Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Xây dựng mô hình sàn giao dịch hàng hóa tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:127

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu có cấu trúc gồm 3 chương trình bày cơ sở lí luận chung về Sàn giao dịch hàng hóa và các công cụ phái sinh trên Sàn giao dịch; thực trạng thị trường hàng hóa Việt Nam và nhu cầu thành lập Sàn giao dịch hàng hóa; xây dựng mô Sàn giao dịch hàng hóa và các nhóm giải pháp để Sàn giao dịch phát triển hiệu quả.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Xây dựng mô hình sàn giao dịch hàng hóa tại Việt Nam

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C KINH T TP.HCM ------------------------- PHAN THÀNH NHÂN XÂY D NG MÔ HÌNH SÀN GIAO D CH HÀNG HÓA T I VI T NAM Chuyên Ngành: TÀI CHÍNH DOANH NGHI P Mã s : 60.31.12 LU N VĂN TH C SĨ KINH T Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. NGUY N TH UYÊN UYÊN TP. H Chí Minh – Năm 2009
L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a tôi, có s h tr và giúp ñ c a ngư i hư ng d n khoa h c: TS. Nguy n Th Uyên Uyên. Các s li u và thông tin s d ng trong lu n văn này ñ u có ngu n g c, trung th c và ñư c phép công b . Tp. H Chí Minh – Năm 2009 Phan Thành Nhân
M CL C L I CAM ðOAN M CL C DANH M C T VI T T T DANH M C CÁC B NG , ð TH PH N M ð U CHƯƠNG 1: CƠ S LÍ LU N CHUNG V SÀN GIAO D CH HÀNG HÓA VÀ CÁC CÔNG C PHÁI SINH TRÊN SÀN GIAO D CH ...............................1 1.1 T ng quan v giao d ch hàng hóa t p trung ................................................1 1.1.1 Khái ni m v giao d ch hàng hóa t p trung .............................................1 1.1.2 S c n thi t c a giao d ch hàng hóa t p trung ........................................1 1.2 T ng quan v Sàn giao d ch hàng hóa..........................................................1 1.2.1 Khái ni m v Sàn giao d ch hàng hóa.......................................................1 1.2.2 M t s nguyên t c áp d ng trên Sàn giao d ch hàng hóa .......................2 1.2.3 Vai trò c a Sàn giao d ch hàng hóa ..........................................................5 1.2.4 Thu n l i và b t l i c a vi c giao d ch hàng hóa qua Sàn giao d ch.....7 1.2.5 Các ñi u ki n cơ b n ñ hình thành Sàn giao d ch hàng hóa.................9 1.3 T ng quan v các công c phái sinh trên Sàn giao d ch hàng hóa ..........12 1.3.1 H p ñ ng kỳ h n ......................................................................................12 1.3.2 H p ñ ng giao sau ....................................................................................13 1.3.3 H p ñ ng quy n ch n ..............................................................................14 1.3.4 Vai trò c a các công c phái sinh trên Sàn giao d ch hàng hóa...........15 1.4 T ng quan v nhà t o l p th trư ng..........................................................17 1.4.1 Khái ni m v nhà t o l p th trư ng ......................................................17 1.4.2 Ho t ñ ng c a nhà t o l p th trư ng ....................................................18 1.4.3 L i ích c a t ch c làm ch c năng t o l p th trư ng..........................19 1.5 M i quan h gi a Sàn giao d ch hàng hóa, các công c phái sinh và nhà t o l p th trư ng.....................................................................................................21 1.6 Kinh nghi m ho t ñ ng c a m t s Sàn giao d ch hàng hóa trên th gi i . ........................................................................................................................22
1.6.1 Ho t ñ ng c a Sàn giao d ch hàng hóa trên th gi i ............................22 1.6.2 Bài h c kinh nghi m c a các Sàn giao d ch hàng hóa trên th gi i và bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam. ...................................................................24 CHƯƠNG 2: TH C TR NG TH TRƯ NG HÀNG HÓA VI T NAM VÀ NHU C U THÀNH L P SÀN GIAO D CH HÀNG HÓA ................................28 2.1 Phân tích th c tr ng th trư ng hàng hóa c a Vi t Nam hi n nay.........28 2.1.1 ðánh giá th c tr ng ho t ñ ng trên th trư ng hàng hóa Vi t Nam ... ....................................................................................................................28 2.1.2 ðánh giá nh ng thành t u, t n t i và h n ch c a th trư ng hàng hóa Vi t Nam...............................................................................................................38 