42 ĐINH KHẮ C THUÂN
về THỜ I ĐIÊM XUẤ T
Hlệ N VĂN BẢ N TÂVHỒ
CHÍVà THÂN CBU NHI
TRONG TnVHO^CHi
ĐINH KHẮ C THUÂN(,)
ấ n đề đề n Thầ n c ẩ u Nhi ở Hồ Tây và
văn bả n T ây H ồ c h í (THC) đã có nhiề u
bài viế t và có không ít ý kiế n trái ngư ợ c
nhau, th ậ m chí vư ợ t qua khuôn khố khoa
họ c th u ầ n tuý. N hiề u ngư ờ i đã né trá n h vì
nhiêu nhẽ , biêt là vậ y, song tôi không thế
không nhậ n lờ i viế t bài này. Thự c tế , vấ n
đề đế n T hầ n c ấ u Nhi không phả i là việ c
khó, song không dễ gì lí giả i. BỞ I vậ y, ở đây
tôi chỉ tiế p cậ n từ mộ t khía cạ nh nhỏ là
thờ i điể m xuấ t hiệ n văn bả n THC và vân
đê Thầ n Cẩ u N hi trong THC.
1. Tạ i kho sách H án Nôm có 2 văn bả n
THC, kí hiệ u A. 3192/1 và A. 3192/2. Bả n
A. 3192/2 là bả n chép lạ i từ bả n A.3192/1.
Ngoài ra sách này còn đư ợ c Họ c việ n Viễ n
đông bác cồ P háp (EFEO) cho làm Micro
film, lư u trữ tạ i Việ t Nam và Pháp vố i kí
hiệ u M F.930 và Paris EFEO, M F.2/2/329.
Chúng tôi khao sát chủ yế u ở đây là bả n có
kí hiệ u A. 3192/1 tạ i Việ n N ghiên cứ u H án
Nôm.
Sách THC bả n A .3192/1 đư ợ c viế t trên
giây dó, khố 26 X 16cm, gồ m 130 trang,
không đề tên tác giả , không có niên đạ i
biên soạ n và x uấ t xứ sách, cũng không có
bài tự a, không có ngư ờ i hiệ u chỉ nh như
thư ờ ng thây 0 nhữ ng sách đị a chí khác.
Ngoài p hẩ n giớ i th iệ u chung về sự tích Tây
TS. Việ n N ghiên cứ u Hán Nôm.
Hồ ngay dư ớ i mụ c in chữ lớ n THC ở trang
đầ u tiên, sách chia th àn h các mụ c như
Hình thế , Sơ n xuyên, c ổ tích tậ p, Từ việ n
tậ p, Đệ trạ ch, Sả n vậ t, N hân vậ t, Tiên
Thích tậ p, V ăn chư ơ ng... Văn chư ơ ng là
mụ c cuố i cùng củ a tậ p sách, chỉ có 2 trang
và dư ờ ng như đây chư a phả i là phầ n kêt
củ a tậ p sách. Như vậ y, tên sách là THC,
song không phả i chỉ khả o riêng vê Tây Ho
mà là khả o chung về T hăng Long.
