Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phương ở tỉnh Ninh Bình

Chia sẻ: SuSan Weddy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là phân tích, đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Ninh Bình, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện trong thời gian đến năm 2015, tầm nhìn 2020. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phương ở tỉnh Ninh Bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN LÊ DUNG HOÀN THIỆN PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH ĐỊA PHƢƠNG Ở TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội – 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN LÊ DUNG HOÀN THIỆN PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH ĐỊA PHƢƠNG Ở TỈNH NINH BÌNH Chuyên ngành: KINH TẾ CHÍNH TRỊ Mã số : 60 31 01 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN NGỌC THANH Hà Nội – 2014
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT ......................................................... i DANH MỤC HÌNH ...........................................................................................ii DANH MỤC BẢNG BIỂU ...............................................................................ii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ...........................................................................iv MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH ĐỊA PHƢƠNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ......................................... 10 1.1. Ngân sách địa phƣơng trong hệ thống ngân sách nhà nƣớc Việt Nam.............. 10 1.1.1. Những vấn đề cơ bản về ngân sách nhà nước.................................................. 10 1.1.2. Ngân sách địa phương, vị trí ngân sách địa phương trong hệ thống ngân sách nhà nước Việt Nam .............................................................................................. 14 1.2. Phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng .............................................................. 18 1.2.1. Phân cấp quản lý ngân sách địa phương và sự cần thiết phân cấp quản lý ngân sách cho địa phương ........................................................................................... 18 1.2.2. Nội dung phân cấp quản lý ngân sách địa phương ......................................... 21 1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phân cấp quản lý ngân sách địa phương........................................................................................................................... 23 1.3. Kinh nghiệm của một số địa phƣơng trong nƣớc về phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng ............................................................................................................ 30 1.3.1. Kinh nghiệm của thành phố Hải Phòng ........................................................... 30 1.3.2. Kinh nghiệm của tỉnh Nam Định....................................................................... 32 1.3.3. Bài học rút ra cho phân cấp quản lý NSĐP trên địa bàn tỉnh Ninh Bình ...... 35 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH ĐỊA PHƢƠNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NINH BÌNH GIAI ĐOẠN 2010-2013.......... 37
2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Ninh Bình ảnh hƣởng đến phân cấp quản lý NSĐP trên địa bàn tỉnh ............................................................................ 37 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên .............................................................................................. 37 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................... 41 2.2. Tình hình phân cấp quản lý NSĐP ở tỉnh Ninh Bình ......................................... 44 2.2.1. Tình hình phân cấp ban hành chế độ chính sách, tiêu chuẩn định mức ở địa phương........................................................................................................................... 