SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 3
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
HÓA HỌC
Đề tài:
PHÁT TRỂN NĂNG LỰC KHOA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA
TỔ CHỨC THỰC HIỆN MỘT SỐ CHỦ ĐỀ GIÁO DỤC STEM
TRONG BÀI “ANCOL” HÓA HỌC CƠ BẢN 11
Người thực hiện: ĐINH SƠN HOÀI
TRẦN THỊ THANH HÀ
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị: Trường THPT Diễn Châu 3 – Nghệ An
Điện thoại: 0975.975.627 - 0348.100.553
Email: hoaids.c3dc3@nghean.edu.vn
thanhha.dienchau3@gmail.com
Diễn Châu, tháng 3 năm 2021
1
PHÁT TRỂN NĂNG LỰC KHOA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA TỔ
CHỨC THỰC HIỆN MỘT SỐ CHỦ ĐỀ GIÁO DỤC STEM TRONG BÀI
“ANCOL” HÓA HỌC CƠ BẢN 11
Phần I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) mới được xây dựng theo mô hình
phát triển năng lực, thông qua những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại và các
phương pháp tích cực hóa hoạt động của người học, giúp học sinh hình thành, phát
triển những phẩm chất, năng lực mà nhà trường và xã hội kì vọng. Theo cách tiếp
cận này, kiến thức được dạy học không nhằm mục đích tự thân. Đó cũng là một
trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo
dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng
việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người
học. Nói cách khác, giáo dục không phải để truyền thụ kiến thức mà giúp học sinh
hoàn thành các công việc, giải quyết các vấn đề trong học tập và đời sống nhờ vận
dụng hiệu quả và sáng tạo những kiến thức đã học. Quan điểm này được thể hiện
nhất quán ở nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và đánh giá kết quả giáo
dục.
Thực hiện nghị quyết hội nghị lần thứ 8, ban chấp hành Trung Ương khóa
XI (Nghị quyết số 29 – NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào
tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, toàn nghành giáo dục
đang ra sức nỗ lực thực hiện nhằm nâng cao chất lượng của nền giáo dục nước
nhà. Trong xu hướng của cách mạng công nghiệp 4.0, nguồn lao động chất lượng
cao không chỉ cần có kiến thức chuyên ngành mà đòi hỏi có sự hiểu biết của liên
ngành. Ngoài ra các kỹ năng sử dụng kiến thức để giải quyết vấn đề, tạo sản phẩm
sáng tạo và làm việc nhóm ngày càng được đề cao. Vì thế đòi hỏi giáo viên phải
thay đổi phương pháp, học sinh phải thay đổi cách học. Do vậy, vai trò của giáo
viên phải chuyển đổi từ “dạy cái gì”, “điều gì” sang dạy cho học sinh “phải làm gì”
và “làm như thế nào”.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 định hướng phát triển phẩm chất và
năng lực cho học sinh, mục tiêu của chương trình nhằm để trả lời cho câu hỏi: Học
xong chương trình học sinh làm được gì? Chính vì vậy mà cần phải đổi mới
phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển phẩm chất và
năng lực học sinh. Các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cần phải gắn nội
dung bài học với những vấn đề thực tiễn và giáo viên tổ chức hoạt động để học
sinh tìm hiểu và giải quyết được vấn đề, thông qua đó tiếp thu tri thức một cách
chủ động. Giáo dục STEM cũng xuất phát từ vấn đề nảy sinh trong thực tiễn được
xây dựng thành các chủ đề/bài học STEM, thông qua việc giáo viên tổ chức các
hoạt động học sẽ giúp học sinh tìm ra được những giải pháp để giải quyết vấn đề
2
mà chủ đề/bài học STEM nêu ra. Phương pháp dạy học STEM đang là sự lựa chọn
của nhiều nước có nền giáo dục hiện đại vì thông qua quá trình học giúp các em tự
lĩnh hội được kiến thức, kĩ năng và có khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học
để giải quyết các vấn đề thực tế.
