Luận văn tốt nghiệp Hóa học: Xây dựng thư viện hồ sơ bài giảng điện tử hỗ trợ dạy học tích cực môn Hóa học 10 (Chương trình cơ bản)

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn tốt nghiệp Hóa học: Xây dựng thư viện hồ sơ bài giảng điện tử hỗ trợ dạy học tích cực môn Hóa học 10 (Chương trình cơ bản) là nhằm xây dựng thư viện hồ sơ bài giảng điện tử hỗ trợ dạy học tích cực môn Hóa học 10 (chương trình cơ bản).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tốt nghiệp Hóa học: Xây dựng thư viện hồ sơ bài giảng điện tử hỗ trợ dạy học tích cực môn Hóa học 10 (Chương trình cơ bản)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH KHOA HÓA HỌC *** XÂY DỰNG THƯ VIỆN HỒ SƠ BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ HỖ TRỢ DẠY HỌC TÍCH CỰC- MÔN HÓA HỌC 10 (CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN) GVHD: ThS. Thái Hoài Minh SVTH: Nguyễn Thanh Nhàn Thành phố Hồ Chí Minh 2013
LỜI CẢM ƠN Thực hiện đề tài này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn tận tình của quý thầy cô giáo, đặc biệt là Th.S.Thái Hoài Minh, người cô trực tiếp hướng dẫn tôi. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến cô Nguyễn Thị Tuyết Mai, cô Lý Lệ Liên đã luôn ủng hộ, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, các đồng nghiệp và các em học sinh các trường trung học phổ thông Trưng Vương, Thủ Đức, Mạc Đĩnh Chi, Lương Thế Vinh thành phố Hồ Chí Minh và trường trung học phổ thông Huỳnh Văn Nghệ tỉnh Bình Dương đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn Ban lãnh đạo, cùng các thầy cô, các bạn sinh viên Khoa Hóa học, trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài này. Nhân đây tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các bạn Nguyễn Thị Thu Sang,Phạm Khánh Vinh, Võ Thị Thanh Thùy, Võ Thị Ngọc Thẩm, Nguyễn Thị Ngân và An Thanh Tùng là những người bạn động viên giúp đỡ và chia sẻ ý tưởng cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Tôi xin trân trọng gửi đến quý thầy cô cùng tất cả mọi người lòng biết ơn sâu sắc nhất. Dù đã hết sức cố gắng, chắc chắn đề tài không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong được sự góp ý của quý thầy cô và bạn bè, các đồng nghiệp để đề tài hoàn thiện hơn. Xin cảm ơn tất cả mọi người. Thành phố Hồ Chí Minh – 05/2013 2
MỤC LỤC MỤC LỤC............................................................................................. 3 DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................... 7 DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................... 8 MỞ ĐẦU ............................................................................................... 9 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 9 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 10 3. Nhiệm vụ đề tài ................................................................................................... 10 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .................................................................. 10 5. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 10 6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 10 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 10 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI .............................. 12 1.1. Lịch sử vấn để nghiên cứu ................................................................................... 12 1.2. Tổng quan về dạy học tích cực ............................................................................ 15 1.2.1. Tính tích cực trong học tập[14] ............................................................ 15 1.2.2. Khái niệm PPDH tích cực[19] .............................................................. 16 1.2.3. Bốn đặc trưng của PPDH tích cực [8] ................................................. 17 1.2.4. Xu hướng đổi mới PPDH theo hướng dạy học tích cực .................... 21 1.2.5. Dạy học tích cực với sự hỗ trợ của CNTT ........................................... 22 1.3. Tổng quan về BGĐT ............................................................................................ 27 1.3.1. BGĐT ..................................................................................................... 27 1.3.2. Cấu trúc BGĐT: .................................................................................... 29 1.3.3. Quy trình thiết kế BGĐT....................................................................... 30 1.3.4. Tiêu chí đánh giá BGĐT....................................................................... 31 1.3.5. Các loại BGĐT ...................................................................................... 32 3
