245
Nghiªn cøu øng dông mét sè m« h×nh ph©n tÝch kinh tÕ
tæng hîp trong ph©n tÝch thèng kª kinh tÕ
1. CÊp ®Ò tµi : C¬ së
2. Thêi gian nghiªn cøu : 2003
3. §¬n vÞ chñ tr× : Vô Thèng kª Tæng hîp
4. §¬n vÞ qu¶n lý : ViÖn Khoa häc Thèng kª
5. Chñ nhiÖm ®Ò tµi : CN. NguyÔn B¸ Kho¸ng
6. Nh÷ng ng−êi phèi hîp nghiªn cøu:
CN. Ng« ThÞ Nh−îng
CN. NguyÔn ThÞ ChiÕn
CN. NguyÔn §éng
CN. Kim Ngäc C−¬ng
CN. NguyÔn Ngäc V©n
7. KÕt qu¶ b¶o vÖ: lo¹i kh¸
§Ò tµi khoa häc
Sè: 11-2003
246
I. Mét sè vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ vÜ m« vµ m« h×nh ph©n tÝch
1.1. Mét sè vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ vÜ m«
Lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m« ®· ph¸t triÓn x©y dùng nªn nÒn t¶ng cho c¸c m«
h×nh kinh tÕ vÜ m«. Kinh tÕ vÜ m« nghiªn cøu nÒn kinh tÕ nh− lµ mét tæng thÓ,
trong ®ã c¸c vÊn ®Ò nh− l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp vµ t¨ng tr−ëng lµ ba trong sè c¸c
vÊn ®Ò quan träng cña kinh tÕ vÜ m«. Trung t©m cña lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m« lµ 4
thÞ tr−êng: thÞ tr−êng hµng ho¸, thÞ tr−êng lao ®éng, thÞ tr−êng tiÒn tÖ vµ thÞ
tr−êng chøng kho¸n. Trong c¸c thÞ tr−êng trªn cã c¸c ho¹t ®éng cña c¸c thÓ chÕ
kinh tÕ lµ hé gia ®×nh, doanh nghiÖp, nhµ n−íc vµ n−íc ngoµi (hay phÇn cßn l¹i
cña thÕ giíi). Lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m« còng ®· x©y dùng c¸c gi¶ thuyÕt vÒ mèi
quan hÖ cung- cÇu ë mçi thÞ tr−êng riªng biÖt vµ mèi quan hÖ qua l¹i cña c¸c
biÕn trªn c¸c thÞ tr−êng trªn. Ngoµi ra, còng nghiªn cøu ph¶n ¸nh mèi quan hÖ
kinh tÕ cña c¸c khu vùc thÓ chÕ vµ còng ®· ph©n tÝch hµm s¶n xuÊt lµ hµm sè thÓ
hiÖn mèi quan hÖ cña s¶n l−îng s¶n xuÊt ra vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh− vèn, lao
®éng, c«ng nghÖ/ tiÕn bé kü thuËt vµ c¸c yÕu tè tæng hîp kh¸c ngoµi vèn vµ lao
®éng.
Kinh tÕ vÜ m« xem xÐt toµn bé nÒn kinh tÕ liªn quan chñ yÕu ®Õn tæng ®Çu
ra vµ viÖc lµm, tiªu dïng, mÆt b»ng gi¸... ®−îc x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo. Nã nhÊn
m¹nh ®Õn sù t−¬ng t¸c trong nÒn kinh tÕ nãi chung, cè ý ®¬n gi¶n ho¸ c¸c yÕu tè
riªng biÖt trong ph©n tÝch ®Ó lµm cho qu¸ tr×nh ph©n tÝch toµn bé sù t−¬ng t¸c
trong nÒn kinh tÕ cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc.
Cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng, cïng víi viÖc h¹ch to¸n toµn nÒn kinh tÕ vµ lËp c¸c
tµi kho¶n quèc gia vµ c¸c tiÕn bé ®¹t ®−îc trªn lÜnh vùc nµy víi tµi kho¶n quèc
gia 1993, c¸c d÷ liÖu cho ®¸nh gi¸ vµ ph©n tÝch c¸c m« h×nh kinh tÕ hiÖn nay ®·
®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ vµ lµm dÔ dµng h¬n c¸c ph©n tÝch, ®¸nh gi¸.
