Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Sinh kế của người dân tái định cư của Dự án mở rộng quốc lộ 1D trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

----------------

CHÂU THÁI QUY

SINH KẾ CỦA NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ

CỦA DỰ ÁN MỞ RỘNG QUỐC LỘ 1D TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ QUY NHƠN, TỈNH BÌNH ĐỊNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Tp. Hồ Chí Minh,năm 2016

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

----------------

CHÂU THÁI QUY

SINH KẾ CỦA NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ

CỦA DỰ ÁN MỞ RỘNG QUỐC LỘ 1D TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ QUY NHƠN, TỈNH BÌNH ĐỊNH

Chuyên ngành : Quản lý Công

Mã số : 60340403

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học :

PGS.TS. NGUYỄN HỮU DŨNG

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan các số liệu điều tra và kết quả nghiên cứu là trung

thực và chưa được sử dụng để bảo vệ cho một học vị nào.Các đoạn trích

dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính

xác trong phạm vi hiểu biết của tôi . Luận văn có sử dụng một số đánh giá,

nhận xét, cơ sở lý thuyết về quản lý rủi ro của một số nghiên cứu khoa

học, tài liệu, website… đều được tác giả ghi chú thích nguồn gốc trích dẫn.

MỤC LỤC

TRANG PHỤ BÌA

LỜI CAM ĐOAN

MỤC LỤC

DANH MỤC VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC HÌNH VẼ

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ..................................................................................... 1

1.1. Lý do hình thành và lựa chọn đề tài ................................................... 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................. 2

1.3. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................... 3

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 3

1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 3

1.4.2.Phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 3

1.5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 3

1.5.1 Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 3

1.5.2 Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 4

1.6 Kết cấu luận văn ......................................................................................... 4

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................ 6

2.1. Một số khái niệm ........................................................................................ 6

2.1.1. Bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất ......................................... 6

2.1.2. Khái niệm Sinh kế ................................................................................. 6

2.1.3. Khái niệm sinh kế bền vững .................................................................. 7

2.1.4.Khái niệm tái định cư ............................................................................. 7

2.1.5. Người bị ảnh hưởng .............................................................................. 8

2.1.6. Khung lý thuyết về sinh kế .................................................................... 8

2.2. Lược khảo số nghiên cứu có liên quan ................................................... 12

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................... 16

3.1 Tổng quan địa bàn nghiên cứu và dự án mở rộng Quốc lộ 1D ............. 16

3.1.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .............................................................. 16

3.1.2. Dự án mở rộng Quốc lộ 1D ................................................................. 18

3.2 Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 20

3.2.1.Vấn đề nghiên cứu ............................................................................... 20

3.2.2 Mô hình nghiên cứu ............................................................................. 21

3.2.3 Phân tích chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi thu hồi đất .. 23

3.2.4. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu ................................................... 28

3.2.5. Phương pháp thu thập số liệu ............................................................. 28

3.2.6. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu .............................................. 29

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .......................................................... 34

4.1. Tổng quan về công tác bồi thường và giải phóng mặt bằng ................. 34

4.2.Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu. ........................................................... 38

4.3. Thực trạng mô hình sinh kế của người dân tái định cư Dự án mở rộng

Quốc lộ 1D ....................................................................................................... 39

4.3.1. Đánh giá về nguồn lực con người ....................................................... 39

4.3.2. Sự thay đổi về nguồn lực kinh tế ......................................................... 44

4.3.3. Sự thay đổi về nguồn lực tài chính ...................................................... 46

4.2.4 Sự thay đổi về nguồn lực tự nhiên ........................................................ 49

4.3.4. Sự thay đổi về nguồn lực xã hội .......................................................... 54

4.4. Phân tích đánh giá các mô hình sinh kế trước sau tái định cư ............ 57

4.5. Kết quả sinh kế của các hộ dân tái định cư ........................................... 61

4.6. Tóm tắt kết quả nghiên cứu mô hình sinh kế tái định cư DA quốc lộ

1D và phương hướng giải pháp ..................................................................... 63

4.6.1. Những mặt được .................................................................................. 63

4.6.2. Những mặt hạn chế ............................................................................. 64

CHƯƠNG 5 : KẾT LUẬN KIẾN NGHỊ .............................................................. 66

5.1. Kết luận .................................................................................................... 66

5.2. Kiến nghị .................................................................................................. 67

5.3. Hạn chế nghiên cứu ................................................................................. 69

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH MỤC VIẾT TẮT

STT Ký hiệu Diễn giải

Tái định cư 1 TĐC

Bồi thường 2 BT

Giải phóng mặt bằng 3 GPMB

Phát triển Quỹ đất 4 PTQĐ

Khu công nghiệp 5 KCN

Công nghiệp 6 CN

Tiểu thủ công nghiệp 7 TTCN

Ban Quản lý 8 BQL

Ủy ban nhân dân 9 UBND

Trung học cơ sở 10 THCS

Trung học phổ thông 11 THPT

Ngân hàng Thế giới 12 WB

13 ADB Ngân hàng phát triển Châu Á

14 DFID Cơ quan phát triển toàn cầu Vương quốc Anh

15 CARE Tổ chức nghiên cứu và giáo dục

Kinh tế xã hội 16 KT-XH

Cán bộ viên chức 17 CBVC

Dự án 18 DA

Bảng 3.1. Cơ cấu diện tích loại đất của từng phường ........................................... 19

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 3.2. Mức độ và yêu cầu của mô hình sinh kế bền vững .............................. 20

Bảng 3.3. Bảng so sánh giữa chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư áp dụng

tại Dự án mở rộng QL 1D so với chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của

Chính phủ và Ngân hàng Thế giới ........................................................................ 23

Bảng 3.4 Mẫu nghiên cứu khảo sát ....................................................................... 28

Bảng 3.5. Nội dung bảng câu hỏi khảo sát ........................................................... 31

Bảng 4.1. Thống kê thu hồi đất dự án Quốc lộ 1D ............................................... 34

Bảng 4.2. Tình hình lao động trong hộ tái định cư ............................................... 41

Bảng 4.3. Việc làm của các hộ dân trước và sau tái định cư ................................ 42

Bảng 4.4: Cơ cấu sử dụng tiền đền bù của các nhóm hộ điều tra ......................... 47

Bảng 4.5: Tình hình vay vốn của các hộ tái định cư năm 2015 ............................ 48

Bảng 4.6. Mô hình sinh kế trước và sau tái định cư ............................................. 58

Bảng 4.7: Hiện trạng thu nhập của hộ dân tái định cư .......................................... 61

Bảng 4.8: Đánh giá của hộ về thay đổi thu nhập và khả năng kiếm sống sau khi

thu hồi đất ............................................................................................................. 63

Hình 2.1 Khung phân tích sinh kế bền vững .......................................................... 9

DANH MỤC HÌNH VẼ

Hình 2.2. Sinh kế bền vững của CARE ................................................................ 11

Hình 2.3. lý thuyết sự đảm bảo sinh kế hộ gia đình ............................................. 12

Hình 3.1. Bản đồ hành chính thành phố Quy Nhơn .............................................. 16

Hình 3.2. Địa bàn nghiên cứu ............................................................................... 18

Hình 3.3. Khung phân tích sinh kê ....................................................................... 22

Hình 4.1. Trình độ học vấn của hộ dân tái định cư ............................................... 40

Hình 4.3. Đặc điểm thu nhập trước và sau tái định cư ......................................... 44

Hình 4.4. Thay đổi đất ở và đất nông nghiệp........................................................ 50

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU

Chương này trình bày các nội dung tổng quát của đề tài, đặt vấn đề

nghiên cứu, mục tiêu tổng quát, mục tiêu cụ thể, câu hỏi nghiên cứu, phạm vị

nghiên cứu phương pháp thu thập số liệu, và phương pháp nghiên cứu của đề tài.

1.1. Lý do hình thành và lựa chọn đề tài

Thành phố Quy Nhơn, là thành phố loại 1 trực thuộc tỉnh Bình Định có vị

trí địa lý hết sức thuận lợi là nằm trên trục Bắc Nam có tuyến đường sắt Bắc -

Nam chạy qua, hệ thống cảng biển và các tuyến quốc lộ 1A, 1D, tuyến QL19 cửa

ngõ ra biển đối với các tỉnh Tây Nguyên.Trong thời gian qua, thành phố Quy

Nhơn chú trọng công tác xây dựng hạ tầng nhất là công tác xây dựng hạ tầng giao

thông để tạo thuận lợi thu hút các nguồn lực và thu hút đầu tư bên ngoài .

Công tác giải phóng mặt bằng và thu hồi đất để thực hiện phát triển kinh

tế xã hội là vấn đề hết sức nhạy cảm và phức tạp, tác động tới nhiều mặt đời sống

kinh tế, xã hội. Các chính sách về bồi thường, hỗ trợ và tái định cơ của Việt Nam

ngày càng hoàn thiện nhằm ổn định đời sống cho người dân tái định cư sau khi bị

thu hồi đất để phục vụ phát triển kinh tế, xã hội . Tuy nhiên, sự quan tâm đến vấn

đề cuộc sống, công ăn việc làm của người dân tái định cư sau khi bị thu hồi đất để

phục vụ cho các dự án chưa thực sự đầy đủ. Việc thu hồi đất của hộ gia đình để

phục vụ chỉnh trang đô thị, cải tạo hạ tầng, và những ảnh hưởng đến sinh kế

người dân hiện đang là vấn đề cần có sự quan tâm đúng mức.