1.3.6. Tổng quan về HSBGĐT [8] .................................................................. 34 1.4. Thực trạng việc sử dụng BGĐT hỗ trợ dạy học tích cực ở trường THPT ..... 34 1.4.1. Mục đích điều tra .................................................................................. 34 1.4.2. Đối tượng điều tra ................................................................................. 34 1.4.3. Cách điều tra ......................................................................................... 35 1.4.4. Kết quả điều tra ..................................................................................... 35 Chương 2: XÂY DỰNG THƯ VIỆN HỒ SƠ BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ HỖ TRỢ DẠY HỌC TÍCH CỰC CHƯƠNG “OXI-LƯU HUỲNH” - HÓA HỌC LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN ........ 38 2.1. Tổng quan về chương “Oxi – Lưu huỳnh”[12][13][14] .................................... 38 2.1.1. Mục tiêu dạy học chương “Oxi – Lưu huỳnh” ................................... 38 2.1.2. Cấu trúc chương “Oxi – Lưu huỳnh”.................................................. 38 2.1.3. PPDH chương “Oxi – Lưu huỳnh” ..................................................... 40 2.2. Nguyên tắc thiết kế HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực ..................................... 40 2.2.1. Đảm bảo tính tích khoa học, sư phạm [5]............................................ 40 2.2.2. Đảm bảo việc lựa chọn các PPDH tích cực và phương tiện dạy học 41 2.2.3. Đảm bảo tính hiệu quả ......................................................................... 42 2.2.4. Đảm bảo các yêu cầu cơ bản về hình thức .......................................... 42 2.3. Quy trình thiết kế HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực ....................................... 42 2.3.1. Xác định mục tiêu bài học .................................................................... 43 2.3.2. Lựa chọn các kiến thức cơ bản, xác định nội dung trọng tâm .......... 44 2.3.3. Chia bài học thành từng phần ứng với mỗi hoạt động dạy học ........ 45 2.3.4. Xác định phương pháp và hình thức tổ chức dạy học với từng hoạt động .......................................................................................................................... 46 2.3.5. Lựa chọn và chuẩn bị phương tiện dạy học ........................................ 49 2.3.6. Multimedia hóa kiến thức: ................................................................... 50 2.3.7. Hoàn thiện HSBGĐT ............................................................................ 50 2.4. Thiết kế thư viện HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực môn Hóa học 10 chương trình cơ bản ......................................................................................................... 51 4
2.4.1. Cấu trúc thư viện HSBGĐT ................................................................ 51 2.4.2. Phối hợp các phần mềm thiết kế thư viện HSBGĐT .......................... 51 2.4.2.1. Thiết kế “trang chủ” ......................................................................... 51 2.4.2.2. Trang “ Bài giảng” ............................................................................ 53 2.4.2.3. Xây dựng trang “ Văn bản”.............................................................. 54 2.4.2.4. Trang “ Bài tập”................................................................................. 55 2.4.2.5. Trang “ Tiện ích ” .............................................................................. 56 2.4.2.6. Trang “ Hình ảnh ” ........................................................................... 56 2.4.2.7. Trang “ Phim ”................................................................................... 57 Chương 3:THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................... 74 3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM ............................................................................ 74 3.2. ĐỐI TƯỢNG THỰC NGHIỆM ......................................................................... 74 3.3. TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM .......................................................................... 