Trong quá trình dạy học hóa học ở trường THPT tôi nhận thấy việc truyền
thụ kiến thức gắn liền với một số hoạt động thường ngày như: Nấu rượu theo
phương pháp truyền thống từ các nguồn nguyên liệu quen thuộc khác nhau như
gạo, ngô, khoai…hoặc sử dụng nước trái cây lên men...rất phổ biến. Hay như việc
học sinh, sinh viên tô son ngày càng nhiều nhưng lại chủ yếu sử dụng các loại son
rẻ tiền với hàm lượng chì cao ảnh hưởng không tốt cho sức khỏe người sử dụng và
đặc biệt, năm 2020 đến nay, cả thế giới chịu tổn thất to lớn bởi đại dịch covid 19,
Việt Nam không ngoại lệ, trong bối cảnh đó, để phòng tránh dịch, bộ y tế đã
khuyến cáo người dân thực hiện quy định 5k, trong đó có rửa tay với dung dịch sát
khuẩn và thực trạng người dân đổ xô đi mua nước rửa tay khô, thậm chí mua về
dự trữ khiến cho mặt hàng này trở nên khan hiếm... Trong khi đó, học sinh hoàn
toàn có thể tự làm ra các sản phẩm trên an toàn – hiệu quả dựa trên các kiến thức
đã được học.
Với mong muốn phát triển năng lực khoa học, kích thích sự hứng thú , niềm
say mê, sáng tạo trong việc tìm hiểu kiến thức cũng như vận dụng các kiến thức đó
vào đời sống nên chúng tôi mạnh dạn kết hợp cùng nhau thực hiện một chủ đề
mang lại hiệu quả khá khả quan trên phạm vi các lớp11 ban khoa học tự nhiên tại
trường mình giảng dạy, đó là “Phát triển năng lực khoa học cho học sinh thông
qua tổ chức thực hiện một số chủ đề giáo dục STEM trong bài ancol hóa học cơ
bản 11”.
2. Mục tiêu, ý nghĩa, tính mới của đề tài
Giáo dục STEM đề cao đến việc hình thành và phát triển năng lực giải quyết
vấn đề cho người học. Trong mỗi bài học theo chủ đề STEM, học sinh được đặt
trước tình huống có vấn đề thực tiễn cần giải quyết liên quan đến các kiến thức
khoa học. Để giải quyết được vấn đề đó, học sinh phải tìm tòi, nghiên cứu những
kiến thức thuộc các môn học có liên quan đến vấn đề( qua sách giáo khoa, học liệu,
thiết bị thí nghiệm, thiết bị công nghệ…) và sử dụng chúng để giải quyết các vấn
đề đặt ra.
Hoạt động STEM ở trường THPT đề cao một phong cách học tập mới cho
người học, đó là phong cách học tập sáng tạo. Đặt người học vào vai trò của một
nhà phát minh, người học sẽ phải hiểu thực chất của các kiến thức được trang bị,
phải biết cách mở rộng kiến thức, biết cách sửa chữa, chế biến chúng lại cho phù
hợp với tình huống có vấn đề mà người học đang cần giải quyết. Ngoài ra, hoạt
động STEM còn giúp mỗi cá nhân khẳng định được giá trị riêng, giúp học sinh thể
hiện tình yêu đất nước, con người, trách nhiệm công dân...bằng việc làm, hành
động cụ thể giúp học sinh tiếp tục hoàn thiện những phẩm chất và năng lực chung
3
của chương trình giáo dục như năng lực hoạt động và tổ chức hoạt động, năng lực
tự nhận thức và tích cực hóa bản thân, năng lực khám phá và sáng tạo...Đó cũng
chính là những phẩm chất và năng lực cơ bản của người lao động tương lai và
người công dân toàn cầu.
Đề tài được thực hiện học tập dưới dạng hoạt động STEM. Đây được coi là
chìa khóa thực hiện việc học đi đôi với hành, học qua làm, học giải quyết các vấn
đề thực tiễn trong cuộc sống ngay trong lớp, trong trường và có mối quan hệ bổ
sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học.