Tình hình khiếu nại, tố cáo (KNTC) trên địa bàn tỉnh có nhiều diễn biến

phức tạp về số lượng đơn thư lẫn đoàn khiếu kiện đông người.Trong đó, gay gắt,

phức tạp và có số lượng nhiều nhất (chiếm 63,22%) vẫn là khiếu mại liên quan

đến lĩnh vực đất đai, thực hiện chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng, hỗ

trợ và tái định cư khi thu hồi đất để triển khai các dự án hạ tầng, phát triển KT-

XH trên địa bàn tỉnh (Đoàn Quang Sáu, 2015).

Theo nhận định của Ngân hàng thế giới việc tái định cư không tự nguyện

do các dự án phát triển gây nên, trong trường hợp không thể giảm thiểu được

thường dẫn đến những vấn đề nghiêm trọng về kinh tế, xã hội và môi trường : các

hệ thống sản xuất bị phá vỡ; con người phải đối mặt với tình trạng nghèo khi

những tài sản, công cụ sản xuất, nguồn lực sinh kế hay nguồn thu nhập của họ bị

mất đi; người dân phải di dời tới những môi trường mới mà ở đó các kỹ năng vốn

có của họ trở nên ít phù hợp và mức độ cạnh tranh về tài nguyên lại căng thẳng

hơn ; các điều kiện phát triển bị suy giảm hoặc mất đi (WB, 2001).

Trên cơ sở phânloại dựatrênthiệthạicủangườitáiđịnhcư, Ngân hàng phát

triển Châu Á còn nêu thêm những thiệt hại khác mà người dân tái định cư có thể

gặp phải như: cư dân tại chỗ tái định cư không thân thiện hoặc không có những

nét tương đồng về văn hóa, những khó khăn về công ăn việc làm có thể khiến

người dân tái định có thể gặp nhiều khó khăn; người dân tái định có thể khai thác

cạn kiệt các tài nguyên môi trường để sinh tồn và điều này gây ra những hậu quả

hết sức tai hại cho môi trường (ADB, 1995).

Do đó, cần thực hiện và giải quyết tốt, thỏa đáng đến quyền lợi, lợi ích

hợp pháp, chính đáng nhất là vấn đề sinh kế của người dân tái định cư khi bị nhà

nước thu hồi nhằm hạn chế việc khiếu kiện đông người, kéo dài và những phản

ứng tiêu cực khác như : gây rối trật tự, chống đối.v.v….

Nhằm phản ảnh thực trạng vấn đề sinh kế của người dân tái định cư sau

khi bị thu hồi đất phục vụ các dự án phát triển kinh tế xã hội, tìm ra nhưng bất

cập để điều chỉnh,và đề xuất giải pháp góp phần hoàn chỉnh chính sách bồi

thường, hỗ trợ và tái định cư cho các dự án kế tiếp là một trong những vấn đề mà

các cơ quan quản lý nhà nước liên quan đang quan tâm. Trong bối cảnh này, Tôi

chọn đề tài :" Sinh kế của người dân tái định cư của Dự án mở rộng quốc lộ 1D

trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định" để nghiên cứu và viết luận

văn thạc sĩ.

1.2. Mục tiêu nghiên cứu

Đề tài được thực hiện nhằm xác định thực trạng sinh kế của người dân

của Dự án mở rộng quốc lộ 1D trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định

sau khi tái định cư tại nơi ở mới. Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi

sinh kế của người dân sau khi tái định cư;

Dựa trên kết quả nghiên cứu, đề tài kỳ vọng đề xuất được một số giải

pháp góp phần hoàn thiện thực hiện chính sách bồi thường hỗ trợ và tái định cư

nhằm hạn chế những tác động tiêu cực đến sinh kế của người dân khi bị nhà nước

thu hồi đất đối với dự án này và cả trong thời gian đến .

1.3. Câu hỏi nghiên cứu

Câu hỏi 1: Sinh kế của người dân tái định cư của Dự án mở rộng quốc lộ

1D trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định hiện tại như thế nào ?

Câu hỏi 2: Những giải pháp nào có thể góp phần hoàn thiện và phát triển

sinh kế bền vững của người dân nơi đây.

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

1.4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các khía cạnh sinh kế của các hộ gia

đình tái định cư tại chỗ dọc tuyến QL1D thuộc địa bàn thành phố Quy Nhơn và

các hộ tái định cư tại các khu tái định cư dành cho các hộ bị giải tỏa thu hồi đất

phục vụ mở rộng QL1D(không bao gồm các hộ đã tự lo nơi ở ngoài phạm vi của

dự án).

1.4.2.Phạm vi nghiên cứu

Địa bàn nghiên cứu chủ yếu tập trung các phường Trần Quang Diệu, Nhơn

Phú và Quang Trung thuộc thành phố Quy Nhơn. Vì Dự án mở rộng Quốc lộ 1D

nằm trên địa bàn 04 phường nội và ngoại thành của thành phố Quy Nhơn, bao

gồm các phường : 02 phường ngoại thành (phường Trần Quang Diệu, Phường

Nhơn Phú) và 02 phường nội thành (phường Quang Trung và phường Ghềnh

Ráng). Tuy nhiên, diện tích thu hồi đất phục vụ cho dự án này tại phường Ghề nh

Ráng là đất thuộc các tổ chức đang sử dụng (bến xe khách và khu phức hợp siêu

thị, nhà xưởng của Công ty TNHH Đầu tư và Xây dựng Kim Cúc) nên không

thuộc đối tượng khảo sát, đánh giá của đề tài.

Số liệu thu thập phục vụ cho nghiên cứu từ năm 01/2013 đến 8/2016

1.5. Phương pháp nghiên cứu

1.5.1 Phương pháp thu thập số liệu

-Số liệu sơ cấp :phỏng vấn và khảo sát bằng bảng câu hỏi đến các hộ tái

định cư tại các khu tái định cư dành cho các hộ bị giải tỏa thu hồi đất phục vụ mở

rộng QL1D. Số lượng điều tra khảo sát các hộ dân bị ảnh hưởng của dự án: bao

gồm các hộ bị giải tỏa trắng hiện đang sinh sống tại các khu tái định cư do dự án

bố trí, các hộ bị giải tỏa một phần hiện đang sinh sống tại nơi cũ, không bao gồm

các hộ đã tự lo nơi ở ngoài phạm vi của dự án.

-Số liệu thứ cấp: thu thập thông tin, các số liệu bồi thường giải phóng mặt

bằng, và các số liệu thống kế liên quan Dự án mở rộng QL1D từ các phòng, ban,

đơn vị có liên quan, các số liệu kinh tế-xã hội từ các cơ quan, ban ngành.

1.5.2 Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp chuyên gia: thực hiện phỏng vấn một số chuyên gia, người

có liên quan nhiều đến vấn đề giải tỏa và tái định cư như : Cán bộ Ban GPMB

tỉnh, Trung tâm phát triển Quỹ đất thành phố Quy Nhơn, Phòng Tài nguyên và

Môi trường thành phố Quy Nhơn (danh sách xem phụ lục2) để từ đó bổ sung cơ

sở cho việc xây dựng bảng câu hỏi phỏng vấn các hộ gia đình.

- Phương pháp thống kê, mô tả: là phương pháp chính được áp dụng trong

đề tài nhằm mô tả và nhận diện hiện trạng sinh kế của người dân tái định cư, phản

ánh những thay đổi các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế các hộ gia đình trước và

sau khi bị thu hồi đất. Các kỹ thuật cơ bản là phân phối tần số, so sánh các số

trung bình, biểu đồ.

- Khung lý thuyết chính để tiếp cận là khung phân tích sinh kế bền vững

hộ gia đình của (Frankenberger and McCaston, 1998)

- Áp dụng mô hình Khung sinh kế bền vững DFID do Cơ quan phát triển

quốc tế Vương quốc Anh (DFID) để đánh giá hoạt động sinh kế được thực hiện

bởi các hoạt động hiện có.

1.6 Kết cấu luận văn

Báo cáo đề tài sẽ được trình bày trong 5 chương

Chương 1. Phần mở đầu

Chương này trình bày các nội dung tổng quát của đề tài, đặt vấn đề

nghiên cứu, mục tiêu tổng quát, mục tiêu cụ thể, câu hỏi nghiên cứu, phạm vị

nghiên cứu phương pháp thu thập số liệu, và phương pháp nghiên cứu của đề tài.

Chương 2 . Cơ sở lý luận và thực tiễnvấn đề

Chương này sẽ trình bày Khái niệm về tái định cư, những cảnh báo của

các tổ chức quốc tế về vấn đề tái định cư; cơ sở lý thuyết của đề tài, các nghiên

cứu có liên quan: sinh kế bền vững, các chỉ số về sinh kế bền vững, khung lý

thuyết về sinh kế bền vững của các tổ chức quốc tế như CARE, DFID.

Chương 3. Phương pháp nghiên cứu và mô hình nghiên cứu

Chương này trình bày những thông tin tổng quan về dự án mở rộng quốc

lộ 1D quan địa bàn thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, phương pháp nghiên

cứu, khung phân tích; thiết lập mẫu phỏng vấn và xây dựng bảng hỏi nhằm thực

hiện đánh giá mô tả chi tiết các thông tin về hiện trạng sinh kế người dân.

Chương 4. Kết quả nghiên cứu .

Chương này trình bày kết quả nghiên cứu thực nghiệm về sinh kế của

người dân tái định sau khi bị nhà nước thu hồi đất để mở rộng quốc lộ 1D trên địa

bàn thành phố Quy Nhơn .

