1
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
THUYẾT MINH MÔ TẢ GIẢI PHÁP
VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN SÁNG KIẾN
1. Tên sáng kiến: Vận dụng một số chiến thuật đọc hiểu văn bản nhằm nâng
cao chất lượng dạy học truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân cho học sinh lớp
12 tại trường THPT Yên Dũng số 2
2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 26/01/2021.
3. Các thông tin cần bảo mật (nếu có): không.
4. Mô tả các giải pháp cũ thường làm:
Nói đến việc dạy học truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân, trước đây, chúng
tôi thường sử dụng một số phương pháp, kĩ thuật thiên về tính truyền thống như
vấn đáp – đàm thoại, thuyết trình. Giáo viên sẽ phối hợp giữa việc đặt câu hỏi
gợi dẫn học sinh với việc giảng bình những nội dung quan trọng để các em có cơ
hội khắc sâu kiến thức. Học sinh sẽ ghi kiến thức cơ bản vào vở và ôn bài theo
hệ thống kiến thức đã ghi.
Ưu điểm của các phương pháp này là: giáo viên đã đặt ra được những câu
hỏi mang tính định hướng, giúp cho học sinh có thể tập trung vào những nội
dung trọng tâm, đảm bảo thời gian của tiết học. Bên cạnh đó, các em còn được
lắng nghe những lời phân tích, bình giảng, những so sánh, đánh giá của giáo
viên về tác giả và tác phẩm.
Tuy nhiên, phương pháp này vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục. Đó là
việc chưa tổ chức được nhiều hoạt động cho học sinh, chưa thực sự lôi cuốn các
em vào quá trình tự tìm tòi, chiếm lĩnh tri thức. Học sinh còn thụ động, giáo viên
thì nói nhiều, thiên về truyền thụ một chiều. Vì thế, không khí lớp học đôi khi
còn trầm lắng và nặng nề. Hứng thú và kết quả học tập của học sinh không được
như mong đợi.
5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến
Thứ nhất, xuất phát từ yêu cầu của Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8
khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo: Tiếp tục đổi mới
2
mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi
trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học. Để đáp ứng nhiệm vụ đó,
các nhà giáo dục cần đầu tư đổi mới chương trình; đa dạng hóa nội dung, tài liệu
học tập; đặc biệt là tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của học sinh; tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự
học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển
năng lực. Như vậy, đổi mới phương pháp dạy và học đã và đang trở thành yêu
cầu cấp thiết đối với giáo dục nói chung và đối với dạy học ở THPT nói riêng,
trong đó có môn Ngữ văn.
Thứ hai, xuất phát từ cơ sở lí luận của môn Ngữ văn: đọc hiểu văn bản
trong nhà trường là một hoạt động tiếp nhận văn học mà tiếp nhận văn học thì
mang tính cá thể hóa, chủ động và đa dạng, không thống nhất. Vì vậy, khi dậy
đọc hiểu văn bản, giáo viên cũng phải hướng tới mục tiêu giúp học sinh có thể
phát huy những cảm nhận của riêng mình để dần dần trở thành bạn đọc độc lập.
Đọc hiểu văn bản là hoạt động đọc và giải mã các tầng ý nghĩa của văn
bản thông qua khả năng tiếp nhận của học sinh. Đọc hiểu là tiếp xúc với văn
bản, hiểu được nghĩa hiển ngôn, nghĩa hàm ẩn, các biện pháp nghệ thuật, thông
hiểu ý nghĩa tư tưởng, tình cảm của người viết và giá trị của hình tượng nghệ
thuật. Chiến thuật đọc hiểu là những biện pháp, cách thức, những thủ thuật, kĩ
thuật nhất định nhằm dẫn dắt quá trình nhận thức của học sinh để chiếm lĩnh,
kiến tạo ý nghĩa văn bản một cách tích cực.