44 2.2.2. Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi ngân sách giữa các cấp ngân sách ở địa phương .................................................................................................................... 46 2.3. Đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình ...................................................................................................................... 66 2.3.1. Những kết quả đạt được..................................................................................... 66 2.3.2. Một số tồn tại ...................................................................................................... 69 2.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại trong phân cấp và điều hành ngân sách trên địa bàn tỉnh Ninh Bình.......................................................................................... 73 CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM HOÀN THIỆN PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH ĐỊA PHƢƠNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NINH BÌNH ĐẾN NĂM 2015, TẦM NHÌN 2020..................... 75 3.1. Định hƣớng phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đến năm 2015, tầm nhìn 2020 ............................................................................ 75 3.1.1 Dự báo tình hình KT-XH ảnh hưởng đến phân cấp quản lý NSĐP và mục tiêu của phân cấp quản lý ngân sách địa phương của tỉnh đến năm 2015, tầm nhìn 2020....................................................................................................................... 75 3.1.2. Định hướng phân cấp ngân sách địa phương .................................................. 78 3.2. Một số giải pháp chủ yếu hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đến năm 2015, tầm nhìn 2020 ....................................... 81 3.2.1. Hoàn thiện quy trình ngân sách địa phương .................................................... 81
3.2.2. Hoàn thiện cơ chế phân cấp nguồn thu và tỷ lệ phần trăm phân chia các khoản thu giữa các cấp chính quyền địa phương trên địa bàn tỉnh .......................... 82 3.2.3. Hoàn thiện cơ chế phân cấp nhiệm vụ chi........................................................ 85 3.2.4. Quy định rõ trách nhiệm của cơ quan Thuế, Kho bạc nhà nước các cấp ...... 86 3.2.5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra phân cấp NSĐP ............................. 88 3.2.6. Một số giải pháp khác ........................................................................................ 89 3.3. Một số kiến nghị nhằm bổ sung, sửa đổi Luật NSNN về phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc ...................................................................................................... 90 3.3.1. Về khoản thu xổ số kiến thiết và tiền sử dụng đất ............................................ 91 3.3.2. Về phân cấp nguồn thu ...................................................................................... 91 3.3.3. Về thẩm quyền ban hành chế độ, chính sách ................................................... 94 3.3.4. Về vấn đề sau mỗi kỳ ổn định ngân sách, phải thực hiện giảm dần số bổ sung từ ngân sách cấp trên hoặc tăng tỷ lệ phần trăm (%) điều tiết số thu nộp về ngân sách cấp trên........................................................................................................ 95 3.3.5. Về chi chuyển nguồn ngân sách sang năm sau ................................................ 96 3.3.6. Về việc ngân sách địa phương hỗ trợ cho các cơ quan trung ương đóng trên địa bàn ................................................................................................................... 96 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 98 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 100 Tiếng Việt..................................................................................................................... 100