Chương 5. Gợi ý chính sách.

Chương này trình bày tóm lược lại những kết quả quan trọng của đề tài từ

đó gợi ý các chính sách nhằm thực hiện tốt chính sách sinh kế cho người dân sau

khi bị nhà nước thu hồi đất .

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

Trong chương này tác giả sẽ trình bày các cơ sở lý thuyết và thực tiễn liên quan

đến đề tài như sinh kế, sinh kế bền vững, mô hình sinh kế và các công trình

nghiên cứu trong nước và quốc tế có liên quan đến đề tài nghiên cứu

2.1. Một số khái niệm

2.1.1. Bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất

Căn cứ Điều 3 theo Luật đất đai 2013 có quy định đất đai thuộc sở hữu

toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Nhà nước trao

quyền sử dụng đất cho người sử dụng đất theo quy định của Luật này. Do đó, Nhà

nước có quyền quyết định thu hồi đất. " Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước

quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử

dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai".

Trong điều này cũng quy định"Bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị

quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất" và "Hỗ trợ

khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất thu hồi để

ổn định đời sống, sản xuất và phát triển".

2.1.2. Khái niệm Sinh kế

Các nghiên cứu của Chamber và R.Coway (1991) đưa ra khái niệm Sinh

kế bao gồm các khả năng, các tài sản (gồm cả nguồn lực vật chất và xã hội) và

hoạt động cần thiết để kiếm sống .

Sinh kế có thể được tạo thành thu nhập từ nhiều hoạt động sản suất, kinh

doanh, dịch vụ nông nghiệp và phi nông nghiệp. Mỗi hộ gia đình tùy thuộc vào

nguồn lực hiện có hoặc tiềm năng của mình để lựa chọn các hoạt động tạo thu

nhập phù hợp. Các lựa chọn này được dựa trên nguồn lực của hộ gia đình và vị trí

của nó trong cấu trúc pháp lý, chính trị và xã hội của xã hội . Nguy cơ thất bại

sinh kế xác định mức độ tổn thương của một hộ gia đình về thu nhập, thực phẩm,

sức khỏe và dinh dưỡng. Vì vậy, đời sống được đảm bảo khi các hộ gia đình có

quyền sở hữu an toàn, hoặc tiếp cận nguồn lực và các hoạt động tạo thu nhập, bao

gồm cả dự trữ và tài sản, để bù đắp rủi ro, giảm bớt chấn động và đáp ứng dự

phòng (Chambers và R.Conway, 1991). Một sinh kế bền vững, khi nó "có thể ứng

phó và phục hồi từ sự căng thẳng và những cú sốc, duy trì khả năng và tài sản của

mình, và cung cấp các cơ hội sinh kế bền vững cho các thế hệ tiếp theo ..."

(Chambers và R.Conway, 1991).

2.1.3. Khái niệm sinh kế bền vững

Có nhiều cách tiếp cận và định nghĩa khác nhau về sinh kế, tuy nhiên, có

sự nhất trí rằng khái niệm sinh kế bao hàm nhiều yếu tố có ảnh hưởng đến hoạt

động sống của mỗi cá nhân hay hộ gia đình. Các nghiên cứu về sinh kế hiện nay

về cơ bản đã xây dựng khung phân tích sinh kế bền vững trên cơ sở các nguồn lực

của hộ gia đình bao gồm nguồn lực vật chất, tự nhiên, tài chính, xã hội và nhân

lực. Kết quả nghiên cứu của Ellis(2000) cho rằng một sinh kế bao gồm những tài

sản (tự nhiên, phương tiện vật chất, con người, tài chính và nguồn vốn xã hội),

những hoạt động và cơ hội được tiếp cận đến các tài sản và hoạt động đó (đạt

được thông qua các thể chế và quan hệ xã hội), mà theo đó các quyết định về sinh

kế đều thuộc về mỗi cá nhân hoặc mỗi nông hộ.

Chambers và Conway (1991), sinh kế chỉ bền vững khi nó có thể đối phó

và phục hồi sau các cú sốc, duy trì hoặc cải thiện năng lực và tài sản, và cung cấp

các cơ hội sinh kế bền vững cho các thế hệ kế tiếp; và đóng góp lợi ích ròng cho

các sinh kế khác ở cấp độ địa phương hoặc toàn cầu, trong ngắn hạn và dài hạn.

Kết quả nghiên cứu của Reardon và Taylor (1996) về sinh kế cho thấy:

Sinh kế được xem là bền vững khi nó có thể đối phó và khôi phục trước tác động

của những áp lực và những cú sốc, duy trì hoặc tăng cường những năng lực lẫn

tài sản của nó trong hiện tại và tương lai, trong khi không làm suy thoái nguồn tài

nguyên thiên nhiên.

Barrett và Reardon(2000) cho rằng sự bền vững trong các hoạt động sinh

kế phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như khả năng trang bị nguồn vốn, trình độ của

lao động, các mối quan hệ trong cộng đồng, các chính sách phát triển... Tuy vậy,

sự bền vững của tài nguyên thiên nhiên là yếu tố nền tảng trong việc quyết định

một sinh kế có bền vững hay không.

2.1.4.Khái niệm tái định cư

Tái định cư là biện pháp nhằm ổn định, khôi phục đời sống cho những

người bị ảnh hưởng bởi các dự án của nhà nước, khi mà phần đất nơi ở cũ bị thu

hồi hết hoặc thu hồi không hết, phần còn lại không đủ điều kiện để tiếp tục sinh

sống, phải chuyển đến nơi ở mới. Tái định cư bao gồm tái định cư tự nguyện và

tái định cư bắt buộc.

Tái định cư tự nguyện: là do nhu cầu cuộc sống người dân tự nguyện di

chuyển từ nơi này sang định cư ở nơi khác.

Tái định cư bắt buộc: Dự án phát triển dẫn đến những mất mát tái định cư

không thể tránh khỏi, trong đó người bị ảnh hưởng không còn lựa chọn nào khác

ngoài việc xây dựng lại cuộc sống mới, thu nhập và cơ sở vật chất ở bất cứ một

nơi nào khác (ADB, 1995).

2.1.5. Người bị ảnh hưởng

Những người bị ảnh hưởng là những người phải chịu thiệt hại do hậu quả

của dự án, toàn bộ hay một phần tài sản vật chất và phi vật chất, bao gồm nhà

cửa, cộng đồng, đất canh tác, tài nguyên như rừng, đất chăn nuôi, nơi đánh bắt cá,

hoặc những điểm văn hóa quan trọng, những tài sản có giá trị thương mại, sự thuê

mướn, những cơ hội tạo thu nhập, những mạng lưới và các hoạt động xã hội và

văn hóa. Những tác động như vậy có thể là vĩnh viễn hoặc tạm thời. Điều này

thường sảy ra thông quan việc thu hồi đất bằng cách sử dụng đặc quyền hay

những biện pháp điều tiết khác. (ADB, 1995)

2.1.6. Khung lý thuyết về sinh kế

2.1.6.1 Khung phân tích sinh kế bền vững DFID

Khung phân tích sinh kế là một công cụ được xây dựng nhằm xem xét

một cách toàn diện tất cả các yếu tố khác nhau ảnh hưởng như thế nào đến sinh

kế của con người đặt biệt là cơ hội hình thành nên chiến lược sinh kế của con

người, để đạt được mục tiêu tăng phúc lợi của con người.

Khung sinh kế bền vững DFID do Cơ quan phát triển quốc tế Vương

quốc Anh (DFID) xây dựng là một công cụ để cải thiện sự hiểu biết của các cơ

quan chính phủ và các tổ chức phi chính phủ về đời sống, đặc biệt là sinh kế của

người nghèo. Khung sinh kế bền vững trình bày các yếu tố chính ảnh hưởng đến

sinh kế của người dân, và mối quan hệ điển hình giữa các bên. Nó có thể được sử

dụng cho việc thực hiện kế hoạch hoạt động phát triển mới và đánh giá những

đóng góp cho sự bền vững sinh kế được thực hiện bởi các hoạt động hiện có.

Hình 2.1 Khung phân tích sinh kế bền vững

Nguồn : Khung phân tích sinh kế bền vững DFID, 2001

Khung phân tích sinh kế bền vững được xây dựng trên cơ sở tài sản sinh

kế bao gồm 05 nguồn lực : nguồn lực vật chất (cơ sở hạ tầng và các loại hàng hóa

con người sản xuất cần để hậu thuẫn sinh kế);nguồn lực xã hội là nguồn lực mà

các hộ gia đình và cá nhân sử dụng để thực hiện các mục tiêu sinh kế của họ bao

gồm các yêu cầu xã, quan hệ cộng đồng, quan hệ với các tổ chức công quyền ,

đảng phái, các hội ngành nghề, hiệp hội ; nguồn lực con người đại điện cho các

nhận thức, khả năng làm việc và kiến thức nhằm phục vụ việc theo đuổi và đạt

được các mục tiêu sinh kế của mình vànguồn lực tự nhiên(nguyên liệu, nhiên liệu

tự nhiên để tạo dựng các sinh kế như đất đai, rừng và nguồn nước tự nhiên),

nguồn lực tài chính mà con người sử dụng để đạt được mục tiêu sinh kế như các

khoản thu nhập, vốn tín dụng, trợ cấp.