Thứ ba, xuất phát từ cơ sở thực tế, thực trạng dạy và học còn nhiều hạn
chế về mặt tổ chức hoạt động dẫn tới việc học sinh không tránh khỏi cảm giác
nhàm chán, đơn điệu. Muốn đem lại hứng thú học văn, đòi hỏi giáo viên phải
vận dụng các phương pháp, chiến thuật đọc hiểu có khả năng tạo ra các hoạt
động học, thu hút, lôi cuốn học sinh tham gia, để học sinh phát huy tính năng
động, tích cực của mình trong việc hình thành, chiếm lĩnh tri thức. Từ đó, tạo
tiền đề cho việc phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh.
3
Trên cơ sở lí luận và thực tiễn đó, chúng tôi đã trăn trở, suy ngẫm làm sao
để có thể tổ chức một giờ đọc hiểu văn bản hiệu quả nhất, phát huy được vai trò
chủ động, tích cực của học sinh. Tôi quyết định lựa chọn vận dụng một số chiến
thuật đọc hiểu văn bản vào quá trình dạy học tác phẩm “Vợ nhặt” của Kim Lân
nhằm nâng cao chất lượng dạy đọc hiểu truyện ngắn này nói riêng. Từ đó, hướng
tới việc vận dụng rộng sang cả những văn bản khác để nâng cao chất lượng dạy
đọc hiểu văn bản nói chung.
6. Mục đích của giải pháp sáng kiến
Vận dụng một số chiến thuật đọc hiểu văn bản vào quá trình dạy học
truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân, chúng tôi hướng tới một số mục đích sau:
Thứ nhất, khắc phục hạn chế của lối dạy học bị động, truyền thụ một
chiều.
Thứ hai, gia tăng tính đối thoại, khuyến khích học sinh bày tỏ, chia sẻ
những cảm nhận và ý kiến cá nhân, giúp các em rèn luyện sự tự tin khi phát biểu
trước tập thể, đồng thời kích thích tư duy phản biện, giúp học sinh từng bước trở
thành người đọc độc lập, thuần thục và có kĩ năng.
Thứ ba, giúp học sinh cảm thấy chủ động và tự do hơn trong việc chiếm
lĩnh văn bản; tăng cường khả năng tập trung, kĩ năng tư duy, liên tưởng, tưởng
tượng; huy động toàn bộ vốn sống và trải nghiệm của bản thân để tiếp cận tác
phẩm. Từ đó, học sinh sẽ nhớ văn bản lâu hơn và độ “ngấm” cũng sâu hơn.
Cuối cùng, mục đích lớn nhất của sáng kiến là hướng tới việc dạy học
phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh.
7. Nội dung
7.1. Thuyết minh giải pháp mới
7.1.1. Giải pháp 1:
7.1.1.1. Tên giải pháp: Vận dụng chiến thuật “Cuộc giao tiếp văn học” trong
dạy đọc hiểu truyện ngắn “Vợ nhặt” của Kim Lân.
7.1.1.2. Nội dung
a. Giới thiệu chiến thuật "Cuộc giao tiếp văn học" trong dạy đọc hiểu văn bản
4
Chiến thuật "Cuộc giao tiếp văn học" được Tom Loytus, một giáo viên của
trường Trung học Phổ thông Athena (Hy lạp) khởi xướng và ngày càng cho thấy
những ưu thế nổi bật khi áp dụng vào dạy học tác phẩm văn chương. Hình thức
này sẽ giúp học sinh tạo kết nối đa chiều khi đọc hiểu văn bản: kết nối liên văn
bản, văn bản với cuộc sống, văn bản với trải nghiệm cá nhân người đọc, từ đó tạo
ra bầu không khí dân chủ, giàu tính đối thoại.
Cách thức thực hiện chiến thuật này là giáo viên sẽ thiết kế mẫu phiếu học
tập phù hợp theo “sơ đồ bốn điểm nhìn” và hướng dẫn học sinh thực hiện. Trung
tâm của sơ đồ là một chủ đề, một thông điệp hay là một câu hỏi lớn được đặt ra.
