuÊt, canh t¸c trªn ®Êt n¬ng rÉy, æn ®Þnh c«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c, kh«i phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh chèng Ph¸p. - Tõ 1961 - 1975 c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®îc t¨ng cêng vµ chó träng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng ®· g¾n liÒn víi c«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c, c«ng t¸c khai th¸c rõng ®· chó ý ®Õn thùc hiÖn theo quy tr×nh quy ph¹m kü thuËt, ®¶m b¶o t¸i sinh tù nhiªn. - Tõ 1976 ®Õn 1990 : C«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®îc tæ chøc chÆt chÏ, th«ng qua lùc lîng kiÓm l©m vµ xuèng tËn c¬ së lµ c¸c l©m trêng Quèc doanh, ®ång thêi qu¶n lý ®Õn tËn tiÓu khu. Giai ®o¹n nµy Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé TNR víi h×nh thøc qu¶n lý lµ giao cho c¸c l©m trêng Quèc doanh, lµ nh÷ng ®¬n vÞ chñ rõng cã tr¸ch nhiÖm tríc ph¸p luËt, tríc Nhµ níc vÒ TNR mµ ®¬n vÞ ®îc giao cho s¶n xuÊt kinh doanh. Cßn ngêi d©n vµ céng ®ång ®· bÞ t¸ch rêi khái c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý sö dông TNR, ®©y còng lµ nguyªn nh©n g©y nªn t×nh tr¹ng suy tho¸i TNR trÇm träng. * Giai ®o¹n tõ n¨m 1991 ®Õn nay Giai ®o¹n nµy ®Êt níc ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc. L©m nghiÖp níc ta còng chuyÓn ®æi tõ nÒn L©m nghiÖp Nhµ níc sang nÒn L©m nghiÖp x· héi, vai trß cña ngêi d©n ®Æc biÖt lµ ngêi d©n b¶n ®Þa trong c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn rõng ®îc quan t©m h¬n. C«ng t¸c QLBVR, sö dông TNR ®îc quan t©m vµ cã ®Þnh híng ph¸t triÓn tÝch cùc.
14 HÖ thèng luËt ph¸p vµ nh÷ng chÝnh s¸ch cña nhµ níc nh»m qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng ®· ®îc tõng bíc hoµn thiÖn, trong ®ã ®¸ng chó ý cã mét sè v¨n b¶n ph¸p luËt, c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt cña ChÝnh phñ còng nh trong c¸c quy chÕ, quy ph¹m cña ngµnh: + LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (n¨m 1991) ®îc söa ®æi n¨m (2004). + LuËt §Êt ®ai (1987) vµ ®îc söa ®æi, bæ sung vµo c¸c n¨m (1993, 1998, 2001, 2003). + LuËt b¶o vÖ m«i trêng ®îc Quèc héi th«ng qua ngµy 30/12/1993; ®îc söa ®æi ngµy 29/11/2005 + NghÞ ®Þnh 139/2004/N§-CP ngµy 25 th¸ng 6 n¨m 2004 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý l©m s¶n. + NghÞ ®Þnh 48/2002/N§-CP ngµy 22/4/2002 cña chÝnh phñ vÒ söa ®æi, bæ sung danh môc thùc vËt, ®éng vËt hoang d· quý hiÕm ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 18/H§BT ngµy 17/01/1992 cña H§BT quy ®Þnh danh môc thùc vËt, ®éng vËt hoang d· quý hiÕm vµ chÕ ®é qu¶n lý b¶o vÖ. + NghÞ ®Þnh sè 32/2006/N§-CP ngµy 30/3/2006 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý thùc vËt rõng, ®éng vËt rõng nguy cÊp, quý, hiÕm. + QuyÕt ®Þnh 08/2001/Q§-TTg cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ ban hµnh quy chÕ qu¶n lý rõng ®Æc dông, rõng phßng hé, rõng s¶n xuÊt vµ rõng tù nhiªn. + QuyÕt ®Þnh sè 186/2006/ Q§-TTg ngµy 14/8/2006 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc ban hµnh quy chÕ qu¶n lý rõng. + QuyÕt ®Þnh sè 178/2001/Q§-TTg ngµy 12/11/2001 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ quyÒn hëng lîi, nghÜa vô cña hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®îc giao, ®îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp. + QuyÕt ®Þnh 327/Q§/CT ngµy 15/9/1992 cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng (nay lµ Thñ tíng ChÝnh phñ) ban hµnh mét sè chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch sö dông ®Êt trèng, ®åi nói träc, rõng, b·i båi ven biÓn vµ mÆt níc.
