SÁNG KIẾN
ĐỀ TÀI: MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP TRẺ 3-4 TUỔI PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ
MẠCH LẠC THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC.
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Trẻ em không chỉ là niềm vui, niềm hạnh phúc của mỗigia đình mà còn là tương lai
của đất nước, của xã hội. Hồ Chí Minh đã từng nói: “ Non sông Việt Nam có trở nên vẻ
vang hay không, dân tộc Việt Nam có trở nên sánh vai với các cường quốc năm châu hay
không, chính là nhờ phần lớn ở công học tập của các cháu”… Non sông Việt Nam có được
lớn mạnh hay không, xã hội Việt Nam có trở nên phồn vinh hay không, điều đó phụ thuộc
phần lớn vào sự nghiệp giáo dụccủa nước nhà. Trẻ em là người trực tiếp được giáo dục, là
những chủ nhân tương lai của đất nước. Do đó, sự nghiệp giáo dục đã và đang được Đảng
và nước ta quan tâm, coi trọnghàng đầu. Giáo dục Mầmnon là khâu đầutiên trong hệ thống
giáo dục quốc dân, là nền tảng cho sự hình thành và phát triển nhân cách con người. Hơn
ai hết, bản thân tôi là một giáo viên Mầm non, tôi hiểu vai trò, trách nhiệm của mình trong
việcchăm sóc giáo dục trẻ là giúp trẻ phát triển hài hòa, cân đối về mọi mặt“ Đức - Trí -
Thể - Mỹ…”
Hoạt động cho trẻ làm quen văn học đã đóng góp một phần không nhỏ vào việcthực
hiện mục tiêu giáo dục. Cho trẻ tham gia vào hoạt động văn học là chúng ta đã giúp cho
trẻ hình thành, phát triển nhân cách toàn diện về trí tuệ, đạo đức, thẩm mỹ, đặc biệt là chúng
ta đã giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc. Vậy phát triển ngôn ngữ mạch lạc là gì? Phát
triển ngôn ngữ mạch lạc là phát triển khả năng nghe và hiểu ngôn ngữ, khả năng trình bày
lôgíc, trình tự, chính xác, đúng ngữ pháp cho trẻ.Làm thế nào để giúp trẻ phát triển ngôn
ngữ mạch lạc?Đó là điều tôi phảibăn khoăn, suy nghĩ tìm ra những giải pháp,cách làm để
giúp trẻ phát triển ngônngữ của mình. Hoạt động cho trẻ làm quen văn học là một lĩnh vực
mà qua đó tôi có thể giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc là một cách tốt nhất, có hiệu
quả. Đó cũng chính là lý do tôi chọn đề tài “Một số biện pháp giúp trẻ 3- 4 tuổi phát triển
ngôn ngữ mạch lạc thông qua hoạt động làm quen với văn học”.
2. Mục đích nghiên cứu:
Nghiên cứu thực trạng về việc tổ chức hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ thông
qua hoạt động làm quen với tác phẩm văn học, đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng
giáo dục phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ trong trường mầm non. Từ đó giúp trẻ mở
rộng vốn từ, sử dụng câu đúng ngữ pháp, đúng nghĩa diễn đạt, trẻ mạnh dạn, tự tin thể hiện
và bày tỏ ý kiến, hiểu biết của mình. Đồng thời giúp giáo viên sử dụng linh hoạt một số
biện pháp giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc thông qua hoạt động làm quen với tác
phẩm văn học.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận có liên quan đến đề tài.
Tìm hiểu thực trạng
Sử dụng một số biện pháp nhằn kích thích và gây hứng thú cho trẻ phát triển ngôn
ngữ, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục nhà trường.
Kết luận sư phạm và đề xuất ứng dụng thực tế.
4. Đối tượng nghiên cứu:
“ Một số biện pháp giúp trẻ 3-4 tuổi phát triển ngôn ngữ mạch lạc thông qua hoạt
động làm quen với văn học”
5. Khách thể nghiên cứu:
Trẻ lớp 3TC4 trường mầm non Trung Lập.
6. Phạm vi nghiên cứu:
Không gian: Tại trường mầm non Trung Lập
Nghiên cứu chương trình tổ chức hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ 3-4 tuổi.
Nghiên cứu sự hứng thú, khả năng sử dụng ngôn ngữ của trẻ để thấy được sự cần
thiết trong việc xây dựng một số biện pháp giúp trẻ phát triển ngôn ngữ thồn qua hoạt động
cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học.
