H C VI N BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUY N HÀ N I Ộ Ọ Ệ Ề
KHOA TRI T H C Ế Ọ
TI U LU N
Ậ
Ể
Đ tài: S gi ng nhau và khác nhau c a tri t h c ph ng Đông ự ố ủ ề ế ọ ươ
và tri t h c ph ng Tây ế ọ ươ
H và tên: ọ
L p: ớ
Hà N i ngày 09 tháng 02 năm 2012 ộ
1
M Đ UỞ Ầ
ạ Trong quá trình v n đ ng và phát tri n c a l ch s văn hoá nhân lo i ể ủ ị ử ậ ộ
nói chung và t ng tri t h c nói riêng, tri t h c Ph ng Đông và tri t ư ưở ế ọ ế ọ ươ ế t
h c Ph ng Tây có nhi u n i dung phong phú, đa d ng. Nh ng giá tr ọ ươ ữ ề ạ ộ ị
i d u n đ m nét và có nh h c a nó đã đ l ủ ể ạ ấ ấ ậ ả ưở ng l n đ i v i l ch s loài ố ớ ị ử ớ
ng i. Tri t h c Ph ng Đông và tri t h c Ph ng Tây không th thoát ườ ế ọ ươ ế ọ ươ ể
ly nh ng v n đ chung c a l ch s tri t h c. M c dù v y, gi a tri ủ ị ử ế ọ ữ ữ ề ấ ặ ậ ế ọ t h c
Ph ng Đông và tri t h c Ph ng Tây v n có nh ng đ c đi m đ c thù ươ ế ọ ươ ữ ể ẫ ặ ặ
t h c Ph ng Đông và tri t h c Ph ng Tây, c a nó. Nghiên c u v tri ủ ề ế ọ ứ ươ ế ọ ươ
đ c bi ặ ệ ư t là so sánh s khác nhau c a nó là m t v n đ ph c t p, nh ng ộ ấ ứ ạ ủ ự ề
cũng r t lý thú, vì qua đó ta có th hi u bi t sâu s c thêm nh ng giá tr v ể ể ấ ế ị ề ữ ắ
t t ư ưở ng văn hoá c a nhân lo i. M t khác, b n s c văn hoá Vi ặ ả ắ ủ ạ ệ ả t Nam nh
h t h c Ph ưở ng khá sâu s c b i n n tri ắ ở ề ế ọ ươ ứ ng Đông, do đó nghiên c u
nh ng đ c đi m c a tri t h c Ph ữ ủ ể ặ ế ọ ươ ệ ớ ặ ng Đông trong m i quan h v i đ c ố
đi m c a tri t h c Ph ng Tây, đ c bi t là nh ng t ng nhân văn ủ ể ế ọ ươ ặ ệ ữ t ư ưở
t sâu s c h n b n s c văn trong th i khai sáng s giúp chúng ta hi u bi ẽ ể ờ ế ắ ả ắ ơ
hoá Vi t Nam. Vì v y, tôi l a ch n v n đ “S gi ng nhau và khác nhau ệ ự ố ự ề ậ ấ ọ
t h c ph ng Đông và tri t h c ph ng Tây” làm đ tài nghiên gi a tri ữ ế ọ ươ ế ọ ươ ề
c u trong bài ti u lu n c a mình. ể ứ ậ ủ
2
PH N N I DUNG Ộ Ầ
t h c ph ng Đông 1. Nh ng đ c đi m c a l ch s tri ể ủ ị ử ế ọ ữ ặ ươ
1.1. Nh ng đ c đi m c b n c a l ch s tri t h c n Đ ơ ả ủ ị ử ế ọ Ấ ộ ữ ể ặ
So v i các n n tri t h c khác, tri ề ớ ế ọ ế ọ Ấ ữ t h c n Đ là m t trong nh ng ộ ộ
t h c ra đ i và phát tri n r t s m. Nó đ c hình thành t trào l u tri ư ế ọ ể ấ ớ ờ ượ ừ ố cu i
c công nguyên và thiên niên k thỷ ứ hai, đ u thiên niên k th nh t, tr ỷ ứ ầ ấ ướ
v n đ ng phát tri n trong l ch s . V i th i gian hàng ngàn năm, n n tri ậ ử ể ề ộ ớ ờ ị ế t
