BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
DƯƠNG TẤN GIÀU
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ SỰ KIỆN
CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
(Vận dụng qua chương trình Lịch sử Việt Nam
từ năm 1858 đến năm 1918)
Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lịch sử
Mã số: 62.14.01.11
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
HÀ NỘI, 2022
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Mạnh Hưởng
Phản biện 1: PGS.TS. Đỗ Hồng Thái
Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Thành Nhân
Phản biện 3: TS. Phạm Thị Tuyết
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm…
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
Thư viện Quốc Gia, Hà Nội
hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
[1]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu, (2017), Hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử
ở trường phổ thông theo hướng phát triển năng lực, Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt, Hà Nội, trang 162-165.
[2]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu, (2017), Thực trạng hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy
học lịch sử ở trường trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Cán bộ
trẻ mở rộng lần thứ III, Nxb Đại học Sư phạm TP.HCM, trang 47 – 58.
[3]. Dương Tấn Giàu, Đào Thị Mộng Ngọc (2017), Hướng dẫn sinh viên ngành Sư phạm lịch sử một số biện
pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh (qua dạy học nội dung Cách mạng tháng Mười Nga
năm 1917), Kỷ yếu hội thảo khoa học Cách mạng tháng Mười Nga, nghiên cứu và giảng dạy, Nxb Đại học
Sư phạm TP.HCM, trang 210 - 227.
[4]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2017), Thực trạng và giải pháp hướng dẫn học sinh đánh giá sự
kiện trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông (Qua khảo sát một số trường ở thành phố Hồ Chí Minh), Kỷ
yếu Hội thảo khoa học quốc tế: Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên môn Lịch sử đáp ứng yêu cầu đổi mới
chương trình,sách giáo khoa, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội, trang 421 – 432.
[5]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu, Đào Thị Mộng Ngọc (2017), Đề xuất của giáo viên lịch sử trong
công tác bồi dưỡng, tập huấn nhằm đáp ứng chương trình, SGK mới, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế: Đào
tạo, bồi dưỡng giáo viên phổ thông, cán bộ quản lí cơ sở giáo dục phổ thông và giảng viên sư phạm, Nxb Đại
học Sư phạm TP.HCM, TP.HCM, trang 180 – 189.
[6]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2018), Hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử
ở trường phổ thông (Qua ví dụ Lịch sử 12, chương trình Chuẩn), Tạp chí Giáo dục và xã hội, số 82 (143),
tháng 1-2018.
[7]. Nguyen Manh Huong, Duong Tan Giau (2018), Current situation and solutions to guide students to evaluate
events in teaching history at high schoolịch sử in Ho Chi Minh City, Vietnam, American Journal of
Educational research, 2018 6(6), p.787 – 794.
[8]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2018), Phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh qua việc
sử dụng tài liệu ngoài sách giáo khoa, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, Số 174, kì 1 tháng 8/2018, trang 33 – 35 và
trang 80.
[9]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2018), Hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử
ở trường trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh, Kỷ yếu Hội thảo khoa học cán bộ trẻ các trường
Đại học Sư phạm toàn quốc, lần thứ VII – năm 2018, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, trang 492 – 499.
[10]. Duong Tan Giau, Dao Thi Mong Ngoc, Ho Ngoc Diem Thanh (2018), The reality of high school teacher’s
practice of teaching history following a competency – oriented aphương pháproach in Ho Chi Minh city and
some provinces, Kỷ yếu Hội thảo khoa học cán bộ trẻ các trường Đại học Sư phạm toàn quốc, lần thứ VII –
năm 2018, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, trang 535 – 539.
[11]. Dương Tấn Giàu (2019), Giáo dục giá trị truyền thống dân tộc thông qua hướng dẫn học sinh đánh giá sự
kiện lịch sử, Kỷ yếu hội thảo quốc tế: Giáo dục giá trị trong nhà trường, Nxb ĐH Huế, Huế, trang 496 – 512.
[12]. Dương Tấn Giàu, Giang Hoàng Thái (2019), Phát triển năng lực đánh giá sự kiện lịch sử cho học sinh trung
học phổ thông qua số liệu, Tạp chí Khoa học, Đại học Cần Thơ, Tập 55, Số chuyên đề Khoa học Giáo dục,
trang 62 – 67.
[13]. Dương Tấn Giàu (2020), Phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ
thông, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, Số đặc biệt, tháng 11 – 2020, trang 116 – 118.
[14]. Dương Tấn Giàu (2020), Hướng nghiệp cho học sinh qua chủ đề và chuyên đề định hướng nghề nghiệp trong
dạy học lịch sử ở trường phổ thông, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, Số 228, tháng 11 – 2020, trang 105 – 107.
[15]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2021), Thiết kế khung năng lực đánh giá sự kiện trong dạy học lịch
sử ở trường trung học phổ thông, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, Số 236, Kỳ 1 – Tháng 3, trang 28 – 30.