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 DNNN Doanh nghiệp nhà nƣớc 2 GTGT Giá trị gia tăng 3 HĐND Hội đồng nhân dân 4 KBNN Kho bạc nhà nƣớc 5 NSNN Ngân sách nhà nƣớc 6 NSTW Ngân sách trung ƣơng 7 NSĐP Ngân sách địa phƣơng 8 UBND Uỷ ban nhân dân 9 XDCB Xây dựng cơ bản 10 XHCN Xã hội chủ nghĩa i
DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung Trang 1 1.1 Ngân sách nhà nƣớc Việt Nam 16 ii
DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Bảng Nội dung Trang Tổng hợp thu NSNN trên địa bàn tỉnh 47 1 Bảng 2.1 Ninh Bình giai đoạn 2010-2013 Tổng hợp thu ngân sách cấp huyện giai 51 2 Bảng 2.2 đoạn 2010-2013 Tổng hợp thu ngân sách cấp xã giai 52 3 Bảng 2.3 đoạn 2010-2013 Tổng hợp chi ngân sách địa phƣơng 60 4 Bảng 2.4 trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2010-2013 Tổng hợp chi ngân sách cấp huyện giai 64 5 Bảng 2.5 đoạn 2010-2013 Tổng hợp chi ngân sách cấp xã giai 65 6 Bảng 2.6 đoạn 2010-2013 iii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT Biểu đồ Nội dung Trang Biểu đồ thu NSNN trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 1 2.1 48 2010-2013 2 2.2 So sánh cơ cấu nguồn thu năm 2010 và năm 2013 49 3 2.3 Biểu đồ chi NSĐP trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2010-2013 61 iv
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xu hƣớng phân cấp quản lý đã và đang đƣợc thực hiện rộng khắp trên thế giới. Về bản chất, đó là sự chia sẻ quyền hạn, trách nhiệm giữa các cơ quan, tổ chức nhà nƣớc ở nhiều cấp độ theo các mục tiêu khác nhau tuỳ vào đặc điểm chính trị, kinh tế ở mỗi quốc gia. Phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền là việc giải quyết mối quan hệ giữa các cấp cơ quan nhà nƣớc về các vấn đề liên quan đến việc quản lý và điều hành ngân sách nhà nƣớc. Đây là nội dung cốt lõi trong phân cấp quản lý của nhà nƣớc. Ở Việt Nam quá trình này đã đƣợc thực hiện từ nhiều năm trƣớc đây, đƣợc luật hoá lần đầu trong Luật Ngân sách nhà nƣớc năm 1996 và đƣợc bổ sung hoàn thiện gần đây nhất trong Luật Ngân sách nhà nƣớc năm 2002 (có hiệu lực thi hành từ năm 2004). Theo đó, nhiều vấn đề tồn tại của phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng đã đƣợc xử lý, khắc phục. Trên địa bàn tỉnh Ninh Bình, qua 10 năm thực hiện Luật Ngân sách nhà nƣớc 2002 với cơ chế phân cấp quản lý ngân sách, các cấp chính quyền từ tỉnh đến xã đã tăng tính chủ động tích cực, phát huy cao độ tính tự chủ trong quản lý ngân sách cấp mình, bƣớc đầu quan tâm khai thác, nuôi dƣỡng nguồn thu, hạn chế bớt tình trạng thụ động, trông chờ ỷ lại và ngân sách cấp trên. Tuy nhiên, do bối cảnh kinh tế liên tục thay đổi, xu hƣớng toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực, cải cách hành chính địa phƣơng... nên phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng chƣa kịp thích ứng, chƣa tạo động lực khai thác tốt nguồn thu, tình trạng dây dƣa, trốn lậu thuế, thất thu thuế còn diễn ra khá phố biến... Mặt khác, một số chính sách của Nhà nƣớc thay đổi nhƣ: Thuế bảo vệ môi trƣờng thay thế cho khoản thu phí xăng dầu, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp thay thế cho luật thuế nhà đất,... cũng ảnh hƣởng đến việc thực hiện phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng. 1
Để phát huy tính chủ động, sáng tạo, nâng cao trách nhiệm của các cấp chính quyền địa phƣơng, đặc biệt là chính quyền cấp cơ sở trong việc quản lý khai thác và nuôi dƣỡng nguồn thu đáp ứng yêu cầu chi thực hiện các nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nƣớc, việc hoàn thiện phân cấp quản lý thu, chi ngân sách giữa các cấp chính quyền địa phƣơng cho phù hợp với đặc điểm tình hình thực tiễn của tỉnh Ninh Bình là rất cần thiết. Trƣớc những yêu cầu thực tiễn nêu trên, tác giả đã chọn đề tài nghiên cứu: “Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phương ở tỉnh Ninh Bình” làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ chuyên ngành Kinh tế chính trị. Đề tài nghiên cứu trả lời các câu hỏi chính sau: - Thực trạng phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trong giai đoạn vừa qua (2010-2013) nhƣ thế nào? - Cần có giải pháp gì để hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trong thời gian đến năm 2015, tầm nhìn 2020? 