Dựa trên cơ sở của khung sinh kế, các cơ quan chính phủ và các tổ chức

phi chính phủ có thể điều chỉnh các tác động của chính sách ảnh hưởng đến

những tình huống dễ bị tổn thương hoặc thực hiện việc hỗ trợ, cải thiện sinh kế

của người dân .

- Bối cảnh dễ tổn thương: là các yếu tố đến từ môi trường bên ngoài tác

động vào cuộc sống của người dân mà họ bị hạn chế hoặc không thể kiểm soát.

Đó là những thay đổi có thể gây ra những cú sốc như : mất việc làm, thay đổi việc

làm, mất đất sản xuất, thay đổi chổ ở, thay đổi môi trường sống, thay đổi mối

quan hệ làng xóm, thay đổi tập quán, văn hóa, thay đổi nguồn thu nhập…v.v.

- Chính sách và tổ chức: các chính sách của các cấp chính quyền các cấp

trong khu vực công được cụ thể hóa bằng luật và các văn bản dưới luật, các

chương trình, kế hoạch hành động; các hoạt động và cấu trúc tổ chức hoạt động

của các tổ chức chính quyền trong khu vực công, tổ chức hoạt động của khu vực

tư nhân, tổ chức phi chính phủ.

- Chiến lược sinh kế: bao gồm các hoạt động sản xuất, kinh doanh, đầu

tư, tái hoạt động sản xuất đầu tư….v.v của các hộ gia đình nhằm đạt được các

mục tiêu sinh kế.

- Kết quả sinh kế: là những kết quả mà hộ gia đình đạt được khi họ sử

dụng nguồn vốn sinh kế để thực hiện các chiến lược sinh kế để nhằm mục đích

tăng thu nhập nhiều hơn, giảm khả năng tổn thương, an ninh lương thực được cải

thiện,công bằng xã hội được cải thiện, cân bằng sinh thái và bảo vệ môi trường

sống bền vững, khai thác hiệu quả tài nguyên thiên nhiên.

Dựa trên việc sử dụng đồng thời các nguồn lực vào các hoạt động khác

nhau, chiến lược sinh kế và kết quả sinh kế là cách thức mà con người kết hợp

các nguồn lực như thế nào để sản xuất ra của cải vật chất và cung cấp các dịch vụ.

Các cách thức sử dụng và kết hợp nguồn lực khác nhau sẽ tạo ra các kết quả sinh

kế khác nhau.

2.1.6.2 Khung lý thuyết về sinh kế bền vững của CARE

Khung lý thuyết về sinh kế bền vững của CARE được mô tả trong Hình

2.2. Nó tập trung vào sinh kế hộ gia đình. “Khung tài sản” mô tả những chỉ số,

gồm khả năng của thành viên hộ gia đình, những nguồn tài nguyên, tài sản mà hộ

gia đình có thể truy cập được, những khả năng được giúp đỡ, hỗ trợ lúc khó khăn

bởi họ hàng, chính quyền. Để đánh giá những thay đổi đang diễn ra về vần đề an

ninh sinh kế hộ gia đình, đòi hỏi một cái nhìn toàn diện về sự tiêu dùng và tài sản

của từng thành viên hộ gia đình.

Tình huống

Chiến lược

Kết quả

sinh kế

Hình 2.2. Sinh kế bền vững của CARE

Nguồn: Krantz, 2001

CARE đưa ra mô hình hoạt động của một sinh kế dựa trên tính năng động

và sự tương tác được lập trình sẵn, gồm các bước sau: thứ 1, Nhận dạng những

khu vực địa lý tiềm năng, sử dụng dữ liệu thứ cấp để tìm ra những người chủ hộ;

thứ 2, nhận dạng những nhóm bị tổn thương và những khó khăn về sinh kế mà họ

phải đối mặt; thứ 3, thu thập những dữ liệu phân tích, ghi chú những xu hướng về

thời gian và nhận dạng những chỉ dẫn mà nó sẽ được kiểm định; thứ 4, lựa chọn

những khu vực để thực thi các chính sách can thiệp.

Mục tiêu chính trong nghiên cứu về sinh kế của CARE là hiểu được tính

tự nhiên của những chiến lược sinh kế ở những mục khác biệt trong hộ gia đình,

tức là nhận dạng những khó khăn và những cơ hội

2.1.6.3. Khung lý thuyết sự đảm bảo sinh kế hộ gia đình

Theo Frankenberger và McCaston(1998) đã định nghĩa rằng sinh kế hộ gia

đình là những phương tiện đầy đủ và bền vững để đạt được thu nhập và tài

nguyên thỏa mãn những nhu cầu cơ bản gồm : lương thực, nước uống, chăm sóc

sức khỏe, cơ hội giáo dục, nhà ở, thời gian sinh hoạt cộng đồng và hòa nhập xã

hội.

Sự bảo đảm về kinh tế

Sự bảo đảm về dinh dưỡng

Sự bảo đảm

Quan hệ cộng đồng

Sử bảo đảm về

Sử bảo

(Giới, Nhóm thiểu số, tín

môi trường

về giáo dục

đảm về

đảm về sức

ngưỡng)

sống

lương thực

khỏe

Chăm sóc sức

Sự nương

Môi

Sự chăm

khỏe(nguồn

tựa

trường

sóc người

nước và bệnh

già và trẻ

viện

Sự bảo đảm sinh kế hộ gia đình

Hình 2.3. lý thuyết sự đảm bảo sinh kế hộ gia đình

Nguồn : (Frankenberger and McCaston, 1998)

2.2. Lược khảo số nghiên cứu có liên quan

Theo các nghiên cứu của ADB(1995) về nghiên cứu khung sinh kế bền

vững của các quốc gia khác nhau cho rằng những thiệt hại từ tái định cư thường

nảy sinh nhiều nhất do đất bị chiếm dụng thông quan việc trưng dụng và sử dụng

đặc quyền của chính phủ hay những biện pháp điều tiết khác để thu hồi đất. Nhà

cửa, các cấu trúc và hệ thống cộng đồng , các mạng lưới và dịch vụ xã hội có thể

bị pháp vỡ. Các phương tiện sản xuất, bao gồm đất đai, các nguồn thu nhập và

các kế sinh nhai có thể bị mất. Mất các tài nguyên cho sinh tồn và thu nhập có thể

dẫn đến khai thác các hệ thống sinh thái dễ bị ảnh hưởng, dẫn đến khó khăn, căng

thẳng về xã hội và bần cùng hóa. Tại các vùng đô thị, những người bị di chuyển

có thể làm tăng thêm lượng dân cư sống trên đất lấn chiếm đang ngày một gia

tăng. Những người bị ảnh hưởng không còn sự lực chọn nào, buộc phải tìm cách

xây dựng lại cuộc sống, thu nhập và cơ sở vật chất của họ ở nơi khác". Tái định

cư không tự nguyện có thể gây ra những khó khăn, bần cùng kéo dài và ảnh

hưởng nghiêm trong đến môi trường nếu như không lên kế hoạch và thực hiện các

giải pháp phù hợp một cách cẩn trọng. Đối với những hạng mục dự án giao thông,

tác động tái định cư xảy ra truyên toàn tuyến. Sự mất mát thường sảy ra trong

phạm vi cộng đồng hiện tại vì tuyến đường hẹp. Tuy nhiên nếu tuyến đường dài,

cắt ngang qua nhiều ranh giới hành chính thì việc phân chia trách nhiệm có thể sẽ

không rõ ràng và các quyền lợi có thể sẽ khác biệt giữa các đoạn tuyến.Người bị

ảnh hưởng của dự án cần được hỗ trợ trong nỗ lực của họ để cải thiện sinh kế và

mức sống hoặc là khôi phục lại được ít nhất tương đương với mức sống trước khi

di dời hoặc với mức sống trước khi bắt đầu thực hiện dự án. Hỗ trợ phục hồi cho

tất cả những người bị di dời để đạt được mục tiêu của chính sách (để cải thiện

sinh kế và mức sống bằng hoặc cao hơn so với mức sống phổ biến trước khi di

chuyển hoặc so với mức sống trước khi bắt đầu thực hiện dự án, tùy thuộc mức

nào cao hơn).

Ellis (1998), nghiên cứu mô hình sinh kế đánh giá nguồn lực con người, tài

sản, tài chính, nguồn lực xã hội của người dân nông thôn và đánh giá khả năng để

đối phó với sự gia tăng tổn thất kết hợp với sản xuất nông nghiệp - đa dạng hóa,

thâm canh và chuyển đổi hoặc di chuyển ra khỏi nông nghiệp. Kết quả nghiên

cứu cho rằng đa dạng hóa là một chiến lược liên quan đến các nỗ lực của các cá

nhân và hộ gia đình để tìm cách thức mới để nâng cao thu nhập và giảm thiểu rủi

ro về môi trường. Rõ ràng là các hộ gia đình nông thôn ở Nigeria tham gia vào

nhiều hoạt động sinh kế như kinh doanh (tiếp thị hoặc tăng giá trị cho hàng hoá),

các doanh nghiệp kinh doanh quy mô nhỏ (mộc, radio và sửa chữa xe đạp), và

chế biến hàng nông nghiệp và nghệ thuật và thủ công (dệt, thảm và đan giỏ) để bổ

sung thu nhập từ nông nghiệp.