h c n Đ đã t o nên m t vóc dáng đ s , ch a đ ng nh ng t t ọ Ấ ồ ộ ứ ự ữ ạ ộ ộ ư ưở ng
quý báu c a nhân lo i. Tính đ s c a nó không ch qui mô, s l ồ ộ ủ ủ ạ ỉ ở ố ượ ng
các tác ph m, s đa d ng c a các tr ng phái mà còn s phong phú ẩ ở ự ủ ạ ườ ở ự
t là s sâu r ng v n i dung ph n ánh. Tính trong cách th hi n và đ c bi ể ệ ặ ệ ề ộ ự ả ộ
t h c n Đ th hi n ng phái tri đ s c a tri ồ ộ ủ ế ọ Ấ ộ ể ệ ở ự s đa d ng các tr ạ ườ ế t
ng phái tri t h c tiêu bi u th i kỳ c đ i và s h c. Ch riêng 9 tr ỉ ọ ườ ế ọ ể ở ờ ổ ạ ự
phân hoá c a nó trong l ch s tri ử ế ọ ứ t h c cũng đã nói lên qui mô và s ph c ự ủ ị
s phong phú v n i dung t p c a nó. Tính đ s c a nó còn th hi n ồ ộ ủ ạ ủ ể ệ ở ự ề ộ
th hi n. Có th nói các tr ng phái tri ể ệ ể ườ ế ọ ế t h c đ u đ c p đ n h u h t ề ậ ề ế ầ
t h c nh : b n th lu n, nh n th c lu n, phép các v n đ l n c a tri ề ớ ủ ấ ế ọ ư ả ể ậ ứ ậ ậ
bi n ch ng và đ c bi i v i đ i s ng tâm linh và con ứ ệ ặ ệ t là v n đ con ng ề ấ ườ ớ ờ ố
đ ng gi ườ ả i thoát c a nó… ủ
Trong quá trình gi i quy t nh ng n i dung phong phú đó, đa s các ả ữ ế ộ ố
tr ng phái tri t h c n Đ đ u d a vào tri th c đã có trong kinh Veđa, ườ ế ọ Ấ ộ ề ự ứ
ng c a kinh Veđa làm đi m xu t phát, các lu n đi m tri l y các t ấ t ư ưở ủ ể ể ấ ậ ế t
ng d a vào các lu n thuy t tri t h c đã có tr c. Vì h c v sau th ề ọ ườ ế ở ự ậ ế ọ ướ
t h c sau th v y, các nhà tri ậ ế ọ ườ ng không đ t ra m c đích t o ra m t tri ụ ặ ạ ộ ế t
h c m i, mà b n ph n c a h là ch đ b o v , lý gi ỉ ể ả ủ ệ ậ ọ ớ ổ ọ ả ệ i cho hoàn thi n
3
thêm các quan ni m ban đ u, còn vi c tìm ra nh ng sai l m th ữ ệ ệ ầ ầ ườ ng b coi ị
nh th m chí không đ c đ t ra. ẹ ậ ượ ặ
Tri t h c n Đ đ c bi t chú ý t i. H u h t các ế ọ Ấ ộ ặ ệ ớ ấ i v n đ con ng ề ườ ế ầ
tr ng phái tri t h c đ u t p trung gi i quy t v n đ “nhân sinh” và tìm ườ ế ọ ề ậ ả ế ấ ề
con đ ng “gi i thoát” con ng ườ ả ườ ờ ố i kh i n i kh tr m luân trong đ i s ng ỏ ỗ ổ ầ
ố ủ ậ tr n t c. Tuy nhiên, do s h n ch v nh n th c, do s chi ph i c a l p ế ề ầ ụ ự ạ ứ ự ậ
tr ng giai c p, và c a nh ng t ườ ữ ủ ấ t ư ưở ọ ng tôn giáo nên h u h t các h c ế ầ
t h c n Đ l i đi tìm nguyên nhân c a s kh đau c a con thuy t tri ế ế ọ Ấ ộ ạ ủ ự ủ ổ
ng i không ph i t đ i s ng kinh t ườ ả ừ ờ ố ế - xã h i mà ộ ở trong ý th c, trong s ứ ự
“vô minh”, s “ham mu n” c a con ng ng gi i thoát ủ ự ố ườ i. Vì v y “con đ ậ ườ ả
con ng ườ i” đ u mang s c thái duy tâm và y m th . ế ề ế ắ