74 3.4. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM .............................................................................. 77 3.4.1. Kết quả học tập ...................................................................................... 77 3.4.2. Kết quả phiếu điều tra ........................................................................... 84 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................... 88 1. KẾT LUẬN ......................................................................................................... 88 2. KIẾN NGHỊ ................................................................................ 90 3. HƯỚNG PHÁT TRIỂN ............................................................. 91 Tài liệu tham khảo ............................................................................. 92 5
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ BGĐT Bài giảng điện tử CNTT Công nghệ thông tin ĐHSP Đại học sư phạm GAĐT Giáo án điện tử GV Giáo viên HSBGĐT Hồ sơ bài giảng điện tử PPDH Phương pháp dạy học SGK Sách giáo khoa SV Sinh viên THPT Trung học phổ thông UDCNTT Ứng dụng công nghệ thông tin 6
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. So sánh đặc trưng của PPDH truyền thống và PPDH mới.......................................... 20 Bảng 1.2. Danh sách các trường tham qia quá trình thực nghiệm............................................... 35 Bảng 1.3. Ý kiến về hiệu quả sử dụng BGĐT so với bài giảng truyền thống của các GV ........... 35 Bảng 1.4. Mức độ sử dụng BGĐT trong giảng dạy Hoá học ....................................................... 35 Bảng 1.5. Những khó khăn khi thiết kế và sử dụng BGĐT trong giảng dạy Hóa học .................. 36 Bảng 3.1. Lớp thực nghiệm và đối chứng khi thực nghiệm .......................................................... 74 Bảng 3.2. Phân phối tần suất, tần số lũy tích bài " Oxi – Lưu huỳnh " cặp TN1–ĐC1............... 77 Bảng 3.3. Tổng hợp bài kiểm tra “Oxi – Lưu huỳnh” cặp TN1 – ĐC1 ........................................ 78 Bảng 3.5. Phân phối tần suất, tần số lũy tích bài “Lưu huỳnh” cặp TN2 – ĐC2 ....................... 79 Bảng 3.6. Phân phối tần suất, tần số lũy tích bài“ Hidro Sunfua – Lưu huỳnh đioxit”cặp TN3 – ĐC3 ............................................................................................................................................... 80 Bảng 3.7. Tổng hợp bài kiểm tra bài “Hidro Sunfua – Lưu huỳnh đioxit , cặp TN3 – ĐC3 ........ 81 Bảng 3.8. Phân phối tần số, tần số lũy tích bài “Axit sunfuric – Muối sunfat” cặp TN4 – ĐC4 . 82 Bảng 3.8. Tổng hợp bài kiểm tra bài “Axit sunfuric – Muối sunfat” cặp TN4 – ĐC4 ................. 82 Bảng 3.9. Tổng hợp các tham số đặc trưng .................................................................................. 83 Bảng 3.10. Tổng hợp đại lượng kiểm định t ................................................................................. 84 Bảng 3.11. Đánh giá của SV sau khi sử dụng”Thư viện HSBGĐT”) .......................................... 85 Bảng 3.12. Mức độ hữu ích của “Thư viện HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực” .......................... 86 Bảng 3.13. Ý kiến SV về việc nên hay không nên duy trì “Thư viện HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực”............................................................................................................................................... 86 7
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Tính tích cực, động cơ và hứng thú ...............................Error! Bookmark not defined. Hình 1.2. Cấu trúc BGĐT ..............................................................Error! Bookmark not defined. Hình 2.1. Cấu trúc chương “Oxi – Lưu huỳnh ............................................................................. 39 Hình 2.2. PPDH chương “Oxi – Lưu huỳnh” .............................................................................. 40 Hình 2.3. Quy trình thiết kế HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực .................................................... 43 Hình 2. 4. Cấu trúc thư viện HSBGĐT ......................................................................................... 51 Hình 2.5. Tiêu đề trang chủ được thiết kế bằng Adobe photoshop............................................... 