1.2. Mét sè vÊn ®Ò vÒ m« h×nh ph©n tÝch kinh tÕ
M« h×nh lµ khu«n mÉu ®Ó tæ chøc ph−¬ng ph¸p t− duy vÒ mét vÊn ®Ò. C¸c
m« h×nh ®−îc ®¬n gi¶n ho¸ b»ng c¸ch bá qua mét vµi chi tiÕt cña thÕ giíi hiÖn
thùc ®Ó tËp trung vµo nh÷ng ®iÓm chÝnh. Tõ bøc tranh cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc ®ã
cña thùc tÕ chóng ta triÓn khai ph©n tÝch ®Ó xem nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng nh− thÕ
nµo. Nãi c¸ch kh¸c, m« h×nh thÓ hiÖn mét c¸ch ®¬n gi¶n hiÖn thùc kinh tÕ vµ
247
chÝnh v× vËy nã ®−îc coi lµ mét c«ng cô quan träng, cã hiÖu lùc ®Ó ph©n tÝch
tæng hîp hoÆc chi tiÕt c¸c vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ. M« h×nh lµ sù ®¬n gi¶n ho¸
mét c¸ch cã chñ ý ®Ó lùa chän nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña mét vÊn ®Ò ®Ó nh×n
chóng mét c¸ch râ rµng vµ th«ng suèt. V× vËy, khi x©y dùng m« h×nh ng−êi ta
th−êng ®¬n gi¶n ho¸ ®Ó cã thÓ nh×n râ vµ thÊu suèt c¸c chi tiÕt phøc t¹p cña vÊn
®Ò. B¾t ®Çu x©y dùng m« h×nh b»ng c¸c gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n (gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n vÒ
ph¹m vi, ®¬n gi¶n c¸c mèi quan hÖ...) sau ®ã bæ sung thªm c¸c thùc tÕ lµm cho
m« h×nh phøc t¹p thªm vµ t¨ng thªm tÝnh hÊp dÉn cña c«ng viÖc ph©n tÝch.
Chóng ta gi¶ thiÕt r»ng nÒn kinh tÕ bÞ khÐp kÝn víi thÕ giíi bªn ngoµi, khi
®ã sù c©n b»ng tæng cung vµ tæng cÇu ®−îc thiÕt lËp: Y = C + I + G
Trong ®ã Y lµ tæng cung, lµ khèi l−îng hµng ho¸ do khu vùc s¶n xuÊt kinh
doanh t¹o ra; C lµ tiªu dïng cña hé; I lµ ®Çu t− cña khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh
vµ G lµ chi tiªu cña ChÝnh phñ.
Trong thùc tÕ, c¸c kho¶n chi tiªu cña chÝnh phñ kh«ng ph¶i lu«n ®−îc c©n
b»ng víi c¸c kho¶n thu vµ nh− vËy sÏ dÉn ®Õn th©m hôt (khi chi lín h¬n thu) vµ
béi thu (nÕu thu lín h¬n chi). H¬n n÷a, c¸c kho¶n khu vùc kinh doanh muèn ®Çu
t− cã kh¶ n¨ng còng kh«ng ph¶i lu«n c©n b»ng víi c¸c kho¶n tiÕt kiÖm cña hé.
Vµ khi ®ã cÇn xem xÐt ®Õn c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn vay vèn tõ thÞ tr−êng
chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng tiÒn tÖ, tr−êng hîp nÒn kinh tÕ më cßn ph¶i xem xÐt
c©n ®èi c¸c kho¶n th©m hôt tõ c¸c nguån tµi trî tõ bªn ngoµi vµ tõ c¸c khu vùc
ngoµi ChÝnh phñ.
Ngoµi ra, víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ ®èi ngo¹i m« h×nh kinh tÕ ®ãng
tr−íc ®©y sÏ ®−îc thªm vµo c¸c yÕu tè nh− xuÊt khÈu, nhËp khÈu, vµ liªn quan
®Õn c¸c quan hÖ trªn thÞ tr−êng vèn vµ ngo¹i hèi.... Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ng−êi ta
®· tÝnh ®Õn tÇm quan träng t¨ng lªn cña th−¬ng m¹i vµ tµi chÝnh quèc tÕ. Sù më
cöa ®èi víi th−¬ng m¹i vµ nguån vèn quèc tÕ sÏ gia t¨ng sù phøc t¹p vÒ mäi mÆt
cña khu«n khæ kinh tÕ vÜ m«.
II. C¸c m« h×nh ph©n tÝch kinh tÕ chñ yÕu
2.1. M« h×nh ph©n tÝch mèi quan hÖ
Mét ph¹m trï quan träng trong x©y dùng vµ ph©n tÝch m« h×nh kinh tÕ lµ
kinh tÕ l−îng. Kinh tÕ l−îng lµ sù liªn kÕt gi÷a lý thuyÕt kinh tÕ, thèng kª to¸n vµ
248
nghiªn cøu thùc tÕ kinh tÕ. M« h×nh kinh tÕ l−îng vÜ m« bao gåm c¸c ph−¬ng
tr×nh thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c biÕn trong hÖ thèng c¸c tµi kho¶n quèc gia
vµ c¸c chØ sè quan träng kh¸c cña nÒn kinh tÕ.