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sử học nói chung, kiến thức môn Lịch sử nói riêng bao giờ cũng có hai phần: phần
“sử” và phần “luận”. Phần sử là những sự kiện, hiện tượng đã xảy ra, gắn liền với thời
gian, không gian, nhân vật, diễn biến nhất định. Nó là kết quả của quá trình khai thác, xử
lí sự kện để khôi phục lại bức tranh quá khứ, biết lịch sử diễn ra như thế nào một cách
chân thật nhất. Phần luận là những đánh giá, giải thích, nhận xét bình luận của đời sau về
lịch sử, giúp cho chúng ta hiểu được tính logic, mối liên hệ bản chất bên trong của các sự
kiện. Lí luận và phương pháp dạy học lịch sử đã chỉ ra rằng: sử và luận thống nhất với
nhau, nghĩa là lịch sử diễn ra như thế nào thì phải đánh giá như thế ấy. Điều đó mách
bảo cho giáo viên trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông phải đảm bảo
nguyên tắc mọi sự kiện, hiện tượng lịch sử quan trọng đều phải được đánh giá và mọi
đánh giá, giải thích phải xuất phát từ các sự kiện, hiện tượng khách quan, chân thực mà
các học sinh biết được. Ví dụ: Học sinh đánh giá triều Nguyễn tích cực hay tiêu cực,
khen hay chê xuất phát từ sự kiện nào? Căn cứ vào đâu?... Nói cách khác, phát triển
năng lực đánh giá sự kiện lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học
phổ thông từ lâu đã được lí luận dạy học bộ môn chú trọng.
Tiếc rằng với việc dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông hiện nay, phát
triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh còn nhiều hạn chế. Một bộ phận giáo viên
khi tổ chức cho học sinh tìm hiểu kiến thức mới vẫn nặng về thông báo sự kiện, trình
bày, giảng giải hoặc giải thích và xen kẽ với trình chiếu hình ảnh mà chưa chú trọng vào
hướng dẫn học sinh phát triển các năng lực như: tìm hiểu lịch sử, nhận thức và tư duy
lịch sử, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học, tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải
quyết vấn đề và sáng tạo,... Khi dạy học, nhiều giáo viên cũng chưa chú trọng vào hướng
dẫn học sinh đánh giá sự kiện, hoặc việc đánh giá còn mang tính áp đặt, chủ quan, không
xuất phát từ nguồn sử liệu, không phát huy tư duy độc lập của học sinh,… “Nhồi nhét
một mớ kiến thức vừa nặng về học thuộc ghi nhớ vừa nặng về tuyên truyền nhưng lại
không biết vận dụng vào đâu. Việc kiểm tra vẫn chủ yếu là thuộc lòng, nhận biết gây ra
sự nhàm chán cho học sinh”[114]. Đây là một trong những lí do dẫn đến nhiều học sinh
không còn hứng thú, không mặn mà với việc tìm tòi, khám phá khi học tập lịch sử. Tóm
lại, thực tiễn dạy học lịch sử phản ánh với việc đánh giá sự kiện lịch sử, thầy lúng túng,
trò cũng lúng túng, phụ thuộc vào đánh giá của người khác nên phát triển năng lực này
cho học sinh (và ở mức độ nhất định cho cả giáo viên) là điều cần thiết.
2
Trong chương trình lịch sử dân tộc ở trường trung học phổ thông (chương trình
2006 và chương trình 2018), lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918 có một vị trí
quan trọng, trang bị cho học sinh nhiều sự kiện, chủ đề và chuyên đề chuyên sâu như:
Các giai đoạn thực dân Pháp xâm lược và cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam;
Phong trào yêu nước chống Pháp cuối thế kỉ XIX; Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc và chiến
tranh giải phóng dân tộc trong lịch sử Việt Nam (trước Cách mạng tháng Tám năm
1945), Một số cuộc cải cách lớn trong lịch sử Việt Nam (trước năm 1858). Lịch sử Việt
Nam (1858 – 1918) gắn liền với lịch sử triều Nguyễn – triều đại phong kiến cuối cùng
trong lịch sử dân tộc, nhiều biến cố, hiện tượng, nhân vật cần được đánh giá thấu đáo và
như vậy, có ưu thế giúp học sinh phát triển năng lực đánh giá sự kiện. Trong quá trình
dạy học lịch sử Việt Nam (1858 – 1918), giáo viên cần phải hướng dẫn học sinh đánh
giá sự kiện, bảo đảm đúng quy trình, dựa trên các cơ sở, căn cứ khoa học nhằm giúp học
sinh học tập lịch sử hứng thú hơn, đem lại hiệu quả cao hơn.
Xuất phát từ cơ sở và thực tiễn trên, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Phát triển năng lực
đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (Vận dụng
qua chương trình Lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918)” làm đề tài luận án tiến sĩ,
chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học môn Lịch sử, mã số 62.14.01.11.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình phát triển năng lực đánh giá
sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông.
2.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài liên quan đến lí luận và phương pháp dạy
học lịch sử, nội dung kiến thức áp dụng và địa bàn khảo sát, thực nghiệm sư phạm.
- Về lí luận và phương pháp dạy học: Đề tài tập trung vào nghiên cứu và đề xuất
các biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử
ở trường trung học phổ thông, hình thức dạy học nội khóa.
- Về nội dung kiến thức áp dụng: Luận án vận dụng qua thực nghiệm sư phạm
lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918, lớp 11 ở trường trung học phổ thông
(chương trình 2006 và chương trình 2018). Trong chương trình 2006, tác giả chọn bài
19: Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1858 – 1873)
để thực nghiệm sư phạm tại thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh Nam Bộ.
- Về địa bàn khảo sát, thực nghiệm sư phạm: thông qua khảo sát, điều tra, dự
giờ, xin ý kiến chuyên gia, thăm quan thực tiễn việc dạy học lịch sử ở nhiều trường
trung học phổ thông trên cả nước, trong đó tập trung vào các trường trung học phổ
thông ở phía Nam.