SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO GIA LAI
TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM
TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG THƯỜNG XUYÊN 2020
MÔN: HÓA HỌC
Chuyên đề
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC,
GIÁO DỤC PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT,
NĂNG LỰC HỌC SINH THỰC HIỆN
CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018
ThS. ĐẶNG THÔNG HUỀ
Pleiku – Tháng 8/2020
MỤC LỤC
A. LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................... 2
B. NỘI DUNG ................................................................................................... 3
Phần I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ GIÁO DỤC STEM ......................... 3
I. GIỚI THIỆU CHUNG .............................................................................. 3
II. HÌNH THỨC TỔ CHỨC GIÁO DỤC STEM.......................................... 5
III. ĐIỀU KIỆN TRIỂN KHAI GIÁO DỤC STEM ..................................... 6
IV. BÀI HỌC STEM .................................................................................... 6
V. THIẾT KẾ BÀI HỌC STEM................................................................... 9
VI. TỔ CHỨC THỰC HIỆN BÀI HỌC STEM ......................................... 13
VII. TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ BÀI HỌC STEM ........................................... 20
Phần II. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG VỀ VIỆC ĐỔI MỚI VỀ PHƢƠNG
PHÁP DẠY HỌC HÓA HỌC TRONG CHƢƠNG TRÌNH HÓA THCS
HIỆN NAY
I. Giải pháp cũ thƣờng làm ......................................................................... 22
II. Đánh giá ƣu, nhƣợc điểm của giải pháp cũ ............................................ 24
III. Giải pháp mới cải tiến .......................................................................... 27
Phần III. ĐỊNH HƢỚNG GIÁO DỤC STEM HÓA HỌC TRONG GIẢNG
DẠY CÁC CHUYÊN ĐỀ KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƢỜNG THCS .... 32
I. Đặc điểm môn học - Môn Khoa học Tự nhiên ........................................ 32
II. Quan điểm xây dựng chƣơng trình ......................................................... 33
III. Nội dung giáo dục ................................................................................ 34
IV. Giáo dục Stem trong chƣơng trình GDPT mới ..................................... 35
V. Hƣớng dẫn cách thiết kế bài giảng STEM hóa học gắn với thực tế ........ 36
Phần IV. XÂY DỰNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ STEM HÓA HỌC MINH HỌA
I. ĐỀ XUẤT THIẾT KẾ XÂY DỰNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ KHOA HỌC
TỰ NHIÊN (THCS) GIẢNG DẠY BẰNG STEM HÓA HỌC45
Chủ đề 1. Xây dựng chủ đề STEM “Thuốc thử axit - bazơ từ bắp cải tím” 45
Chủ đề 2. Xây dựng chủ đề Stem “CHẾ TẠO HỎA TIỄN” ..................... 50
Chủ đề 3. Xây dựng chủ đề Stem ”Tạo sản phẩm nƣớc rửa tay sát khuẩn” 56
II. ĐỀ XUẤT MỘT SỐ CHỦ ĐỀ KHOA HỌC TỰ NHIÊN (THCS)
GIẢNG DẠY BẰNG STEM HÓA HỌC ……………………………..59
B. KẾT LUẬN ................................................................................................. 60
C. TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 61
2
A. LỜI MỞ ĐẦU
“Sử dụng phƣơng pháp giáo dục STEM để tổ chức hoạt động trải
nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở trƣờng trung học cơ sở nhằm phát triển
năng lực và hứng thú học tập cho học sinh” là một trong những nội dung quan
trọng trong việc đổi mới toàn diện chƣơng trình và sách giáo khoa Phổ thông
của Bộ Giáo dục và Đào tạo, gắn liền với sự đổi mới phƣơng pháp giảng dạy
cho việc dạy – học của thầy trò trong trƣờng Phổ thông.