Maruyama (2003), mô tả những sự thay đổi sinh kế theo khung lý thuyết

sinh kế của Frankenberger và McCaston (1998) ở Kalahari San trong quá trình

chuyển đổi theo chương trình tái định cư, được thực hiện 20 năm sau khi định

canh định cư của họ. Sau khi giao mảnh đất ở cố định, một số cư dân Kalahari

San vẫn còn trong khi những người khác di chuyển ra khỏi khu tái định cư, hình

thành các nhóm dân cư nhỏ được nhân đôi mô hình phân bố không gian trước khi

di dời. Như các mạng nhện khác nhau của nhà ở được hình thành, một số chiến

lược sinh kế nổi lên. Các thành viên trong và ngoài khu tái định cư di chuyển

thường xuyên, và hàng hoá, dịch vụ trao đổi đã kích hoạt sử dụng cả những lợi

ích phúc lợi trong việc giải quyết và tài nguyên thiên nhiên. Các mối quan hệ bổ

sung giữa các gia đình San ở hai địa điểm ở đã được thay đổi gắn bó khăng khít

với nhau hơn tạo nên cộng đồng tái định cư bền vững.

Akpabio(2005), nghiên cứu sinh kế bền vững (DFDI, 2001) của khu vực

nông thôn Nigeria, giải thích rằng sinh kế bền vững khi nó có khả năng để đáp

ứng các nhu cầu trước mắt của nhân dân, trong khi khả năng đáp ứng nhu cầu

trong tương lai là không uổng phí. Sinh kế có thể nói một cách chính xác để bao

gồm các khả năng, tài sản và các hoạt động cần thiết cho một phương tiện sinh

hoạt và bền vững khi nó có thể ứng phó và phục hồi từ sự căng thẳng và những cú

sốc và duy trì hoặc tăng cường năng lực và tài sản của mình trong hiện tại và

tương lai, trong khi không phá hoại tài nguyên thiên nhiên.

Mgbada (2010), nghiên cứu mô hình sinh kế DFDI (2001) khu vực nông

thôn được đặc trưng bởi sự gần gũi với thiên nhiên, nông nghiệp và ngành nghề

liên quan, mật độ dân số thấp, kích thước cộng đồng nhỏ, đồng nhất, kiểm soát xã

hội mạnh mẽ, tiêu chuẩn thấp/mức sống, sự gắn kết xã hội mạnh mẽ, vv trong khi

những vấn đề lớn của các khu vực này bao gồm thiếu cơ sở hạ tầng xã hội, thể

chất và thể chế. Khu vực nông thôn gặp vô số những thách thức phải đối mặt và ý

nghĩa tiêu cực được sử dụng để mô tả đóng vai trò quan trọng trong khu vực

chính quyền địa phương, tiểu bang và phát triển quốc gia.

Phạm Minh Trí (2011) nghiên cứu mô hình sinh kế dựa trên khung phân

tích sinh kế bền vững DFID (2001). Kết quả nghiên cứu cho thấy đối với các hộ

bị thu hồi đất, việc chuyển đổi việc tìm kiếm việc làm, chuyển đổi nghề nghiệp

gặp nhiều khó khăn do các nguyên nhân khác như những giới hạn về trình độ học

vấn, trình độ chuyên môn, về khả năng nắm bắt và chuyển đổi việc làm hay

những giới hạn về định hướng cũng như sự phát triển của nơi ở mới, khiến người

dân không thể thay đổi việc làm đến những nơi gần nhà mới hơn mà vẫn phải giữ

công việc cũ tại nơi ở cũ.

Nguyễn Quốc Nghi (2012), nghiên cứu tác động của khu công nghiệp đến

sự thay đổi thu nhập của cộng đồng bị thu hồi đất: Trường hợp khu công nghệp

Hòa Phú, tỉnh Vĩnh Long. Nghiên cứu chỉ ra rằng khi bị thu hồi đất người dân

phải chuyển sang nơi ở mới và để thích nghi với môi trường sống mới buộc

người dân phải chuyển đổi việc làm, đối với những hộ gia đình không thể chuyển

đổi thì phải chịu thất nghiệp. Do đó, những khó khăn trong quá trình chuyển đổi

việc làm và tâm trạng lo lắng đã bao trùm đời sống người dân trong giai đoạn đầu

ổn định đời sống. Ngoài ra, tình trạng đào tạo chuyển đổi việc làm của các hộ gia

đình sau thu hồi đất lại không được chú trọng. Tình trạng mất đất đã làm thay đổi

hệ thống sản xuất, người dân phải đối mặt với nguy cơ bị mất cả nguồn vốn tự

nhiên và vốn nhân tạo, và mất nhà ở gây nên tình trạng dể bị tổn thương trong

đời sống tinh thần của họ.... Đi cùng với sự xuống dốc về mặt kinh tế là đời sống

xã hội và tinh thần của người dân cũng bị ảnh hưởng.

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Chương 3,tác giả tiến hành xây dựng phương pháp nghiên cứu ở với nội

dung chủ yếu là khái quát địa bàn, dự án mở rộng Quốc lộ 1D và vấn đề nghiên

cứu, tiến hành chọn mẫu nghiên cứu, xây dựng khung phân tích sinh kế DFDI,

xây dựng các phương pháp khảo sát, thang đo nghiên cứu và làm rõ phương pháp

thống kê mô tả.

3.1 Tổng quan địa bàn nghiên cứu và dự án mở rộng Quốc lộ 1D

3.1.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu

Thành phố Quy Nhơn là thành phố loại 1 thuộc tỉnh Bình Định. Vị trí địa

lý :Thành phố Quy Nhơn nằm ở phía Đông nam của tỉnh Bình Định, phía Đông là

biển Đông, phía Tây giáp huyện Tuy Phước, phía Bắc giáp huyện Phù Cát, phía

Nam giáp thị xã Sông Cầu của tỉnh Phú Yên.

Hình 3.1. Bản đồ hành chính thành phố Quy Nhơn

Nguồn: Sở Tài Nguyên Môi trường Bình Định

Điều kiện giao thông của thành phố khá thuận lợi: Nằm trên hệ thống

Quốc lộ 1A và đường sắt quốc gia; cùng với Quốc lộ 1D (dài 34 km), Quốc lộ 19

nối Cảng Quy Nhơn với với vùng Tây Nguyên giàu tiềm năng và trong tương lai

gần nối với Đông Bắc Campuchia, Nam Lào và Thái Lan. Cảng Quy Nhơn là một

trong 10 cảng biển lớn của cả nước có thể đón tàu 3 vạn tấn ra vào cảng an toàn.

Sân bay Phù Cát cách thành phố Quy Nhơn hơn 30km về phía Bắc đã và đang mở

thêm nhiều chuyến bay đón hành khách đi và đến tạo thuận lợi cho du khách và

các nhà đầu tư đến với Quy Nhơn.

Tổng số đơn vị hành chính của Thành phố có 21 phường, xã (Trong đó có

16 phường và 5 xã). Diện tích tự nhiên 286,06 km2, dân số 286,3 nghìn người,

mật độ dân số 1001 người/km2. Thành phố Quy Nhơn có nhiều thế đất khác

nhau, đa dạng về cảnh quan địa lí như núi rừng, gò đồi, đồng ruộng lúa, ruộng

muối, bãi, đầm, hồ, sông ngòi, biển, bán đảo và đảo. Bờ biển Quy Nhơn dài 42

km, diện tích đầm, hồ nước lợ lớn, tài nguyên sinh vật biển phong phú, có nhiều

loại đặc sản quý, có giá trị kinh tế cao... Các ngành kinh tế chính của thành phố

gồm công nghiệp, thương mại, xuất nhập khẩu, dịch vụ cảng biển, nuôi và khai

thác thuỷ hải sản, du lịch.

Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng ngành Công nghiệp -

Xây dựng cơ bản - Dịch vụ và giảm tỷ trọng ngành nông, lâm, thủy sản.

Phường Trần Quang Diệu là một phường nằm ở khu vực ngoại thành của

thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định. Toàn phường có 4408 hộ gia đình với dân số

20652 người. Là phường tiếp giáp với phường Bùi Thị Xuân nơi tập trung khu công

nghiệp Phú Tài, 70% các hộ dân tham gia hoạt động các ngành nghề các ngành

nghề tiểu thủ công nghiệp, lao động phổ thông trong chế biến gỗ, đá Grannit, kinh

doanh dịch vụ như cho thuê nhà trọ, kinh doanh ăn uống, dịch vụ sửa chữa cơ khí,

30% số lượng hộ dân sống bằng nghề nông nghiệp.

Phường Nhơn Phú là một phường nằm ở khu vực ngoại thành của thành phố

Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, trên địa bàn còn nhiều đơn vị, cơ quan, xí nghiệp, bệnh

viện, trường học, khách sạn, doanh nghiệp và các hộ gia đình kinh doanh cá

thể…Toàn phường có 4.693 hộ gia đình với dân số 20.870 người. Xuất phát từ một

xã thuần nông nghiệp được chuyển lên phường vào năm 1998, đến nay có 65% dân

số sống bằng nghề nông nghiệp và 35% dân số sống bằng nghề buôn bán nhỏ, kinh

doanh dịch vụ, các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp, lao động phổ thông …

Phường Quang Trung là phường nội thành nằm ở phía Tây Nam thành phố

Quy Nhơn, dân số tương đối đông, có 5.983 hộ dân với trên 22.757 nhân khẩu. Hiện

nay, trên toàn phường có gần 200 doanh nghiệp với các ngành sản xuất thuốc tân

dược, công nghiệp chế biến hàng xuất khẩu và các mặt hàng bao bì, cơ khí, vật liệu

xây dựng..v.v; có trên 1.300 cơ sở, hộ cá thể kinh doanh thương mại và dịch vụ, 50

hộ có tàu thuyền đánh bắt hải sản…

3.1.2. Dự án mở rộng Quốc lộ 1D

Hình 3.2. Địa bàn nghiên cứu

Nguồn: Sở Giao Thông Vận tải Bình Định

Dự án mở rộng Quốc lộ 1D nằm trên địa bàn 04 phường nội và ngoại

thành của thành phố Quy Nhơn, bao gồm các phường : 02 phường ngoại thành

(phường Trần Quang Diệu, Phường Nhơn Phú) và 02 phường nội thành (phường

Quang Trung và phường Ghềnh Ráng).