ë ®©y chóng ta xÐt mèi quan hÖ trong ph−¬ng tr×nh c©n b»ng sau ®©y:
GDP = C + I + E – M, Trong ®ã: GDP lµ tæng s¶n phÈm quèc néi
C lµ tiªu dïng cuèi cïng = Cp + Cg (Cp lµ tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia
®×nh; Cg lµ tiªu dïng cuèi cïng cña ChÝnh phñ)
I lµ tÝch luü tµi s¶n hay ®Çu t− = Ip + Ig (Ip lµ ®Çu t− cña t− nh©n, doanh
nghiÖp vµ c¸c ®¬n vÞ ngoµi chÝnh phñ kh¸c; Ig lµ ®Çu t− cña ChÝnh phñ)
E-M lµ chªnh lÖch xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô (E lµ xuÊt khÈu
hµng ho¸ vµ dÞch vô; M lµ nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô).
D−íi ®©y lµ mét sè mèi quan hÖ chÝnh th−êng ®−îc dïng trong m« h×nh
ph©n tÝch kinh tÕ, ®ã lµ Mèi quan hÖ gi÷a thu nhËp, cÇu vµ c©n ®èi tµi kho¶n ®èi
ngo¹i / c©n ®èi tµi kho¶n v·ng lai vµ Kho¶ng trèng gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t−
(1) Mèi quan hÖ gi÷a thu nhËp, cÇu vµ c©n ®èi tµi kho¶n ®èi ngo¹i cßn gäi
lµ c©n ®èi tµi kho¶n v·ng lai
XuÊt ph¸t tõ c¸c chØ tiªu tæng hîp thu nhËp vµ chi tiªu c¬ b¶n cña nÒn
kinh tÕ ta cã: Tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) = C+ I + (X - M) = A + (X – M)
Tæng thu nhËp quèc gia (GNI) = GDP + Yf = C+ I + (X – M +Yf)
= A + (X – M + Yf)
Tæng thu nhËp quèc gia kh¶ dông = GNI + TRf
Hay lµ GNDI = A + (X – M + Yf + TRf)
Ta cã: GNDI - A = X – M + Yf + TRf
Hay GNDI - A = CAB (c©n ®èi tµi kho¶n v·ng lai)
Trong ®ã: GDP lµ tæng s¶n phÈm trong n−íc
C: Tiªu dïng cuèi cïng
I: Tæng tÝch luü tµi s¶n hay chÝnh lµ ®Çu t−
GNI: Tæng thu nhËp quèc gia
249
GNDI: Tæng thu nhËp quèc gia kh¶ dông
A: Tæng cÇu trong n−íc
X: XuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô
M: NhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô
Yf: Thu nhËp yÕu tè thuÇn tõ n−íc ngoµi
GNI: Tæng thu nhËp quèc gia
TRf:ChuyÓn nh−îng hiÖn hµnh thuÇn = chuyÓn nh−îng vµo – chuyÓn
nh−îng ra ngoµi
GNDI: Tæng thu nhËp quèc gia kh¶ dông
Ph−¬ng tr×nh GNDI - A = CAB x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch gi÷a thu nhËp quèc
gia kh¶ dông vµ tæng cÇu trong n−íc chÝnh b»ng c¸i gäi lµ c¸n c©n v·ng lai.
Ph−¬ng tr×nh nµy còng cã nghÜa lµ cã th©m hôt c¸n c©n v·ng lai khi tæng cÇu
trong n−íc v−ît qu¸ tæng thu nhËp sö dông, hay tæng cÇu trong n−íc v−ît qu¸
thu nhËp. Khi ®ã cÇn ph¶i sö dông thu nhËp quèc d©n cña n−íc ngoµi ®Ó c©n ®èi
c¸c nhu cÇu tiªu dïng vµ ®Çu t− trong n−íc. §Ó gi¶m th©m hôt c¸n c©n v·ng lai
cã thÓ:
• T¨ng thu nhËp b»ng c¸ch t¨ng s¶n xuÊt trong ng¾n h¹n dùa vµo khai th¸c
triÖt ®Ó h¬n n¨ng lùc s¶n xuÊt s½n cã vµ trong trung vµ dµi h¹n nhê vµo chÝnh
s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ mét c¸ch hîp lý hoÆc
• Gi¶m cÇu trong n−íc b»ng c¸ch tiÕt kiÖm tiªu dïng hoÆc gi¶m ®Çu t−.
Nghiªn cøu mèi c©n b»ng gi÷a thu nhËp vµ tæng cÇu trong n−íc cã t¸c
dông quan träng ®Õn viÖc ®−a ra c¸c chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh phï hîp dùa trªn c¸c
quan hÖ h¹ch to¸n chø kh«ng ph¶i lµ ®−a ra c¸c øng xö cña tµi kho¶n v·ng lai.
Muèn nghiªn cøu ®Õn sù biÕn ®éng cña tµi kho¶n v·ng lai cÇn xem xÐt ®Õn c¸c
yÕu tè nh− tû gi¸, l·i xuÊt...
(2) Chªnh lÖch gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− (S-I)
V× GNDI - C = S theo ®Þnh nghÜa, nªn khi thay vµo ph−¬ng tr×nh cña
GNDI ®· ®−îc ®Þnh nghÜa trªn ta cã:
C+ I + (X – M +Yf +TRf) – C = S