Trong quá trình v n đ ng và phát tri n, các h th ng tri t h c n Đ ệ ố ể ậ ộ ế ọ Ấ ộ
không thoát ra kh i s chi ph i c a nh ng tín đi u tôn giáo, do đó nó có ố ủ ỏ ự ữ ề
s đan xen v i nh ng quan ni m c a tôn giáo. Các quan ni m tri ự ủ ữ ệ ệ ớ ế ọ ể t h c k
c quan ni m duy v t đ u b n sau các nghi l ậ ề ả ị ẩ ệ ễ huy n bí c a kinh Veđa, ủ ề
ầ các quan ni m v hi n th c pha tr n các quan ni m huy n tho i, cái tr n ề ệ ự ệ ệ ề ạ ộ
ng xa xôi, cái bi k ch c a cu c đ i đan xen t c tr c quan xen l n cái o t ụ ả ưở ự ẫ ộ ờ ủ ị
cái th n tiên c a cõi Ni t Bàn. ủ ầ ế
ủ Cùng v i s đan xen c a các tín đi u tôn giáo, trong ph m vi c a ớ ự ủ ề ạ
tri t h c, các quan ni m duy v t và duy tâm, bi n ch ng và siêu hình trong ế ọ ứ ệ ệ ậ
tri t h c n Đ không đ ế ọ Ấ ộ ượ c th c hi n m t cách r ch ròi, tách b ch nhau ạ ự ệ ạ ộ
mà chúng th ườ ậ ng đan xen vào nhau, xen k l n nhau trong quá trình v n ẽ ẫ
đ ng và phát tri n. Chính vì th , tri ộ ể ế ế ọ Ấ t h c n Đ đã t o nên v đ p thâm ạ ẻ ẹ ộ
t h c Ph ng Đông. Nhìn chung, tr m, huy n bí, uy n chuy n c a tri ể ủ ể ề ầ ế ọ ươ
4
Ph ng Đông. Nó đã đ l l ch s tri ị ử ế ọ Ấ t h c n Đ là n n tri ộ ề t h c l n ế ọ ớ ở ươ ể ạ i
nhi u t t ng quý báu cho nhân lo i. ề ư ưở ạ
1.2. Nh ng đ c đi m c b n c a l ch s tri ơ ả ủ ị ử ế ọ t h c Trung Qu c ố ữ ể ặ
L ch s tri ử ế ọ t h c Trung Qu c th m đ m tinh th n nhân văn, trong ượ ấ ầ ố ị
đó Nho gia là m t h c thuy t tiêu bi u, đã coi con ng ộ ọ ế ể ườ ủ ể ủ i là ch th c a
ng nghiên c u, đã tách con ng i kh i đ ng v t và th n linh, và đ i t ố ượ ứ ườ ỏ ộ ậ ầ
cho r ng: “con ng i có khí, có sinh, có trí thì cũng có nghĩa, b i v y là ằ ườ ở ậ
v t quý nh t trong thiên h ) (Tuân T -V ng Ch ). Nho gia th a nh n vũ ậ ử ươ ừ ế ấ ạ ậ
tr là tr i - đ t- ng i đ ụ ấ ờ ườ i cùng m t th , ng ộ ể ườ ượ ế ớ ờ c x p ngang hàng v i tr i
- đ t thành m t b “tam tài”. Nh vây ngay t t h c Trung ộ ộ ư ấ ừ bu i đ u, tri ổ ầ ế ọ
Qu c mà Nho gia là tiêu bi u đã kh ng đ nh rõ giá tr c a con ng i, th ị ủ ể ẳ ố ị ườ ể
hi n tinh th n nhân văn đ m nét và th m nhu n t t ầ ư ưở ệ ầ ậ ấ ợ ng “thiên nhân h p
nh t”. Trên c s t t ng đó, nh ng m nh đ khác đã ra đ i nh : tâm, ơ ở ư ưở ấ ữ ư ệ ề ờ
tính, tình, lý, khí, l ng tri, “thiên nhân c m ng”… nh ng suy cho cùng ươ ả ứ ư
i quy t v n đ nhân sinh c a con ng đ u ph c v cho gi ề ụ ụ ả ế ấ ủ ề ườ ộ i và xã h i.