Dù không ghi niên đạ i biên soạ n, song
trong sách có chép đế n mộ t sô’ nh ân v ậ t và
sự kiệ n xả y ra trong niên hiệ u M inh M ệ nh,
Tự Đứ c, tiêu biể u là sự kiệ n Kinh lư ợ c sứ
Nguyễ n Đ ăng Giai cho dự ng Lãng Linh
việ n thờ Q uan phu tử vào năm Tự Đứ c thứ
6 (1853) (tờ 40a). Điề u đó cho phép bư ớ c
đầ u xác đị nh niên đạ i biên soạ n sách này
là không thể x uấ t hiệ n trư ớ c năm 1853
đư ợ c, nên hoàn toàn không phả i là cuôi Lê
đầ u Nguyễ n như mộ t sô bài viế t đã ư ớ c
đoán. Xem xét kĩ nộ i dung văn bả n, thây
nhiề u đoạ n trong sách đã tham khả o và sử
dụ ng tư liệ u củ a mộ t sô’ sách đị a chí khác,
trong đó có Bắ c th à n h đ ị a d ư c h í lư ợ c
(BTĐDCL) và H oàng Việ t đị a d ư chí
(HVĐDC). Đặ c biệ t là phầ n kháo về Hồ
Tây, THC chép giông hộ t trong HVĐDC,
hơ n thê nữ a ở cuố i đoạ n văn này củ a THC
ghi rõ là theo HVĐDC, dù mâ’y chữ này dã
bị tác giả xoá đi. Chúng ta hãy đọ c mộ t
đoạ n ngắ n sau:
Sách HVĐDC chép: “N h át danh Lãng
Bạ c (H án thờ i danh), nh á t danh Dâm Đàm
(T rầ n thòi d a n h ), tạ i H oài Đ ứ c p h u V ĩnh
T hu ậ n huyệ n, tây tiêp Sơ n Tây Từ Liêm
huyệ n giớ i, Nhị Hà bão kì bắ c, Tô Lị ch
nhiễ u kì nam ...”. THC chép: “H án thờ i (thì)
n h á t danh Lãng Bạ c, T rầ n thờ i (thì) n h ấ t
danh Dâm Đàm, tạ i Hoài Dứ c phủ Vĩnh
Thuậ n huyệ n, tây tiế p Sơ n Tây Từ Liêm
huyệ n giớ i, Nhị Hà bão kì bắ c, Tỏ Lị ch
nhiễ u kì nam ...”. Sau đoạ n này, cả hai tậ p
sách đề u chép đế n sự tích cáo chín đuôi
Nghiên cứ u trao đổ i 43
nhiễ u hạ i dân chúng bị Thư ợ ng đế sai Long
Vư ơ ng đánh chế t, sự kiệ n Mã Việ n đờ i H án
đóng đô ở đây, Cao Biề n phá long mạ ch, rồ i
thầ n Kim Ngư u ẩ n trong hồ ... Ngoài ra là sự
kiệ n Lê Văn Thị nh dùng thu ậ t hoá hố đế n
bứ c thuyề n ngự , bị Mụ c T hậ n quăng lư ớ i
chụ p b ắ t đư ợ c... Các sự kiệ n trên đư ợ c chép
giông nhau cả nộ i dung lẫ n câu chữ . Trong
doạ n ngắ n nêu trên, tuy giố ng nhau, song
cũng có sự khác biệ t ở mộ t đôi chi tiế t, như
các chữ “Hán thờ i danh” (tên gọ i thờ i Hán)
và “T rầ n thờ i danh” (tên gọ i thờ i Trầ n) đư ợ c
HVĐDC viế t chữ nhỏ ở phía sau; trong khi
đó THC đã đư a các chữ này lên đầ u và viế t
chữ to cùng hàng. M ặ t khác chữ “thờ i” trong
HVĐDC viế t dạ ng chữ huý bớ t nét ngang
trong bộ n hậ t ở bên trái, còn chữ “thờ i” trong
THC đư ợ c viêt thành chữ “thin” (thì /r.).
Bả n THC có mộ t sai sót nhỏ là tên vị đánh
cá quăng lư ở i b ắ t đư ợ c Lê Văn Thị nh là Mụ c
Thậ n thì chép là T hậ n Mụ c.
HVĐDC dư ợ c khắ c in hai lầ n, lầ n đầ u
vào năm M inh M ệ nh 14 (1833), lầ n thứ hai
vào năm Thàn h Thái 9 (1897). Bả n
HVĐDC mà THC sử dụ ng là bả n in năm
Thành Thái 9 (1897), bở i ở đây có phầ n
khả o về Tây Hồ đư ợ c THC chép lạ i nguyên
văn, duy có vài thay đôi và sai sót nhỏ như
vừ a nêu trên. Bả n in sách này có kí hiệ u
thư việ n Việ n Nghiên cứ u H án Nôm A.71.