2.2 Phân tích th c tr ng m t s mô hình kinh doanh hàng hóa hi n nay Vi t Nam...................................................................................................................43 2.2.1 ðánh giá th c tr ng m t s mô hình kinh doanh hàng hóa hi n nay Vi t Nam...............................................................................................................43 2.2.2 ðánh giá nguyên nhân th t b i c a m t s Sàn giao d ch ñã hình thành Vi t Nam.................................................................................................46 2.3 S c n thi t c a vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa ..........................49 2.3.1 S phát tri n c a th trư ng ti n t Vi t Nam - Ti n ñ cho s hình thành và phát tri n Sàn giao d ch hàng hóa Vi t Nam.................................49 2.3.2 S c n thi t ñ i v i vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa Vi t Nam. ....................................................................................................................52 2.4 ðánh giá m c ñ áp d ng công c tài chính phái sinh trên th trư ng ti n t và kh năng áp d ng trên th trư ng hàng hóa Vi t Nam ...................53 CHƯƠNG 3: XÂY D NG MÔ HÌNH SÀN GIAO D CH HÀNG HÓA VÀ CÁC NHÓM GI I PHÁP ð SÀN GIAO D CH PHÁT TRI N HI U QU 59 3.1 ð nh hư ng thành l p Sàn giao d ch hàng hóa nư c ta ........................59 3.1.1 M c ñích thành l p và ý nghĩa kinh t - xã h i .....................................59 3.1.2 Nguyên t c t ch c và ho t ñ ng ............................................................60 3.1.3 Hàng hóa ñưa vào giao d ch trên Sàn giao d ch hàng hóa ...................62 3.1.4 T ch c ñi u hành Sàn giao d ch hàng hóa ...........................................64 3.1.5 ð i tư ng tham gia Sàn giao d ch hàng hóa ..........................................64 3.2 L trình xây d ng Sàn giao d ch hàng hóa...............................................64 3.3. Xây d ng mô hình Sàn giao d ch hàng hóa Vi t Nam...........................65 3.3.1 Mô hình ho t ñ ng ...................................................................................65 3.3.2 Cơ c u t ch c ..........................................................................................66
3.3.3 Trung tâm thanh toán..............................................................................72 3.3.4 Trung tâm giao nh n hàng hóa ...............................................................73 3.3.5 Công ty ki m ñ nh hàng hóa....................................................................75 3.3.6 Thành viên c a Sàn giao d ch..................................................................75 3.3.7 Ho t ñ ng giao d ch hành hóa qua Sàn giao d ch hàng hóa.................76 3.4 Các nhóm gi i pháp ñ mô hình Sàn giao d ch hàng hóa phát tri n hi u qu . ........................................................................................................................85 3.4.1 Gi i pháp v thi t l p khung pháp lý cho Sàn giao d ch ......................85 3.4.2 Gi i pháp v vi c th c hi n s n xu t hàng hóa theo h p ñ ng............88 3.4.3 Gi i pháp nh m qu n lý nh ng r i ro trên Sàn giao d ch hàng hóa ..90 3.4.4 Gi i pháp v tri n khai s n ph m phái sinh trên Sàn giao d ch hàng hóa ....................................................................................................................96 3.4.5 Gi i pháp nâng cao vai trò nhà t o l p th trư ng và khuy n khích các nhà ñ u tư ho t ñ ng trên Sàn giao d ch hàng hóa..........................................98 3.4.6 Gi i pháp nh m ña d ng hóa s n ph m trên Sàn giao d ch ................99 3.4.7 Gi i pháp nh m hoàn thi n h th ng thông tin...................................100 3.4.8 Gi i pháp v ñào t o ngu n nhân l c cho Sàn giao d ch hàng hóa ...101 K T LU N DANH M C TÀI LI U THAM KH O PH L C Ph l c 1 Ph l c 2 Ph l c 3 Ph l c 4
