Thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3-4 tuổi học hòa nhập ở trường mầm non

Chia sẻ: ViNaruto2711 ViNaruto2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 2
download

Thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3-4 tuổi học hòa nhập ở trường mầm non

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết đề xuất các biện pháp nhằm giải quyết những vấn đề còn gặp nhiều khó khăn trong quá trình phát triển vốn từ cho trẻ ASD trẻ bao gồm: Tăng cường sử dụng trò chơi nhằm tạo hứng thú học từ mới của trẻ, cung cấp từ mới cho trẻ trong các tình huống có ý nghĩa, đàm thoại theo câu hỏi kết hợp với sử dụng đồ dùng trực quan để tăng cơ hội học từ mới cho trẻ,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3-4 tuổi học hòa nhập ở trường mầm non

HNUE JOURNAL OF SCIENCE Educational Sci., 2017, Vol. 62, Iss. 9, pp. 163-171 This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn DOI: 10.18173/2354-1075.2017-0162 THỰC TRẠNG SỬ DỤNG CÁC BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN VỐN TỪ CHO TRẺ RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỈ 3-4 TUỔI HỌC HÒA NHẬP Ở TRƯỜNG MẦM NON Đỗ Thị Thảo, Nguyễn Thị Dung Khoa Giáo dục Đặc biệt, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt. Kết quả nghiên cứu trên 40 giáo viên đang dạy mầm non hòa nhập tại địa bàn Hà Nội đã chỉ ra rằng, hầu hết giáo viên có nhận thức đúng về ý nghĩa của việc phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3-4 tuổi. Việc sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD đã đạt được những kết quả nhất định nhưng còn nhiều hạn chế và chưa có hệ thống. Báo đề xuất các biện pháp nhằm giải quyết những vấn đề còn gặp nhiều khó khăn trong quá trình phát triển vốn từ cho trẻ ASD trẻ bao gồm: 1) Tăng cường sử dụng trò chơi nhằm tạo hứng thú học từ mới của trẻ; 2) Cung cấp từ mới cho trẻ trong các tình huống có ý nghĩa; 3) Đàm thoại theo câu hỏi kết hợp với sử dụng đồ dùng trực quan để tăng cơ hội học từ mới cho trẻ; 4) Tạo tình huống có vấn đề khi chơi/học nhằm kích thích trẻ giao tiếp; 5) Tăng cường đọc sách, thơ, kể chuyện theo tranh nhằm tạo cơ hội gia tăng vốn từ cho trẻ; 6) Tăng cường trò chuyện với trẻ trong các sinh hoạt hàng ngày; 7) Khuyến khích trẻ ASD giao tiếp, trao đổi với cô giáo và các bạn. Từ khóa: Biện pháp, hòa nhập, rối loạn phổ tự kỉ, vốn từ. 1. Mở đầu Gần một nửa số trẻ rối loạn phổ tự kỉ (Autism Spectrum Disorder- ASD) không thể sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp một cách đơn giản, kể cả những trẻ ASD chức năng cao cũng thường chậm nói [9]. Trẻ ASD không bù đắp được những thiếu hụt về các kĩ năng ngôn ngữ bằng cử chỉ điệu bộ, một số trẻ ít sử dụng các cấu trúc có âm tiết phức tạp, số khác thể hiện cách phát âm phức tạp ở mức phù hợp [10, 11]. Một số trẻ ASD không thể sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp một cách đơn giản. Một số trẻ có thể phát triển ngôn ngữ tốt và có một vốn từ vựng khá rộng, thậm chí, gần như bình thường nhưng chỉ xuất hiện ở những trẻ được chẩn đoán ở dạng nhẹ hoặc chức năng cao. Ngôn ngữ, đặc biệt là vốn từ của trẻ ASD sẽ được phát triển tích cực nếu được can thiệp sớm đúng thời điểm, đúng thời lượng, đúng phương pháp và cần đặc biệt ý đến đặc điểm vố từ, những thiếu hụt về vốn từ ở từng