N hữ ng chữ huý thờ i Nguyễ n quy đị nh dư ớ i
dờ i vua T hành Thái trong HVĐDC đư ợ c
tu ân thủ khá chặ t chẽ , như trư ờ ng hợ p chữ
“thờ i” đư ợ c viế t bớ t nét ngang củ a bộ n h ậ t ở
bên trái. Trong khi đó trong THC dư ờ ng
như không thấ y chữ huý nào, cả nhũng chữ
huý tiêu biế u ở thờ i Nguyễ n, như “hoa” -ặ c
“ch iêu ” DS , “tôn g ” £ , “thờ i” ... H ầ u h ế t
chữ “thờ i” trong THC đề u đư ợ c viế t bình
thư ờ ng, duy trư ờ ng hợ p chữ “thờ i” ở ngay
dòng đầ u sách đư ợ c viêt thà nh chữ “th ì”
(thì) như đoạ n phiên âm trên. Đây là chữ
huý vua Tự Đứ c, như ng đư ợ c sử dụ ng ở giai
đoạ n m uộ n, từ niên hiệ u Thành Thái
(1889-1907) là dạ ng chữ huý cuôi cùng
đư ợ c quy đị nh ở thờ i Nguyễ n (Ngô Đứ c
Thọ , N ghiên cứ u chữ h u ý Việ t N a m qua các
triề u đạ i, Nxb. V ăn hoá, H. 1997, tr.174).
Thự c tê, trư ờ ng hợ p chữ “th ì” /pt thay chữ
“thờ i” 0^ trong THC, không hoàn toàn là
chữ huý m à đư ợ c dùng theo thói quen vê
sau, thậ m chí hiệ n nay các cụ cao niên biế t
chữ H án ở đị a phư ơ ng vẫ n viế t chữ “thờ i”
bằ ng “thì”, ngay chúng ta đâu có vì kiêng
huý ai mà cũng thư ờ ng đọ c “tông” thành
“tôn”, như Lê Thánh Tông th àn h Lê T hánh
Tôn...
Như vậ y là THC xuấ t hiệ n sau
HVĐDC từ sau niên hiệ u Thành Thái
(1889-1907) đên trư ở c năm sao sách THC
này, năm 1948 (như lờ i chua trong THC
bả n A.3192/2). Có nghĩa là sách THC dư ợ c
biên soạ n vào nhữ ng năm đầ u thố kỉ XX.
THC đã xuấ t hiệ n muộ n như vậ y, lạ i
đư ợ c nhậ p vào kho sách H án Nôm muộ n
hơ n. C húng ta biế t rằ ng sách có kí hiệ u A
là sách do EFEO đ ặ t ra và nhậ p th àn h kho
sách H án Nôm ở Hà Nộ i từ năm 1901 dên
đầ u năm 1954 thì kế t thúc (thự c tê từ năm
1949-1950 EFEO đã ngừ ng việ c m ua sách).
