1
I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài:
Trong sự phát triển nhanh no của kinh tế, khoa học, ng nghệ
mọi mặt của đời sống nhân loại vào những năm cuối của thế kỉ XX và đầu thế kỉ
XXI đã đặt ra những hội thách thức ng cấp thiết cho ngành giáo dục
đào tạo ra những con người có tri thức, có trình độ văn hoá cơ bản, có năng lực đào
sâu ttuệ. Mục tiêu của giáo dục phổ thông là “Giúp hc sinh phát triển toàn diện
về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các năng bản, phát triển năng lực
nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội
chủ nghĩa”. Muốn phát triển được trước hết người giáo viên phải phát huy tích cực,
sáng tạo của học sinh; những phương pháp dạy học phợp với đặc trưng n
học, đặc điểm đối tượng học sinh... đem lại niềm vui, hứng thú trách nhiệm học
tập cho học sinh.
Để thể ng đi với nhịp đi của nhân loại, Đảng nhà ớc ta đã thực
hiện ng cuộc phát triển đất ớc bằng đường lối công nghiệp hóa, hiện đại
hóa.Đó một thách thức trước nguy tụt hậu của đt nước trên chặng đường
đua nhanh trí tuệ đtiến o thiên niên kỉ mới. Sự nghiệp này đang đòi hỏi sự đổi
mới của giáo dục, trong đó sự sự đổi mới về phương pháp dạy học, đặc biệt
bn ngữ n. hiện nay vấn đdạy học- văn đang mối quan tâm
hàng đầu của tn hội bởi giá trị to lớn, trọng đại của nó trong việc bồi đắp tình
cảm tâm hồn, trau dồi đạo đức cho học sinh.
Nhµ th¬ NguyÔn §×nh Thi ®· viÕt “NghÖ thuËt réng kh¶ ng cña m
hån, lµm cho con ngêi vui buån nhiÒu n, yªu th¬ng c¨m hên ®îc nhiÒu
h¬n, tai m¾t biÕt nh×n, biÕt nghe thªm nhÞ, sèng ®îc nhiÒu h¬n. NghÖ thuËt gi¶i
phãng ®îc cho con ngêi khái nh÷ng biªn giíi cña chÝnh m×nh, nghÖ thuËt y
dùng con ngêi, hay nãi cho ®óng h¬n, lµm cho con ngêi x©y dùng ®îc.Trªn
nÒn t¶ng cuéc sèng héi, nghÖ thuËt x©y dùng ®êi sèng t©m n cho
héi.”(TiÕng nãi cña v¨n nghÖ- NguyÔn §×nh Thi).
th¬ ca mét trong nh÷ng ®iÒu mang i cho con ngêi niÒm vui trong
cuéc sèng, gióp con ngêi biÕt thëng thøc nh÷ng c¸i hay, c¸i ®Ñp, ý nghÜa cuéc
®êi ..., sau nµy con ngêi Êy cã theo nghÒ nµo ®i ch¨ng n÷a. ë c¸c t¸c phÈm
v¨n ch¬ng, cuéc sèng ®· ®îc kÕt tinh thµnh c¸i ®Ñp qua tµi ng, t×nh c¶m, m
huyÕt cña ngêi s¸ng t¹o t¸c phÈm råi.
lo¹i h×nh c phÈm ®îc u tróc bëi mét kiÓu ng«n ng÷ ®Æc biÖt, kh¸c
h¼n ng«n ng÷ ®êi thêng ng«n ng÷ v¨n xu«i, ®Ó béc ý thøc t×nh m con
ngêi mét c¸ch trùc tiÕp; tiÕng nãi a t×nh c¶m m·nh liÖt, s¶n phÈm cña
nh÷ng rung ®éng ®ét xuÊt, ®éc ®¸o. Mét c¸i nh×n, mét ¸nh m¾t, mét tiÕng gäi trong
th¬ ta gÆp mét lÇn ®Ó råi nhÊp nh¸y mêi gäi, ng©n nga hoµi trong ta m·i kh«ng
th«i. i “t«i” tr÷ t×nh lu«n c¶m c thùc sù, béc h¼n ra.TiÕng nãi tr÷ nh trë
thµnh tiÕng lßng thÇm kÝn cña mäi ngêi. Qu¶ thËt Lêi göi cña nghÖ i
cuéc ®êi฀.