DANH M C CÁC B NG, ð TH B ng 2.1 : Giá niêm y t g o tr ng 5% t m giao d ch t i th trư ng Thái Lan t năm 1999 ñ n năm 2008 33 B ng 2.2 : Phân ph i v t n su t bi n ñ ng bình quân c a giá thép giao d ch trên th gi i trong 1 tháng 34 B ng 2.3 : Phân ph i t n su t v ñ bi n ñ ng c a giá vàng 36 B ng 3.1: ð xu t ñơn v chu n c a t ng lo i hàng hóa 83 B ng 3.2: Ví d v kho n ký qu khi giao d ch h p ñ ng giao sau 98 ð th 2.1: Kim ng ch xu t kh u t năm 2005 ñ n năm 2009 28 ð th 2.2: Nh p kh u m t s m t hàng chính năm 2009 so v i năm 2008 29 ð th 2.3: Cơ c u t ng m c lưu chuy n hàng hoá phân theo lo i hình kinh t 30 ð th 2.4 : S n lư ng xu t kh u g o năm 1989-2008 32 ð th 2.5: Giá tr xu t kh u g o năm 1989-2008 32 ð th 2.6: T c ñ tăng trư ng tiêu th thép các năm c a Vi t Nam 34 ð th 2.7 : Bi n ñ ng giá phôi thép th gi i và giá thép trong nư c 35 ð th 2.8 : Bi u ñ bi n ñ ng giá vàng giao d ch trên th gi i t 2003-2008 36 ð th 2.9 : Di n bi n giá cà phê qua các năm t 1988-2006 37
DANH M C T VI T T T 1. GDP: T ng thu nh p qu c dân 2. ASEAN: Hi p h i các qu c gia ðông Nam Á 3. APEC: Di n ñàn h p tác kinh t Châu Á – Thái Bình Dương 4. USBTA: Hi p ñ nh thương m i song phương v i Hoa Kỳ. 5. WTO: T ch c thương m i th gi i 6. FDI: Ngu n v n ñ u tư tr c ti p nư c ngoài 7. AFTA: Khu v c m u d ch t do ASEAN 8. Techcombank: Ngân hàng thương m i c ph n K Thương 9. Vietcombank: Ngân hàng thương m i c ph n ngo i thương Vi t Nam 10. BIDV: Ngân hàng ñ u tư và phát tri n Vi t Nam 11. LIFFE: Sàn giao d ch hàng hóa Luân ðôn 12. NHNN: Ngân hàng Nhà nư c 13. NHTM: Ngân hàng Thương m i 14. TMCP: Thương m i c ph n 15. TCTD: T ch c tín d ng
PH N M ð U 1. S c n thi t c a ñ tài Qua hơn 20 năm ñ i m i, n n kinh t Vi t Nam ñã ñ t ñư c m t s thành t u ñáng k , t c ñ tăng trư ng GDP bình quân ñ t 7 – 8% trong su t hơn m t th p k qua, s lư ng và ch t lư ng các doanh nghi p tham gia th trư ng ngày càng tăng, thu hút ñư c nhi u ngu n v n ñ u tư t bên ngoài, ñ i s ng ngư i dân ñư c nâng lên, xã h i có nh ng ñ i m i tích c c. Bên c nh ñó, vi c ký k t và th c thi các hi p ñ nh khu v c như ASEAN, APEC, AFTA, hay USBTA, và g n ñây nh t là vi c gia nh p WTO ñã ñ t Vi t Nam trư c nh ng cơ h i và thách th c m i m t khi các rào c n thương m i ñư c h th p và vi c c nh tranh trên th trư ng gia tăng. Như ta ñã bi t, Vi t Nam có l i th ñ i v i nhi u lo i khoáng s n và nông s n, trong ñó ph i k ñ n các m t hàng có s lư ng s n xu t và xu t kh u hàng ñ u th gi i như cà phê, ñi u, tiêu …. Kim ng ch xu t kh u cũng như vi c thu hút ngu n v n ñ u tư tr c ti p nư c ngoài (FDI) càng ñư c c i thi n khi n n kinh t nư c ta d n m c a và h i nh p sâu vào n n kinh t th gi i. Song song ñó v n còn m t s t n t i ñ i v i s n xu t, kinh doanh hàng hóa t i Vi t Nam. Ch ng h n, quy trình s n xu t và tiêu th hàng hóa v n theo ki u truy n th ng, s n xu t hàng hóa chưa b t nh p v i nhu c u th trư ng nên ñi p khúc "ñư c mùa - m t giá" v n t n t i. Bên c nh ñó, do s n xu t còn t phát, quy mô nh , manh mún và r i ro thiên tai, tiêu chu n m t s lo i hàng hóa chưa th ng nh t nên ch t lư ng không ñ ng ñ u. Vi c này d n ñ n tiêu chu n hàng hóa c a Vi t Nam thư ng không ñư c công nh n r ng rãi nên hàng hóa ph i xu t kh u theo tiêu chu n c a th gi i, ch ng h n như tiêu chu n c a Sàn giao d ch hàng hóa châu Âu, London…. Vi c này gây thi t thòi cho các doanh nghi p trong nư c, ñ c bi t là ngư i dân. Các nhà xu t kh u Vi t Nam luôn th b t l i, vì h u như không có công c d phòng và h n ch bi n ñ ng giá. Còn v i ngư i s n xu t, ngu n tài chính ch y u d a vào tín
d ng c a các ngân hàng ho c các chương trình h tr c a Chính ph . Tuy nhiên, v i ho t ñ ng lưu thông hàng hóa, các ngân hàng cũng ch c p tín d ng mang tính ch t ng n h n… Nhìn chung, chúng ta chưa có th trư ng th c p t p trung ñ ngư i s n xu t huy ñ ng ñư c v n, ngư i kinh doanh có th mua ñi bán l i hàng hóa và nhà ñ u tư cá nhân có th tham gia ñ u tư. Hi n t i, giao d ch c a các doanh nghi p ch y u v n theo cách truy n th ng là mua hàng sau ñó phân lo i và th c hi n giao nh n. Các nhà phân tích cho r ng, c n chuy n ñ i vi c s n xu t hàng hóa t s n xu t ñ n th trư ng và s n xu t theo h p ñ ng ph i là m t xu hư ng t t y u s m ñư c hình thành. ði u ñó có nghĩa là, trư c khi s n xu t ph i có h p ñ ng tiêu th , sau ñó m i ñ n khâu lưu tr và giao hàng, nh m ch ñ ng ñ u ra cho s n ph m. Vì th , c n thi t ph i thành l p Sàn giao d ch hàng hóa t p trung. 2. M c tiêu nghiên c u Làm sáng t m t s v n ñ cơ b n v cơ s lí lu n c a Sàn giao d ch hàng hóa t p trung, nêu lên s c n thi t c a vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa. Làm sáng t m t s v n ñ cơ b n v công c phái sinh ng d ng trên Sàn giao d ch hàng hóa. Nghiên c u th c tr ng c a th trư ng hàng hóa Vi t Nam ñ th y ñư c nh ng thu n l i cũng như khó khăn c a th trư ng hàng hóa hi n t i. T ñó ñ xu t nh ng phương hư ng cho vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa t i Vi t Nam ti n t i ng d ng các công c phái sinh. 3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u ð i tư ng nghiên c u: th trư ng hàng hóa Vi t Nam, Sàn giao d ch hàng hóa tiêu bi u trên th gi i, kh năng thành l p Sàn giao d ch hàng hóa t i Vi t Nam và các s n ph m trên Sàn giao d ch. Ph m vi nghiên c u: tr ng tâm nghiên c u chính là th c tr ng và phương th c ho t ñ ng c a m t s Sàn giao d ch hàng hóa tiêu bi u trên th gi i. ð ng th i cũng nghiên c u th c tr ng th trư ng hàng hóa Vi t Nam và kh năng thành l p Sàn giao d ch hàng hóa t i Vi t Nam cùng v i vi c ng d ng các s n phái