Sau đó từ 1958, ngư ờ i Việ t Nam tiế p quả n,
tiế p tụ c nhậ p thêm sách H án Nôm vớ i kí
hiệ u khác là Vv. hoặ c VNv. Sô' kí hiệ u kho
A cuôì cùng là A.3231, có nghĩa là sô kí
hiệ u A. 3192 củ a sách THC đư ợ c nhậ p vào
giai đoạ n cuố i. C hính vì thê mà Ccác công
trìn h thư mụ c họ c trư ớ c Cách m ạ ng th áng
Tám năm 1945 (viế t bàng tiêng Pháp), ke
cả sách N a m thư m ụ c lụ c viế t bằ ng chu
H án củ a cụ Trầ n Duy Vôn, mộ t cộ ng tác
viên củ a EFEO trư ớ c năm 1954 và củ a Ban
Hán Nôm sau đó đề u không có tên sách
THC. Ngay cả nhà th ư mụ c họ c Trầ n Văn
Giáp sau nữ a khi giói thiệ u Thư mụ c Hán
Nôm cũng không có sách này. Sách N a m
th ư m ụ c lụ c có kí hiệ u A.3089 đư ợ c biên
soạ n vào năm Bả o Đạ i 13 (1938). Có nghĩa
44 ĐINH KHẮ C THUÂN
là sách THC có kí hiệ u A.3192 đư ợ c nhậ p
vào kho sau thờ i gian nhậ p sách N a m th ư
m ụ c lụ c củ a cụ T rầ n Duy Vôn, th ậ m chí có
thể đư ợ c nhậ p sá t vớ i năm sao sách THC
vào năm 1948. C hẳ ng vậ y mà hả n gố c và
bả n sao củ a THC trong th ư việ n có cùng
mộ t kí hiệ u là A.3192, duy có khác ở sô bả n
là bả n 1 và bả n 2.
Mộ t hiệ n tư ợ ng không phả i là phố biế n,
song đã có là khi EFEO m ua sách và thuê
chép sách bổ sung vào kho sách Hán Nôm
vào nhung năm đầ u thê kỉ XX, đã xuấ t
hiệ n mộ t sô sách dư ợ c sao chép mà làm
thành sách mớ i để bán cho EFEO. Bên
cạ nh đó cũng có không ít ngư ờ i ham mê họ c
th u ậ t đã biên soạ n các công trìn h củ a mình
bằ ng chữ H án, dù rằ n g chữ Quố c ngữ đã
hoàn toàn thay th ế chữ H án. P h ầ n lớ n công
trìn h biên khả o này khá nghiêm túc, có giá
trị tham khả o, trong đó tiêu biể u là mộ t sô'
nghiên cứ u củ a cụ T rầ n Duy Vôn đư ợ c khai
thác nhiề u, thậ m chí còn bị "lạ m dùng”.
Không loạ i trừ sách THC cũng đư ợ c
hiên soạ n ở giai đoạ n này. Song mụ c đích
ngư ờ i biên soạ n không phả i để hán, bở i
trong đó sách bị sử a chữ a, tẩ y xoá nhiêu và
củ ng không thể nói sách này là giả mạ o, là
nguy thư đư ợ c. Ngư ờ i biên soạ n sách THC
đã sao chép mọ i sự kiệ n, sự việ c liên quan
đế n T hăng Long Hà Nộ i bằ ng mọ i nguồ n
khác nhau, kê cả nguồ n th ư tị ch như L ĩn h
N am chích quái, H oàn g Việ t đị a d ư chí...
đã đư ợ c tác giả chú thích rõ, đế n tụ c
truyề n, tư ơ ng tru yề n cũng đư ợ c chú thích
ngay sau từ ng sự kiệ n, sự việ c. Tuy nhiên,
đã có không ít sự kiệ n, sự việ c trong THC
không rõ x uấ t xứ đư ợ c tác giả kể ra như đã
mụ c sở thị , nào là chỗ này là con đư ờ ng đi
họ c củ a Ngô (Lý) Thư ờ ng K iệ t khi nhỏ , chỗ
kia là trạ ch đệ củ a Ngài, rồ i Lý Công Ân
lậ p trư ờ ng dạ y họ c có Ngô Thư ờ ng Kiệ t là
môn đồ ... Rồ i cả núi K hán Sơ n nữ a, thờ i Lý
thờ chó mẹ , còn đề n T hầ n c ẩ u Nhi thì thờ
chó con. Trong khi nhữ ng chuyệ n liên quan
đế n đề n T hầ n c ẩ u Nhi dư ợ c chép trong
THC, hoàn toàn không th ấ y trong các sách
đị a chí trư ớ c đó và th ậ m chí cũng không có
trong T hăng Long cổ tích khả o đư ợ c hiên
soạ n năm 1956 mặ c dù đư ợ c ghi rõ là đã
tham khả o sách THC.