Ở nƣớc ta trong những năm qua, giáo dục đã có những thay đổi đáng kể
nhằm đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực mới cho đất nƣớc. Nổi trội là đổi
mới phƣơng pháp dạy học, chú trọng phƣơng pháp tích cực, lấy ngƣời học làm
trung tâm nhƣ: bàn tay nặn bột, dạy học dự án, nghiên cứu khoa học, giáo dục
STEM… Phƣơng pháp bàn tay nặn bột dễ gây nặng nề, quá tải; dạy học dự án
tốn nhiều công thức và thời gian; nghiên cứu khoa học yêu cầu cao về năng lực
tƣ duy…, còn giáo dục STEM lại khá đa dạng về đối tƣợng, mức độ, trình độ.
Theo GS Nguyễn Minh Thuyết, trong Chƣơng trình GDPT mới, vai trò
của giáo dục STEM thể hiện ở những điểm sau: có đầy đủ các môn học STEM;
cải thiện rõ rệt vị trí của giáo dục tin học và giáo dục công nghệ; Yêu cầu dạy
học tích hợp và đổi mới phƣơng pháp giáo dục của Chƣơng trình GDPT mới, tạo
điều kiện tổ chức các chủ đề STEM trong chƣơng trình môn học, góp phần phát
triển năng lực vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn cho
học sinh; Tính mở của Chƣơng trình GDPT mới cho phép một số nội dung giáo
dục STEM có thể đƣợc xây dựng thông qua nội dung giáo dục của địa phƣơng,
kế hoạch giáo dục của nhà trƣờng và những hoạt động giáo dục đƣợc xã hội hoá.
Hình thức giáo dục STEM trong Chƣơng trình GDPT mới, GS Nguyễn
Minh Thuyết nhắc đến việc dạy học theo chủ đề liên môn (KHTN); tổ chức hoạt
động nghiên cứu khoa học của học sinh; câu lạc bộ khoa học - công nghệ; các
hoạt động tham quan, thực hành, giao lƣu với các cơ sở giáo dục đại học, giáo
dục nghề nghiệp và doanh nghiệp. Các hoạt động dạy và học có thể đƣợc thực
hiện ở phòng học bộ môn, vƣờn trƣờng, không gian sáng chế (makerspaces)
hoặc ở các cơ sở giáo dục, đơn vị kinh tế - xã hội ngoài khuôn viên trƣờng học.
Vì tầm quan trọng của giáo dục Stem trong việc dạy học phát triển năng
lực cho học sinh Phổ thông, nhất là học sinh THCS, một lứa tuổi năng động,
ham học hỏi, tìm tòi sáng tạo. Nhóm giáo viên trƣờng CĐSP Gia Lai đã có xây
3
dựng một chuyên đề báo cáo đợt tập huấn BDTX hè 2020 cho cán bộ, giáo viên
THCS cốt cán trên địa bàn tỉnh Gia Lai với nội dung: ĐỊNH HƢỚNG GIÁO
DỤC STEM VÀO GIẢNG DẠY CÁC CHUYÊN ĐỀ KHOA HỌC TỰ NHIÊN
Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ.
B. NỘI DUNG
Phần I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ GIÁO DỤC STEM
I. GIỚI THIỆU CHUNG
1. Khái niệm Stem là gì?
STEM là thuật ngữ viết tắt của các từ Science (Khoa học), Technology
(Công nghệ), Engineering (Kĩ thuật) và Mathematics (Toán học), thƣờng đƣợc
sử dụng khi bàn đến các chính sách phát triển về Khoa học, Công nghệ, Kĩ thuật
và Toán học của mỗi quốc gia. Thuật ngữ này lần đầu tiên đƣợc giới thiệu bởi
Quỹ Khoa học Mỹ vào năm 2001.
Với những tiếp cận khác nhau, giáo dục STEM sẽ đƣợc hiểu và triển khai
theo những cách khác nhau. Các nhà lãnh đạo và quản lý đề xuất các chính sách
để thúc đẩy giáo dục STEM, quan tâm tới việc chuẩn bị nguồn nhân lực đáp ứng
yêu cầu của sự phát triển khoa học, công nghệ. Ngƣời làm chƣơng trình quán
triệt giáo dục STEM theo cách quan tâm tới nâng cao vai trò, vị trí, sự phối hợp
giữa các môn học có liên quan trong chƣơng trình. Giáo viên thực hiện giáo dục
STEM thông qua hoạt động dạy học để kết nối kiến thức học đƣờng với thế giới
thực, giải quyết các vấn đề thực tiễn, để nâng cao hứng thú, để hình thành và
phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh.