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Trong những năm gần đây, xu hƣớng tăng cƣờng phân cấp quản lý ngân sách đang đƣợc thực hiện mạnh mẽ. Vấn đề này cũng đƣợc nhiều nhà nghiên cứu và cán bộ hoạt động thực tiễn quan tâm, nghiên cứu dƣới những góc độ, phạm vi khác nhau: * Những công trình, đề tài nghiên cứu lý luận chung về phân cấp quản lý ngân sách: - Luận án Tiến sỹ kinh tế “Đổi mới cơ chế phân cấp quản lý NSNN” của tác giả Nguyễn Việt Cƣờng, năm 2001. Luận án đƣa ra những phân tích, đánh giá về cơ chế phân cấp ngân sách nhà nƣớc ở Việt Nam, từ trung ƣơng đến các cấp chính quyền địa phƣơng. Từ đó đƣa ra những giải pháp đổi mới cơ chế phân cấp ngân sách nhà nƣớc thực 2
sự hiệu qủa và đạt đƣợc các mục tiêu quản lý đã đề ra. Luận án có phạm vi nghiên cứu rộng, đó là cơ chế phân cấp quản lý ngân sách nói chung, không đi vào nghiên cứu tình hình phân cấp của địa phƣơng. Bên cạnh đó giai đoạn nghiên cứu từ năm 2001 nên đã lạc hậu so với tình hình hiện nay. - Luận văn Thạc sỹ kinh tế “Hoàn thiện cơ chế phân cấp NSNN cho các cấp chính quyền địa phƣơng” của tác giả Đào Xuân Liên, năm 2007. Từ những lý luận chung về phân cấp ngân sách nhà nƣớc và kinh nghiệm phân cấp cho các địa phƣơng ở một số nƣớc trên thế giới, tác giả đã phân tích thực trạng phân cấp ngân sách ở nƣớc ta giai đọan 2003-2007, từ đó đề ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện và tăng cƣờng phân cấp ngân sách nhiều hơn cho chính quyền địa phƣơng ở nƣớc ta. Luận văn nghiên cứu tổng quát công tác phân cấp NSNN cho các cấp chính quyền địa phƣơng. Tuy nhiên mỗi địa phƣơng lại có đặc thù riêng nên công tác phân cấp NSNN cho từng địa phƣơng cũng khác nhau. * Các công trình nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn các địa phương khác: - Luận văn Thạc sỹ kinh tế “Hoàn thiện quy trình và phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi” của tác giả Dƣơng Ngọc Anh, năm 2001. Luận văn phân tích và làm rõ những yêu cầu cơ bản phải hoàn thiện quy trình và phân cấp quản lý NSNN đáp ứng yêu cầu quản lý trong giai đoạn hiện nay.Thông qua việc tập hợp số liệu, tƣ liệu và khảo sát thực tiễn trên địa bàn nghiên cứu, luận văn đã phân tích đặc điểm thu, chi NSNN trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn 1998- 2001. Trên cơ sở đó, đi sâu nghiên cứu thực trạng tổ chức quy trình và phân cấp quản lý NSNN của tỉnh, đƣa ra đánh giá chung, đồng thời trên cơ sở phƣơng hƣớng phát triển kinh tế xã hội 3
của tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2002-2005, luận văn đề xuất phƣơng hƣớng quản lý NSNN và các giải pháp hoàn thiện quy trình và phân cấp quản lý NSNN của tỉnh Quảng Ngãi. Nhƣ vậy luận văn có phạm vi nghiên cứu rộng hơn là công tác phân cấp ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh, chứ không đi vào nghiên cứu cụ thể về ngân sách địa phƣơng. Bên cạnh đó thời gian nghiên cứu của luận văn đã cách đây 12 năm, từ khi chƣa ra đời Luật Ngân sách nhà nƣớc năm 2002 nên nội dung của luận văn đã lạc hậu so với tình hình hiện nay. - Luận văn Thạc sỹ kinh tế “Hoàn thiện quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc của thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà” của tác giả Nguyễn Anh Tuấn, năm 2007. Luận văn đã trình bày những lý luận chung về quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc và đƣa ra một số vấn đề lý luận cụ thể về quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn thành phố trực thuộc tỉnh nhƣ: nội dung, đặc điểm và các nhân tố ảnh hƣởng. Đồng thời luận văn cũng đi sâu đánh giá thực trạng, phân tích những nguyên nhân và đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu, chi NSNN ở thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà. Luận văn đi sâu nghiên cứu công tác thu, chi ngân sách nhà nƣớc, chỉ là một nội dung của công tác phân cấp ngân sách và phạm vi nghiên cứu chỉ là ngân sách cấp huyện. * Các công trình nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Ninh Bình: - Luận văn Thạc sỹ kinh tế “Đổi mới quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Ninh Bình” của tác giả Đỗ Tiến Dũng, năm 1999. Luận văn chủ yếu nghiên cứu quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trên cơ sở Luật ngân sách nhà nƣớc năm 1996, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật ngân sách nhà nƣớc năm 1998. 4