2
Nãi nh nhµ th¬ H÷u: T tiÕng nãi cña ngêi nµo ®ã ®Õn víi
nh÷ng ngêi nµo ®ã dùa trªn ®ång ý, ®ång t×nh. Th¬ tiÕng nãi ®ång ý,
®ång t×nh, tiÕng nãi ®ång chÝ฀.
§ã chÝnh søc m¹nh, quyÕn cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong th¬ ca, xong
®Ó häc sinh yªu thÝch vµ biÕt ph©n tÝch mét h×nh tîng th¬, m thô mét nh©n t
tr÷ t×nh trong th¬ ca lµ ®iÒu kh«ng ®¬n gi¶n.
Víi nh÷ng häc sinh líp 7, ®Ó c¸c em thªm nh÷ng nhËn thøc t×nh m
tèt ®Ñp víi cuéc sèng trong sau t¸c phÈm v¨n ch¬ng, gióp c em tiÕp tôc n©ng
cao n¨ng lùc c¶m thô khi häc v¨n häc ë cÊp THPT, t«i m¹nh d¹n ®a ra vÊn ®Ò:
฀RÌn n¨ng ph©n tÝch nh©n vËt tt×nh trong g®äc, hiÓu n b¶n thơ cho
häc sinh p 7฀. Víi ph¹m vi rÊt h¹n hÑp c¸c tiÕt d¹y th¬ cho ®èi tîng häc
sinh hai líp 7A, 7C cña trêng THCS B×nh Khª; qu¸ tr×nh tÝch luü kinh nghiÖm cßn
rÊt ng¾n. Song t«i hi väng nhËn ®îc gãp ý cña ®ång nghiÖp ®Ó m×nh thÓ
gãp mét kinh nghiÖm nhá vµo qtr×nh d¹y häc ng÷ v¨n cña b¶n th©n víi nh÷ng
líp häc sinh tiÕp theo.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.
- Lµm tnµo ®Ó cã mét bµi y hay, ®Ó häc sinh høng thó víi m«n nãi
chung vµ Ên tîng u s¾c i c h×nh tîng nh©n vËt tr÷ t×nh trong th¬, c¸i ®Ých
cuèi cïng a mét giê v¨n lµm sao ®Ó cho c¸c em biÕt yªu th¬ng, chia cïng
víi c¸c nh©n vËt trong c phÈm: biÕt cïng buån, cïng ®au i nçi ®au cña nh©n
vËt, bݪt vui víi niÒm vui cña nh©n vËt, cã thÓ rung ®éng tríc nh÷ng t×nh c¶m, c¶m
xóc thiªng liªng, cao ®Ñp mµ gi¶n dÞ cña cuéc ®êi...