Nhữ ng chuyệ n trên tư ở ng là lạ tai,
song lạ i thư ờ ng th ấ y ở đị a phư ơ ng, như nơ i
này nói là Thầ n phả củ a làng tôi là Thầ n
phả thờ i Hùng Vư ơ ng, đạ o sắ c phong kia có
con dấ u củ a T rầ n H ư ng Đạ o... Hơ n th ế nữ a
thi thoả ng cũng đư ợ c nghe thoáng qua trên
vô tuyên truyề n hình khi giớ i thiệ u vê mộ t
ngôi đình cô ở Hà Nộ i rằ ng ngôi đình làng
này có từ thòi Hùng Vư ơ ng... Nế u không
nói là phầ n lớ n thì đã có không ít di tích ở
khu vự c huyệ n Tam Đả o (Vĩnh Phúc) mà
chúng tôi điề u tra năm 1994, mớ i đư ợ c tu
bổ , tái tạ o trong vài năm trư ớ c đó đã nhân
vậ t hoá, anh hùng hoá các Thầ n làng vố n
chỉ là Thầ n tự nhiên không rõ lai lị ch.v.v.
Vậ y, chuyệ n T hầ n c ẩ u Nhi đư ợ c chép
trong THC cầ n đư ợ c lí giả i như thê nào?
2. N hữ ng câu chuyệ n xung quanh lí
lị ch, xuấ t xứ Lý Công u ẩ n , vị vua sáng lậ p
triề u Lý trong th ư tị ch và trong dân gian có
sự giông, khác nhau n h ấ t đị nh, bở i ông có
hai con ngư ờ i: con ngư ờ i thự c và con ngư ờ i
huyề n bí. Các tài liệ u th ư tị ch, trong đó
tiêu biể u là Việ t sử lư ợ c và Đạ i Việ t sử k í
toàn th ư chủ yế u ghi lạ i câu chuyên chó ỏ
chùa ứ ng T hiên châu cổ Pháp sinh mộ t
chó con màu trắ n g trôn lư ng có đố m thành
chữ Thiên tử , sau vua sinh năm Giáp Tuấ t.
Tứ c là diề m báo có vị vua sinh năm Tuấ t,
tuổ i chó, hay nói khác đi là ngư ờ i sinh năm
T u ấ t sẽ làm vua, ám chỉ Lý Công u ẩ n . Câu
chuyệ n này cũng dư ợ c lư u truyề n trong dân
gian, tư ơ ng tự câu chuyệ n về vị vua mở
nghiệ p nhà Lô sau này là có lá cây in dòng
chữ “Lê Lợ i vi quân, Nguyễ n Trãi vi thầ n",
như ng vở i dụ ng ý khác.
Nghiên cứ u trao đố i 45
Khi nói đế n T u ấ t T hiên tử là để nói
đế n mố c thờ i gian đã sinh ra mộ t vị vua
khai sáng cho nhà Lý và dự ng đô ở T hăng
Long. Nói ngư ờ i này tuổ i tu ấ t hay tuổ i chó,
hoặ c tuổ i ngọ hay tuổ i ngự a là th u ầ n tuý
nói về thờ i gian. Mố c thờ i gian quan trọ ng
không chỉ vố i ngư ờ i mà cả vớ i sự việ c
thư ờ ng đư ợ c ngư ờ i xư a rấ t chú trọ ng.
Trư ờ ng hợ p cầ u Hộ i An đư ợ c khở i công
năm T hân tứ c năm con khỉ và hoàn th ành
năm Tuấ t tứ c năm con chó, nên ngư ờ i ta
dự ng tư ơ ng mộ t con khỉ và m ộ t con chó chỉ
là để đánh dấ u mố c thờ i gian khở i công và
hoàn thành cây cầ u này. Trư ờ ng hợ p khỉ và
chó ở đây không bao giờ là biể u trư ng củ a
tôtem, dù rằ n g ngày nay nơ i đó có khói
hư ơ ng nghi ng út và chó cũng không phả i để
gác cổ ng hay gác cầ u.