Hiện tại công tác quản lý ngân sách đựơc thực hiện trên cơ sở Luật NSNN năm 2002 nên đối tƣợng nghiên cứu của luận văn đã không còn phù hợp với tình hình hiện nay. - Luận văn Thạc sỹ Quản lý kinh tế “Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Ninh Bình” của tác giả Dƣơng Đức Quân, năm 2007. Luận văn đi sâu nghiên cứu thực trạng quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2002-2007 và vận dụng những kiến thức lý luận về quản lý ngân sách nhà nƣớc nói chung, quản lý ngân sách địa phƣơng nói riêng, luận văn đã đề xuất hệ thống các phƣơng hƣớng, giải pháp và những kiến nghị tiếp tục hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trên các mặt: phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp ngân sách địa phƣơng, quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh, quản lý chi ngân sách địa phƣơng. Luận văn cũng nghiên cứu về công tác quản lý NSNN trên địa bàn tỉnh Ninh Bình nhƣng thời gian nghiên cứu là giai đoạn 2002-2007. Trong thời gian vừa qua, nhiều chế độ, chính sách đã thay đổi, công tác quản lý ngân sách của tỉnh hiện đang thực hiện theo những quy định của thời kỳ ổn định ngân sách 2011-2015 nên một số nội dung của luận văn đƣa ra đã không còn phù hợp. - Luận văn Thạc sỹ Kinh doanh và quản lý “Quản lý ngân sách nhà nƣớc của thị xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình” của tác giả Nguyễn Thanh Hà, năm 2012. Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện, giai đoạn 2008-2011. Luận văn đã hệ thống hoá đƣợc sự hình thành, tồn tại và phát triển của ngân sách huyện qua các thời kỳ lịch sử, vai trò của nó đối với sự phát triển cũng nhƣ sự nâng cao hiệu lực quản lý của hệ thống chính trị địa phƣơng trong phát triển kinh tế- xã hội. Phân tích thực trạng về quản lý ngân sách thị xã Tam Điệp và các hoạt động tài chính trên địa bàn để 5
làm rõ những ƣu điểm, tồn tại cơ bản và nguyên nhân của nó. Trên cơ sở đó, luận văn đã đƣa ra một số mục tiêu định hƣớng và các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn trong giai đoạn tới. Luận văn nghiên cứu về công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc trong giai đoạn gần đây 2008-2011, tuy nhiên phạm vi chỉ đề cập đến ngân sách cấp huyện- một cấp trung gian trong hệ thống ngân sách địa phƣơng. Tình hình nêu trên cho thấy, tuy đã đƣợc chú ý, nhƣng đề tài về phân cấp quản lý ngân sách mới đƣợc đề cập ở các khía cạnh, góc độ nhất định hoặc chỉ ở một số đơn vị, địa phƣơng nhất định, hoặc khá lạc hậu so với tình hình hiện nay, chƣa có công trình nào nghiên cứu một cách chuyên sâu về phân cấp quản lý ngân sách tỉnh Ninh Bình trong giai đoạn hiện nay, từ đó đề ra các giải pháp góp phần hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách của tỉnh. Vì vậy, tác giả lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phương ở tỉnh Ninh Bình” là phù hợp và có ý nghĩa lý luận, thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Mục đích: - Phân tích, đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện trong thời gian đến năm 2015, tầm nhìn 2020. Nhiệm vụ: - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận chung về phân cấp quản lý NSĐP trong điều kiện nền KTTT định hƣớng XHCN ở Việt Nam. - Nghiên cứu kinh nghiệm của một số tỉnh về phân cấp NSĐP - Khảo sát, tổng hợp, phân tích, đánh giá thực trạng phân cấp quản lý NSĐP trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trong giai đoạn 2010-2013 trên các phƣơng diện: thực trạng tình hình, kết quả đạt đƣợc, những hạn chế thiếu sót và nguyên nhân. 6