52 Hình 2.6. Icon trang chủ được thiết kế bằng Adobe photoshop ................................................... 52 Hình 2.7 Giao diện dùng để chỉnh các thuộc tính trang............................................................... 53 Hình 2.8. BGĐT được thiết kế bằng Microsoft Powerpoint ......................................................... 53 Hình 2.9 Trang “Bài giảng” được thiết kế bằng Adobe Dreaweaver ......................................... 54 Hình 2.10. Trang “Văn bản” được thiết kế bằng Adobe Dreaweaver ......................................... 55 Hình 2.11. Trang “Bài tập” được thiết kế bằng Adobe Dreaweaver ........................................... 55 Hình 2.12. Trang “Tiện ích” được thiết kế bằng Adobe Dreaweaver......................................... 56 Hình 2.13 Photo gallery............................................................................................................... 57 Hình 2.14. Trang “hình ảnh” được thiết kế bằng Adobe Dreaweaver ....................................... 57 Hình 2.15. Đổi định dạng các video bằng phần mềm Format Factory ....................................... 58 Hình 2.16. Trang “Phim” được thiết kế bằng Adobe Dreaweaver ............................................. 58 Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra “Oxi – Lưu huỳnh”cặp TN1- ĐC1 ....................... 78 Hình 3.2. Biểu đồ kết quả bài kiểm tra “Oxi – Lưu huỳnh”của cặp TN1- ĐC1 .......................... 78 Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra “Lưu huỳnh” cặp TN2 – ĐC2 ............................... 79 Hình 3.5. Biểu đồ kết quả bài kiểm tra “Lưu huỳnh” cặp TN2 – ĐC2 ........................................ 80 Hình 3.6. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra“ Hidro Sunfua – Lưu huỳnh đioxit”, cặp TN3 – ĐC3 ............................................................................................................................................... 81 Hình 3.7. Biểu đồ kết quả bài kiểm tra“Hidro Sunfua – Lưu huỳnh đioxit” cặp TN3 – ĐC3...... 81 Hình 3.8. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra“Axit sunfuric – Muối sunfat” cặp TN4 – ĐC4 ..... 82 Hình 3.9. Biểu đồ kết quả bài kiểm tra bài“Axit sunfuric – Muối sunfat” cặp TN4 – ĐC4......... 83 8
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong những năm qua, cùng với sự phát triển của đất nước, nền giáo dục Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể. Tuy nhiên, để cung cấp đầy đủ nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế xã hội ngày càng cao của đất nước trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa, ngành giáo dục cần có sự đổi mới toàn diện và sâu sắc. Một trong những giải pháp quan trọng là nhanh chóng đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh (HS). Việc ứng dụng công nghệ thông tin (UDCNTT) trong dạy học đã góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy, giải quyết được thử thách nâng cao tính trực quan sinh động đối với các môn học, đặc biệt là bộ môn Hóa học. Dạy học bằng bài giảng điện tử (BGĐT) là một biện pháp mang lại hiệu quả cao nhưng hiện nay vẫn chưa được sử dụng rộng rãi, thường xuyên hoặc chưa phát huy đúng tác dụng tích cực của nó. Một số giáo viên (GV) đã “phấn đấu” UDCNTT trong tất cả nội dung dạy học, lạm dụng nhiều về hiệu ứng, kỹ thuật vi tính nên đôi khi dẫn đến sự phô diễn công nghệ thông tin (CNTT) không phù hợp với yêu cầu sư phạm. Một số nội dung cần sự tư duy của HS hoặc tiến hành thí nghiệm trực tiếp để rèn kỹ năng lại được minh hoạ cụ thể bằng các mô hình ảo. Vấn đề đặt ra là UDCNTT như thế nào để phát huy được tối đa tính tích cực của HS trong việc khám phá và lĩnh hội kiến thức. Mạng lưới Internet phát triển rộng khắp đã hỗ trợ tối đa cho nhu cầu tìm kiếm thông tin của cả GV và HS. Tuy nhiên, việc tìm kiếm và xử lý thông tin trên mạng Internet không phải lúc nào cũng thuận lợi và đạt hiệu quả. GV và HS dễ bị chệch hướng khỏi mục đích chính của bài dạy vì lượng thông tin quá lớn hiện nay. Thêm vào đó, độ chính xác, khoa học của nhiều tài liệu trực tuyến không đảm bảo. Nhìn chung, GV phải mất rất nhiều thời gian và công sức để chuẩn bị cho một BGĐT trên lớp. Lâu dần, điều đó khiến GV cảm thấy áp lực và mệt mỏi với cách dạy này. Việc có một thư viện chứa các tư liệu hỗ trợ cho GV và HS trong việc UDCNTT hỗ trợ dạy học tích cực là rất cần thiết. Những lý do trên đã thúc đẩy chúng tôi lựa chọn đề 9
tài: “XÂY DỰNG THƯ VIỆN HỒ SƠ BGĐT HỖ TRỢ DẠY HỌC TÍCH CỰC MÔN HÓA HỌC 10 (CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN)” . 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng thư viện hồ sơ bài giảng điện tử (HSBGĐT) hỗ trợ dạy học tích cực môn Hóa học 10 (chương trình cơ bản). 3. Nhiệm vụ đề tài - Nghiên cứu tổng quan cơ sở lý thuyết của dạy học tích cực. - Nghiên cứu tổng quan về HSBGĐT và cách xây dựng một BGĐT hỗ trợ dạy học tích cực. - Nghiên cứu tổng quan cơ sở lý thuyết của BGĐT. - Nghiên cứu về nội dung, phương pháp của chương “Oxi - Lưu huỳnh” - Hoá học lớp 10 chương trình cơ bản. - Sử dụng phần mềm Microssoft powerpoint cùng với Adobe Dreamwaever để thiết kế thư viện HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực cho chương “Oxi - Lưu huỳnh”. - Thực nghiệm đánh giá kết quả của đề tài nghiên cứu. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: quá trình dạy học Hóa học ở trường trung học phổ thông. - Đối tượng nghiên cứu: việc xây dựng thư viện HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực chương “Oxi- Lưu Huỳnh” – Hóa học 10 chương trình cơ bản. 5. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được thư viện HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực với nội dung phong phú, sắp xếp hợp lý, khoa học sẽ giúp GV nâng cao khả năng thiết kế BGĐT hỗ trợ dạy học tích cực, từ đó nâng cao hiệu quả việc UDCNTT trong dạy học Hóa học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Hóa học ở trường THPT. 6. Phạm vi nghiên cứu Thiết kế thư viện HSBGĐT hỗ trợ dạy học tích cực môn Hóa học lớp 10 với nội dung chương “Oxi- Lưu Huỳnh” – Hóa học 10 chương trình cơ bản. 7. Phương pháp nghiên cứu 10
- Đọc và nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài. - Phân tích, tổng hợp thông tin. - Điều tra thực trạng. - Sử dụng máy tính, phần mềm Microsoft powerpoint và Adobe Dreaweaver để thiết kế thư viện. - Thực nghiệm sư phạm. - Tổng hợp và xử lý kết quả điều tra, kết quả thực nghiệm sư phạm theo phương pháp thống kê toán học. 11
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Lịch sử vấn để nghiên cứu Từ những năm cuối thế kỉ XX, sự phát triển của CNTT (phần mềm máy tính, thiết bị tin học, mạng Internet…) đã tác động mạnh lên mọi lĩnh vực của đời sống như giáo dục, khoa học, việc làm, giải trí,…Các phương tiện truyền thông cùng với hệ thống mạng toàn cầu Internet đã làm thay đổi hoàn toàn cách con người tiếp cận với tri thức, không chỉ đọc để biết, mà còn là để nghe, thấy và cảm nhận những sự kiện xảy ra khắp thế giới đang diễn ra trước mắt. Ở nước ta, vấn đề ứng dụng công nghệ thông tin (UDCNTT) trong giáo dục, đào tạo ngày càng được xã hội chú ý và coi trọng, coi yêu cầu đổi mới PPDH với sự hỗ trợ của CNTT là điều hết sức cần thiết. Các Văn kiện, Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng, Chính phủ, Bộ Giáo dục – Đào tạo đã thể hiện rõ điều này như: Nghị quyết CP của Chính phủ về chương trình quốc gia đưa công nghệ thông tin (CNTT) vào giáo dục đào tạo (1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII, Luật giáo dục (1998) và Luật giáo dục sửa đổi (2005), Nghị quyết 81 của Thủ tướng Chính phủ, Chỉ thị 29 của Bộ Giáo dục – Đào tạo, Chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010,… Tại trường ĐHSP. TP Hồ Chí Minh ngày càng nhiều sinh viên cũng đã và đang quan tâm nghiên cứu lĩnh vực này. Dưới đây xin giới thiệu một số đề tài gần gũi với vấn đề chúng tôi đang nghiên cứu: Khóa luận tốt nghiệp“ UDCNTT ĐỂ THIẾT KẾ HỆ THỐNG BGĐT VÀ TÌM KIẾM CÁC TƯ LIỆU HỖ TRỢ VIỆC ĐỔI MỚI PPDH MÔN HÓA HỌC LỚP 10 THPT” – năm 2007 - tác giả Phạm Bảo Toàn - ĐHSP TP Hồ Chí Minh Khóa luận chủ yếu nghiên cứu về cơ sở lý luận của PPDH, các xu hướng đổi mới PPDH đặc biệt là UDCNTT, thiết kế và xây dựng một số BGĐT có UDCNTT. Ưu điểm Tác giả đã tìm hiểu được thực trạng sử dụng BGĐT trong giảng dạy của GV tại một số trường ở huyện Tân Uyên tỉnh Bình Dương. Thực trạng cho thấy việc sử dụng 12