sinh. Qua ñó ñ xu t gi i pháp nh m thành l p Sàn giao d ch hàng hóa nh m hoàn thi n th trư ng hàng hóa Vi t Nam. 4. Phương pháp nghiên c u Phương pháp nghiên c u ch y u c a lu n văn này là phương pháp phân tích - th ng kê, phương pháp so sánh, phương pháp mô hình hóa - ñ th … ñi t cơ s lý thuy t ñ n th c ti n nh m gi i quy t và làm sáng t m c tiêu nghiên c u c a lu n văn. Bên c nh ñó, nh m mang l i giá tr th c ti n c a lu n văn, tác gi ñã thu th p thông tin v các Sàn giao d ch hàng hóa tiêu bi u trên th gi i ñ ñúc k t kinh nghi m cho vi c thành l p Sàn giao d ch hàng hóa t i Vi t Nam. ð ng th i ti p thu nh ng ý ki n ph n bi n c a nhi u chuyên gia, cán b qu n lý ñi u hành có liên quan ñ hoàn thi n gi i pháp. 5. K t c u c a lu n văn Ngoài ph n m ñ u và ph n k t lu n c a lu n văn ñư c chia làm 3 chương, c th như sau: Chương 1: Cơ s lí lu n chung v Sàn giao d ch hàng hóa và các công c phái sinh trên Sàn giao d ch. Chương 2: Th c tr ng th trư ng hàng hóa Vi t Nam và nhu c u thành l p Sàn giao d ch hàng hóa. Chương 3: Xây d ng mô Sàn giao d ch hàng hóa và các nhóm gi i pháp ñ Sàn giao d ch phát tri n hi u qu
1 CHƯƠNG 1: CƠ S LÍ LU N CHUNG V SÀN GIAO D CH HÀNG HÓA VÀ CÁC CÔNG C PHÁI SINH TRÊN SÀN GIAO D CH 1.1 T ng quan v giao d ch hàng hóa t p trung 1.1.1 Khái ni m v giao d ch hàng hóa t p trung Giao d ch hàng hóa t p trung là m t quá trình ho t ñ ng có t ch c trong ñó ngư i mua và ngư i bán tác ñ ng qua l i ñ xác ñ nh giá c và s lư ng hàng hóa di n ra t i m t ñ a ñi m ñã ñư c quy ñ nh trư c. ðây là hình th c g n li n v i th trư ng t p trung có t th i xa xưa và phát tri n qua t ng th i kỳ. (xem l ch s phát tri n c a giao d ch hàng hóa t p trung ph l c 1) 1.1.2 S c n thi t c a giao d ch hàng hóa t p trung Giao d ch hàng hóa t p trung s giúp xóa b b t kho ng cách gi a ngư i mua và ngư i bán trên th trư ng hàng hóa t p trung. Ngư i mua có th mua ñư c hàng hóa v i m t m c giá th p nh t và ngư i bán có th bán hàng hóa v i m t m c giá cao nh t. Ngư i mua và ngư i bán bi t ñư c chính xác nơi mà mình có th mua hay bán hàng hóa mà mình c n. Vì ñây là m t ho t ñ ng có t ch c nên các bên khi tham gia ph i tuân th t t c các nguyên t c ñ t ra cho cu c giao d ch này. Bên c nh ñó, chúng ta s tránh ñư c hi n tư ng ñ u cơ khi giao d ch t p trung vì m i ngư i s bi t ñư c m c giá h p lý nh t cho t ng hàng hóa giao d ch. ði u này mang l i l i ích không ch cho nhà s n xu t, ngư i nông dân mà còn mang l i l i ích cho c nhà tiêu th . ð ng th i, chúng ta s ti t ki m ñư c chi phí trong quá trình lưu thông hàng hóa trên th trư ng khi mà kho ng cách c a ngư i mua và ngư i bán ñã ñư c xóa b b t. 1.2 T ng quan v Sàn giao d ch hàng hóa 1.2.1 Khái ni m v Sàn giao d ch hàng hóa Sàn giao d ch là m t trung tâm giao d ch t n t i c hai hình th c giao d ch thông thư ng và giao d ch ñi n t ñư c c p phép b i các cơ quan có th m quy n liên quan. Sàn giao d ch s cung c p nh ng công c , nh ng ti n ích c n thi t nh m
2 ñem t i nh ng s n ph m tài chính cũng như nh ng hàng hóa c th cho c ngư i mua và ngư i bán th i ñi m giao hàng trong tương lai. Sàn giao d ch s không áp ñ t giá bán và cũng không tham gia vào quá trình mua bán c a các thành viên c a Sàn mà h ch ñơn gi n cung c p cơ s h t ng, công c c n thi t cho vi c quy t ñ nh giá c giao d ch. Sàn giao d ch hàng hóa là trung tâm giao d ch các lo i hàng hóa khác nhau như các s n ph m nông nghi p (ngũ c c, g o, các lo i s n ph m t s a …), các lo i th c u ng (cà phê, coca, ca cao, ñư ng …), các lo i tài s n (g xây nhà, hóa ch t), năng lư ng (xăng, d u, gas, ñi n…) và m t s lo i khác. 1.2.2 M t s nguyên t c áp d ng trên Sàn giao d ch hàng hóa Hàng hóa ñư c mua bán t i các Sàn giao d ch ph i qua giám ñ nh ñ t các tiêu chu n chung, g i là chu n nh