nh÷ng nh tîng nh©n t tr÷ t×nh trong th¬ ®i suèt cuéc ®êi con ngêi,
nã nh lµ mét nguån sèng, niÒm tin, ®éng lùc ®Ó ta vît qua phong ba b·o t¸p. §èi
víi häc sinh, sau mçi bµi th¬ thÓ ®äng l¹i trong c¸c em h×nh ¶nh v« cïng
quen thuéc: con cß- biÓu tîng cho ngêi tÊm lßng bao la cña mÑ, q
h¬ng víi ruéng lóa vên d©u, thiªn nhiªn t¬i ®Ñp, lµ m xóc, suy nghÜ, i
nh×n cña nh©n vËt tr÷ t×nh...vÒ cuéc ®êi
§Ó ®ã häc sinh dÇn tÝch luü, trang bÞ cho t©m hån m×nh hoµn h¶o
nh¹y c¶m h¬n qua viÖc hiÓu c¸i hay, c¸i ®Ñp cña t¸c phÈm v¨n häc b»ng ng«n ng÷,
t×nh c¶m cña m×nh
Nãi ®Õn rÌn ng ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh nãi chung ph©n tÝch tÝch nh©n
vËt trong th¬ vÊn ®Ò quan träng mang tÝnh chiÕn lîc cña q tr×nh häc v¨n
ch¬ng. B¶n th©n i t¸c phÈm v¨n ch¬ng ®· kh¶ n¨ng t¹o cho ngêi ®äc søc
hÊp dÉn ®Ó råi b»ng nhiÒu con ®êng, ngêi ta ®îc t×m hiÓu nã. i mçi häc
sinh lớp 7 THCS, ®Æt ra vÊn ®Ò rÌn n¨ng ph©n tÝch nh©n vËt tr÷ t×nh trong th¬
kh«ng ph¶i sím nhng ng kh«ng thÓ nãi muén. khi c¸c em cha ®Õn
trêng c¸c em ®· ®îc tiÕp c c¶m thô c¸c t¸c phÈm v¨n ch¬ng. Nghe t
truyÖn cæ tÝch, ®äc theo ngêi lín mét bµi th¬, nghe mét ngêi “ng©m” th¬ trªn c¸c
ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Khi ®Õn trêng cïng víi viÖc ®äc, häc bµi häc ë
trêng c¸c em cßn tiÕp tôc ®îc c¶m nhËn, thëng thøc v¨n ch¬ng qua nh÷ng sinh
ho¹t tËp thÓ cña §éi - §oµn, ®oc b¸o, diÔn th¬ trong ho¹t ®éng v¨n nghÖ, nghe nãi
chuyÖn th¬. Nhng ë ®©y, ®iÒu t«i muèn nãi ®Õn thiªn nh÷ng viÖc m cña
3
ThÇy Ttrong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ thùc hiªn ph©n tÝch nh©n vËt tr÷ t×nh trong
v¨n b¶n th¬. m thÕ nµo ®Ó qua mét bµi d¹y - häc tthÓ gãp thªm mét kinh
nghiÖm ®Ó rÌn kÜ n¨ng ph©n tÝch h×nh tîng th¬ cho c¸c em
Hay nãi c¸ch kh¸c nh÷ng viÖc lµm thÓ ®Ó rÌn luyÖn n¨ng c¶m thô t¸c
phÈm nãi chung n¨ng ph©n tÝch nh©n vËt tr÷ t×nh diÔn ra tríc, trong sau
tiÕt bµi d¹y häc, ®äc - hiÓu v¨n b¶n th¬ tr÷ t×nh. §©y lµ nh÷ng viÖc lµm khã.
Mét ®iÒu ®¸ng nãi n÷a h×nh tîng nh©n t trong t¸c phÈm tr÷ t×nh. NÕu
nh h×nh tîng trong t¸c phÈm h×nh tîng tÝnh ch, c¸c em dÔ h×nh dung
th× h×nh tîng nh©n vËt trong c phÈm tr÷ t×nh l¹i h×nh tîng t©m sù. TiÕng nãi
trong t¸c phÈm tr÷ t×nh lµ t¸c phÈm cña nh÷ng t©m tr¹ng. Th¬ tr÷ t×nh chøa ®Çy t©m
tr¹ng, c¶m xóc m tr¹ng ®ã ®îc g¾n liÒn víi rung ®éng vÇn ®iÖu, h×nh
tîng ©m thanh. ViÖc hiÓu t©m tr¹ng trong th¬ ®Ó ®ång ®iÖu còng rÊt khã. HiÓu
kh«ng ®óng dÔ dµng dÉn ®Õn c¶m nhËn còng l¬ m¬, trÖch híng.
Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò nhiÒu ®iÒu t¸c ®éng, ®ßi hái trong qtr×nh thùc
hiÖn d¹y - häc v¨n b¶n th¬ tr÷ t×nh ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó ®¹t hiÖu qu¶:
Lµm thÕ nµo ®Ó kh¬i gîi høng thó c¶m nhËn cho c¸c em, taä cho viÖc
rÌn kü n¨ng c¶m thô ?