Với đề tài trên, học sinh vận dụng kiến thức được học kết hợp với sự sáng
tạo để trực tiếp thực hiện những công việc quen thuộc trong cuộc sống: Nấu rượu
từ gạo, khoai, lên men rượu từ trái cây hoặc tìm phương pháp khoa học để tạo ra
loại son đẹp mà an toàn cho sức khỏe, hay điều chế dung dịch sát khuẩn trong bối
cảnh đại dịch covid 19 hiện nay… Để từ đó các em học sinh nhận thức được ý
nghĩa của việc bảo vệ môi trường, giữ gìn nền văn hóa dân tộc, xây dựng ý thức
bảo vệ sức khỏe cho bản thân, gia đình và xã hội. Bên cạnh đó các em còn được
bày tỏ quan điểm, ý tưởng và lựa chọn ý tưởng của chính mình. Do vậy các em thật
sự hào hứng và rất tích cực khi được học tập theo định hướng STEM.
3. Phương pháp nghiên cứu
Để nghiên cứu đề tài tôi sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp giải quyết vấn đề.
- Phương pháp sắm vai.
- Phương pháp trò chơi.
- Phương pháp làm việc nhóm.
- Phương pháp thống kê
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu đề tài
- Năm học 2018 -2019 chúng tôi đã tiến hành riêng lẻ đề tài này tại một số
lớp mình giảng dạy và đạt kết quả khá khả quan. Vì vậy năm học 2019-2020 chúng
tôi thảo luận thống nhất kết hợp cùng nhau mở rộng thực hiện đề tài trên các lớp
khối 11 theo định hướng ban khoa học tự nhiên tại trường THPT A nhằm giúp học
sinh tăng cơ hội được học hỏi, làm việc và trao đổi, thảo luận, không những với
các bạn trong lớp mà trong khối, từ đó nâng cao hứng thú trong học tập cũng như
phát triển được khả năng tư duy, sáng tạo và khám phá khoa học. Cụ thể:
+ Thầy A triển khai tại các lớp 11A1, 11A3 trong đó:
Lớp 11A1( sĩ số 40) là lớp thực nghiệm: Dạy học theo đề tài.
Lớp 11A3( sĩ số 41) là lớp đối chứng: không dạy theo đề tài.
4
+ Cô B triển khai tại các lớp 11A2, 11A4, 11A5, 11A7 trong đó:
Lớp 11A4( sĩ số 44), 11A2( sĩ số 43) là lớp thực nghiệm: Dạy học theo đề
tài.
Lớp 11A5( sĩ số 39),11A7 ( sĩ số 38) là lớp đối chứng: không dạy theo đề
tài.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài .
- Phân tích các nội dung trong chương trình hóa học phổ thông, từ đó lựa
chọn nội dung phù hợp với đề tài nghiên cứu .
- Thiết kế câu hỏi nhằm nâng cao năng lực chuyên biệt của học sinh đối với
môn hóa học .
- Thực nghiệm sư phạm để thăm dò hiệu quả của đề tài nghiên cứu đối với
môn hóa học
Phần II. NỘI DUNG
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
2.1. Tổng quan về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII tiếp tục khẳng định “giáo dục
là quốc sách hàng đầu, phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào
tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang
bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, học đi đôi
với hành, lí luận gắn với thực tiễn...”. Định hướng quan trọng trong đổi mới
phương pháp dạy học( PPDH) là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát
triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. Đó cũng là xu
hướng tất yếu trong cải cách PPDH ở nhà trường phổ thông.
Qua tìm hiểu các đề tài SKKN đã làm của các giáo viên, chúng tôi thấy đã
có nhiều công trình nghiên cứu, sách, bài viết sưu tầm được đề cập đến vấn đề đổi
mới PPDH cho học sinh như dạy học chủ đề, dạy học dự án hay dạy học STEM,
dạy học trải nghiệm…có một số đề tài nghiên cứu về ancol và ứng dụng của ancol,
tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về hướng dẫn cho học
sinh vận dụng kiến thức ancol vào thực tiễn. Đó là "khoảng trống" về lý luận và
thực tiễn đòi hỏi đề tài sáng kiến phải làm rõ. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ có
những đóng góp về lý luận và thực tiễn đối với dạy học hóa học trong trường
THPT hiện nay.
2.2. Định hướng chung