t. Giá c giao d ch theo nguyên t c ñ u giá công khai, ñ u giá mua và c ñ u giá bán. M i giao k t trong các thương v t i ñây là nh ng th a thu n b t bu c th hi n b ng văn b n – các h p ñ ng mua bán. Nơi ñây t p trung t t c nh ng ñ u m i mua bán v i kh i lư ng giao d ch l n v lo i m t hàng ñó. T t c nh ng ngư i mua bán hay còn g i là ngu n c u, ngu n cung s thông qua b ph n môi gi i ñ có th giao d ch các hàng hóa c a mình c n mua hay c n bán (ñóng vai trò trung gian trong m i cu c mua bán) nh m ñ m b o tính trung th c hàng hóa trong m i thương v cũng như vi c b o ñ m thanh toán. Phương th c thanh toán cũng ñư c xúc ti n thông qua cơ quan bù tr (giao hoán). Sàn giao d ch có gi ho t ñ ng ñ nh trư c - gi ñóng c a, m c a, có nguyên t c cho nh ng giao d ch di n ra t i ñó d a trên nh ng nguyên t c chung trong ho t ñ ng thương m i c a qu c gia s t i và thông l qu c t . M t s nguyên t c chung c a Sàn giao d ch như sau: Nguyên t c trung gian: Nh ng ngư i mua bán cu i cùng không giao d ch tr c ti p v i nhau, không c n bi t nhau, h ch c n bi t ngư i môi gi i c a h , m i ho t ñ ng mua bán ñ u ph i thông qua trung gian c a nhà môi gi i. Nguyên t c công khai hóa thông tin: t t c các ho t ñ ng t i Sàn giao d ch hàng hóa ñ u ph i ñư c công khai hóa. ði u này ñ m b o cho nh ng
3 ngư i mua bán có th d dàng tìm hi u các hàng hóa và tình hình th trư ng, t ñó có cơ s phân tích ñưa các quy t ñ nh mua bán theo nh n ñ nh c a mình. Sàn giao d ch có nghĩa v công khai s cung c u t ng lo i hàng hóa giao d ch; công khai v giá ñ t mua, giá chào bán và kh i lư ng giao d ch; công khai cu c ñ u giá hình thành giá c trong t ng phiên giao d ch; trang b các thi t b thông tin, t ch c công b r ng rãi các thông tin b o ñ m cho ngư i ngay trong Sàn giao d ch cũng không l i th hơn ngư i cách xa Sàn giao d ch. Ngư i bán cũng ph i có nghĩa v công khai thông tin như khi bán hàng cung c p ñ nh ng thông tin v chu n ch t hàng cũng như s lư ng hàng hóa. Nguyên t c ñ u giá: giá hàng hóa trên th trư ng ph i ñư c hình thành t do, hoàn toàn tùy thu c vào l c lư ng cung c u, không ai có quy n ñ nh giá ho c can thi p vào vi c hình thành giá hàng hóa. Trên th trư ng hàng hóa t p trung, giá c a m i lo i hàng hóa ñư c hình thành t i m i phiên giao d ch ph i d a vào tình tr ng cung c u hàng hóa th t s t i th i ñi m ñó ñ ñ t ñ n m c giá t t nh t. T t c nh ng nguyên t c cơ b n nêu trên ñ u ñư c th hi n b ng các văn b n pháp lý t ñ ng c p cao nh t là lu t thương m i cho ñ n các văn b n th p nh t như ñi u l , quy ch m i Sàn giao d ch hàng hóa, nh m b o v cho công chúng ñ u tư và ràng bu c các thành viên tham gia t i ñây. Bên c nh các nguyên t c ho t ñ ng chung là m t ho t ñ ng giao d ch cơ b n c n có nh ng nguyên t c như: ðăng ký hàng hóa: Hàng hóa ñ có th mua bán t i Sàn giao d ch c n ph i có ñăng ký t i b ph n ñăng ký hàng hóa. Ngoài vi c hàng hóa c n n m trong danh m c hàng hóa ñư c trao ñ i t i Sàn giao d ch, các ch tiêu như khác c n kê khai như s lư ng, ch ng lo i, ch t lư ng, ngu n g c, th i gian giao hàng, phương th c giao nh n,... Nh ng m t hàng ñư c mua bán theo các h p ñ ng giao sau thì nh ng tiêu chu n này s ñư c chính Sàn giao d ch ñưa ra như nh ng h th ng tiêu chu n b t bu c khi các bên tham gia giao k t h p ñ ng.
4 Giám ñ nh hàng hóa: B ph n này ho t ñ ng có tính ch t ñ c l p. Nó là m t t ch c giám ñ nh n m ngoài Sàn giao d ch ho c có tham gia ñăng ký m văn phòng ñ i di n t i Sàn giao d ch. Nhưng dù là pháp nhân có ñăng ký t i Sàn giao d ch hay không thì h ph i hoàn toàn ch u trách nhi m trư c pháp lu t v nh ng ch t lư ng hàng hóa mà h ch ng nh n giám ñ nh theo nh ng h th ng tiêu chu n mà Sàn giao d ch ñưa ra (có tính ch t qu c t ). Thông thư ng do tính ch t quan tr ng ñ c bi t c a v n ñ là uy tín v ch t lư ng c a hàng hóa ñư c giao d ch t i Sàn giao d ch nên ho t ñ ng mu n th c hi n không gì khác pháp nhân kinh doanh lãnh v c này c n ph i có ñăng ký m văn phòng ñ i di n t i Sàn giao d ch, ñ thu n l i trong vi c nh n khách hàng cũng như gi i quy t nh ng s c khác có th x y ra b t c lúc nào trong m i phiên giao d ch. ðăng ký bán - ñ u giá bán và ñăng ký mua - ñ u giá mua: Như m i nơi mua bán thông thư ng, m i hàng hóa bày bán ñ u có ngư i có nhu c u mua và có ngư i có nhu c u bán. Tuy nhiên c n lưu ý là ho t ñ ng mua và bán thư ng không cùng x y ra m t lúc t i m t ch . Như v y, ho t ñ ng di n ra t i m t ch thông thư ng có th chia làm hai