1
MỤC LỤC
TT NỘI DUNG TRANG
PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
1 Lí do chọn đề tài 3
2 Mục đích nghiên cứu 4
3 Nhiệm vụ nghiên cứu 4
4 Phương pháp nghiên cứu 4
5 Phạm vi nghiên cứu 5
6 Kết cấu của sáng kiến kinh nghiệm 5
PHẦN 2: NỘI DUNG
I. CƠ SỞ CỦA VIỆC RÈN LUYÊN KĨ NĂNG ĐƯA YẾU TỐ BIỂU CẢM
VÀO VĂN NGHỊ LUẬN 6
1
1. Cơ sở lí thuyết 6
1.1.
Văn bản và các kiểu văn bản phân loại theo phương thức
biểu đạt 6
1.2.
Văn bản nghị luận và các phương thức biểu đạt của văn
bản nghị luận 11
1.3.
Vai trò của phương thức biểu cảm trong văn nghị luận. 15
2 2. Cơ sở thực tiễn: Khảo sát nội dung chương trình sách giáo
khoa Ngữ văn THCS hiện hành 17
II. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐƯA YẾU TỐ BIỂU CẢM VÀO VĂN NGHỊ LUẬN
19
1
1. Lựa chọn bài tập rèn luyện kĩ năng đưa yếu tố biểu cảm vào
bài văn nghị luận 19
1.1. Vị trí, tác dụng của bài tập 19
1.2.
Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập 20
2
2. Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng đưa yếu tố biểu
cảm vào bài văn nghị luận 21
2.1.
Bài tập nhóm 1: Nhận biết và phân tích tác dụng của các
yếu tố biểu cảm trong văn nghi luận 23
2.2.
Bài tập nhóm 2: Tạo lập văn bản nghị luận có sử dụng
yếu tố biểu cảm 32
2.3.
Bài tập nhóm 3:Bài tập phát hiện và chữa lỗi về kĩ năng
sử dụng yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận 38
3
3. Tổ chức rèn luyện kĩ năng sử dụng phương thức biểu cảm
trong văn nghị luận 41
3.1.
Rèn luyện qua một số bài học trên lớp 41
3.2. Rèn luyện qua bài tập về nhà 42
2
PHẦN 3: PHẦN KẾT LUẬN 43
PHẦN 4: TÀI LIỆU 45
3
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Ngữ văn là một trong ba môn học (Ngữ văn, Toán và Ngoại ngữ) có số
giờ học cao nhất ở nhà trường Phổ thông. Nó vừa là môn học về khoa học xã
hội nhân văn (cung cấp cho học sinh những kiến thức về Tiếng Việt, Văn học và
Làm văn, đồng thời hình thành ở học sinh những năng lực sử dụng Tiếng Việt,
năng lực tiếp nhận các tác phẩm văn học...), vừa là môn học công cụ (trang bị
cho học sinh công cụ để học tập, sinh hoạt và nhận thức xã hội…). Nhiệm vụ
của môn Ngữ văn là hình thành và phát triển ở học sinh những năng lực: nghe,
nói, đọc, viết tiếng Việt. Những năng lực này ở học sinh được hình thành và phát
triển theo 3 bậc học: Tiểu học, THCS và THPT. Ở bậc học THSC, môn Ngữ văn
bao gồm 3 phân môn: Văn học, Tiếng Việt và Tập làm văn. Mỗi phân môn có
một nhiệm vụ chức năng riêng và cùng hướng tới thực hiện nhiệm vụ chung của
môn Ngữ văn. Đối với phân môn Tập làm văn nhiệm vụ cơ bản bước đầu cung
cấp những kiến thức cơ bản về đặc điểm và kĩ năng tạo lập các loại văn bản. Để
thực hiện được cả hai hoạt động này, quá trình dạy học cần tích hợp tri thức và
kĩ năng của cả ba phân môn: Văn học, Tiếng Việt và Làm văn. Đồng thời còn
cần huy động kiến thức của nhiều môn học khác nữa.
1.2.Phân môn Làm văn cấp THCS có bản chất là dạy học sinh nói, viết
một văn bản hoàn chỉnh. Tức là dùng hoạt động nói, viết để tạo ra văn bản. Hoạt
động này giữ vai trò là trung tâm, là trục chính của môn Ngữ văn. Chương trình
Tập làm văn cấp THCS nhằm cung cấp kiến thức cơ bản về đặc điểm và cách
tạo lập các kiểu văn bản: Tự sự; miêu tả, biểu cảm, nghị luận, thuyết minh và
một số văn bản hành chính thông dụng.
1.3. Nắm chắc kiến thức cơ bản về đặc điểm và có kĩ năng xây dựng các
kiểu văn bản tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh là cả một quá trình đòi hỏi sự
nỗ lực của học sinh. Nhưng tạo lập một văn bản nghị luận còn khó khăn hơn đối
với học sinh.Văn bản nghị luận sử dụng phương thức biểu đạt chính là nghị
luận. Nghị luận là việc tác giả nêu ra một quan điểm nào đó rồi nêu ra những sự
thực và vận dụng những phương thức tư duy lôgic như khái niệm, phán đoán,
suy lí để bình luận nhằm đạt được mục đích khiến người ta tin theo. Đây là loại
văn bản vừa tác động vào lí trí vừa tác động tình cảm nên văn bản nghị luận
không chỉ sử dụng phương thức nghị luận mà cần sử dụng kết hợp nhiều phương
thức biểu đạt khác như: Thuyết minh, miêu tả, biểu cảm, tự sự. Trong đó cần
thiết nhất là biểu cảm. Đây là phương thức hỗ trợ cho phương thức nghị luận,
nhằm tăng cường tính biểu cảm cho văn bản nghị luận.