Chuyệ n chó mẹ chó con trong THC là
chuyệ n phóng tác từ nhữ ng câu chuyệ n dân
gian huyề n bí về Lý Công u ẩ n , chứ không
phả i từ tài liệ u th ư tị ch. N hữ ng chuyệ n này
phả ng p hấ t trong mộ t số th ầ n tích về Lý
Công Uẩ n, như các th ầ n tích làng 0 Mễ
(Tứ Kì, Hả i Dư ơ ng), Thọ Hộ i và Bình Trì
(Ân Thi, Hư ng Yên). Các câu chuyệ n ở đây
chủ yế u làm huyề n bí th ân th ế củ a mộ t vị
vua này như mẹ là P hạ m Thị đi chơ i ở chùa
Tiêu Sơ n, đêm thấ y mộ t con khỉ đế n đùa
giỡ n mà m ang thai, sau 10 tháng thì sinh
ra vua. Trư ớ c khi vua sinh, có chuyệ n chó
mẹ sinh chó con trên lư ng có chữ Thiên tử ...
Rồ i chuyệ n Phạ m Thị ẵ m con đế n nhà sư
Khánh Vân, con chó ngao bằ ng đá bỗ ng sủ a
lớ n. Vạ n H ạ nh luậ n rằ ng: Chó đá sủ a,
thán h n hân ra đờ i. Chuyệ n bàn chân Lý
Công Uẩ n có chữ vư ơ ng th àn h sẹ o, nên đi
đế n đâu để lạ i dấ u chữ vư ơ ng đế n đó... Lý
Công Uẩ n khi nhỏ tin h nghị ch, có tư chấ t
hơ n ngư ờ i... Còn biế t bao câu chuyệ n huyề n
bí khác về vị vua này.
Chính vì th ế mà có chuyệ n chó mẹ chó
con trong THC. Cho dù dân gian có chuyệ n
đó đư ợ c T hầ n tích ghi lạ i, thì đó là ở các đị a
phư ơ ng khác, chứ không phả i ỏ Thăng
Long, Hà Nộ i, bở i ở đây không hê có mộ t
Thầ n tích nào như vậ y.
Văn bả n THC tuy x uấ t hiệ n muộ n,
song đã ngay lậ p tứ c đư ợ c dị ch và phô biế n
khá rộ ng rãi. R ấ t tiế c là ngư ờ i dị ch và công
bô' văn bả n đã không chú trọ ng nghiên cứ u
văn bả n họ c văn bả n THC này, nên không
cả nh báo cho ngư ờ i sử dụ ng vê sự hạ n chê
sử liệ u củ a tậ p sách. Việ c sử dụ ng tư liệ u
trong sách này n h ấ t thờ i đê ngăn chặ n mộ t
dự án xây dự ng n hà hàng trên mộ t di tích
cũ ở đây, thiế t nghĩ cũng là mộ t việ c làm
kị p thờ i0 . Tuy nhiên, ngày nay chúng ta,
nhữ ng ngư ờ i quả n lí vãn hoá và nghiên cứ u
khoa họ c, đủ điêu kiệ n nhìn n hậ n lạ i. Càng
không th ể cho phép dự a vào câu chuyệ n đó
trong THC để đ ánh đồ ng vớ i huyề n thoạ i
lung linh, truy ề n thu y ế t về cộ i nguồ n, về
giố ng nòi mà bao th ế hệ ngư ờ i Việ t đã nâng
niu, gìn giữ .