lo i: ch chuyên bán s và ch chuyên bán l . T i Sàn giao d ch, có th coi là m t cái ch s . Nh ng hàng hóa ñư c trao ñ i có s lư ng theo t ng lô r t l n. Song t i ñây, ngư i mu n bán hàng cũng như ngư i mu n mua hàng ñ u s tham d nh ng phiên ñ u giá bán ho c ñ u giá mua ñ tùy nghi ñưa ra quy t ñ nh sau cùng có bán - có mua hay không. T i ñây, s có s p x p l ch giao d ch cho t ng lo i m t hàng mà ngư i ta quen g i là nh ng phiên giao d ch. Nh ng hàng hóa tu n t theo l ch ñã s p x p, s có nh ng cu c rao giá to công khai ñ nh ng ngư i tham d ñưa giá cũng công khai. Hàng s ñư c bán cho ngư i tr giá cao nh t, cũng như hàng s ñư c mua n u giá bán ñưa ra th p nh t, trên cơ s giao k t b ng m u h p ñ ng và hình th c thanh toán ñã ñ nh trư c. Giao k t h p ñ ng: Khi các th a thu n mua bán ñã ñư c ñư c thu x p xong sau nh ng phiên giao d ch, thì bư c ti p theo là nh ng giao k t mua bán
5 trên ph i ñư c th hi n toàn b thành văn b n. Nh ng h p ñ ng mua bán này theo d ng th c c a các d ng như: h p ñ ng giao ngay (spot contract), h p ñ ng kỳ h n (forward contract), h p ñ ng giao sau (futures contract), h p ñ ng quy n ch n (option contract)… Thanh toán: Nh ng h p ñ ng trên sau khi ñã ñư c ký k t, thư ng các vi c giao nh n hàng di n ra như qui ñ nh c a h p ñ ng. Tuy nhiên, ñ i v i lo i h p ñ ng giao sau thì vi c giám sát t giai ño n ký k t ñ n th c hi n h p ñ ng di n ra r t chu ñáo. Và vi c mua bán sang tay nh ng h p ñ ng giao sau di n ra thư ng xuyên hơn, ph i thông qua cơ quan thanh toán bù tr (giao hoán). T i ñây, h s ñ ng ra mua l i nh ng h p ñ ng giao sau t ngư i có nhu c u bán nó, và s là nơi bán các h p ñ ng giao sau này n u có ngư i có nhu c u mua nó, khi chưa ñ n h n h p ñ ng. Nó gi ng như m t trung tâm ñ u m i c a t t c nh ng mua bán các h p ñ ng này. Các bên tham gia ký k t h p ñ ng không c n thi t ph i ghi nh nhau n a, h ch c n bi t là h có còn nghĩa v gì v i cơ quan này không, nh ng vi c còn l i s do nơi ñây qu n lý. Khi ñ n h n h p ñ ng, n u c n ph i thanh toán h p ñ ng nghĩa là có vi c giao nh n hàng x y ra, nơi ñây s thông báo cho ngư i sau cùng còn n m gi b n h p ñ ng ñó bi t vi c nh n hàng ñ h chu n b . Sàn giao d ch ti n hành tiêu chu n hóa các h p ñ ng tài chính và kinh doanh trên Sàn, giá tr c a h p ñ ng s tùy thu c vào t ng lo i hàng hóa. Giá tr c a h p ñ ng phái sinh s lên hay xu ng ph thu c vào vi c lên hay xu ng c a giá tr c a hàng hóa căn c vào cung và c u c a th trư ng. 1.2.3 Vai trò c a Sàn giao d ch hàng hóa ð c ñi m giao d ch t i Sàn n i tr i lên b i vai trò c a nhà môi gi i nh m ñ m b o cơ ch tác nghi p t i sàn là tuân th nguyên t c trung gian. T t c nh ng thương v di n ra t i Sàn giao d ch hàng hóa bao g m: vi c l a ch n r i y nhi m cho nhà môi gi i và ký k t các h p ñ ng. H p ñ ng t i Sàn giao d ch có s khác bi t l n so v i các ch thông thư ng khác là ngư i bán và ngư i mua không nh t thi t ph i quen bi t g p g nhau. V n ñ ñưa ra vai trò nhà môi gi i k c n bên nhà
6 s n xu t cũng như thương nhân ñ ph i h p ñáp ng nh ng cung - c u theo m t tr t t nh t ñ nh trên nguyên t c bình ñ ng, ñôi bên cùng có l i, gi m thi u ñ n m c th p nh t nh ng r i ro trong giao k t. S ki m soát th t ch t ch ho t ñ ng c a các nhà môi gi i t phía Sàn giao d ch là m t gi i pháp gi i t a nh ng s c trong kinh doanh thư ng di n ra các ch không t p trung như ki u này. Nhà môi gi i mu n hành ngh ph i th a nh ng ñi u ki n r t nghiêm ng t. Tùy lo i hình d ch v ph c v , ñ i di n cho khách hàng mà h s ph i ch u nh ng ñi u kho n ch tài khác nhau, t pháp lu t và qui ch c a Sàn giao d ch ñưa ra. V phía khách hàng, n u mu n mua hàng dù tham gia dư i hình th c h p ñ ng giao d ch nào cũng ph i có tài kho n ñ t c c (ký qũy) ñ b o ñ m s th c hi n h p ñ ng. Phía Sàn giao d ch ki m soát ch t tình hình tài chính theo t ng phiên giao d ch, t ng thương v x y ra c a t ng nhà môi gi i, t ng khách hàng mua bán ñ b o ñ m s chi tr . V i m i h p ñ ng giao d ch, n u tài kho n b o chi không ñáp ng yêu c u ph n trăm (%) giá tr h p ñ ng c n ph i ký qu theo qui ñ nh c a Sàn giao d ch thì coi như giao k t h p ñ ng trên s b ñình ch hay h y b vì không ñ ñi u ki n giao d ch. Tuy nhiên, c n ph i th y ñư c vai trò nòng c t c a các ch t p trung hay các Sàn giao d ch là nó ph c v cho ai, ai s ñ n ñây s d ng các phương ti n này và ai s ñi u hành các ho t ñ ng này. ðó chính là các thành viên tham gia th trư ng. Th trư ng hàng hóa t p trung