4
1.4. Qua thực tế dạy học, tôi thấy rằng, Khi học và rèn luyện kĩ năng tạo lập
văn bản nghị luận học sinh gặp nhiều khó khăn. Đặc biệt là kĩ năng sử dụng kết
hợp các phương thức biểu đạt trong văn bản nghị luận. Vì vậy dẫn đến bài viết
văn nghị luận của học sinh thường khô khan, thiếu sự thuyết phục hoặc viết theo
văn mẫu.
Xuất phát từ lí do trên nên tôi đã lựa chọn đề tài Sáng kiến kinh nghiệm là:
Một số lưu ý khi rèn luyện kĩ năng đưa yếu tố biểu cảm vào văn nghị luận cho
học sinh Trung học cơ sở, với mong muốn đóng góp một phần nhỏ vào việc
nâng cao năng lực tạo lập văn bản cho học sinh THCS, để từ đó góp phần nâng
cao chất lượng môn Ngữ văn nói riêng và chất lượng giáo dục nói chung.
2. Mục đích nghiên cứu
Khi lựa chọn nghiên cứu đề tài: Một số lưu ý khi rèn luyện kĩ năng đưa yếu
tố biểu cảm vào văn nghị luận cho học sinh Trung học cơ sở, nhằm mục đích:
- Cung cấp kiến thức cơ bản về đặc điểm và cách tạo lập văn bản nghị luận.
- Rèn kĩ năng tạo lập văn bản nghị luận, kĩ năng đưa yếu tố biểu cảm vào
bài văn nghị luận.
- Thông qua việc rèn luyện kĩ năng sử dụng yếu tố biểu cảm trong bài văn
nghị luận, nhằm góp phần hoàn thiện năng lực giao tiếp cho học sinh. Bởi vì,
văn bản nói chung và văn bản nghị luận nói riêng vừa là phương tiện vừa là sản
phẩm giao tiếp
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Với khả năng và tài liệu cho phép, tôi xác định Sáng kiến kinh nghiệm
những nhiệm vụ chính như sau:
3.1. Xây dựng những tiền đề lí thuyết và thực tiễn làm cơ sở khoa học cho
việc rèn luyện kĩ năng đưa yếu tố biểu cảm vào bài văn nghị luận cho học sinh
THCS.
3.2. Đề xuất nội dung, phương pháp và các hình thức rèn luyện kĩ năng đưa
yếu tố biểu cảm vào bài văn nghị luận.
3.3. Tổ chức thực nghiệm dạy học để kiểm tra khả năng thực thi và hiệu
quả của các giải pháp được đề xuất.
4. Phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Phương pháp nghiên cứu lý thuyết được tiến hành trên cơ sở tìm hiểu thu
thập nghiên cứu phân tích những thành tựu về lí thuyết đã có để làm tiền đề cho
giả thuyết khoa học mà mình đặt ra. Có thể khẳng định rằng, bất kì một công
trình nghiên cứu khoa học nào cũng phải dựa trên một cơ sở lí thuyết nhất định.
Do vậy, nghiên cứu lí thuyết là một phương pháp quan trọng trong quá trình tôi
5
thực hiện đề tài. Những lí thuyết mà tôi nghiên cứu ở đây bao gồm: lí thuyết
giao tiếp, lí thuyết về tạo lập văn bản và lí thuyết về văn bản nghị luận.
4.2 Phương pháp điều tra khảo sát
Thông thường để đi đến một kết luận, một nhận định đúng đắn người
nghiên cứu phải thông qua các khâu kiểm tra khảo sát thực tế. Bởi vì những con
số biết nói là cơ sở tạo niềm tin cho đề tài nghiên cứu. Với phương pháp này, tôi
chọn đối tượng khảo sát là Học sinh lớp 8
Quá trình khảo sát, tôi tiến hành cho học sinh viết bài thuộc kiểu văn bản
nghị luận, rồi thu thập kết quả theo tiêu chí: hình thức bài viết, nội dung bài viết,
kĩ năng sử dụng yếu tố biểu cảm. Bên cạnh việc khảo sát bài làm của học sinh,
tôi cũng tiến hành khảo sát giáo viên thông qua dự giờ thăm lớp theo tiêu chí
đánh giá các hoạt động dạy học được tổ chức trên lớp.
4.3 Phương pháp thực nghiệm
Có thể coi phương pháp thực nghiệm là quan trọng nhất trong nghiên cứu
khoa học. Thông qua thực nghiệm, tôi có thể kiểm tra khả năng vận dụng của đề
tài vào thực tiễn dạy học. tôi sẽ tiến hành thực nghiệm đối với học sinh THCS
(lớp 8) trong nhà trường. Qua kết quả thực nghiệm, chúng tôi có cứ liệu để
khẳng định mức độ thành công của đề tài.
5. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài tập trung vào nội dung, phương pháp và hình
thức rèn luyện kĩ năng đưa yếu tố biểu cảm vào bài văn nghị luận cho học sinh
lớp 8.
Sáng kiến kinh nghiệm đề xuất hệ thống bài tập gồm: Bài tập nhận biết và
phân tích tác dụng của phương thức biểu cảm trong văn nghị luận; Bài tập tạo
lập văn bản nghị luận có sử dụng yếu tố biểu cảm; Bài tập phát hiện và sửa chữa
lỗi về kĩ năng sử dụng phương thức biểu cảm trong văn nghị luận.
6. Kết cấu của sáng kiến kinh nghiệm
Gồm 3 phần:
Ngoài phần mở đầu và kết thúc, phần nội dung của luận văn được triển khai
thành 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc rèn luyện kĩ năng đưa yếu tố
biểu cảm vào bài văn nghị luận.
Chương 2: Rèn luyện kĩ năng đưa yếu tố biểu cảm vào bài văn nghị luận