- Đề xuất phƣơng hƣớng và một số giải pháp góp phần hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trong thời gian đến năm 2015, tầm nhìn 2020. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu công tác phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng ở tỉnh Ninh Bình dƣới góc độ Kinh tế chính trị. Đó là vai trò của các cấp chính quyền địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trong việc quản lý, điều hành ngân sách địa phƣơng, góp phần quan trọng đảm bảo nguồn lực ngân sách để phát triển kinh tế xã hội. Phạm vi nghiên cứu: Về thời gian: Luận văn nghiên cứu cơ chế phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2010-2013. Về không gian: Luận văn phân tích và đánh giá thực trạng phân cấp ngân sách địa phƣơng: phân cấp ban hành chế độ, chính sách thu chi và quản lý ngân sách; phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi; phân cấp về chu trình ngân sách trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn Để thực hiện luận văn, tác giả sử dụng phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác- Lênin là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; các phƣơng pháp của kinh tế học hiện đại để nghiên cứu. Phƣơng pháp luận này đòi hỏi phải xem xét vấn đề phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng một cách khách quan, theo các quy luật, chịu sự tác động của nhiều nhân tố: kinh tế, chính trị, xã hội...và không ngừng vận động, biến đổi. Luận văn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể nhƣ: lô gích và lịch sử; phân tích và tổng hợp; thống kê, đối chiếu, so sánh… Phƣơng pháp lô gích đƣợc sử dụng để xây dựng khung khổ lý thuyết về 7
phân cấp quản lý ngân sách. Phƣơng pháp lịch sử đƣợc sử dụng để nghiên cứu kinh nghiệm của một địa phƣơng về phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc. Sử dụng kết hợp phƣơng pháp lô gích và phƣơng pháp lịch sử đƣợc thể hiện tập trung nhất ở chƣơng 1. Phƣơng pháp phân tích và phƣơng pháp tổng hợp đƣợc sử dụng trong toàn bộ đề tài. Ở chƣơng 2, để làm rõ thực trạng công tác phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng ở Ninh Bình trong những năm qua, một số phƣơng pháp nghiên cứu khác đƣợc sử dụng: thống kê, phân tích định lƣợng... Ở chƣơng 3, phƣơng pháp phân tích và phƣơng pháp tổng hợp đƣợc sử dụng chủ yếu. Đồng thời một số phƣơng pháp khác đƣợc sử dụng: so sánh, khái quát hóa… Phƣơng pháp thực hiện đề tài: Nội dung của luận văn đƣợc hình thành trên cơ sở kế thừa các kết quả nghiên cứu của các công trình đã đƣợc công bố trong lĩnh vực khoa học về phân cấp quản lý ngân sách Nhà nƣớc, qua đó tìm ra những vấn đề chƣa đƣợc chú trọng nghiên cứu, đánh giá những nội dung đƣợc nghiên cứu trƣớc đây có còn phù hợp với điều kiện cụ thể của tỉnh Ninh Bình trong giai đoạn hiện nay hay không? Sử dụng số liệu về tình hình thực hiện thu, chi ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2010-2013 để phân tích tình hình từ đó rút ra các nhận xét đánh giá, làm cơ sở đƣa ra các giải pháp kiến nghị hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng của tỉnh Ninh Bình. Nguồn số liệu: Nguồn số liệu của luận văn là các số liệu chính thức đã đƣợc công bố qua báo cáo của các cơ quan trên địa bàn, đƣợc phê duyệt thông qua nghị quyết Hội đồng nhân dân tỉnh... Cụ thể: - Báo cáo thu- chi của Kho bạc nhà nƣớc, 8
- Báo cáo dự toán, quyết toán của cơ quan Tài chính, - Số liệu thống kê trong Niên giám thống kê hàng năm, - Báo cáo kinh tế xã hội hàng năm của địa phƣơng giai đoạn 2010-2013. 