Có th nói trong t ng tri ể t ư ưở ế ọ ế t h c Trung Qu c, Các lo i liên quan đ n ạ ố
con ng i nh tri t h c nhân sinh, tri t h c chính tr , tri ườ ư ế ọ ế ọ ị ế ọ ị ử ề t h c l ch s đ u
phát tri n còn tri ể t h c t ế ọ ự nhiên có ph n m nh t. ầ ạ ờ
V n đ tr ng tâm c a tinh th n nhân văn trong l ch s tri ề ọ ử ủ ấ ầ ị ế ọ t h c
Trung Qu c là v n đ đ o đ c xã h i và đ o đ c con ng ứ ề ạ ứ ấ ạ ố ộ ườ i. H luôn ọ
luôn tìm tòi, xây d ng nh ng nguyên lý, nh ng chu n m c đ o đ c đ ữ ự ứ ự ữ ẩ ạ ể
i ích c a giai c p th ng tr trong xã thích nghi trong l ch s và b o v l ị ệ ợ ử ả ủ ấ ố ị
h i. Nhi u tr ng phái t ng đã đ a ra nh ng nguyên t c đ o đ c cao ề ộ ườ t ư ưở ắ ạ ứ ư ữ
nh t c a mình và ch ng minh đó là h p lý nh t: Nhân, nghĩa, l , trí, tín ấ ủ ứ ấ ợ ễ
ợ ủ c a Nho gia; Vô vi c a Đ o gia; Kiêm ái c a M c gia; Công và L i c a ủ ủ ủ ạ ặ
5
ấ Pháp gia. Nh ng nguyên t c đ o đ c luôn g n li n v i tính đ ng c p ứ ữ ề ắ ạ ắ ẳ ớ
trong xã h i, coi nh thu c tính t i. ẹ ộ ộ ự nhiên c a con ng ủ ườ
Tri t h c Trung Qu c th ng đem luân th ng đ o lý c a con ng ế ọ ố ườ ườ ủ ạ ườ i
ứ ồ gán cho v n v t trong tr i đ t, bi n tr i thành hoá thân c a đ o đ c r i ờ ấ ủ ế ạ ậ ạ ờ
ậ l y thiên đ o ch ng minh cho nhân th . Vũ tr quan, nhân sinh quan, nh n ấ ụ ứ ế ạ
ự ạ th c lu n c a nhà Nho đ u th m đ m ý th c đ o đ c. Chu n m c đ o ượ ậ ủ ứ ạ ứ ứ ề ấ ẩ
đ c tr thành đ c đi m n i b t. Vì v y, h tranh lu n xung quanh v n đ ứ ổ ậ ể ặ ậ ậ ấ ở ọ ề
thi n ác. H liên h vi c nh n th c th gi ệ ệ ế ớ ứ ệ ậ ọ i khách quan v i vi c tu nhân, ớ ệ
d ưỡ ng tính cá nhân. Th m chí h coi vi c d ậ ệ ưỡ ọ ơ ở ủ ng tính cá nhân là c s c a
vi c nh n th c th gi i khách quan, “ng i t n tâm thì bi ế ớ ứ ệ ậ ườ ậ t đ ế ượ ủ c tính c a
mình, bi c tính c a mình thì bi c tr i”. Vì v y, trong m y ngàn t đ ế ượ ủ t đ ế ượ ậ ấ ờ
năm l ch s , các tri t h c đ u theo đu i cái v ử ị ế ọ ề ổ ươ ứ ng qu c luân lý đ o đ c, ạ ố
ạ h xem đ o đ c là cái “tr i phú”. B i th , h xem vi c th c hành đ o ế ọ ự ứ ệ ạ ọ ờ ở
i, đ t lên v trí đ c là ho t đ ng th c ti n căn b n nh t c a m t đ i ng ứ ạ ộ ộ ờ ấ ủ ự ễ ả ườ ặ ị