7. Phương pháp nghiên cứu:
Đọc tài liệu làm cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Quan sát, ghi chép hoạt động của cô và trẻ.
Trò chuyện với trẻ để hiểu rõ thực trạng
Phương pháp thực nghiệm đối chứng.
PHẦN II: NỘI DUNG
1.Cơ sở lý luận:
Như chúng ta đã biết, ngôn ngữ là công cụ giao tiếp quan trọng của con người, thông
qua ngôn ngữ con người có thể giao lưu để hiểu nhau và trao đổi những thông tin cần thiết.
Đối với trẻ, ngôn ngữ là công cụ giúp trẻ hòa nhập vào thế giới xung quanh, là cơ sở để
hình thành và phát triển nhân cách. Với trẻ 3-4 tuổi, vốn từ của trẻ tương đối phong phú về
số lượng cũng như từ loại. Tư duy của trẻ phát triển hơn, có nội dung hơn. Trẻ biết phát
biểu những nhận định của mình, trẻ kể lại được những chuyện mà trẻ trong thấy, nghe
được. Trẻ có thể kể theo tranh, đồ chơi hoặc đồ vật mặc dù phần lớn còn bắt chước giọng
kể của người lớn. Thông qua các tác phẩm văn học như truyện kể, thơ ca, hò, vè, câu đố,
tục ngữ, ca dao…. Trẻ đã thực sự bị lôi cuốn vào các hoạt động khác một cách tích cực, có
hiệu quả. Qua đó giáo viên có nhiều thuận lợi để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc một
giờ dạy hay không chỉ dừng lại ở chổ trẻ hiểu được điều gì? Trẻ có hứng thú lắng nghe hay
không? Mà người giáo viên mầm non cần phải giúp trẻ biết thể hiện những suy nghĩ của
mình, giúp trẻ nhập vai cùng nhân vật, sống cùng nhân vật, đặc biệt trẻ biết sử dụng ngôn
ngữ của mình để đánh giá nhân vật, trò chuyện, đàm thoại, biết diễn đạt nguyện vọng sự
hiểu biết của mình một cách mạch lạc. Trẻ biết kể lại câu chuyện theo tranh, đồ chơi, kể
chuyện sáng tạo, biết kể trình tự, diễn cảm, rõ ràng mạch lạc, không nói ngọng, nói lắp.
2. Cơ sở thực tiễn
Trong những năm qua, việc cho trẻ làm quen với văn học là một chuyên đề đã được
Bộ giáo dục, Sở giáo dục đào tạo Hải Phòng, Phòng GD- ĐT Vĩnh Bảo triển khai rộng rãi
về các trường học, đến tận từng giáo viên với nhiều giải pháp tích cực và thực hiện có hiệu
quả. Trong quá trình thực hiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, đồ dùng đồ chơi được
tăng trưởng đáng kể, môi trường trong và ngoài lớp phong phú lôi cuốn trẻ tham gia vào
hoạt động. Từ đó chất lượng trên trẻ tăng lên rõ rệt, nhiều trẻ có năng khiếu kể chuyện diễn
cảm, trẻ biết nhập vai vào nhân vật, thể hiện đúng các tình tiết của câu chuyện…. Song để
duy trì và nâng cao chất lượng cho trẻ làm quen với văn học, nhất là việc phát triển ngôn
ngữ cho trẻ là một việc làm hết sức khó khăn, vì vậy trong quá trình thực hiện đòi hỏi bản
thân tôi phải linh hoạt sáng tạo, có những đổi mới trong giảng dạy để phát triển ngôn ngữ
mạch lạc cho trẻ một cách tốt nhất.
3.Thực trạng của đề tài
*Đặc điểm tình hình trường lớp:
Trường mầm non Trung Lập là một ngôi trường có nhiều năm liền đạt danh hiệu
trường lao động tiên tiến và có bề dày thành tích trong các phong trào văn hóa văn nghệ.
Lớp 3TC4 tôi đang giảng dạy có 2 GVCN có trình độ trên chuẩn.
Tổng số trẻ trong lớp: 28 trẻ.
Trong quá trình nghiên cứu và áp dụng với trẻ 3-4 tôi đã gặp những thuận lợi và khó khăn
sau:
a.Thuận lợi:
Bản thân tôi được sự quan tâm tận tình, chỉ đạo sâu sát của ban giám hiệu nhà trường
về bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng sư phạm và được cung cấp một số trang thiết
bị phục vụ cho việc làm quen văn học như tranh ảnh, băng đĩa kể chuyện, truyện tranh
minh họa và nhiều đồ dùng đồ chơi phong phú hấp dẫn khác….