BGĐT trong giảng dạy các môn học nói chung và bộ môn Hóa học nói riêng ở địa phương này vẫn còn tương đối hiếm, các GV chủ yếu vẫn sử dụng phương pháp truyền thống phấn trắng bảng đen. Ngoài ra, tác giả còn thiết kế được một số BGĐT và xây dựng được một trang web thu nhỏ khá hay, trang web này ngoài cung cấp các BGĐT được biên soạn sẵn còn có thêm một số tư liệu như: đố vui, thí nghiệm vui, lịch sử Hóa học Hạn chế Các BGĐT do tác giả biên soạn chưa phát huy được vai trò của các PPDH tích cực, slide chiếu còn tương đối nhiều kênh chữ. Trang web do tác giả thiết kế chỉ cung cấp các BGĐT đã thiết kế sẵn và một số tư liệu liên quan, chưa hỗ trợ tốt cho GV trong việc thiết kế BGĐT theo yêu cầu thực tế để hỗ trợ dạy học tích cực. Khóa luận tốt nghiệp “ SỬ DỤNG PHẦN MỀM POWERPOINT TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 10 Ở TRƯỜNG THPT “– năm 2003 – tác giả: cử nhân Nguyễn Thúy Anh Thư – ĐHSP TP Hồ Chí Minh. Khóa luận nghiên cứu về các bước thiết kế một BGĐT bằng Powerpoint để vận dụng vào thiết kế một số bài giảng trong chương trình Hóa học lớp 10. Ưu điểm: Tác giả đã xây dựng được quy trình thiết kế BGĐT bằng phần mềm Powerpoint khá rõ ràng, chi tiết với các ví dụ minh họa thông qua việc thiết kế các bài giảng có sử dụng mô phỏng sự xen phủ Obitan, thí nghiệm ảo,…Ngoài ra, thông qua khóa luận này tác giả còn sưu tập được nhiều hình ảnh cũng như phim thí nghiệm phục vụ cho việc xậy dựng bài giảng cụ thể, tạo nguồn tư liệu cho GV có thể tham khảo và sử dụng. Hạn chế: Tác giả chưa nêu bật được ưu điểm của BGĐT so với bài giảng thông thường, các BGĐT trong khóa luận chưa nêu bật được vai trò của công nghệ thông tin trong việc hỗ trợ dạy học tích cực. Nguồn tư liệu hình ảnh và phim thí nghiệm do tác giả cung cấp vẫn chưa hỗ trợ tốt cho việc thiết kế BGĐT của GV. 13
Luận văn thạc sĩ:” UDCNNTT VÀ TRUYỀN THÔNG ĐỂ NÂNG CAO TÍNH TÍCH CỰC NHẬN THỨC MÔN HÓA HỌC Ở TRƯỜNG THPT “ – năm 2004 – tác giả thạc sĩ Nguyễn Thanh Thủy – ĐHSP Hà Nội Luận văn nghiên cứu về lý luận và thực tiễn UDCNTT vào dạy học Hóa học, CNTT áp dụng như thế nào trong PPDH theo dự án. Ưu điểm: Tác giả xây dựng tổng quan về cơ sở lý luận và thực tiễn khá chi tiết, nêu bật được nguyên tắc xây dựng và nội dung cần có của một hồ sơ bài dạy, trên cơ sở đó xây dựng được một số bộ hồ sơ bài học: nước và nước oxi già, H 2 S và SO 2 , ozon và thủng tầng ozon, cao su. Hạn chế: Tác giả chỉ liệt kê một số phần mềm tin học mà chưa có phần hướng dẫn sử dụng phần mềm. Các BGĐT có nhiều slide có chứa khá nhiều kênh chữ, ít tranh ảnh minh họa. Kết luận chung Qua việc tham khảo các đề tài có liên quan, chúng tôi nhận thấy hướng nghiên cứu về dạy học tích cực, thiết kế bài giảng theo hướng tích cực đã và đang thu hút được sự quan tâm của nhiều người. Hầu hết các đề tài đều nêu rõ UDCNTT là xu thế tất yếu của của đổi mới PPDH nhưng ứng dụng như thế nào cho phù hợp, khai thác hiệu quả tiềm năng của CNTT trong việc hỗ trợ dạy học tích cực mới là điều đáng quan tâm. Các đề tài chủ yếu thiết kế và cung cấp các BGĐT cho GV tham khảo mà chưa chú trọng nhiều đến phần tư liệu hỗ trợ (các tiện ích hình ảnh, phim, tư liệu, mô phỏng,…) để GV có thể sử dụng thiết kế BGĐT theo nhu cầu của mình. Tuy vậy những đề tài này là nguồn tư liệu quý giá, có giá trị về mặt lý luận cũng như thực tiễn, giúp chúng tôi có thể rút ra nhiều điều bổ ích và những gợi ý quan trọng cho đề tài nghiên cứu của mình. Thông qua đề tài này, chúng tôi hi vọng sẽ cung cấp được cho GV một thư viện không chỉ có BGĐT mà còn các công cụ hỗ trợ để GV có thể thiết kế BGĐT theo hướng tích cực một cách hiệu quả và ít tốn công sức nhất. 14
1.2. Tổng quan về dạy học tích cực 1.2.1. Tính tích cực trong học tập[14] Theo PGS.TS Nguyễn Xuân Trường, tính tích cực trong học tập là tính tích cực nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí tuệ và nghị lực trong việc chiếm lĩnh tri thức. Trong học tập, HS phải “ khám phá” ra những hiểu biết mới đối với bản thân dưới sự tổ chức và hướng dẫn của GV. Đến một trình độ nhất định thì sự học tập tích cực sẽ mang tính nghiên cứu khoa học và người học có thể khám phá ra những tri thức mới cho khoa học mà không cần có sự hướng dẫn. Tính tích cực trong học tập liên quan trước hết đến động cơ học tập. Động cơ đúng tạo nên hứng thú. Hứng thú tạo tiền đề của tự giác. Tính tích cực tạo ra nếp tư duy độc lập. Tư duy độc lập là khởi đầu cho sáng tạo. Sự biểu hiện và cấp độ tính tích cực học tập, mối liên quan giữa động cơ và hứng thú trong học tập có thể diễn tả như sơ đồ: TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP BIỂU HIỆN CẤP ĐỘ - Khao khát học - Hay nêu thắc mắc - Bắt chước - Chủ động vận dụng - Tìm tòi - Tập trung chú ý - Sáng tạo - Kiên trì ĐỘNG CƠ HỨNG THÚ TỰ GIÁC SÁNG TẠO Hình CỰCTính tích cực, động cơĐỘC TÍCH 1.1. và hứng LẬP thú 15