Lµm thÕ nµo ®Ó gióp c¸c em ®îc ph¸t triÓn kÜ n¨ng nhËn biÕt, hiÓu
t©m tr¹ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh, ®Ó cã nh÷ng rung ®éng thùc sù tríc nh÷ng ®Ñp,
nçi ®au, sù bÊt h¹nh cña con ngêi... kÜ n¨ng c¶m thô Êy ®îc thÇy gi¸o híng dÉn
trong ®iÒu kiÖn thùc thêi lîng thÓ giµnh cho mçi v¨n n th¬ tr÷ nh mét
ch hiÖu qu¶?
Lµm thÕ nµo ®Ó c¸c em biÕt vËn dông kü n¨ng c¶m thô ®Ó lµm tèt bµi tËp lµm
v¨n biểu cảm, nghị luận giải thích, chứng minh vÒ ®o¹n th¬, bµi th¬ trong ch¬ng
tr×nh ®Ó ®¶m b¶o nguyªn t¾c d¹y häc v¨n theo híng tÝch hîp?
§ã nh÷ng ®iÒu ®Æt ra víi t«i trong qu¸ tr×nh d¹y häc v¨n b¶n th¬ tr÷ t×nh
nãi chung vµ rÌn kÜ n¨ng ph©n tÝch nh©n vËt tr÷ t×nh nãi riªng ë mét t¸c phÈm th¬.
3. Đối tượng nghiên cứu
- §èi tîng nghiªn cøu: Häc sinh líp 7
4. Giới hạn phạm vi nghn cứu
- Ch¬ng tr×nh: Ng÷ v¨n 7- thÓ lo¹i th¬ tr÷ t×nh.
5. Phương pháp nghiên cu đề tài
- Ph¬ng ph¸p tiếp cận thi pháp học
- Ph¬ng ph¸p so s¸nh v¨n häc
- Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i thèng kª
4
II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận.
Môc tiªu a gi¸o dôc pth«ng “Gióp häc sinh ph¸t triÓn toµn diÖn
®¹o ®øc, trÝ tuÖ, thÓ chÊt, thÈm c¸c n¨ng b¶n, ph¸t triÓn n¨ng lùc c¸
nh©n, tÝnh n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o, h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngêi ViÖt Nam x· héi
chñ nghÜa ViÖt Nam”.Muèn ph¸t triÓn ®îc tríc hÕt ngêi gi¸o viªn ph¶i ph¸t huy
tÝch cùc, s¸ng t¹o cña häc sinh; phï hîp víi ®Æc trng m«n häc, ®Æc ®iÓm ®èi tîng
häc sinh ...®em l¹i niÒm vui, høng thó vµ tr¸ch nhiÖm häc tËp cho häc sinh...
n học vốn rất gần gũi với cuộc sống, cuộc sống bao giờ cũng bề bộn
ng phong phú. Mỗi tác phẩm văn chương là một mảng cuộc sống đó được
nhà văn chọn lọc phản ánh. Và môn văn trong nhà trường một vị trí rất quan
trọng: là vũ khí thanh tao đắc lực có tác động sâu sắc đến tâm hồn tình cảm của
con người, nó bồi đắp cho con người trở nên trong sáng, phong phú và sâu sắc hơn.
M. Goóc- Ki nói: ''Văn học giúp con người hiểu được bản thân mình, nâng cao
niềm tin vào bản thân mình và làm nảy nở con người khát vọng hướng tới chân lý".
n học "Chắp đôi nh" đcác em đến với mọi thời đại văn minh, với mọi nền
văn hoá, xây dng trong các em niềm tin vào cuộc sống, con người, trang bcho
các em vn sống, hướng các em tới đỉnh cao của chân, thiện mỹ.