Mấ y lờ i kế t
1- THC là sách đị a chí vê' T hăng Long,
Hà Nộ i, đư ợ c viế t bằ ng chữ Hán, không rõ
ngư ờ i soạ n và cũng không có ngư ờ i nh uậ n
sắ c, chỉ nh lí và viế t bài tự a tư ơ ng tự sách
đị a chí quan phư ơ ng khác như Bắ c T h à nh
đị a d ư ch í lụ c (do Tổ ng trấ n Bắ c th àn h Lê
C h ấ t soạ n, N guyễ n Văn Lý biên tậ p và đê'
tự a), HVĐDC và Đ ồ ng K h á n h đị a d ư chí
(do triề u đình sai soạ n)... Vì vậ y THC không
phả i là sách đị a chí quan phư ơ ng vê' Thăng
Long H à Nộ i xư a. Do đó nó chỉ có giá trị
tham khả o mà thôi. Tuy nhiên, THC không
p h ả i là n g u ỵ th ư , cũ n g kh ô n g p h ả i là sách
giả .
2- Niên đạ i củ a sách tuy không đư ợ c
ghi rõ, song đoạ n văn mô tả vê' Hồ Tây đư ợ c
THC chép lạ i HVĐDC theo bả n in năm
Thành Thái 9 (1897), cho thấ y thờ i điể m
biên soạ n THC không sớ m hơ n năm 1897
46 ĐINH KHẮ C THUÂN
này đư ợ c. Cộ ng thêm chữ huý quy đị nh
trong niên hiệ u vua T hành Thái (1889-
1907) đã không đư ợ c sử dụ ng trong THC
nữ a, chứ ng tỏ văn bả n này có th ê còn xuấ t
hiệ n muộ n hơ n, cụ thê là ở vào đầ u thê kỉ
XX.
3- Tư liệ u liên quan đế n chuyệ n c ẩ u
Nhi trong THC, cầ n bóc tách làm 3 chi tiế t.
Chi tiế t thứ nh ấ t là chuyệ n chó mẹ sinh
chó con m ang đôm chữ Thiên tử là điề m
báo có ngư ờ i sinh năm T u ấ t sẽ làm vua và
là cách duy danh ngôi vị củ a Lý Công u ẩ n .
Chi tiế t này có trong THC và cả trong các
tài liệ u thư tị ch. Chi tiế t thứ hai là chuyệ n
chó mẹ ngư ợ c sông Nhị H à vào thành, vua
theo dấ u tích đó mà dờ i đô đên. Chi tiế t
này không có trong nguồ n thư tị ch, như ng
có trong mộ t s ố th ầ n tích vê' Lý Công u ẩ n ở
các đị a phư ơ ng khác như Hả i Dư ơ ng, Hư ng
Yên<2). Chi tiế t thứ ba là có ngôi miế u T hầ n
Cẩ u Nhi ở hồ Trúc Bạ ch thì duy n h ấ t x uấ t
hiệ n trong THC. Vì vậ y hai chi tiế t sau,
liên quan đế n ngôi miế u Thầ n c ẩ u Nhi ở
Hồ Tây gắ n vớ i việ c dờ i đô là sự phóng tác
theo Thầ n tích về Lý Công u ẩ n ỏ các đị a
phư ơ ng khác, c ầ n cân nhắ c và h ế t sứ c th ậ n
trọ ng khi sử dụ ng tư liệ u này, càng không
thê đánh đồ ng hai chi tiế t sau vớ i chi tiế t
đầ u đê làm lẫ n lộ n vớ i tà i liệ u thư tị ch,
củ ng như huyề n thoạ i, truyề n thuy ế t khác
đư ợ c.
4- Vê' việ c xây dự ng lạ i ngôi miế u ở đả o
nhỏ trên hồ Trúc Bạ ch này, tôi hoàn toàn
ủ ng hộ , tư ơ ng tự ý kiế n ủ ng hộ củ a tôi vố i
việ c xây lạ i đình Lim và tu bổ đề n thờ Kinh
Dư ơ ng vư ơ ng ở Bắ c N inh mấ y năm trư ớ c.