th nh t c a sinh ho t xã h i. Có th nói, đây là nguyên nhân tri ấ ủ ứ ể ạ ộ ế ọ t h c
ọ d n đ n s kém phát tri n v nh n th c lu n và s l c h u v khoa h c ẫ ế ự ự ạ ứ ể ề ề ậ ậ ậ
th c ch ng Trung Qu c. ứ ở ự ố
M t khác, tri t h c Trung Qu c đ c bi ặ ế ọ ặ ố ệ ố t chú ý đ n s hài hoà th ng ế ự
nh t gi a các m t đ i l p. Các nhà tri ặ ố ậ ữ ấ ế ọ ệ t h c đ u xem xét m t cách bi n ề ộ
ặ ố ch ng s v n đ ng c a vũ tr , xã h i, nhân sinh, đ u chú ý đ n m t đ i ộ ự ậ ụ ứ ủ ề ế ộ
ố l p th ng nh t c a s v t. Đa s h đ u nh n m nh s hài hoà th ng ố ọ ề ậ ấ ủ ự ậ ự ấ ạ ố
ố nh t gi a các m t đ i l p, coi vi c đi u hoà mâu thu n là m c tiêu cu i ặ ố ậ ụ ữ ệ ề ấ ẫ
cùng đ gi i quy t v n đ . Đ o gia, nho gia, Ph t giáo đ u ph n đ i cái ể ả ế ấ ề ề ạ ậ ả ố
“thái quá”, “b t c p”. Tính t ng h p và tính quán xuy n c a hàng lo t các ế ủ ấ ậ ạ ổ ợ
ợ ph m trù “Thiên nhân h p nh t”, “Tri hành h p nh t”, “Th d ng h p ể ụ ạ ấ ấ ợ ợ
6
nh t”, “Tâm v t dung h p”, “C nh và tình h p nh t”… đã th hi n s hài ể ệ ự ậ ấ ả ấ ợ ợ
hoà th ng nh t c a t t ng tri t h c c đ i Trung Qu c. ấ ủ ư ưở ố ế ọ ổ ạ ố
t h c Ph ng Tây 2. Nh ng đ c đi m c a l ch s tri ể ủ ị ử ế ọ ữ ặ ươ
2.1. Nh ng đ c đi m c b n c a tri ể ơ ả ủ ữ ặ ế ọ t h c Hy L p c đ i ạ ổ ạ
S phát tri n c a tri ể ự ủ ế ọ ấ t h c Hy L p c đ i đã ph n ánh cu c đ u ổ ạ ạ ả ộ
tranh gi a ch nghĩa duy v t và ch nghĩa duy tâm, mà xét đ n cùng là ủ ữ ủ ế ậ
ề ph n ánh cu c đ u tranh gi a phái ch nô dân ch ti n b xét trong đi u ủ ế ữ ủ ấ ả ộ ộ
ki n l ch s th i kỳ đó v i phái ch nô th ử ờ ệ ị ủ ớ ượ ng l u ph n đ ng. ả ư ộ
Tri ế ọ ọ t h c Hy L p c đ i cũng ph n ánh cu c đ u tranh c a khoa h c ạ ổ ạ ộ ấ ủ ả
ữ ch ng th n h c và tôn giáo. Các nhà khoa h c đ ng th i cũng là nh ng ầ ố ọ ọ ồ ờ
ng i vô th n. H đ a ra và b o v nh ng quan đi m v khoa h c t ườ ọ ư ọ ự ữ ệ ể ề ầ ả
nhiên, trong đó có h c thuy t nguyên t ế ọ ử ố . Tuy ch a v ch ra h t ngu n g c ư ạ ế ồ
ng c a h đã góp ph n to c a th n h c và tôn giáo, nh ng nh ng t ủ ư ữ ầ ọ t ư ưở ủ ầ ọ
l n vào cu c đ u tranh ch ng t ấ ớ ộ ố t ư ưở ng h u th n c a các nhà tri ủ ữ ầ ế ọ t h c
duy tâm.