ViÖc rÌn n¨ng ph©n tÝch nh©n t tr÷ t×nh cho häc sinh th«ng qua nh÷ng
bµi th¬ tt×nh, ®Æc biÖt nh÷ng bµi th¬ ë líp 7 ®iÒu quan trong hÕt søc cÇn
thiÕt. Nhng viÖc chøc biÖn ph¸p n luyÖn néi dung rÌn luyÖn mét q
tr×nh ®Çy nh÷ng khã kh¨n, nhÊt víi nh÷ng bµi chØ d¹y trong mét tiÕt. §Ó viÖc rÌn
kÜ n¨ng cã hiÖu qu¶, kh©u chuÈn bÞ bµi häc ph¶i thËt chu ®¸o. Kh©u tiÕp xóc víi t¸c
phÈm ph¶i b»ng nhiÒu con ®êng c ®éng nhiÒu phÝa. néi dung c«ng viÖc
trong tiÕt d¹y - häc rÌn luyÖn kÜ n¨ng ph¶i dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c,
ph¬ng ph¸p m«n. Ngêi gi¸o viªn cÇn khÐo o kh¬i gîi høng thó, thèng
c©u hái xy vµo nh÷ng yÕu träng t©m ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu võa søc ®Ó häc
sinh tõng bíc c¶m thô t¸c phÈm. Hay nãi mét ch kh¸c ngêi thÇy ph¶i m
nh thÕ nµo ®Ó mçi nh©n häc sinh ph¶i thËt sù ý thøc, t×nh u ®èi víi t¸c
phÈm vµ chñ ®éng t×m hiÓu th× viÖc rÌn kÜ n¨ng sÏ ®¹t ®îc kÕt qu¶ trän vÑn h¬n.
Chương trình ng văn lớp 7 một điểm mới so với chương trình n-
Tiếng việt- Tập làm văn lớp 7 trước đây. Vphần tập làm n, c em chủ yếu sẽ
học hai kiểu văn bản biểu cảm và nghị luận. Về phần Văn, các em sẽ được tiếp xúc
nhiều với thơ trữ tình, trong đó không ít c phẩm viết bằng chữ Hán thời
trung đại, một số tác phẩm văn chương nghị luận. Đọc hiểu được thơ n trữ
tình không phải dễ, viết văn biểu cảm nghị luận cũng có mặt khó hơn văn tự
s miêu tả- hai kiểu văn bản đã học c em đã được học lớp 6. Tuy nhiên, sự
bố trí phù hợp giữa thể loại văn học và kiểu văn bản như trên sẽ tạo điều kiện thuận
lợi cho việc học tập của các em ở cả hai phần Văn và Tập làm văn.
Theo i để thể thành ng khi ớng dẫn học sinh kỹ năng phân tích
nhân vật trữ tình trong văn bản thơ THCS nói chung lớp 7 i riêng, thì mỗi
giáo viên cần phải đảm bo các yêu cầu sau:
5
+ Hình thành năng phân tích nhân vật nhân vật trữ tình thông qua dạy
thuyết vận dụng phương pháp phân tích nhân vật trữ tình vào bài giảng văn -
văn bản thơ.
+ Phát huy tính tích cực học tập của học sinh về các mặt đọc, hiểu tác phẩm
+ Phải có phương pháp hướng dẫn, gợi mở cho học sinh phát biểu ý kiến,
thảo luận, bình luận về nhân vật trữ tình trong tác phẩm thơ.
Cái đích cuối cùng của một giờ văn làm sao đ cho các em biết u
thương, sẻ chia ng với các nhân vật trong tác phẩm: biết ng buồn, ng đau
với nỗi đau của nhân vật, bíêt vui với niềm vui của nhân vật, thể rung động
trước những tình cảm, cảm xúc thiêng liêng, cao đẹp mà giản dị của cuộc đời...