Vấn đề chính này sẽ được đặt ở giữa sơ đồ để giúp chúng ta có thể hình dung
cuộc giao tiếp giống như một bàn tròn văn học. Tất cả mọi hoạt động trao đổi,
thảo luận, chia sẻ sẽ đều tập trung xung quanh vấn đề này.
Trên mặt phẳng sơ đồ chia làm 4 ô. Trong đó, 3 ô thể hiện quan điểm, cách
nhìn của các tác giả, các nhân vật,… trong các tác phẩm văn học. Riêng ô thứ tư
dành để nêu ý kiến của cá nhân người tham gia giao tiếp văn học (đánh giá vấn đề
này như thế nào, đồng tình hay phản bác?).
Sau khi học sinh hoàn thành vắn tắt theo yêu cầu “sơ đồ bốn điểm nhìn”,
giáo viên sẽ tổ chức thảo luận trên lớp, học sinh chia sẻ ý kiến của mình với thầy
cô và bạn bè. Qua đó, các em sẽ nhận ra sự gặp gỡ và khác biệt trong cách nhìn
nhận cuộc sống và con người của mỗi tác giả, của từng nhân vật. Học sinh được
bộc lộ suy nghĩ, cảm nhận của mình, được tham gia tranh luận, để từ đó có thể
hiểu sâu hơn về cuộc sống, về con người và về chính mình.
Dưới đây là sơ đồ bốn điểm nhìn, giáo viên có thể sử dụng cho hình thức dạy
học này.
Văn bản (nhân vật) A
Văn bản (nhân vật) B
Văn bản (nhân vật) C
Ý kiến của em
Vấn đề
trung tâm
5
* Những lưu ý khi vận dụng chiến thuật "Cuộc giao tiếp văn học"
+ Trong cuộc giao tiếp này, cách nhìn, cách đánh giá của mỗi nhân vật
trong văn bản, của mỗi học sinh có thể đồng điệu hoặc khác biệt, giáo viên cần
có thái độ bình đẳng và tôn trọng tất cả các cách kiến giải này.
+ "Nhân vật" tham gia vào cuộc giao tiếp văn học có thể nhiều hơn hoặc ít
hơn so với sơ đồ 4 điểm nhìn, giáo viên có thể căn cứ vào thực tiễn dạy học để
lựa chọn, miễn là đảm bảo các nhân vật, các ý kiến đều xoay quanh một vấn đề.
+ Từ mô hình gốc là “Sơ đồ bốn điểm nhìn” ban đầu, giáo viên có thể triển
khai phong phú hơn thành nhiều mô hình sơ đồ khác nhau, miễn là thể hiện được
tinh thần cốt lõi: tạo cơ hội cho học sinh được giao tiếp, phát huy khả năng liên
tưởng của học sinh, gia tăng tính đối thoại, dân chủ trong hoạt động tiếp nhận.
Cụ thể, từ tỉ lệ 3 - 1 trong các góc của sơ đồ, trong đó 3 góc thể hiện
quan điểm, cách nhìn nhận... của các nhân vật, các tác phẩm, 1 góc còn lại là
của bạn đọc học sinh, ta có thể thay đổi tạo nên mô hình mới như sau: chuyển
điểm nhìn của chủ thể học sinh cho một nhân vật, một tác giả hay một tác
phẩm khác. Điểm nhìn bạn đọc sẽ ẩn sau sự lựa chọn và cắt nghĩa của các
điểm nhìn kia. Sơ đồ minh họa:
GV cũng có thể thay đổi "Sơ đồ bốn điểm nhìn" theo hướng liên văn bản
thành mô hình liên chủ thể các điểm nhìn của học sinh trong quá trình đọc hiểu.
Với mô hình sáng tạo này, học sinh trong lớp sẽ cùng đóng góp cho nhau, tạo
thành một "cộng đồng lý giải" khi tham gia kiến tạo ý nghĩa văn bản. Sử dụng
mô hình này, thay vì phát phiếu học tập, giáo viên có thể trực tiếp chiếu mô
Ý kiến của học sinh
Văn bản (nhân vật) A
Văn bản (nhân vật) B
Văn bản
(nhân vật) D
Vấn đề
trung tâm