Nhìn chung, khi đề cập tới STEM, giáo dục STEM, cần nhận thức và
hành động theo cả hai cách hiểu sau đây:
Một là, TƢ TƢỞNG (chiến lƣợc, định hƣớng) giáo dục, bên cạnh định
hƣớng giáo dục toàn diện, THÚC ĐẨY giáo dục 4 lĩnh vực: Khoa học, Công
nghệ, Kỹ thuật, Toán với mục tiêu định hƣớng và chuẩn bị nguồn nhân lực đáp
ứng nhu cầu ngày càng tăng của các ngành nghề liên quan, nhờ đó, nâng cao sức
cạnh tranh của nền kinh tế.
Hai là, phƣơng pháp TIẾP CẬN LIÊN MÔN (khoa học, công nghệ, kỹ
thuật, toán) trong dạy học với mục tiêu:
4
1/ Nâng cao hứng thú học tập các môn học thuộc các lĩnh vực Khoa học,
Công nghệ, Kỹ thuật, Toán.
2/ Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các vấn đề thực tiễn.
3/ Kết nối trƣờng học và cộng đồng.
4/ Định hƣớng hành động, trải nghiệm trong học tập.
5/ Hình thành và phát triển năng lực và phẩm chất ngƣời học.
2. Vai trò, ý nghĩa của giáo dục STEM
Việc đƣa giáo dục STEM vào trƣờng phổ thông mang lại nhiều ý nghĩa,
phù hợp với định hƣớng đổi mới giáo dục phổ thông. Cụ thể là:
- Đảm bảo giáo dục toàn diện: Triển khai giáo dục STEM ở nhà trƣờng,
bên cạnh các môn học đang đƣợc quan tâm nhƣ Toán, Khoa học, các lĩnh vực
Công nghệ, Kỹ thuật cũng sẽ đƣợc quan tâm, đầu tƣ trên tất cả các phƣơng diện
về đội ngũ giáo viên, chƣơng trình, cơ sở vật chất.
- Nâng cao hứng thú học tập các môn học STEM: Các dự án học tập
trong giáo dục STEM hƣớng tới việc vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết
các vấn đề thực tiễn, học sinh đƣợc hoạt động, trải nghiệm và thấy đƣợc ý nghĩa
của tri thức với cuộc sống, nhờ đó sẽ nâng cao hứng thú học tập của học sinh.
- Hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh: Khi triển
khai các dự án học tập STEM, học sinh hợp tác với nhau, chủ động và tự lực
thực hiện các nhiệm vụ học; đƣợc làm quen hoạt động có tính chất nghiên cứu
khoa học. Các hoạt động nêu trên góp phần tích cực vào hình thành và phát triển
phẩm chất, năng lực cho học sinh.
- Kết nối trường học với cộng đồng: Để đảm bảo triển khai hiệu quả
giáo dục STEM, cơ sở giáo dục phổ thông thƣờng kết nối với các cơ sở giáo dục
nghề nghiệp, đại học tại địa phƣơng nhằm khai thác nguồn lực về con ngƣời, cơ
sở vật chất triển khai hoạt động giáo dục STEM. Bên cạnh đó, giáo dục STEM
phổ thông cũng hƣớng tới giải quyết các vấn đề có tính đặc thù của địa phƣơng.
- Hướng nghiệp, phân luồng: Tổ chức tốt giáo dục STEM ở trƣờng phổ
thông, học sinh sẽ đƣợc trải nghiệm trong các lĩnh vực STEM, đánh giá đƣợc sự
phù hợp, năng khiếu, sở thích của bản thân với nghề nghiệp thuộc lĩnh vực
STEM. Thực hiện tốt giáo dục STEM ở trƣờng phổ thông cũng là cách thức thu