trẻ gặp phải . Các nghiên cứu có độ hiệu lực cao để nâng cao vốn từ và khả năng giao tiếp gồm: “Tăng lời nói tự phát ở trẻ ASD”[6], "Các giờ dạy ngẫu nhiên có điều chỉnh: quy trình giúp cha mẹ trẻ tăng lời nói tự phát ở trẻ ASD” [7], “Sử dụng phương pháp dạy bắt chước lẫn nhau để tăng khả năng bắt chước điệu bộ trong giao tiếp ở trẻ ASD” [8],... Các Ngày nhận bài: 5/5/2017. Ngày nhận đăng: 13/8/2017 Liên hệ: Đỗ Thị Thảo, e-mail: thao2006trang@yahoo.com 163 Đỗ Thị Thảo, Nguyễn Thị Dung nghiên cứu ở Việt Nam cũng chỉ tập trung vào các biện pháp hay áp dụng các phương pháp giúp trẻ phát triển ngôn ngữ và giao tiếp như: “Xây dựng và sử dụng tranh ảnh hỗ trợ giao tiếp cho trẻ rối loạn tự kỉ” [3],“Đánh giá kĩ năng dạy trẻ tự kỉ giao tiếp sử dụng phương pháp PECS” [1], “Điều chỉnh hành vi ngôn ngữ cho trẻ tự kỉ 3-6 tuổi dựa vào bài tập chức năng” [5],... Tuy nhiên, còn vắng bóng các nghiên cứu sâu về thực trạng phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3-4 tuổi để từ đó xây dựng các biện pháp giúp giáo viên và cha mẹ phát triển vốn từ có hiệu quả cho trẻ ASD ở trường mầm non hòa nhập. Thực tế, việc phát triển vốn từ cho trẻ ASD vẫn chưa thực sự được chú ý đặc biệt là trong môi trường hòa nhập. Do số lượng trẻ đông, giáo viên không thể chú ý tới từng trẻ, các biện pháp được sử dụng để phát triển vốn từ thường được áp dụng chung cho toàn lớp, trẻ ASD ít có cơ hội được thụ hưởng những biện pháp thực sự phù hợp với đặc điểm và khả năng của bản thân nên hạn chế rất nhiều về việc lĩnh hội vốn từ. Trong bài viết “Vốn từ của trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3-4 tuổi ở trường mầm non hòa nhập” [4], chúng tôi đã nghiên cứu lý luận và thực trạng về vốn từ, sự phát triển vốn từ của trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3-4 tuổi. Trong bài này, chúng tôi khảo sát thực trạng mức độ sử dụng và mức độ hiệu quả về các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3-4 tuổi của giáo viên và đề xuất một số biện pháp giúp phát triển vốn từ cho trẻ có hiệu quả hơn ở trường mầm non hòa nhập. 2. 2.1. Nội dung nghiên cứu Tổ chức khảo sát - Mục đích khảo sát: Tiến hành nghiên cứu đánh giá thực trạng mức độ sử dụng và mức độ hiệu quả về các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3-4 tuổi của giáo viên, từ đó đề xuất một số biện pháp giúp phát triển vốn từ cho trẻ có hiệu quả hơn. - Nội dung khảo sát: Thực trạng mức độ sử dụng, mức độ hiệu quả về các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3-4 tuổi, khó khăn mà giáo viên gặp phải khi sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3- 4 tuổi - Phương pháp khảo sát: (1) Điều tra phiếu: Thiết kế và sử dụng phiếu điều tra ý kiến cho 40 giáo viên tại 4 cơ sở mầm non hòa nhập nhằm xác định mức độ sử dụng và mức độ hiệu quả của các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3-4 tuổi mà giáo viên đã thực hiện; Cách khảo sát: Chúng tôi đến địa bàn khảo sát và hướng dẫn từng nhóm đối tượng theo các bước sau đây: i) Giới thiệu mục đích khảo sát; ii) Giải thích các nội dung trong phiếu khảo sát; ii) Hướng dẫn điền phiếu; iv) Hỗ trợ, giải thích thêm quá trình đối tượng khảo sát điền phiếu khảo sát; v) Thu phiếu khảo sát khi hoàn thành. (2) Phỏng vấn: i) Thiết kế phiếu phỏng vấn; ii) Lựa chọn một