Ch nghĩa duy v t c a Hy L p c đ i mang tính m c m c và t ậ ủ ổ ạ ủ ạ ạ ộ ự
phát. Đó là k t qu c a khoa h c t nhiên còn ả ủ ọ ự ế ở ờ ớ th i kỳ nguyên thu , m i ỷ
phát sinh và b t đ u phát tri n. Các tri th c khoa h c do các nhà tri ắ ầ ứ ể ọ ế ọ t h c
duy v t nêu ra h u nh ch là s ph ng đoán v th gi ề ế ớ ự ỏ ư ỉ ầ ậ ư i xung quanh, ch a
ấ có c s khoa h c v ng ch c, song đó là nh ng ph ng đoán thiên tài. R t ọ ữ ơ ở ữ ắ ỏ
nhi u ph ng đoán c a h sau này đã đ ủ ề ỏ ọ ượ ở c khoa h c th a nh n và m ra ừ ậ ọ
cho các nhà khoa h c nh ng con đ ng đ đi đ n chân lý và phát tri n các ữ ọ ườ ể ế ể
khoa h c. Các nhà tri t h c duy v t Hy L p c đ i th ng d a vào các s ọ ế ọ ạ ổ ạ ậ ườ ự ự
v t, hi n t ậ ệ ượ ng c th nh n ụ ể ư ướ c, không khí, l a đ nêu lên b n nguyên ể ử ả
i. Tuy có nhà tri t h c đã đ a ra quan ni m tr u t c a th gi ủ ế ớ ế ọ ừ ượ ư ệ ơ ng h n,
7
song cũng ch a thoát kh i tính tr c quan trong vi c xác đ nh b n nguyên ự ư ệ ả ỏ ị
i nh Đêmocrit ch ng h n. c a th gi ủ ế ớ ư ạ ẳ
M t trong nh ng đ c đi m c b n khác c a tri ể ơ ả ủ ữ ặ ộ ế ọ ạ ổ ạ t h c Hy L p c đ i
là tính ch t bi n ch ng s khai t ứ ệ ấ ơ ự phát. Nh ng nhà tri ữ ế ọ ầ t h c Hy L p đ u ạ
tiên c a Hy L p c đ i là nh ng nhà bi n ch ng t ổ ạ ữ ứ ủ ệ ạ ự phát, b m sinh và ẩ
Aritxtôt-b óc bách khoa nh t c a các nhà tri ấ ủ ộ ế ọ ấ ứ t h c y cũng đã nghiên c u
nh ng hình th c căn b n nh t c a t ấ ủ ư ữ ứ ả duy bi n ch ng. ệ ứ
Xét v m t l ch s , tính bi n ch ng trong tri t h c Hy L p c đ i là ề ặ ị ứ ử ệ ế ọ ạ ổ ạ
m t thành t u vĩ đ i. Song nó v n là bi n ch ng “ngây th ”. Ăngghen đã ứ ự ệ ạ ẫ ộ ơ
nh n xét: “Khi chúng ta dùng t duy đ xem xét th gi i t nhiên, l ch s ậ ư ế ớ ự ể ị ử
loài ng i, hay dùng ho t đ ng tinh th n c a b n thân chúng ta, thì tr ườ ầ ủ ả ạ ộ ướ c
ố nh t, chúng ta th y m t b c tranh v s ch ng ch t vô t n c a nh ng m i ề ự ằ ậ ủ ộ ứ ữ ấ ấ ị
liên h và nh ng s tác đ ng qua l ữ ự ệ ộ ạ ứ i, trong đó không có cái gì đ ng