ñ u tiên ra ñ i ñ ph c v nhu c u tiêu th nông s n c a nhà nông, giúp cho h tránh ñư c các r i ro t nh ng ñ c tính c a hàng hóa nông s n. Sau d n, nó tr thành m t công c cho nh ng nhà kinh doanh và ñ u cơ hàng hoá. Thành ph n này c a th trư ng ñ n giai ño n sau l i tr thành nhân t ti n ñ ñ thi t l p nên nh ng Sàn giao d ch khác, t o thành m t chu i c a nh ng Sàn giao d ch t p trung trên th gi i. H là nh ng nhà buôn chuy n, nh ng nhà thu mua hàng, nh ng ngư i t p trung ngu n hàng l i ñ ch và ñ nh m t m c giá cao nh t bán ra. Vi c thu mua hàng và t p trung hàng không ch là hàng hóa v t ch t có th c, mà h s mua là làm giá bán trư c (mua kỳ h n hay giao sau, bán kỳ h n ho c giao sau) khi có hàng hóa v t ch t th c trong tay. Th th c kinh doanh này là m t cơ ch giúp bình n giá nông s n c c kỳ h u hi u. Nó không ñ x y ra tình
7 tr ng kh ng ho ng các m t hàng ñư c niêm y t v i nh ng m c giá có th gây lũng ño n – t n h i ñ n th trư ng nói chung. M t khác, v i phương th c làm giá là ñ u giá công khai theo các phiên giao d ch ñ nh kỳ ñư c lên l ch trư c hàng năm, s tránh ñư c m i hình th c mua bán gian l n hay ép giá. V i hai ưu ñi m trên, ngư i kinh doanh hàng hoá trong cơ ch th trư ng, ñư c cung c p cho m t phương ti n ñ phòng ch ng các r i ro c a th trư ng. 1.2.4 Thu n l i và b t l i c a vi c giao d ch hàng hóa qua Sàn giao d ch. Vi t Nam lâu nay n ng v mua bán truy n th ng, có gì bán n y, c n gì mua ñ y dù có h p ñ ng cũng m c r t ñơn gi n. Bên c nh ñó, do s n xu t còn t phát, quy mô nh , manh mún nên ch t lư ng th p và không ñ ng ñ u. Nhưng n n kinh t nư c ta cũng ñã có m t s ngành hàng s n xu t ñư c m t s hàng hóa l n cho tiêu dùng và xu t kh u nên tôi cho r ng giao d ch qua Sàn là phương th c giao d ch c n thi t và s mang l i nhi u l i ích, v l i ñây là phương th c mua bán ph bi n trên th gi i (ñ c bi t là ñ i v i các m t hàng nông s n - v n ñư c coi là th m nh xu t kh u c a Vi t Nam). 1.2.4.1 Thu n l i Th nh t, giao d ch hàng hóa giao sau thì ngư i s n xu t ký h p ñ ng bán hàng trư c khi giao hàng m t th i h n dài hàng tháng. Hành vi thương m i này m ñư ng cho s n xu t, ñ nh hư ng và t o ñi u ki n cho nhà s n xu t tính toán tri n khai k ho ch s n xu t. ð c bi t, ñ i v i các s n ph m nông s n v i nh ng h p ñ ng ñã ký s khi n ngư i bán - nông dân - v a không lo ñ u ra cho s n ph m, l i v a tính toán ñư c kh năng giá c , nhu c u c a v t i. ði u này s làm gi m t i ña nh ng câu chuy n bu n ñư c mùa m t giá, m t mùa ñư c giá do quy trình s n xu t và tiêu th hàng hóa theo ki u truy n th ng mang l i. Th hai, không ch có l i cho ngư i s n xu t mà cũng có l i cho ngư i mua - doanh nghi p ch bi n ho c doanh nghi p xu t kh u ký ñư c h p ñ ng thì cũng ñã d tính ñư c kh i lư ng, ph m c p và giá c hàng hóa s thu mua ñáp ng nhu c u s n xu t và kinh doanh c a mình. Trong các h p ñ ng giao sau, hàng hóa
8 ñ u ñư c quy chu n v kh i lư ng, ch t lư ng, bao bì, ñóng gói theo chu n m c c a Sàn và cũng phù h p v i tiêu chu n qu c t nên kh năng chuy n như ng và th c hi n các giao d ch ti p v hàng hóa trong các h p ñ ng ñó là r t thu n l i, ngay c trên th trư ng qu c t . Trái l i, giao d ch theo ki u cũ thì ngư i s n xu t chưa ti p c n sát v i nhà ch bi n, nhà xu t kh u, ñ ng th i các nhà ch bi n, xu t kh u không qu n lý ñư c ch t lư ng s n ph m nên thông thư ng ch t lư ng s n ph m làm ra không cao. Th ba, làm gi m ñư c các khâu trung gian trong quá trình giao d ch giúp giá c sát v i th trư ng hơn, tránh ñư c tình tr ng làm giá. Trong khi giao d ch theo ki u cũ ch a ñ ng m t s khâu trung gian làm thay ñ i hình thái hi n v t, không nâng cao ch t lư ng s n ph m, nhưng v n tăng giá ch y u do ñ ñ m b o l i nhu n c a các nhóm tác nhân trung gian. Th tư, làm tăng kh năng vay v n c a ngư i s n xu t. ðương nhiên khi ñã có h p ñ ng mua bán, ngư i s n xu t ho c doanh nghi p có th l p h sơ vay v n c a ngân hàng m t cách thu n l i. ði u này r t khó th c hi n trong giao d ch theo ki u cũ. Th năm, Nhà nư c s thông qua Sàn ñ qu n lý có hi u qu qua thông tin công khai, minh b ch v ho t ñ ng c a Sàn giao d ch, có s li u th ng kê tin c y ñ có th d báo kinh t chính xác hơn. Như hi n nay, nhà nư c ta không th có ñư c ngu n thông tin hi u qu ñ ñưa ra các d báo chính xác. ði n hình là vi c ngưng xu t kh u g o trong khi giá g o ñang m c cao do không d báo ñư c s n lư ng và d tr g o c a nông dân. Th sáu và là quan tr ng nh t, giao d ch qua Sàn s giúp ngư i s n xu t có thêm m t công c th trư ng ñ b o hi m r i ro giá c c a hàng hóa và t o ñi u ki n ñ tăng giá bán hàng nông s n xu t kh u nh k t n i ñư c v i th trư ng qu c t . ði u này s r t có l i cho Vi t Nam vì lâu nay do không có m t Sàn giao d ch ñúng nghĩa và liên thông v i sàn qu c t nên nhi u m t hàng nông s n xu t kh u ch l c c a chúng ta luôn ph i bán dư i giá bình quân c a th gi i, như giá cà phê xu t