số giáo viên phỏng vấn để thu thập thêm thông tin sâu về thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3-4 tuổiở trường mầm non hòa nhập nhằm bổ trợ thông tin cho phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi và quan sát; (3) Quan sát sư phạm: i) Thiết kế phiếu quan sát trong giờ học, giờ chơi; ii) Quan sát cách thức sử dụng các biện pháp, quá trình tổ chức phát triển vốn từ cho trẻ ASD trong trường mầm non hòa nhập. - Đánh giá kết quả khảo sát: Kết quả khảo sát được đánh giá cả về mặt định lượng và định tính: (1) Về mặt định lượng: Kết quả được tính toán và xử lí bằng toán thống kê. Số liệu khảo sát chủ yếu được đánh giá theo điểm trung bình, tỉ lệ %, thứ bậc, độ lệch chuẩn và trình bày dưới hình thức bảng tổng hợp và biểu đồ; (2) Về mặt định tính: Tập trung phân tích để làm rõ các biện pháp giáo viên sử dụng. Quá trình thực hiện sử dụng các phương pháp như: phỏng vấn sâu, đàm thoại, quan sát trực tiếp. - Đối tượng và địa bàn khảo sát: Khảo sát được tiến hành trên 40 giáo viên đang dạy hòa 164 Thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3-4 tuổi học hòa nhập... nhập tại 04 trường mầm non tại đại bàn Hà Nội. Trong đó, có 10 giáo viên đã được tham gia khóa bồi dưỡng kiến thức cơ bản về giáo dục hòa nhập cho trẻ ASD do Sở giáo dục và đào tạo tổ chức. Số giáo viên còn lại chưa được tập huấn, bồi dưỡng. 2.2. Kết quả khảo sát 2.2.1. Nhận thức của GV về ý nghĩa của phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3-4 tuổi ở trường mầm non hòa nhập Biểu đồ 1. Ý nghĩa của việc phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3- 4 tuổi Giáo viên đánh giá cao các ý nghĩa của việc phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3- 4 tuổi trong trường mầm non hòa nhập, cụ thể: Giúp trẻ có một vốn từ ngữ phong phú, chiếm 80% khách thể khảo sát; Giúp trẻ tự tin, mạnh dạn, chủ động giao tiếp, chiếm 72,5% khác thể khảo sát. Tuy nhiên, các giáo viên cũng đánh giá các ý nghĩa ở mức trung bình, bao gồm: Giúp trẻ phát triển nhận thức, chiếm 60% khách thể khảo sát; Giúp trẻ phát triển khả năng xã hội, chiềm 65% khách thể khảo sát; Giúp trẻ hòa nhập với bạn bè, chiếm 55% khách thể khảo sát. Như vậy, đa số giáo viên đều nhận thức được ý nghĩa của việc phát triển vốn từ đối với trẻ ASD. Tuy nhiên, khi phỏng vấn sâu chúng tôi thấy còn một số giáo viên không đánh giá cao ý nghĩa của việc phát triển vốn từ cho trẻ ASD. Ví dụ, cô NTL cho rằng “Trẻ không nói gì cả hoặc thích gì thì mới nói, chúng tôi dạy trẻ không chịu nói, do vậy chúng tôi không đánh giá cao việc phát triển vốn từ cho trẻ”. Đây là nhận định sai lầm, có thể làm mất cơ hội phát triển vốn từ, khả năng giao tiếp và nhận thức của trẻ ASD”. Tìm hiểu thêm chúng tôi được biết, cô NTL, mới vào nghề được 6 tháng và chưa được tập huấn bồi dưỡng về trẻ ASD. Điều này cho thấy, thâm niên công tác và số năm làm việc cùng trẻ ASD có ảnh hưởng rất nhiều đến sự nhận thức của giáo viên. 2.2.2. Thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3-4 tuổi Bảng 1. Mức độ sử dụng các biện phát triển vốn từ của giáo viên STT 1 2 3 Biện pháp Tăng cường sử dụng trò chơi học tập nhằm tạo hứng thú để trẻ học từ mới Thường xuyên sử dụng đồ chơi để trò chuyện với trẻ. Đàm thoại theo câu hỏi kết hợp với sử dụng đồ dùng trực quan Mức độ (N = 40) Thường Thỉnh xuyên thoảng M Thứ bậc Không bao giờ 20 20 0 2,5 4 22 17 1 2,52 3 24 16 0 2,6 1 165 Đỗ Thị Thảo, Nguyễn Thị Dung 4 5 6 7 8 Kết hợp quan sát và miêu tả các sự vật hiện tượng Tạo tình huống có vấn đề khi chơi/ học nhằm kích thích trẻ giao tiếp Tăng cường đọc sách, thơ, kể chuyện theo tranh nhằm tạo cơ hội để trẻ sử dụng và phát triển vốn từ Tăng cường trò chuyện với trẻ trong các sinh hoạt hàng ngày Sử dụng đa dạng các hình thức học tập nhằm tăng cường khả năng lĩnh hội và sử dụng từ 19 19 2 2,37 7 15 19 6 1,8 8 23 17 0 2,57 2 17 23 4 2,42 6 20 18 2 2,45 5 Mức độ sử dụng các biện pháp của giáo viên là khác nhau. Trong đó, các biện pháp được sử dụng nhiều hơn (xếp thứ bậc 1 đến 4) là: Đàm thoại theo câu hỏi kết hợp với sử dụng đồ dùng trực quan (M = 2,6); Tăng cường đọc sách, thơ, kể chuyện theo tranh nhằm tạo cơ hội để trẻ sử dụng và phát triển vốn từ (M = 2,57); Thường xuyên sử dụng đồ chơi để trò chuyện với trẻ (2,52); Tăng cường sử dụng trò chơi học tập nhằm tạo hứng thú để trẻ học từ mới (M = 2,50); Sử dụng đa dạng các hình thức học tập nhằm tăng cường khả năng lĩnh hội và sử dụng từ (M= 2,45). Qua trao đổi và xin ý kiến từ phía giáo viên họ cũng cho biết đây là những biện pháp họ thường xuyên sử dụng trong các giờ học và giờ chơi. Đặc biệt, việc kết hợp các hình thức học tập như toàn lớp và nhóm thường làm cho lớp trở nên sôi động và giờ học hứng thú hơn và các trẻ sẽ có cơ hội hỗ trợ nhau nhiều hơn. Một số biện pháp được sử dụng ít thường xuyên hơn là: Tăng cường trò chuyện với trẻ trong các sinh hoạt hàng ngày (M = 2,42); Kết hợp quan sát và miêu tả các sự vật hiện tượng (M = 2,37); Tạo tình huống có vấn đề khi chơi / học nhằm kích thích trẻ giao tiếp cũng là các biện pháp được giáo viên lựa chọn sử dụng (M = 1,8). Kết quả khảo sát cũng cho thấy mức độ sử dụng các biện pháp của giáo viên không có nhiều sự chênh lệch và không có biện pháp nào là giáo viên không sử dụng. Tuy nhiên, thực tế qua khảo sát và phỏng vấn giáo viên cho thấy, trong quá trình sử dụng các biện pháp trên giáo viên chú trọng vào việc cung cấp vốn từ chứ chưa chú ý đến việc trẻ có hiểu và sử dụng đúng từ đó hay không. Bên cạnh đó, chúng điều tra giáo án của giáo viên cho thấy, mục tiêu mà giáo viên đưa ra chủ yếu là phát triển nhận thức, ngôn ngữ nói chung và cung cấp vốn từ cho trẻ về 1 chủ đề nào đó. Giáo án chưathể hiện mục tiêu rõ ràng, ví dụ như “trẻ biết sử dụng từ ngữ chính xác”. Phần hướng dẫn giáo viên có sự phối hợp nhiều biện pháp dạy học khác nhau như: Đàm thoại, quan sát, trò chơi. . . Tuy nhiên, cách sử dụng các biện pháp này đều nhằm để trẻ có thể nhận biết, ghi nhớ về sự vật, hiện tượng, biết tên gọi các đồ vật. Ví dụ, giáo viên thường cho trẻ quan sát sự vật kèm theo nói tên sự vật đó, sau đó sử dụng câu hỏi để trẻ nhận biết sự vật đó. Tuy nhiên, các câu hỏi mà giáo viên đưa ra thường là các câu hỏi đóng với câu trả lời là “có ạ” “đúng” “sai” hoặc chỉ vào đồ vật, sự vật cần nhận biết hay ghép hoặc nhặt đúng đồ vật được yêu cầu. Có thể thấy, giáo viên chưa đưa ra một hệ thống câu hỏi rõ ràng phù hợp với biện pháp và hướng nhiều vào sự phát triển vốn từ cho trẻ chính điều này đã làm hạn chế việc phát triển vốn từ của trẻ. Thay vào đó giáo viên nên đưa ra các câu hỏi mang ý gợi mở và yêu