nguyên, không thay đ i, mà t t c đ u v n đ ng, bi n hoá, phát sinh và ổ ấ ả ề ế ậ ộ
m t đi. Cái th gi i quan ban đ u, ngây th , nh ng xét v th c ch t thì ế ớ ấ ề ự ư ầ ấ ơ
đúng đó là th gi i quan c a các nhà tri ế ớ ủ ế ọ ầ t h c Hy L p c đ i và l n đ u ổ ạ ạ ầ
tiên đã đ c Hêracrit trình bày m t cách rõ ràng: m i v t đ u t n t i và ượ ọ ậ ề ồ ạ ộ
cũng không t n t ồ ạ ừ i, vì m i v t đang trôi qua, m i v t đ u không ng ng ọ ậ ề ọ ậ
bi n hoá, m i v t đ u không ng ng phát sinh và tiêu vong”. Nh ng cách ọ ậ ề ừ ư ế
ủ nhìn y, dù cho nó có đúng đ n th nào chăng n a, tính ch t chung c a ế ữ ế ấ ấ
toàn b b c tranh v hi n t ng, v n không đ đ gi i thích nh ng chi ề ệ ượ ộ ứ ủ ể ả ẫ ữ
ti t h p thành b c tranh toàn b và ch ng nào chúng ta ch a gi i thích ế ợ ừ ư ứ ộ ả
đ c các chi ti t y thì chúng ta ch a th hi u rõ đ ượ ế ấ ể ể ư ượ ứ ộ c b c tranh toàn b .
t h c Hy L p c đ i. Đó là h n ch và s thi u sót l n c a tri ự ớ ủ ế ế ạ ế ọ ạ ổ ạ
t h c Tây Âu th i trung c 2.2. M t s đ c đi m c b n c a tri ể ơ ả ủ ộ ố ặ ế ọ ờ ổ
8
ố ủ L ch s phát tri n c a xã h i Tây Âu th i trung c là s ti p n i c a ể ủ ự ế ử ờ ộ ổ ị
th i kỳ c đ i. Tuy nhiên đây là i t s phát tri n l ch s xã h i loài ng ự ể ị ử ộ ườ ừ ờ ổ ạ
t c giai đo n mà c xã h i th ng tr b i h t ả ị ở ệ ư ưở ạ ả ộ ố ề ng tôn giáo. Trong đi u
ki n đó, ch nghĩa kinh vi n là tri ủ ệ ệ ế ọ ắ t h c chính th ng. C xã h i chìm đ m ả ộ ố
và b ng ng tr b i t t ị ở ư ưở ư ị ng duy tâm, tôn giáo, th n h c, và ch nghĩa ngu ầ ủ ọ
dân. Vì v y, tri t h c ph c tùng th n h c, ph ng pháp suy lu n hình ậ ế ọ ụ ầ ọ ươ ậ
th c, vi n vông. Tôn giáo áp đ t s th ng tr c a mình lên tri t h c, t ặ ự ố ị ủ ứ ể ế ọ ư
t ng khoa h c và t ưở ọ ự ớ do. Ch nghĩa kinh vi n không ch p nh n cái m i ủ ệ ấ ậ
và s ti n b . ộ ự ế
t h c là Th i kỳ này đã di n ra hai cu c đ u tranh gi a hai phái tri ộ ữ ễ ấ ờ ế ọ
phái duy danh và phái duy th c, ph n ánh cu c đ u tranh không khoan ả ự ấ ộ
nh ượ ng gi a ch nghĩa duy v t và ch nghĩa duy tâm. H c thuy t duy ủ ữ ủ ế ậ ọ