Tuy nhiên, diện tích thu hồi đất phục vụ cho dự án này tại phường Ghềnh

Ráng là đất thuộc các tổ chức đang sử dụng(bến xe khách và khu phức hợp siêu

thị và nhà xưởng của Công ty TNHH Kim Cúc) nên không thuộc đối tượng khảo

sát, đánh giá của đề tài. Vì vậy, phạm vi nghiên cứu chỉ xác lập đối với các hộ gia

đình bị ảnh hưởng tại 03 phường Quang Trung, Nhơn Phú, Trần Quang Diệu

thuộc thành phố Quy Nhơn. Các phường có dự án đi qua, tiếp giáp với Khu công

nghiệp Phú Tài và Khu tiểu thủ công nghiệp Quang Trung, dân cư sống ở đây chủ

yếu tham gia hoạt động các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp, lao động phổ thông

trong ngành chế biến gỗ, đá Grannit, may mặc, giày da, kinh doanh dịch vụ như : ăn

uống, giải khát; cho thuê nhà trọ, sửa chữa cơ khí; một số ít hoạt động trên lĩnh

nông nghiệp(trồng rau).Diện tích tự nhiên của 03 phường : Trần Quang Diệu,

Nhơn Phú, Quang Trung có tổng diện tích là 3125,96 ha với 15084 hộ gia đình,

dân số 64279 người. Có ranh giới hành chính :Phía Đông : Giáp phường Nguyễn

Văn Cừ,thành phố Quy Nhơn.Phía Tây : xã Phước Thành, huyện Tuy Phước;

Phía Bắc : Giáp phường Nhơn Bình và phường Đống Đa; Phía Nam: Phường

Ghềnh Ráng và phường Bùi Thị Xuân, Tp Quy Nhơn.

Bảng 3.1. Cơ cấu diện tích loại đất của từng phường

ĐVT : ha

STT MỤC ĐÍCH SỬ DỤNG Nhơn Phú Mã loại đất Trần Quang Diệu Quang Trung

Tổng diện tích tự nhiên 1.089,27 1280,89 755,80

1 Nhóm đất nông nghiệp 397,11 825,90 410,64 NNP

2 Nhóm đất phi nông nghiệp 626,38 409,02 344,14 PNN

3 Nhóm đất chưa sử dụng 65,78 45,97 1,02 CSD

Nguồn : Văn phòng Đăng ký Đất đai tỉnh Bình Định năm 2015

Dự án đầu tư nâng cấp, mở rộng quốc lộ 1D, được triển khai 02 giai

đoạn. Giai đoạn 1 được khởi công xây dựng năm 2013 (từ ngã ba Phú Tài đến

ngã ba Long Vân, thuộc địa bàn phường Trần Quang Diệu) và giai đoạn 2 được

tỉnh khởi công xây dựng năm 2015 (từ ngã ba Long Vân đến bến xe liên tỉnh, đi

qua địa bàn 03 phường Nhơn Phú, Quang Trung và Ghềnh Ráng), tổng chiều dài

của dự án mở rộng quốc lộ 1D là 9,1 km (trong đó giai đoạn 1 là 1,7 km, giai

đoạn 2 là 7,4 km), nền đường rộng 40m, gồm 4 làn xe cơ giới và 2 làn xe thô sơ,

dải phân cách ở giữa rộng 3m, vỉa hè mỗi bên rộng 6,5 m kết hợp với hệ thống

thoát nước mặt. Tổng kinh phí đầu tư dự tính 1082,5 tỷ đồng, trong đó chi phí bồi

thường giải phóng mặt bằng hơn 382,9 tỷ đồng. Mục tiêu của dự án : giảm thiểu

tình trạng tai nạn giao thông và ách tắc giao thông ngay từ cửa ngõ ra vào thành

phố Quy Nhơn do lưu lượng lưu thông tuyến này ngày càng nhiều, chủ yếu từ

tuyến Quốc lộ 1A đi vào. Mặt khác, tuyến quốc lộ 1D nằm gần khu công nghiệp

Phú Tài, nơi tập trung lượng lao động hoạt động sản xuất và chế biến các mặt

hàng gỗ mỹ nghệ, đá ốp lát, may mặc, giày da…v.v, hiện trạng mặt đường Quốc

lộ 1D hẹp dẫn đến thường sảy ra tai nạn và ách tắc giao thông nhất là vào giờ cao

điểm, tan tầm nên việc đầu tư nâng cấp tuyến Quốc lộ 1D là sự cần thiết và cấp

bách.

3.2 Phương pháp nghiên cứu

3.2.1.Vấn đề nghiên cứu

Trên cơ sở vận dụng lý thuyết khu sinh kế bền vững của (DFID, 2001),

Chỉ số đo lường an ninh sinh kế hộ gia đình của Frankenberger, và những kết quả

nghiên cứu của một số tổ chức tài chính như Ngân hàng phát triển Châu Á

(ADB), Ngân hàng Thế giới (WB) liên quan đến công tác sinh kế người dân

TĐC, từ đó đánh giá thực trạng sinh kế người dân bị thu hồi đất để phục vụ dự án

mở rộng quốc lộ 1D như : nguồn vốn sinh kế, các phản ứng của người dân khi bị

thu hồi đất, các bối cảnh bị tổn thương, các hoạt động và chiến lược sinh kế của

người dân, các kết quả sinh kế.

Bảng 3.2. Mức độ và yêu cầu của mô hình sinh kế bền vững

Mức độ Yêu cầu

Đền bù theo giá thay thế, thay thế thu nhập và chi phí di chuyển cho người bị ảnh hưởng, các biện pháp khôi phục thu nhập

Đền bù theo giá thay thế, trợ giúp di chuyển cho người bị ảnh hưởng, các biện pháp khôi phục mức sống Cần giai đoạn chuẩn bị về mặt xã hội, có thể cần các biện pháp để đảm bảo khôi phục đầy đủ. Thay thế nếu có thể được, khôi phục, đền bù Mất phương tiện sản xuất và các tài sản khác (đất đai, thu nhập, kế sinh nhai Mất nhà cửa, các công trình, hệ thống và dịch vụ công cộng Mất các tài nguyên, môi trường sống, khuôn viên của hộ hay của cộng đồng

Nguồn : (ADB, 1995)

Từ đó đánh giá những tác động của công tác bồi thường giải phóng mặt

bằng, tái định cư đến sinh kế người dân TĐC. Cần xác định các tác động và mức

độ ảnh hưởng đối với các loại hình thiệt hại của tái định cư và biện pháp giảm

thiểu và xây dựng kế hoạch tái định cư đầy đủ và các biện pháp giảm thiểu ;Các

chỉ số đo lường tác động tác động của tái định cư đến sinh kế của người dân bị thu hồi

đất bao gồm :

- Thu nhập (điều tra thu nhập trước và thu nhập sau tái định cư, tìm nguyên

nhân thay đổi thu nhập .

- Việc làm : điều tra nhân khẩu học (trình độ học vấn, số lao động chính, số

người phụ thuộc trong hộ, nghề nghiệp trước và sau tái định cư, nhu cầu đào tạo nghề)

- Cơ sở hạ tầng sau tái định cư : hạ tầng thiết yếu về giao thông nội bộ, nước

sinh hoạt, hệ thống điện, hệ thống thoát nước, vệ sinh môi trường .

- Mối quan hệ xã hội : tập quán, văn hóa nơi tái định cư; sự hỗ trợ của chính

quyền địa phương; sự tham gia vào cộng đồng, sự tiếp cận các dịch vụ xã hội : y tế,

giáo dục, thông tin liên lạc; mối quan hệ giúp đỡ giữa hàng xóm láng giềng, thời gian

hòa nhập

3.2.2 Mô hình nghiên cứu

Theo lược khảo các công trình nghiên cứu trước đây trong và ngoài nước

các nghiên cứu mô hình sinh kế đáng chú ý như : ADB (1995), Phạm Minh Trí

(2011), Nguyễn Minh Tuấn(2012), Trường Thị Hồng Giang(2015) chủ yếu áp

dụng hoặc tương tự mô hình Khung sinh kế bền vững DFID do Cơ quan phát

triển quốc tế Vương quốc Anh (DFID) để đánh giá hoạt động sinh kế được thực

hiện bởi các hoạt động hiện có và khung lý thuyết về khung sinh kế bền vững (SLF)

và khung sinh kế bền vững hộ gia đình của (Frankenberger and McCaston, 1998) làm

nền tảng cơ bản để nghiên cứu.

Trong nghiên cứu này, tác giả dựa vào lý thuyết về khung sinh kế bền vững

(SLF) và khung sinh kế bền vững hộ gia đình của (Frankenberger and McCaston,

1998)để phân tích sự thay đổi khả năng tiếp cận các nguồn vốn tạo sinh kế, tác động

của sự thay đổi này đến sinh kế của các hộ dân bị thu hồi đất phục vụ dự án mở rộng

Quốc lộ 1D.