Tôi ủ ng hộ việ c xây dự ng lạ i đình Lim
không phả i vì vị Thầ n đư ợ c thờ ở đây là
nhân vậ t lị ch sử hay không mà vì ngôi dinh
này gắ n vớ i hộ i Lim, lễ hộ i văn hoá đặ c sắ c
củ a đ ấ t Kinh Bắ c; tôi ủ ng hộ việ c đầ u tư tu
bố đề n Kinh Dư ơ ng vư ơ ng, như ng không
thê tán thà nh việ c xác n hậ n ngôi đề n này
là chôn tổ củ a Hùng Vư ơ ng và trở thành
đề n “trìn h ” để hàng năm mỗ i khi giỗ tô
phả i về trình nơ i đây như ư ớ c nguyệ n củ a
mộ t sô ngư ờ i dân Bắ c N inh, mặ c dù nơ i đây
hiệ n có mộ t văn bia niên hiệ u Tự Đứ c và
mộ t sắ c phong niên hiệ u Bả o Đạ i thờ i
Nguyễ n. Trư ờ ng hợ p ngôi miế u ở Trúc
Bạ ch này cũng vậ y, tôi ủ ng hộ việ c xây
dự ng lạ i củ a ngư ờ i dân sở tạ i, như ng không
thê theo câu chuyệ n chó mẹ chó con đư ợ c
ghi trong THC mà đê trùm lên mộ t huyên
thoạ i vê việ c đị nh đô đư ợ c. Việ c ngôi miế u
này thờ ai, th iế t nghĩ phả i là ngư ờ i dân sở
tạ i trả lờ i. Ngư ờ i dân ỏ đây từ ng là thủ từ ,
hoặ c thô cư gắ n bó vớ i ngôi miế u này, chí ít
cũng còn đọ c đư ợ c m ang m áng tên hiệ u vị
Thầ n củ a họ để mà cầ u xin, nế u không thì
biế t kêu k h ấ n ai đây? Phả i là nhữ ng ngư ờ i
đó, quyế t không phả i chúng ta, hoặ c cán bộ
hư u trí, giám đôc khách sạ n, chủ cử a hàng
như trong đơ n xin xây dự ng di tích này mà
làng Ngũ Xã phư ờ ng Trúc Bạ ch đã đệ trình
ngày 9 th áng 12 năm 2002.0
Đ .K .T
(1) Mộ t trong nhữ ng ngư ờ i khơ i xư ớ ng ra
việ c này là Cô’ GS. Trầ n Quố c Vư ợ ng, vì tâm
huyêt vớ i việ c băo tồ n di tích, di sả n văn hoá
dân tộ c. Cô GS. cũng từ ng có công lở n bả o vệ
mộ t quả núi ở quầ n thế di tích, danh thắ ng chùa
Thày (Hà Tây) tho át khỏ i hiể m hoạ bị san
phăng vì mộ t dự án mở rộ ng quy mô nhà mả y
xim ăng Sài Sơ n. Nay đang ở cõi tiên, chác GS.
không “m ắ ng mỏ ” tôi khi tôi viế t nhữ ng dòng
này.
(2) C h ẳ n g h ạ n th ầ n tíc h x ã Ô M ề h u y ệ n T ứ
Kì tỉ nh Hả i Dư ơ ng, kí hiệ u AEaG/23 thư việ n
Hán Nôm viế t: “Đế n khi Thái Tổ có đư ợ c nư ớ c,
thì chó này (mẹ ) theo hư ớ ng bắ c vư ợ t qua sông
Nhị đế n núi Nùng ỏ Đạ i La Thành và nằ m ở
đỉ nh núi này. Thái Tổ nhân dấ u tích này ... (mà
dờ i đô)...”. Nhữ ng tư liệ u này và tư liệ u trong
các sách diễ n ca, không gọ i là tài liệ u thư tị ch,
bở i tài liệ u th ư tị ch mà chúng tôi quan niệ m ở
đây là nhữ ng bộ sử , đị a chí hoặ c nhữ ng văn bả n
quan phư ơ ng, có giá trị sứ liệ u cao.