9 kh u c a chúng ta th p hơn hàng trăm USD/t n so v i giá c a th trư ng Luân ðôn, ho c giá g o xu t kh u c a Vi t Nam luôn th p hơn nhi u so v i giá g o Thái Lan, dù ph m c p, ch t lư ng g o tương ñương. 1.2.4.2 B t l i Th nh t, ñ i v i hàng hóa không ñư c s n xu t theo m t tiêu chu n nh t ñ nh hay lư ng hàng hóa manh mún, nh l thì không th ti n hành giao d ch trên Sàn. Khi ñó giao d ch hàng theo ki u truy n th ng s phát huy ñư c hi u qu . Th hai, Sàn giao d ch hàng hóa s có nh ng quy ñ nh ch t ch v ñi u ki n tham gia hay giao d ch nên ch có nh ng thành viên ñáp ng m t cách ñ y ñ nh t nh ng quy ñ nh ñó m i có th giao d ch trên Sàn. Nh ng doanh nghi p, cá nhân không ñáp ng nh ng quy ñ nh ñó ph i ti n hành giao d ch theo ki u truy n th ng. Th ba, do thói quen và nh n th c c a nhà s n xu t và các nhà ñ u tư thích giao d ch theo ki u truy n th ng cũng như ng i các quy ñ nh r c r i cũng như vi c báo các minh b ch trên Sàn giao d ch. ði u này s không giúp cho h h n ch m t ph n r i ro cũng như t i ña l i nhu n trong quá trình mua bán. 1.2.5 Các ñi u ki n cơ b n ñ hình thành Sàn giao d ch hàng hóa. ð m t sàn giao d ch hàng hóa hình thành và phát tri n thành công c n ph i h i ñ các ñi u ki n như v trí ñ a lý thu n l i, hàng hóa ph i ña d ng v s lư ng, ch t lư ng và ñã có m t th trư ng hoàn ch nh mua bán giao ngay các s n ph m này, khung pháp lý và quy ch giao d ch ph i ch t ch nhưng linh ho t và minh b ch, h t ng k thu t t t có kh năng k t n i v i các th trư ng khác trong nư c và trên th gi i, nh n th c, kinh nghi m và nhu c u c a các ch th tham gia vào th trư ng, t ch c và mô hình ho t ñ ng c a Sàn, h th ng các kho bãi ph c v vi c lưu tr , quy ñ nh v qu n lý r i ro… N u nói v v trí thu n l i như n m m t thành ph l n hay trung tâm trung chuy n hàng hóa, b n c ng, sân bay…ho c g n vùng nguyên li u (vùng s n
10 xu t hàng hóa l n). Có th nói Thành ph H Chí Minh h i ñ nh ng ñi u ki n này vì là m t trong nh ng thành ph l n c a c nư c, là trung tâm kinh t và tài chính l n, là trung tâm trung chuy n hàng hóa l n, g n vùng nguyên li u, có h th ng giao thông thông su t ñ n các t nh cũng như h th ng c ng bi n và sân bay hi n ñ i. Hàng hóa ña d ng v s lư ng, ch t lư ng, ch ng lo i và có th trư ng giao ngay. Vi t Nam có r t nhi u s n ph m nông nghi p v i s n lư ng l n không nh ng ñáp ng nhu c u trong nư c mà còn xu t kh u sang các nư c khác như g o cà phê, tiêu, ñi u ... ñây là ñi u ki n thu n l i c a nư c ta. Các hàng hóa ñó ph i ñ t ñư c nh ng quy ñ nh v ch t lư ng, ph m cách, ñóng gói và bao bì ñ phù h p v i yêu c u c a th trư ng cũng như thông l qu c t . V th trư ng mua bán giao ngay, thì nhìn chung ho t ñ ng mua bán và xu t kh u hàng hóa c a nư c ta cũng tương ñ i n ñ nh v i m t h th ng các h nông dân, nhà s n xu t, các ñ i lý, công ty thu mua ch bi n và xu t kh u tương ñ i hoàn ch nh. V khung pháp lý và quy ch giao d ch, nư c ta có Ngh ñ nh 158/2006/Nð-CP c a Chính ph là khung pháp lý cho ho t ñ ng giao d ch hàng hóa qua S giao d ch, tuy nhiên chúng ta v n chưa có nh ng thông tư hư ng d n c th vi c tri n khai. M i ñây vào ngày 10/02/2009 B Công Thương ñã ban hành Thông tư 03/2009/TT-BCT hư ng d n h sơ, trình t , th t c c p gi y phép thành l p và quy ñ nh ch ñ báo cáo c a Sàn giao d ch hàng hóa ñ hư ng d n th c hi n ngh ñ nh trên. Thêm vào ñó, Sàn giao d ch ph i c n xây d ng m t quy ch ho t ñ ng ch t ch , minh b ch, rõ ràng d a vào kinh nghi m ho t ñ ng c a các Sàn giao d ch trên th gi i, d a vào ñi u ki n c th c a Vi t Nam, quy ñ nh pháp lu t c a Vi t Nam cũng như thông l qu c t . ðây ñư c xem là m t trong nh ng ñi u ki n quan tr ng giúp các Sàn giao d ch hàng hóa phát tri n b n v ng. V h t ng công ngh , tuy trình ñ phát tri n công ngh c a Vi t Nam so v i th gi i v n còn m t kho ng cách khá xa, song chúng ta v n có nhi u l i th trong vi c “ñi t t ñón ñ u” nh ng công ngh hi n ñ i nh t ñang ñư c ng d ng trên th gi i. Chúng ta có th tranh th s h tr v m t k thu t c a các t ch c nư c