Hình 3.3. Khung phân tích sinh kê

Nguồn :Tham khảo khung phân tích DFID

3.2.3 Phân tích chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi thu hồi đất

Để triển khai thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, Ban GPMB tỉnh và Trung tâm phát triển Quỹ đất thành phố Quy Nhơn áp dụng Chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh ban hành theo Quyết định số 50/2012/QĐ-UBND ngày 20/12/2012 của UBND tỉnh Bình Định đối với Dự án mở rộng Quốc lộ 1D trên địa bàn thành phố Quy Nhơn .

Bảng 3.3. Bảng so sánh giữa chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư áp dụng tại Dự án mở rộng QL 1D so với chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của Chính phủ và Ngân hàng Thế giới

Chính sách hoạt động của

Chủ đề

Chính sách áp dụng cho dự án

Chính phủ Việt Nam

Ngân hàng thế Giới (WB,

OP4.12)

1.Tài sản đất

tiêu

Không được đề cập

1.1.Mục chính sách

Sinh kế và nguồn thu nhập sẽ được phục hồi trong thực tế hoặc là khôi phục lại được ít nhất tương đương với mức sống trước khi di chuyển hoặc với mức sống trước khi bắt đầu thực hiện dự án.

Tuy nhiên, có một điều khoản hỗ trợ được xem xét bởi UBND tỉnh để đảm bảo họ có một nơi để sống, để ổn định đời sống và sản xuất của họ. (Điều 25 Nghị định 47).

Người bị ảnh hưởng của dự án cần được hỗ trợ trong nỗ lực của họ để cải thiện sinh kế và mức sống hoặc là khôi phục lại được ít nhất tương đương với mức sống trước khi di dời hoặc với mức sống trước khi bắt đầu thực hiện dự án.

Trong trường hợp số tiền bồi thường/hỗ trợ là không đủ cho người dân tái định cư để mua một lô đất tái định cư/căn hộ tối thiểu, họ sẽ được hỗ trợ về tài chính để có thể mua một lô đất tái định cư / căn hộ tối thiểu (Điều 86.4 của Luật Đất đai năm 2013 và Điều 27 của Nghị định 47)

Chính sách hoạt động của

Chủ đề

Chính sách áp dụng cho dự án

Chính phủ Việt Nam

Ngân hàng thế Giới (WB,

OP4.12)

Hỗ trợ phục hồi cho tất cả những người bị ảnh hưởng, bất kể tình trạng pháp lý của họ cho tới khi sinh kế và mức sống được khôi phục tốt hơn hoặc ít nhất bằng với mức sống trước khi có dự án.

Chỉ đất nông nghiệp được sử dụng trước ngày 1 tháng 7 năm 2004 là hợp lệ để được bồi thường. Các trường hợp khác có thể được xem xét hỗ trợ của UBND tỉnh nếu cần thiết.

Hỗ trợ phục hồi cho tất cả những người bị di dời để đạt được mục tiêu của chính sách (để cải thiện sinh kế và mức sống bằng hoặc cao hơn so với mức sống trước khi di chuyển hoặc so với mức sống phổ biến trước khi bắt đầu thực hiện dự án, tùy thuộc mức nào cao hơn).

1.2.Hỗ trợ cho các hộ gia đình bị ảnh hưởng là người những không có quyền lý hoặc pháp bồi cầu yêu thường đất mà họ đang chiếm giữ

Không bồi thường

1.3.Đền bù cho các công trình bất hợp pháp

Bồi thường theo chi phí thay thế cho tất cả công trình kiến trúc bị ảnh hưởng, bất kể tình trạng pháp lý về đất và tài sản của người BAH.

Đền bù theo chi phí thay thế cho tất cả các công trình, bất kể tình trạng pháp lý về đất và tài sản của người BAH.

2. Đền bù

2.1.Phương pháp xác định mức đền bù

Đền bù cho mất đất đai và các tài sản khác cần được trả theo chi phí thay thế đầy đủ.

Đơn vị thẩm định độc lập xác định giá thị trường cho tất cả các loại tài sản bị ảnh hưởng để Hội đồng thẩm định xem xét, trình UBND tỉnh phê duyệt đảm bảo chi phí thay thế.

Bồi thường thiệt hại đối với tài sản bị mất được tính theo giá sát với giá chuyển nhượng trên thị trường hoặc chi phí của công trình mới xây dựng. Uỷ ban nhân dân tỉnh được phép xác định giá bồi thường cho các loại tài sản khác nhau. Đơn vị thẩm định giá đất độc lập có thể được sử dụng để xác định giá đất. Giá này

Chính sách hoạt động của

Chủ đề

Chính sách áp dụng cho dự án

Chính phủ Việt Nam

Ngân hàng thế Giới (WB,

OP4.12)

sẽ được thẩm định bởi Hội đồng thẩm định giá đất trước khi phê duyệt của UBND tỉnh.

Chỉ hỗ trợ mất thu nhập cho những hộ có đăng ký kinh doanh. Hỗ trợ tài chính bổ sung sẽ được cung cấp.

Tất cả các mất mát về thu nhập sẽ phải được đền bù và khi cần thiết cần đạt được mục tiêu chính sách, các hỗ trợ phát triển sẽ được bổ sung cho phần bồi thường.

Tất cả các mất mát về thu nhập cần được đền bù (cho dù người bị ảnh hưởng có di dời hay không di dời)

2.2.Đền bù cho thu nhập mất hoặc mất phương tiện sinh kế

Không được giải quyết

Việc đánh giá xã hội cần được tiến hành, và các biện pháp cần được xác đinh và thực hiện nhằm giảm thiểu và giảm nhẹ các tác động bất lợi, nhất là đối với người nghèo và các nhóm dễ bị tổn thương

2.3. Đền bù cho tác động gián tiếp việc do chiếm dụng đất và công các trình kiến trúc.

Theo thông lệ tốt thì bên vay cần tiến hành đánh giá xã hội và thực hiện các biện pháp nhằm giảm thiểu và giảm nhẹ các tác động kinh tế - xã hội bất lợi, nhất là đối với người nghèo và các nhóm dễ bị tổn thương.

Cung cấp hỗ trợ và khôi phục sinh kế để đạt được các mục tiêu chính sách

2.4.Hỗ trợ và khôi phục sinh kế

Cung cấp các biện pháp hỗ trợ và khôi phục sinh kế. Không có hoạt động theo dõi việc phục hồi sinh kế đầy đủ sau khi kết thúc TĐC.

2.5.Tham vấn và thông công bố

Sự tham vấn và sự tham gia của người dân được kết hợp chặt chẽ trong quá trình lập và thực hiện Kế hoạch hành động tái định cư cùng với việc chia sẻ

Tập trung chủ yếu vào tư vấn trong quá trình lập kế hoạch (tham khảo ý kiến về dự thảo phương án bồi thường, hỗ trợ và

Tham gia vào việc lập kế hoạch và thực hiện, đặc biệt là khẳng định các tiêu chí đủ điều kiện nhận bồi

Chính sách hoạt động của

Chủ đề

Chính sách áp dụng cho dự án

Chính phủ Việt Nam

Ngân hàng thế Giới (WB,

OP4.12)

tin

thông tin về Kế hoạch hành động tái định cư với các hộ ảnh hưởng và các bên liên quan.

thường và hỗ trợ, và tiếp cận cơ chế giải quyết khiếu nại.

tái định cư và kế hoạch đào tạo, chuyển đổi nghề nghiệp và tạo điều kiện cho công việc tìm kiếm); chia sẻ thông tin và công bố thông tin.

3. Cơ chế giải quyết khiếu nại

Cùng một cơ quan ra quyết định về đền bù, tái định cư và giải quyết các khiếu nại ở bước đầu tiên.

Cơ chế giải quyết khiếu nại cần phải độc lập.

Cùng một cơ quan ra quyết định về đền bù, tái định cư và giải quyết các khiếu nại ở bước đầu tiên.

Tuy nhiên, người khiếu nại có thể khiếu nại tại Tòa án từ bước thứ hai nếu muốn.

4. Theo dõi & Đánh giá

Cần phải có theo dõi nội bộ và theo dõi độc lập.

Công dân được phép giám sát và báo cáo về hành vi vi phạm trong quản lý và sử dụng đất đai (hoặc thông qua các tổ chức đại diện), bao gồm cả thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư

Công dân được phép giám sát và báo cáo về hành vi vi phạm trong quản lý và sử dụng đất đai (hoặc thông qua các tổ chức đại diện), bao gồm cả thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.

Không có yêu cầu rõ ràng về theo dõi, bao gồm cả theo dõi nội bộ và theo dõi độc lập.

Không có yêu cầu rõ ràng về theo dõi, bao gồm cả theo dõi nội bộ và theo dõi độc lập.Thực hiện Giám sát nội bộ và giám sát bên ngoài (giám sát độc lập) được duy trì thường xuyên (trên cơ sở các báo cáo hàng tháng đối với giám sát nội bộ và một năm hai lần đối với giám sát độc lập). Vào thời điểm kết

Chính sách hoạt động của

Chủ đề

Chính sách áp dụng cho dự án

Chính phủ Việt Nam

Ngân hàng thế Giới (WB,

OP4.12)

thúc dự án, báo cáo cuối cùng được hoàn thiện đánh giá các mục tiêu của chính sách đã đạt được hay chưa.

