4
“truyện” thật hấp dẫn. Thế nhưng không có sự định hướng của người lớn, trẻ
không biết phải làm gì với “truyện”. Tôi đang nhắc đến đối tượng là trẻ mầm
non đấy! Muốn trẻ sử dụng truyện có hiệu quả, bạn phải hướng dẫn trẻ cách cầm
sách, cách lật trang, khoảng cách đọc sách an toàn, tư thế ngồi, thậm chí là cả
cách “đọc sách”, nghĩa là suy luận hoặc sáng tạo nội dung chuyện phù hợp với
nội dung tranh truyện. Nhìn chung là trẻ rất thích truyện.
Vậy trẻ có thích “chuyện” không? Có chứ! Là người trực tiếp nuôi dạy trẻ,
tôi thấy trẻ cũng rất thích “chuyện”. Chuyện trò với nhau để trao đổi thông tin,
“chuyện” để giải toả nhu cầu tâm lý và tất nhiên là cả những chuyện để tiếp nhận
thông tin, tiếp nhận những “sự kiện được kể lại”. “Chuyện” chỉ có thể được tiếp
nhận trực tiếp từ người kể chuyện. Bởi vậy, muốn hiểu được “chuyện”, người
nghe – mà ở hoàn cảnh này là trẻ phải tập trung chú ý lắng nghe. Lúc này, sự
quan tâm của trẻ hoàn toàn tập trung vào nội dung câu chuyện. Nghe thì có vẻ dễ
đấy. Tưởng như ta đã thu hút được sự chú ý của trẻ nhưng không đơn giản thế
đâu. Để trẻ có thể tập trung từ đầu đến cuối, câu chuyện phải hấp dẫn về đề tài,
nội dung, đối tượng và giọng điệu. Điều này đúng cả trong 2 trường hợp : trường
hợp trẻ trò chuyện với nhau và trường hợp trẻ được nghe kể chuyện. Ở đây, tôi
muốn quan tâm nhiều hơn tới trường hợp thứ hai.
Nhà văn Nguyên Ngọc, trong tham luận của mình về tác phẩm “Chuyện
hoa, chuyện quả”của nhà văn Phạm Hổ đã bắt đầu bằng câu “Tôi thường nghĩ :
“Viết cho các cháu thật khó, chắc khó hơn viết cho người lớn nhiều. Và viết
được hay cho các cháu thì đúng là những nhà văn rất có tài”. Tôi thì lại nghĩ
rằng, viết cho trẻ thơ đã khó, nhưng kể chuyện cho trẻ còn khó hơn. Mà phải kể
hay, thoả mãn được “yêu cầu” của trẻ lại càng khó. Bạn đã bao giờ gặp đề bài
kiểu như : Cô hãy kể một câu chuyện mới thật hay mà trong đó có con cá sấu,
con thỏ, con hươu, có cả rau bắp cải, su hào. Nghĩa là khi kể chuyện cho trẻ
nghe, bạn đồng thời phải giải quyết 3 nhiệm vụ : Một là kể một câu chuyện (mà
phải là) mới. Hai là phải hay (nghĩa là nội dung câu chuyện). Ba là phải có các
nhân vật như nêu trên. Đó là chưa kể đến giọng điệu kể, cử chỉ minh hoạ phải lôi
cuốn trẻ nữa. Liệu bạn có sẵn ngay một câu chuyện như thế chưa? Hay là khi trẻ
yêu cầu giải thích hoặc kể sự tích về “quả cà chua” chẳng hạn. Đó chính là lúc
chúng ta phải sáng tác “chuyện” đấy. “Chuyện” lúc này nhằm giải quyết yêu cầu
của trẻ, “chuyện” nhằm giải đáp những thắc mắc, những “câu hỏi bất tận ”của
trẻ. Những câu hỏi “có lẽ chứa đựng một cái gì đó xem ra vậy mà rất nghiêm
túc: câu hỏi về nguồn gốc của thế giới muôn vẻ này. Từ xưa con người vẫn hỏi
như vậy. Chúng ta ngày nay, những người lớn, chúng ta ít hỏi hoặc không hỏi
nữa, có lẽ vì chúng ta có một sự chủ quan lớn quá, chúng ta yên trí tin rằng mọi
sự đều đã rõ ràng rồi, đã được cắt nghĩa xong xuôi cả rồi. Chúng ta đã đánh mất
đi sự ngạc nhiên ban đầu. Các em, trái lại, các em chưa mắc cái bệnh chủ quan
lớn của người lớn, các em vẫn còn giữ được sự ngạc nhiên tươi tắn ban đầu
đó”(Nguyên Ngọc–Phạm Hổ với những “Chuyện hoa, chuyện quả”của anh).
Tuy nhiên, như trên đã nói, sáng tác chuyện cho trẻ không phải dễ, nhất là
sáng tác bằng miệng ngay tại chỗ. Nhà văn Phạm Hổ - một trong ba nhà văn
chuyên viết cho thiếu nhi (Nguyễn Huy Tưởng, Tô Hoài, Phạm Hổ), đã từng