cầu trẻ phải sử dụng từ để diễn đạt câu nói. Những dạng câu hỏi này sẽ kích thích sự tích cực hóa vốn từ của trẻ. 166 Thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3-4 tuổi học hòa nhập... Bảng 2. Mức độ hiệu quả của các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3- 4 tuổi STT 1 2 3 4 5 6 7 8 Biện pháp Tăng cường sử dụng trò chơi học tập nhằm tạo hứng thú để trẻ học từ mới Thường xuyên sử dụng đồ chơi để trò chuyện với trẻ Đàm thoại theo câu hỏi kết hợp với sử dụng đồ dùng trực quan Kết hợp quan sát và miêu tả các sự vật hiện tượng Tạo tình huống có vấn đề khi chơi/ học nhằm kích thích trẻ giao tiếp Tăng cường đọc sách, thơ, kể chuyện theo tranh nhằm tạo cơ hội để trẻ sử dụng và phát triển vốn từ Tăng cường trò chuyện với trẻ trong các sinh hoạt hàng ngày Sử dụng đa dạng các hình thức học tập nhằm tăng cường khả năng lĩnh hội và sử dụng từ Mức độ (N = 40) M Thứ bậc Tốt Khá Trung bình Thấp 21 15 2 2 2,37 3 16 15 4 5 2,05 6 22 15 3 0 2,47 2 16 15 9 0 1,75 8 20 13 7 0 2,32 4 14 16 4 6 1,95 7 24 16 0 0 2,60 1 17 19 3 1 2,30 5 Kết quả cho thấy, nhìn chung hầu hết các biện pháp có điểm tương đối cao thể hiện được hiệu quả trong quá trình áp dụng. Các biện pháp được đánh giá cao về hiệu quả sử dụng là: Tăng cường trò chuyệnvới trẻ trong các sinh hoạt hàng ngày, được xếp thứ bậc 1 (M= 2,60), thể hiện rõ đây là biện pháp mà giáo viên cho rằng có hiệu quả tốt nhất. Xếp thứ bậc 2 là biện pháp đàm thoại theo câu hỏi kết hợp với sử dụng đồ dùng trực quan (M= 2,47). Xếp thứ bậc 3 là biện pháp tăng cường sử dụng trò chơi học tập nhằm tạo hứng thú để trẻ học từ mới (M= 2,37). Xếp thứ bậc 4 là biện pháp tạo tình huống có vấn đề khi chơi/ học nhằm kích thích trẻ giao tiếp (M= 2,32). Các biện pháp được đánh giá ít có hiệu quả hơn là: Sử dụng đa dạng các hình thức học tập nhằm tăng cường khả năng lĩnh hội và sử dụng từ (M= 2,30); Thường xuyên sử dụng đồ chơi để trò chuyện với trẻ (M= 2,05); Tăng cường đọc sách, thơ, kể chuyện theo tranh nhằm tạo cơ hội để trẻ sử dụng và phát triển vốn từ (M= 1,95); Biện pháp được giáo viên đánh giá ít hiệu quả nhất và có điểm thấp nhất là kết hợp quan sát và miêu tả các sự vật hiện tượng (M= 0,75). Như vậy, các biện pháp giáo viên sử dụng đã có hiệu nhất định trong việc phát triển vốn từ cho trẻ ASD 3- 4 tuổi. Giữa mức độ sử dụng và mức độ hiệu quả của các biện pháp có sự khác biệt, cụ thể: ở biện pháp số 2 “Thường xuyên sử dụng đồ chơi để trò chuyện với trẻ”, mức độ sử dụng xếp thứ bậc 3 nhưng mức độ hiệu quả chỉ xếp thứ bậc 6; ở biện pháp số 6 “Tăng cường đọc sách, thơ, kể chuyện theo tranh nhằm tạo cơ hội để trẻ sử dụng và phát triển vốn từ”, mức độ sử dụng xếp thứ bậc 2 nhưng mức độ hiệu quả chỉ xếp thứ bậc 7; Biện pháp số 7 “Tăng cường trò chuyện với trẻ trong các sinh hoạt hàng ngày” lại được đánh giá cao về mức độ hiệu quả, cụ thể: mức độ sử dụng xếp thứ bậc 6 nhưng mức độ hiệu quả xếp thứ bậc 1. Tìm hiểu những khó khăn của giáo viên khi sử dụng các biện pháp phát triển vốn từ cho trẻ ASD, cho thấy: Số lượng trẻ trong một lớp đông ở mức rất khó khăn (M= 1,85). Trên thực tế khó khăn này cũng là khó khăn chung của các giáo viên cũng như các trường mầm non hòa nhập và các trường mầm non hòa nhập nói riêng; Thiếu sự phối hợp giữa các lực lượng hỗ trợ (M= 1,45). 167