15 + QuyÕt ®Þnh sè 661/1998/Q§-TTg ngµy 29/7/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ trång míi 5 triÖu ha rõng. + NghÞ ®Þnh 02/CP (1994) cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. + NghÞ ®Þnh 01/CP (1995) cña ChÝnh phñ vÒ viÖc Giao kho¸n sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp vµo môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng l©m ng nghiÖp trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc. + NghÞ ®Þnh 163/1999/N§/TTg cña Thñ tíng chÝnh phñ vÒ giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh vµ c¸ nh©n sö dông l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp (thay thÕ cho NghÞ ®Þnh 02/CP, 1994). + QuyÕt ®Þnh 40/2005/Q§-BNN ngµy 07/7/2005 cña Bé Trëng Bé N«ng NghiÖp vµ PTNT ban hµnh quy chÕ vÒ khai th¸c gç vµ l©m s¶n kh¸c. + NghÞ ®Þnh 200/TTg ngµy 03/12/2004 cña chÝnh phñ vÒ s¾p xÕp, ®æi míi vµ ph¸t triÓn L©m trêng quèc doanh. Th¸ng 2 n¨m 1998, Côc ph¸t triÓn l©m nghiÖp cïng víi sø qu¸n V¬ng quèc Hµ Lan vµ WWF §«ng d¬ng, Héi ®ång qu¶n trÞ rõng thÕ giíi ®· tæ chøc héi th¶o quèc gia vÒ QLRBV vµ CCR. Héi th¶o nh»m lµm râ c¸c kh¸i niÖm, nguyªn t¾c, tiªu chÝ, tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ vÒ QLRBV cña quèc tÕ, hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng cña ViÖt Nam. Còng tõ ®ã "Tæ c«ng t¸c quèc gia" vÒ chøng chØ rõng ®îc thµnh lËp, tæ c«ng t¸c quèc gia ®· biªn so¹n tµi liÖu "Tiªu chuÈn ViÖt Nam QLRBV" dùa trªn bé tiªu chuÈn cña FSC quèc tÕ, cã ®iÒu chØnh bæ sung cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. Th¸ng 7/2006, ViÖt nam ®· khai tr¬ng vµ ®a vµo ho¹t ®éng ViÖn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng vµ chøng chØ rõng, ®©y lµ tæ chøc phi ChÝnh phñ, phi lîi nhuËn, lµ thµnh viªn cña héi ®ång qu¶n trÞ rõng thÕ giíi. ViÖn ®îc thµnh lËp nh»m ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh QLRBV t¹i c¸c ®Þa ph¬ng; hç trî c¸c khu vùc träng ®iÓm rõng quèc gia x©y dùng c¸c tiªu chuÈn rõng ®îc quèc tÕ c«ng nhËn tríc khi c¸c s¶n phÈm rõng ViÖt Nam ®îc chÕ biÕn th¬ng m¹i[22]. HiÖn nay chóng ta ®ang x©y dùng dù th¶o Bé tiªu chuÈn quèc gia vÒ QLRBV vµ chøng chØ rõng, sau nhiÒu lÇn chØnh söa nay ®· ®i tíi phiªn b¶n 9c
16 víi néi dung ngµy cµng phï hîp víi ®iÒu kiÖn níc ta. Bé tiªu chuÈn bao gåm 10 tiªu chuÈn cã thÓ tãm t¾t, nh sau: - Tiªu chuÈn 1: Tu©n theo ph¸p luËt vµ FSC ViÖt Nam - Tiªu chuÈn 2: Nh÷ng quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm trong sö dông ®Êt - Tiªu chuÈn 3: Nh÷ng quyÒn cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng - Tiªu chuÈn 4: Mèi quan hÖ céng ®ång vµ quyÒn cña c«ng nh©n - Tiªu chuÈn 5: Nh÷ng lîi Ých tõ rõng - Tiªu chuÈn 6: T¸c ®éng m«i trêng - Tiªu chuÈn 7: KÕ ho¹ch qu¶n lý - Tiªu chuÈn 8: KiÓm tra ®¸nh gi¸ - Tiªu chuÈn 9: Duy tr× c¸c khu rõng cã gi¸ trÞ b¶o tån cao - Tiªu