Được tham gia bồi dưỡng xây dựng chương trình, tự chọn những bài dạy phù hợp
với nhóm lớp, tham gia dự giờ, chuyên đề cấp trường,các tiết dạy mẫu về chuyên đề làm
quen văn học như: Kể chuyện, đọc thơ nên bản thân đã tích lũy được một số kinh nghiệm
trong việc chăm sóc, giáo dục trẻ. Hơn nữa chuyên đề “Làm quen văn học” đã được triển
khai nhiều năm nên phụ huynh cũng có một phần nào nhận thức được tầm quan trọng của
môn học và có quan tâm hơn đến việc học tập của các cháu.
Mặt khác, bản thân tôi được sống trong tập thể chị em đoàn kết, yêu thương quan
tâm giúp đỡ nhau trong cuộc sống cũng như trong công việc, cùng nhau học hỏi trao đổi
kinh nghiệm…hơn nữa bản thân tôi cũng có thế mạnh của mình: ham tìm tòi học hỏi, thích
khám phá những cái hay, cái lạ, say sưa nghiên cứu bài soạn, có ý thức phấn đấu vươn
lên,có năng khiếu kể chuyện, đọc thơ, có trình độ chuyên môn và năng lực.
2. Khó khăn:
Trường Mầm non Trung Lập là một trường nằm ở vùng nông thôn, người dân chủ
yếu là hoạt động sản xuất nông nghiệp, cuộc sống còn nhiều vất vả lam lũ, khó khăn, việc
chăm sóc giáo dục trẻ còn nhiều hạn chế, nhất là việc phát triển ngôn ngữ của các cháu
chưa được quan tâm đúng mức.
Qua khảo sát tình hình đầu năm để nắm bắt được tâm lý, trình độ nhận thức của trẻ
đối với chất lượng môn học cho thấy:
* Tình hình thực tế ảnh hưởng đến chất lượng môn học của trẻ trong lớp: lớp có 28 cháu,
trong đó 16 nam, 12 nữ. Có nhiều trẻ nói ngọng, nói lắp, phát âm chưa rõ. Có 01 cháu chậm
nói, chỉ nói được câu ngắn khoảng 2, 3 từ.
* Trình độ nhận thức của trẻ:
- Trẻ hiểu được cô kể chuyện lần một: 35% từ TB trở lên.
- Trẻ hiểu được cô kể chuyện lần hai: 45% từ TB trở lên.
- Trẻ đọc thơ, kể chuyện rõ ràng, đúng chính tả, đúng ngữ pháp, tỷ lệ đạt 65%
Nhìn chung hoạt động của trẻ còn rất chậm, trẻ nhút nhát, sử dụng từ chưa đúng,
nói chưa đủ câu. Trong các giờ hoạt động làm quen văn học,trẻ chưa thực sự hứng thú,
tích cực tham gia.
Với tình hình thực tế của lớp tôi phụ trách như vậy, nên tôi rất băn khoăn lo lắng
suy nghĩ tìm tòi “ Biện pháp giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc thông qua hoạt động
làm quen văn học” và tôi đã sử dụng một số biện pháp sau:
PHẦN III: BIỆN PHÁP THỰC HIỆN.
Biện pháp 1: Tìm hiểu đặc điểm, tình hình nhận thức của trẻ:
Để giúp cho trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc thì trước hết giáo viên phải nắm vững
đặc điểm tâm, sinh lý và hoàn cảnh của trẻ. Vào đầu năm học tôi đã tổ chức nhiều cuộc trò
chuyện với trẻ, kể cho trẻ nghe vài câu chuyện ngắn tương đối dễ, sau đó đặt ra các câu hỏi
như: Cô vừa kể cho các con nghe câu chuyện gì? Trong câu chuyện có những ai? Hoặc cho
trẻ kể về gia đình bé…. Trong quá trình đó tôi luôn chú ý quan sát đàm thoại với trẻ và tiến
hành khảo sát khả năng cảm thụ văn học cũng như khảo sát đặc điểm ngôn ngữ của trẻ, từ
đó đề ra phương hướng giáo dục cho từng các nhân và cho cả lớp một cách thích hợp.
Mặt khác, gia đình là một yếu tố rất quan trọng để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ. Từ
những lời ru của bà, câu chuyện kể của ông, lời trò chuyện của cha mẹ, anh chị là những
bài học hiệu quả nhất để giáo dục trẻ, giúp trẻ phát triển hơn về ngôn ngữ tiếng việt. Đa số
trẻ ở đây có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn thường ít được quan tâm chăm sóc, nên khả năng
cảm thụ tác phẩm văn học, đặc biệt là sự phát triển ngôn ngữ của các cháu còn gặp nhiều
hạn chế….