6. Đóng góp của luận văn - Góp phần làm rõ những vấn đề lý luận về quản lý ngân sách địa phƣơng trong nền KTTT định hƣớng XHCN ở Việt Nam. - Nghiên cứu kinh nghiệm về phân cấp quản lý ngân sách của một số địa phƣơng từ đó phân tích thực trạng, rút ra mặt mạnh, mặt yếu của phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. - Đề xuất đƣợc một số giải pháp hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. Kết quả nghiên cứu của luận văn cho thấy đƣợc thực trạng công tác phân cấp quản lý NSNN trên địa bàn tỉnh, các giải pháp đƣợc đề xuất sẽ góp phần phát huy tính chủ động, sáng tạo của các cấp chính quyền địa phƣơng, tạo lập môi trƣờng tài chính lành mạnh nhằm giải phóng và phát triển các nguồn lực, phân bổ ngân sách một cách hợp lý, đảm bảo công bằng và sử dụng có hiệu quả nguồn NSNN phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chƣơng. Cụ thể nhƣ sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh. Chương 2: Thực trạng phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2010-2013. Chương 3: Định hƣớng và một số giải pháp chủ yếu hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đến năm 2015, tầm nhìn 2020 . 9
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÂN CẤP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH ĐỊA PHƢƠNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH 1.1. Ngân sách địa phƣơng trong hệ thống ngân sách nhà nƣớc Việt Nam 1.1.1. Những vấn đề cơ bản về ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm về ngân sách nhà nước Trong lịch sử, thuật ngữ NSNN xuất hiện khi phƣơng thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa ra đời, nghĩa là khi nền sản xuất xã hội đã phát triển đến một giai đoạn nhất định. Sự xuất hiện của phạm trù NSNN gắn liền với sự xuất hiện của nền kinh tế hàng hóa và nhà nƣớc. Chính vì vậy NSNN vừa là một phạm trù kinh tế vừa mang bản chất chính trị. Từ khi xuất hiện đến nay, xoay quanh khái niệm về NSNN vẫn còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau. Theo Philip.E.Taylor: “NSNN là chƣơng trình tài chính chủ yếu của Chính phủ, tập trung các dữ liệu thu và chi trong khoảng thời gian tài khoá bao hàm các chƣơng trình hoạt động phải thực hiện và các phƣơng tiện tài trợ cho các hoạt động ấy”. Quan niệm này đã lột tả đƣợc nội dung thực chất của hoạt động NSNN là các hoạt động thu, chi tài chính nhằm bảo đảm cho Nhà nƣớc thực hiện đƣợc các chức năng của mình. Song, quan niệm này chƣa nêu đƣợc mục đích của NSNN, do đó bản chất của NSNN chƣa đƣợc thể hiện rõ. Theo tác giả Trần Đình Ty: “NSNN là dự toán hàng năm về toàn bộ các nguồn tài chính đƣợc huy động cho Nhà nƣớc và sử dụng các nguồn tài chính đó nhằm bảo đảm thực hiện chức năng của Nhà nƣớc do Hiến pháp quy định”. Quan niệm này khá toàn diện, vừa bao quát đƣợc đặc tính dự toán thu, chi của NSNN, vừa nêu bật đƣợc đặc trƣng tài chính công của NSNN với hai 10
điểm nhấn: NSNN do luật định và mục đích của NSNN là để thực hiện chức năng của Nhà nƣớc. Tuy nhiên, quan niệm này chƣa phản ánh đƣợc mối quan hệ giữa NSNN với các loại tài chính khác trong nền kinh tế thị trƣờng. Do đó vai trò của NSNN chƣa đƣợc thể hiện rõ. Theo Điều 1, Luật NSNN đƣợc Quốc hội khóa XI nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua tại kỳ họp thứ 2, năm 2002: “NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nƣớc trong dự toán đã đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quyết định và đƣợc thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc”. Quan niệm này tiếp cận NSNN theo giác độ nghiệp vụ hẹp, nêu rõ tính thời hạn, tính dự toán và tính pháp định của NSNN. Tuy nhiên, dƣới giác độ nghiên cứu, quan niệm này không phản ánh đƣợc bản chất kinh tế - xã hội và vị trí của NSNN trong hệ thống tài chính quốc gia. Theo tác giả Nguyễn Thanh Tuyền: “NSNN là một hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính của xã hội để tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc”. Trong quan niệm này đã phản ánh rõ vị trí của NSNN và vai trò của nó. Tuy nhiên, tính pháp định và tính dự toán cũng nhƣ cân đối thu, chi của NSNN chƣa đƣợc đề cập. Theo giáo trình Lý thuyết tài chính của Học viện Tài chính: “NSNN phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc khi Nhà nƣớc tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc trên cơ sở luật định”. Giống nhƣ quan niệm trên, nhƣng quan niệm này đã nhấn rõ tính thu, chi NSNN, tính động của NSNN. 11