1.2.2. Khái niệm PPDH tích cực[19] Thuật ngữ PPDH bắt nguồn từ tiếng Hi Lạp (methods) có nghĩa là con đường để đạt mục tiêu. Theo đó, PPDH là con đường để đạt mục tiêu dạy học. Theo nghĩa rộng có thể hiểu: PPDH là hình thức và cách thức hoạt động của GV và HS trong những điều kiện xác định nhằm đạt được mục tiêu dạy học. PPDH là một khái niệm rất phức hợp, có nhiều bình diện, phương diện khác nhau. Nếu xét theo độ rộng của khái niệm, có thể phân biệt khái niệm PPDH theo 3 bình diện; đó là các quan điểm dạy học, PPDH và kỹ thuật dạy học. Quan điểm dạy học là những định hướng tổng thế cho các phương pháp hành động, trong đó có sự kết hợp giữa các nguyên tắc làm nền tảng, những cơ sở lý thuyết của lý luận dạy học, những điều kiện dạy học và tổ chức cũng như định hướng về vai trò của GV và HS trong quá trình dạy học. Quan điểm dạy học là những định hướng mang tính chiến lược, cương lĩnh, là mô hình lý thuyết của PPDH. PPDH ở đây được hiểu theo nghĩa hẹp, đó là các PPDH cụ thể, các mô hình động. PPDH cụ thể là những hình thức và cách thức hành động của GV và HS nhằm thực hiện những mục tiêu dạy học xác định, phù hợp với những nội dung và điều kiện dạy học cụ thể. PPDH cụ thể quy định những hành động cụ thể của GV và HS. Kỹ thuật dạy học là những động tác, cách thức hành động của GV và HS trong các tình huống hành động cụ thể nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Kỹ thuật dạy học chưa phải là các PPDH độc lập mà chỉ là các thành phần của PPDH và được hiểu là đơn vị nhỏ nhất của PPDH. Tuy nhiên, sự phân biệt giữa PPDH và kỹ thuật dạy học nhiều khi không rõ ràng. Như vậy, quan điểm dạy học định hướng việc lựa chọn các PPDH cụ thể, PPDH đưa ra các mô hình hoạt động còn kỹ thuật dạy học sẽ thực hiện các tình huống cụ thể của hoạt động đó. PPDH tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những PPDH, giáo dục, theo hướng phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học. 16
Trong PPDH, khái niệm tích cực được hiểu với nghĩa là hoạt động, chủ động. trái nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng theo trái nghĩa với tiêu cực. Việc dùng thuật ngữ “’ dạy và học tích cực “ để phân biệt với “ dạy và học thụ động”. PPDH tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học, làm sao trong quá trình học tập, người học được hoạt động, thảo luận cùng nhau và quan trọng là được suy nghĩ nhiều hơn. 1.2.3. Bốn đặc trưng của PPDH tích cực [8] Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập cho HS Trong PPDH tích cực, người học - đối tượng của hoạt động "dạy", đồng thời là chủ thể của hoạt động "học" - được cuốn hút vào các hoạt động học tập do GV tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã được GV sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, người học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức kỹ năng mới, vừa nắm được phương pháp "làm ra" kiến thức, kỹ năng đó, không rập theo những khuôn mẫu sẵn có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo. Dạy theo phương pháp này GV không chỉ giản đơn truyền đạt tri thức mà còn hướng dẫn hành động. Chương trình dạy học phải giúp cho từng HS biết hành động và tích cực tham gia các chương trình hành động của cộng đồng. Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho HS không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh chóng cùng với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kỹ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão thì không thể nhồi nhét vào đầu óc HS khối lượng kiến thức ngày càng nhiều mà phải quan tâm dạy cho HS phương pháp học ngay từ bậc Tiểu học, càng lên bậc học cao hơn thì điều này càng cần phải được chú trọng. 17
Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kỹ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ được nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong qúa trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay trong trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học với sự hướng dẫn của GV. Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác. Trong một lớp học mà trình độ kiến thức, tư duy của HS không thể đồng đều tuyệt đối thì khi áp dụng phương pháp tích cực buộc phải chấp nhận sự phân hóa về cường độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài học được thiết kế thành một chuỗi công tác độc lập. Áp dụng phương pháp tích cực ở trình độ càng cao thì sự phân hóa này càng lớn. Việc sử dụng các phương tiện CNTT trong nhà trường sẽ đáp ứng yêu cầu cá thể hóa hoạt động học tập theo nhu cầu và khả năng của mỗi HS. Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kỹ năng, thái độ đều được hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi trường giao tiếp thầy - trò, trò - trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của người thầy. Trong nhà trường, phương pháp học tập hợp tác có thể được tổ chức ở cấp nhóm, tổ, lớp hoặc trường. Tuy nhiên, hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ 4 đến 6 người thường được sử dụng phổ biến. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn làm nảy sinh nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Người học hoạt động theo nhóm nhỏ sẽ làm giảm hiện tượng ỷ lại; tính cách năng lực của mỗi thành viên được bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh thần tương trợ. Mô hình hợp tác trong xã hội đưa vào đời sống học 18
đường sẽ làm cho các thành viên quen dần với sự phân công hợp tác trong lao động xã hội. Nền kinh tế thị trường xuất hiện nhu cầu hợp tác xuyên quốc gia, liên quốc gia đòi hỏi năng lực hợp tác phải trở thành một mục tiêu giáo dục mà nhà trường phải chuẩn bị cho HS. Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò. Trong dạy học, việc đánh giá HS không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trước đây GV giữ độc quyền đánh giá HS. Trong phương pháp tích cực, GV phải hướng dẫn HS phát triển kỹ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, GV cần tạo điều kiện thuận lợi để HS được tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trường phải trang bị cho HS. Theo hướng phát triển các phương pháp tích cực để đào tạo những con người năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội thì việc kiểm tra, đánh giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kỹ năng đã học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết những tình huống thực tế. Với sự trợ giúp của các thiết bị kỹ thuật, kiểm tra đánh giá sẽ không còn là một công việc nặng nhọc đối với GV mà lại cho nhiều thông tin kịp thời hơn để linh hoạt điều chỉnh hoạt động dạy, chỉ đạo hoạt động học. Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, GV không còn đóng vai trò đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, GV trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để HS tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kỹ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình. Trên lớp, HS hoạt động là chính, GV có vẻ nhàn nhã hơn nhưng trước đó, khi soạn giáo án, GV đã phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học thụ động mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là người gợi mở, xúc tác, động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi hào hứng, tranh luận sôi nổi của HS. GV phải có trình độ 19
chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành nghề mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động của HS đôi khi diễn biến ngoài tầm dự kiến của GV. Có thể so sánh đặc trưng của dạy học truyền thống và dạy học mới như sau: Bảng 1.1. So sánh đặc trưng của PPDH truyền thống và PPDH mới Dạy học truyền thống Các mô hình dạy học mới Học là qúa trình kiến tạo; HS tìm tòi, khám Học là qúa trình tiếp thu và lĩnh phá, phát hiện, luyện tập, khai thác và xử lý Quan hội, qua đó hình thành kiến thức, niệm thông tin,… tự hình thành hiểu biết, năng lực kỹ năng, tư tưởng, tình cảm. và phẩm chất. Truyền thụ tri thức, truyền thụ và Tổ chức hoạt động nhận thức cho HS. Dạy Bản chất chứng minh chân lý của GV. HS cách tìm ra chân lý . Chú trọng hình thành các năng lực (sáng tạo, Chú trọng cung cấp tri thức, kỹ hợp tác,…) dạy phương pháp và kỹ thuật lao năng, kỹ xảo. Học để đối phó động khoa học, dạy cách học. Học để đáp Mục với thi cử. Sau khi thi xong những ứng những yêu cầu của cuộc sống hiện tại và tiêu điều đã học thường bị bỏ quên tương lai. Những điều đã học cần thiết, bổ hoặc ít dùng đến. ích cho bản thân HS và cho sự phát triển xã hội. Từ nhiều nguồn khác nhau: SGK, GV, các tài Nội liệu khoa học phù hợp, thí nghiệm, bảng Từ sách giáo khoa + GV dung tàng, thực tế…: gắn với: - Vốn hiểu biết, kinh nghiệm và nhu cầu của HS. - Tình huống thực tế, bối cảnh và môi trường địa phương - Những vấn đề HS quan tâm. Phương Các phương pháp diễn giảng, Các phương pháp tìm tòi, điều tra, giải quyết pháp truyền thụ kiến thức một chiều. vấn đề; dạy học tương tác. Hình Cố định: Giới hạn trong 4 bức Cơ động, linh hoạt: Học ở lớp, ở phòng thí 20