Từ hoàn cảnh và đặc điểm tình hình nhận thức của trẻ, qua đó giáo viên có kế hoạch
giảng dạy và bồi dưỡng thích hợp cho trẻ.
Biện pháp 2: Xây dựng kế hoạch:
Dựa vào tình hình của lớp, trên cơ sở kế hoạch năm, tháng của nhà trường, tôi đã
xây dựng kế hoạch năm, tháng, ngày phù hợp với nhóm lớp. Được sự đồng ý phê duyệt
của ban giám hiệu nhà trường, tôi phân công nội dung, phần thực hành công việc cho giáo
viên cùng lớp và triển khai cụ thể kế hoạch trong từng chủ đề, chủ điểm, kết thúc chủ đề,
chủ điểm tôi đánh giá lại những việc làm được và chưa làm được, từ đó rút kinh nghiệm
cho chủ đề sau.
Trong quá trình xây dựng kế hoạch, tôi chú ý đến việc giáo dục trẻ về ngôn ngữ
tiếng Việt và bồi dưỡng thêm cho trẻ kể chuyện theo tranh, kể chuyện sáng tạo vào các
buổi chiều hoặc mọi lúc mọi nơi. Lên kế hoạch trò chuyện với trẻ hàng ngày, chú ý quan
tâm nội dung của các buổi trò chuyện đó. Khi thực hiện kế hoạch tôi luôn bám sát chương
trình dạy, nhằm theo dõi rèn luyện những trẻ cá biệt…. Phối hợp, vận động phụ huynh để
cùng thực hiện chương trình này.
Ví dụ: Khi thực hiện chủ điểm “Bản thân”
- Tuần 1: Chủ đề nhánh “Cơ thể tôi”
+ Thứ 2: Trò chuyện với trẻ về các bộ phận trên cơ thể trẻ.
Sinh hoạt chiều: Cho trẻ làm quen câu chuyện “Cậu bé mũi dài”
+ Thứ 3: Hoạt động ngoài trời: Tôi cho trẻ tìm hiểu nội dung câu chuyện.
+ Thứ 4: Hoạt động chung: Dạy trẻ tập kể chuyện “Cậu bé mũi dài”.
Hoạt động góc: Cho bé đóng kịch chuyện “Cậu bé mũi dài”
Sinh hoạt chiều: Cho bé kể chuyện theo tranh “Cậu bé mũi dài”, bồi dưỡng trẻ yếu.
Giờ đón trả trẻ: Tôi trò chuyện với trẻ về nội dung câu chuyện, trò chuyện với phụ
huynh để trao đổi về tình hình học tập của các cháu.
Biện pháp 3: Chuẩn bị các dụng cụ trực quan đầy đủ, đẹp, sáng tạo:
Lứa tuổi mầm non, là lứa tuổi tư duy trực quan hình tượng, trẻ thường bị hấp dẫn
bởi đồ chơi, hành động chơi, màu sắc, hình dạng, kích thước, âm thanh của đồ chơi… đặc
biệt là trẻ 3 - 4 tuổi. Khi cho trẻ làm quen với một câu chuyện thì việc sử dụng giáo cụ trực
quanđể lôi cuốn trẻ, gây sự chú ý của trẻ vào vấn đề, nhằm giúp trẻ dễ nhớ, dễ nắmbắt câu
chuyện một cách thoải mái, đem lại hiệu quả cao. Khi trẻ đã nhớ câu chuyện, nhớ bài thơ
thì khả năng diễn đạt ngôn ngữ mạch lạc hơn, diễn cảm hơn.
Biện pháp 4: Dạy trẻ ngôn ngữ đối thoại:
Ngôn ngữ đối thoại là sản phẩm của cuộc thoại có ít nhất 02 người tham gia. Trẻ
tham gia đối thoại là tham gia vào quá trình xây dựng nội dung và diễn biến cuộc thoại.
Trẻ luôn được thay đổi từ vai nói sang vai nghe hoặc từ vai nghe sang vai nói. Đối thoại
đòi hỏi sự thích ứng nhanh, khi đối thoại các yếu tố phi ngôn ngữ như điệu bộ, cử chỉ, ánh
mắt, nụ cười được sử dụng nhiều. Vì vậy bản thân tôi dạy trẻ đối thoại là dạy trẻ biết nghe,