chuÈn 10: Rõng trång VÒ c¬ së lý luËn, ë ViÖt Nam mÆc dÇu vÊn ®Ò QLRBV cßn míi, nhng còng ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n tÝch nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn qu¶n lý sö dông TNR vµ ®· ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó QLRBV cho tõng ®Þa ph¬ng nh c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶: - "Qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng lu vùc s«ng Sª San" cña Ph¹m §øc L©n vµ Lª Huy Cêng[15]; - "Qu¶n lý bÒn v÷ng rõng khép ë Ea Sóp - §¾c L¾c" cña Hå ViÕt S¾c[20]; - "Du canh víi vÊn ®Ò QLRBV ë ViÖt Nam" cña §ç §×nh S©m[21]; - "Rõng l¸ réng rông l¸ ë miÒn Nam ViÖt Nam vµ qu¶n lý bÒn v÷ng" cña Hoµng Sü §éng; - "Nghiªn cøu mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng t¹i khu vùc rõng phßng hé hå CÊm S¬n, huyÖn Lôc Ng¹n, tØnh B¾c Giang" cña Nh÷ V¨n Kú (luËn v¨n Th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp) [14]. - "Nghiªn cøu c¬ së vµ thùc tiÔn lµm c¨n cø ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p quy ho¹ch qu¶n lý rõng bÒn v÷ng t¹i l©m trêng Ba RÒn - c«ng ty l©m nghiÖp Long §¹i - tØnh Qu¶ng B×nh" cña Lª V¨n Hïng (luËn v¨n Th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp) [13].
17 Nh÷ng nghiªn cøu trªn cã ý nghÜa quan träng trong viÖc gãp phÇn vµo c«ng t¸c QLRBV cña Quèc gia nãi chung vµ c¸c ®Þa ph¬ng nãi riªng, thÓ hiÖn ®îc sù cam kÕt cña ViÖt nam ®èi víi quèc tÕ trong vÊn ®Ò QLRBV. Tuy nhiªn, ®©y míi chØ lµ nh÷ng nghiªn cøu mang tÝnh chÊt vÒ c¬ së lý luËn, míi chØ ph©n tÝch ®îc c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng vµ bíc ®Çu ®a c¸c nghiªn cøu ¸p dông vµo mét sè ®Þa ph¬ng. VÒ thùc tiÔn, ë ViÖt Nam ®· cã mét sè c«ng tr×nh, ch¬ng tr×nh nghiªn cøu, thùc thi vÒ QLRBV: - N¨m 2003 Ph©n viÖn ®iÒu tra quy ho¹ch rõng Trung Trung bé ®· thùc hiÖn c«ng tr×nh "®iÒu tra, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh lîi dông gç c©y ®øng vµ kh¶o s¸t kh¶ n¨ng lîi dông cña mét sè loµi c©y chñ yÕu trong rõng tù nhiªn khu vùc Trung Trung bé theo môc tiªu QLRBV". - Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc thùc hiÖn QLRBV ë ViÖt Nam chñ yÕu lµ tõ c¸c dù ¸n tµi trî cña níc ngoµi, nh:  Dù ¸n "KÕt nèi: T¹o hµnh lang liªn kÕt vµ qu¶n lý bÒn v÷ng vên quèc gia Kon Ka Kinh vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn Kon Ch R¨ng" do quü m«i trêng toµn cÇu (GEF) tµi trî th«ng qua UNDP víi tæng vèn ®Çu t gÇn 3 triÖu USD, trong ®ã cã môc tiªu t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng vµ chøng nhËn chøng chØ rõng bÒn v÷ng ë l©m trêng D¨kroong vµ Tr¹m lËp.  