3.2.4. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu

Dự án mở rộng Quốc lộ 1D nằm trên địa bàn 04 phường nội và ngoại thành

của thành phố Quy Nhơn, bao gồm các phường : 02 phường ngoại thành (phường

Trần Quang Diệu, Phường Nhơn Phú) và 02 phường nội thành (phường Quang

Trung và phường Ghềnh Ráng). Tuy nhiên, diện tích thu hồi đất phục vụ cho dự án

này tại phường Ghềnh Ráng là đất thuộc các tổ chức đang sử dụng (bến xe khách và

khu phức hợp siêu thị, nhà xưởng của Công ty TNHH Đầu tư và Xây dựng Kim

Cúc) nên không thuộc đối tượng khảo sát, đánh giá của đề tài . Vì vậy, phạm vi

nghiên cứu chỉ xác lập đối với các hộ gia đình bị ảnh hưởng tại 03 phường Quang

Trung, Nhơn Phú, Trần Quang Diệu thuộc thành phố Quy Nhơn.

Mặt khác, do giới hạn về mặt thời gian cũng như về nguồn lực, tác giả lấy

mẫu đại diện của hai nhóm đối tượng: 10% hộ gia đình bị thu hồi đất (Trong đó

phân bổ: 50% hộ giải tỏa trắng tái hiện đang sinh sống tại các khu tái định cư của dự

án và 50% hộ gia đình tái định cư tại chỗ), sau đó sẽ tiến hành khảo sát.

Bảng 3.4 Mẫu nghiên cứu khảo sát

Chỉ tiêu Tổng số hộ ảnh hưởng của dự án Tổng số hộ điều tra Số hộ giải tỏa mộtphần (Nhóm I) Số hộ giải tỏa trắng (Nhóm II) Số hộ điều tra 1.220 122 61 61

Tỷ lệ % 10% 5% 5% Nguồn : Tác giả tự tính toán

3.2.5. Phương pháp thu thập số liệu

- Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp

Các số liệu về diện tích đất bị thu hồi, tiền đền bù, số hộ phải di dời, số hộ bị

thu hồi đất, tình hình kinh tế xã hội của địa phương được thu thập từ Ban bồi

thường GPMB tỉnh và của Trung tâm Phát triển Quỹ đất thành phố Quy Nhơn, danh

sách thống kê của UBND các phường nằm trong dự án.

- Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp

Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua phỏng vấn các hộ gia đình có đất bị

thu hồi bằng bảng hỏi. Các hộ gia đình bị ảnh hưởng không còn ở địa phương sẽ

không thuộc đối tượng phỏng vấn, khảo sát.

- Phương pháp phỏng vấn

Thực hiện phỏng vấn một số chuyên gia, người có liên quan nhiều đến vấn đề

giải tỏa và tái định cư như : Cán bộ Ban GPMB tỉnh, Trung tâm phát triển Quỹ đất

thành phố Quy Nhơn, Phòng Tài nguyên và Môi trường thành phố Quy Nhơn (danh

sách xem phụ lục 2) từ đó đánh giá những tác động của công tác bồi thường giải

phóng mặt bằng, tái định cư đến sinh kế người dân TĐC để từ đó bổ sung cơ sở cho

việc xây dựng bảng câu hỏi phỏng vấn các hộ gia đình

Tác giả tiến hành phỏng vấn thử trên hai nhóm đối tượng hộ gia đình bị thu

hồi đất nhưng không di dời tái định cư và bị thu hồi đất, di chuyển đến nơi ở mới tại

các khu tái định cư do dự án bố trí, phỏng vấn thử mỗi nhóm 03 hộ gia đình để tìm

hiểu thái độ, ý kiến, và phản ứng của người dân trong việc trả lời nội dung bảng câu

hỏi. Sau đó tiếp tục điều chỉnh, bổ sung những thông tin cần thiết và loại bỏ những

thông tin không cần thiết, sử dụng những từ ngữ gần gũi, dễ hiểu để người dân dễ dàng

cảm nhận về nội dung bảng câu hỏi. Nhằm thu nhận những kết quả nhận đáng tin cậy

hơn.

Đối với trường hợp hộ gia đình bị thu hồi đất tái định cư tại chổ là những hộ bị

thu hồi một phần đất thổ cư diện tích còn lại đảm bảo quy định xây dựng lại nhà ở

hoặc các hộ gia đình bị thu hồi toàn bộ đất thổ cư nhưng còn đất khác liền kề, nếu có

nhu cầu thì được phép chuyển đổi mục đích sử dụng sang đất ở ; Họ tiếp tục cải tạo,

sửa chữa, xây dựng và tiếp tục tái định cư tại nơi ở cũ, dọc tuyến đường Quốc lộ 1D.

Cấu trúc bảng câu hỏi dựa trên các công trình nghiên cứu trước đây về khung sinh kế

bền DFDI (2001) và lược khảo các công trình nghiên cứu khác cũng như dựa trên tình

hình thực tế của dự án, địa bàn nghiên cứu của như sinh kế hộ dân trên địa bàn. Tác

giả thiết kế bảng câu gồm có 02 phần (xem chi tiết tại phụ lục số 01):

Phần I: Bao gồm những câu hỏi về kiến thức chung, thái độ và sự hiểu biết của

hộ gia đình về các vấn đề liên quan đến việc thu hồi đất.

Phần II: Bao gồm các câu hỏi về những thay đổi liên quan đến sinh kế của

người dân sau thu hồi đất.

3.2.6. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu

Số liệu thứ cấp được xử lý, tổng hợp theo phương pháp thống kê mô tả: là

phương pháp chính được áp dụng trong đề tài nhằm mô tả các đặc điểm cơ bản người

dân về trình độ, nghề nghiệp, thu nhập, các yếu tố phản ảnh hiện trạng sinh kế các

hộ gia đình trước và sau khi bị thu hồi đất. Số liệu điều tra được xử lý trên máy tính

theo chương trình SPSS; Các kỹ thuật cơ bản là phân phối tần số, so sánh các số

trung bình, biểu đồ.

Tên biến

Mô tả

Đơn vị đo/ thang đo

Bảng 3.5. Nội dung bảng câu hỏi khảo sát

Các lĩnh vực

Thành phần bị tác động

Việc làm

Tình hình lao động

Số lượng lao động chính, lao động chưa có việc làm, số người phụ thuộc(trên 60 tuổi, trẻ em dưới 15 tuổi, đang đi học, đang tìm việc)

Sự thay đổi nghề nghiệp

Biến định lượng (người) 1=có; 2=không

Nguồn lực con người

Có hay không sự thay đổi nghề nghiệp do thu hồi đất và tái định cư

Nguyên nhân thay đổi nghề nghiệp

Những nguyên nhân nào dẫn đến sự thay đổi nghề nghiệp do tác động của thu hồi đất và tái định cư

Thang đo định danh từ 1-5

Thu nhập Thu nhập bình quân

Xác định thu nhập bình quân hộ gia đình trước và sau tái định cư

(triệu đ/tháng)

Nguyên nhân thay đổi thu nhập

Xác định những nguyên nhân nào dẫn đến sự thay đổi thu nhập do tác động của tái định cư

Thang đo định danh từ 1-6

Diện XĐGN

1=có; 2=không

Xác định hộ gia đình có thuộc diện xóa đói giảm nghèo không

Nguồn lực kinh tế Kinh tế

triệu đ/tháng

Chi phí phát sinh

Bình quân chi phí sinh hoạt hàng tháng

Xác định mức chênh lệch khoản chi phí cho các dịch vụ hàng tháng \ Diện tích , trước và sau thu hồi đất, diện tích đất thu hồi

Đất đai

Loại nhà ở của người dân trước và sau tái định cư

3- cấp 3; 4- cấp 4

Nhà ở

Điều kiện về hệ thống giao thông nội bộ hiện nay

Nguồn lực tự nhiên- vật chất Cơ sở hạ tầng

Hệ thống giao thông nội bộ

Thang đo từ 1-5; 1=rất tốt; 5=kém.

Hệ thống điện

Thang đo từ 1-5; 1=rất tốt; 5=kém.

Tình trạng về hệ thống điện hiện nay (nguồn cung cấp; chất lượng của hệ thống điện của căn hộ và toàn bộ chung cư)

Hệ thống nước

Tình trạng về hệ thống nước (nguồn cung cấp; chất lượng hệ thống nước của căn hộ và chung cư)

Thang đo từ 1-5; 1=rất tốt; 5=kém.

Hệ thống thoát nước

Tình trạng về hệ thống thoát nước hiện nay chất lượng của hệ thống thoát nước của căn hộ

Thang đo từ 1-5; 1=rất tốt; 5=kém.

Tình hình sinh hoạt tại các tổ chức chính trị xã hội

1=có; 2=không

Quan hệ đồng cộng

Tham gia các tổ chức chính trị xã hội

Là công chức nhà nước Hộ dân tái định cư là công chức nhà nước

1=có; 2=không

Có mẫu thuẫn xã hội tại nơi cư trú

Mẫu thuẫn giữa các cá nhân, tập thể với nhau tại nơi cư trú

Nguồn lực xã hội

1=có; 2=không

Hoạt động tuyên truyền chính sách pháp luật

Hoạt động tuyên truyền chính sách pháp luật của nhà nước và chính phủ

Tiếp xúc cử tri

1=có; 2=không

Mức độ thường xuyên các cuộc họp tiếp xúc cử tri của lãnh đạo chính quyền địa phương

Thay đổi vốn xã hội

1=có; 2=không

Đánh giá sự thay đổi vốn xã hội trong sinh kế tái định cư

Dịch vụ y tế

Tiếp cận dịch vụ xã hội