Nh trªn ®· nãi, viÖc c¶m thô v¨n ch¬ng ë mçi ngêi kh«ng gièng nhau
h¬n n÷a ho¹t ®éng thëng thøc v¨n ch¬ng a häc sinh trong nhµ trêng kh«ng
gièng nh ho¹t ®éng thëng thøc cña b¹n ®äc ë ngoµi héi. Ho¹t ®éng thëng
thøc v¨n ch¬ng trong nhµ trêng giíi h¹n nhÊt ®Þnh thêi gian ctrong
chÝnh kho¸ vµ ngo¹i kho¸; cã sù híng dÉn cña gi¸o viªn, cã sù kÝch thÝch t¸c ®éng
lÉn nhau cña nh÷ng ngêi cïng thëng thøc, ®îc khuyÕn khÝch ph¸t hiÖn thëng
thøc nh÷ng i hay, c¸i ®Ñp theo mét ch riªng nhng chñ yÕu ph¶i thëng thøc,
tiÕp nhËn c¸i hay, c¸i ®Ñp lµ nh÷ng kiÕn thøc tÝnh môc tiªu kh¸i qu¸t t¸c
phÈm. Vµ nguyªn t¾c d¹y häc v¨n ng chØ ra r»ng: d¹y häc v¨n ch¬ng ph¶i võa
d¹y m«n khoa häc võa d¹y m«n nghÖ thuËt bëi v¨n häc võa khoa häc, võa lµ
nghÖ thuËt. V× thÕ viÖc c¶m thô t¸c phÈm ph¶i dùa trªn c¶ tÝnh khoa häc, nghÖ thuËt
tÝnh nhµ trêng. rµng viÖc rÌn kÜ n¨ng c¶m thô tv¨n, thÓ n¨ng
ph©n tÝch nh©n vËt tr÷ t×nh trong giê ®äc - hiÓu v¨n b¶n th¬ tr÷ t×nh mét viÖc ®ßi
hái tÝnh liªn kÕt kh¸ cao.
* Gi¸o viªn:
Tríc ®©y, víi ph¬ng ph¸p d¹y häc cò truyÒn thô kiÕn thøc mét chiÒu, thÇy
gi¶ng trß nghe, rÊt nhiÒu giê d¹y - häc, nhÊt giê d¹y - häc nh÷ng i th¬ tr÷ t×nh
hay, kh«ng Ýt gi¸o viªn ®· ®Ó ch¸y” gi¸o ¸n thÇy gi¸o qu¸ say sa víi nh÷ng
ng«n tõ, ®Ñp trong c¸ch thÓ hiÖn... cña c gi¶. HiÖn nay, víi ph¬ng ph¸p y
häc míi, ngêi thÇy l¹i thÊt vänghäc sinh kh«ng biÕt t×m ra nh÷ng tÝn hiÖu nghÖ
thuËt ®Ó ph©n tÝch, kh«ng x¸c ®Þnh næi nh©n vËt tr÷ hoÆc c em ch¼ng rung
®éng tríc bÊt cø hµnh ®éng, t©m tr¹ng, c¶m xóc nµo cña chñ thÓ tr÷ t×nh.
* Häc sinh:
- KÜ n¨ng ®äc ®· yÕu: không biết ngắt nhịp, nhấn giọng ở c từ biểu cảm,
kÜ n¨ng ph¸t hiÖn vµ c¶m nhËn c¸c nh©n t tr÷ nh trong mét bµi th¬ ë c¸c em i
cµng yÕu.
- Cha h×nh thµnh ®îc thãi quen chñ ®éng t×m tßi, khÊm ph¸ bµi häc
- Häc sinh cha cã nhu cÇu tù th©n béc lé sù hiÓu biÕt cña m×nh.
thùc tiÔn ®ã ®ßi hái mçi nhµ gi¸o ph¶i phÈm chÊt ®¹o ®øc, n¾m
v÷ng kiÕn thøc, cã nghiÖp vô chuyªn m«n v÷ng vµng vµtr¸ch nhiÖm cao víi häc
sinh, cã tr¸ch nhiÖm kh¬i nguån tri thøc, gióp häc sinh tù kh¸m ph¸ kiÕn thøc trong
qu¸ tr×nh häc tËp.