Dù ¸n "Kh«i phôc vµ QLRBV ë c¸c tØnh Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i, B×nh §Þnh vµ Phó Yªn" do ChÝnh phñ §øc viÖn trî víi tæng vèn ®Çu t lµ 12,3 triÖu Euro (n¨m 2005). Môc tiªu cña dù ¸n lµ nh»m n©ng cao møc sèng cña ngêi d©n n«ng th«n chñ yÕu sèng dùa vµo rõng th«ng qua t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp nh»m b¶o vÖ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®iÒu hoµ nguån níc t¹i c¸c vïng ®îc phôc håi vµ khu vùc l©n cËn, ®iÒu hoµ tiÓu khÝ hËu vµ t¨ng tÝnh ®a d¹ng sinh häc.  Dù ¸n "Ch¬ng tr×nh hç trî qu¶n lý vµ sö dông rõng bÒn v÷ng, th¬ng m¹i vµ tiÕp thÞ c¸c s¶n phÈm l©m s¶n chÝnh ë ViÖt Nam" do ChÝnh phñ §øc viÖn trî víi tæng vèn ®Çu t lµ 4,5 triÖu Euro (n¨m 2005). Môc tiªu cña dù ¸n lµ ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ vµ tÝnh bÒn v÷ng trong c«ng t¸c qu¶n lý rõng,
18 c¶i thiÖn viÖc tiÕp thÞ c¸c s¶n phÈm cña ngµnh l©m nghiÖp ViÖt Nam trong t¬ng lai. - Bªn c¹nh ®ã, nhËn thøc ®îc xu híng ph¸t triÓn, mét sè c¬ së s¶n xuÊt ®· vµ ®ang tiÕn hµnh thö nghiÖm, thÈm tra ®¸nh gi¸ rõng vµ cã nguyÖn väng ®îc cÊp chøng chØ rõng nh: C«ng ty l©m nghiÖp vµ dÞch vô H¬ng S¬n (TØnh Hµ TÜnh), C«ng ty l©m nghiÖp Hoµ B×nh (TØnh Hoµ B×nh)... Nh×n chung, tr×nh ®é qu¶n lý rõng ë ViÖt Nam ®ang cßn rÊt thÊp so víi tiªu chuÈn QLRBV quèc tÕ[5], viÖc c¶i thiÖn qu¶n lý rõng ®Ó ®¹t tiªu chuÈn cÇn nh÷ng nguån lùc lín vµ thêi gian dµi; c¸c chñ rõng ViÖt Nam phÇn lín nhá bÐ, ph©n t¸n, ho¹t ®éng ë ®Þa bµn khã kh¨n nªn gi¸ thµnh chøng chØ cã thÓ sÏ rÊt cao, ngoµi kh¶ n¨ng chi tr¶ cña rÊt nhiÒu chñ rõng; lîng gç khai th¸c tõ rõng tù nhiªn ë ViÖt Nam qu¸ nhá bÐ, kh«ng ®ñ lµm ®éng lùc thÞ trêng cho CCR, trong khi ®ã c¸c ®éng lùc kh¸c nh thu hót hç trî, ®Çu t, hëng lîi Ých tõ c¸c chÝnh s¸ch u ®·i hay miÔn gi¶m thuÕ cña Nhµ níc, ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i... còng cha xuÊt hiÖn hoÆc cha cã t¸c dông; sù hiÓu biÕt vÒ QLRBV vµ CCR cßn rÊt h¹n chÕ, chñ rõng vÉn cha hiÓu vÒ tiªu chuÈn QLRBV, môc tiªu, lîi Ých vµ qu¸ tr×nh cña CCR. Nh vËy, QLRBV ®· ®îc nhËn thøc tõ rÊt sím trªn ThÕ giíi, hiÖn nay ®· ®îc nhiÒu níc ¸p dông. QLRBV ®· th©m nhËp vµo ngµnh L©m nghiÖp níc ta, tuy nhiªn c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ QLRBV cßn rÊt míi mÎ, viÖc quy ho¹ch kinh doanh rõng cho c¸c l©m trêng, c«ng ty l©m nghiÖp, c¸c BQL rõng phßng hé theo c¸c tiªu chÝ QLRBV cßn Ýt ®îc nghiªn cøu vµ øng dông trªn thùc tÕ. BQL rõng phßng hé Thanh Ch¬ng – TØnh NghÖ An tiÒn th©n lµ L©m trêng Thanh Ch¬ng, thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 200/2004/N§-CP vÒ viÖc s¾p xÕp ®æi míi vµ ph¸t triÓn L©m trêng Quèc doanh ®· chuyÓn ®æi thµnh BQL rõng phßng hé cã ®Þa bµn ho¹t ®éng ë HuyÖn Thanh Ch¬ng TØnh NghÖ An, qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp víi tæng diÖn tÝch lµ 27.520,6 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt rõng phßng hé lµ 19.693,5 ha, rõng s¶n xuÊt lµ 7.827,1 ha. Thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô qu¶n lý, b¶o vÖ, x©y dùng, ph¸t triÓn vµ sö dông rõng phßng hé; ®ång thêi