danh g n li n v i khuynh h ng duy v t trong vi c th a nh n s v t có ề ắ ớ ướ ậ ự ậ ừ ệ ậ
tr c, khái ni m có sau. H c thuy t duy th c xem cái chung là t n t ướ ồ ạ ộ i đ c ự ế ệ ọ
c, sinh ra cái riêng và không ph thu c vào cái riêng. Trong l p, có tr ậ ướ ụ ộ
t h c c a phái duy danh đã cu c đ u tranh dai d ng đó, các trào l u tri ẳ ư ấ ộ ế ọ ủ
đem đ n m t lu ng sinh khí m i. Đó là s nh n th c th gi i thông qua ế ớ ứ ự ế ậ ộ ồ ớ
i phóng và s đ cao c a th n h c và kinh nghi m, th c nghi m, là s gi ự ự ả ệ ệ ự ề ủ ầ ọ
i tăm, trì tr . Đây là m m m ng chu n b cho s s p đ c a ch s t ự ố ổ ủ ự ụ ệ ầ ẩ ố ị ủ
nghĩa kinh vi n và s phát tri n m i c a tri ự ớ ủ ệ ể ế ọ ờ t h c và khoa h c trong th i ọ
kỳ Ph c h ng. ụ ư
M t n i dung mà tri t h c Tây Âu th i trung c đ c p là v n đ ộ ộ ế ọ ổ ề ậ ấ ờ ề
con ng ườ i. Xu t phát t ấ th gi ừ ế ớ i quan duy tâm, th n bí, h xem con ng ầ ọ ườ i
là s n ph m c a Th ẩ ủ ả ượ ỗ ng đ sang t o ra. M i s ph n, ni m vui, n i ọ ố ế ề ạ ậ
bu n, s may r i c a con ng i đ u do Th ủ ủ ự ồ ườ ề ượ ng đ x p đ t. Trí tu con ặ ế ế ệ
9
ng i th p h n trí tu anh minh sáng su t c a Th ng đ . Do đó, tri ườ ố ủ ệ ấ ơ ượ ế ế t
h c cũng hoàn toàn b t l c trong vi c c u thoát con ng i. Con ng ệ ứ ấ ự ọ ườ ườ ở i tr
nên nh bé tr ỏ ướ c cu c s ng, nh ng đành b ng lòng v i cu c s ng t m b ằ ộ ố ộ ố ư ạ ớ ợ
th gi i bên kia. Con ng trên tr n th , vì h nh phúc vĩnh c u ạ ử ở ế ớ ế ầ ườ ị ủ i b th
gi i thoát mình. Khi ph ng th c t b n ch tiêu ý chí đ u tranh đ t ấ ể ự ả ươ ứ ư ả ủ
nghĩa ra đ i, khoa h c và tri ờ ọ ế ọ ế ủ t h c đã xác l p v th l ch s tiên ti n c a ị ế ị ử ậ
nó, thì con ng i m i có th thoát kh i s kìm hãm c a tri t h c kinh ườ ỏ ự ủ ể ớ ế ọ
vi n và th gi ế ớ ệ i quan th n h c trung c . ổ ầ ọ
M c dù quá trình phát tri n c a tri ủ ể ặ ế ọ ổ ấ t h c Tây Âu th i trung c r t ờ
ph c t p, đ y mâu thu n, nh ng nó v n tuân theo quy lu t phát tri n k ứ ạ ư ể ầ ẫ ẫ ậ ế
th a liên t c c a l ch s và c a các hình thái ý th c xã h i. Nó chu n b ụ ủ ị ủ ứ ừ ử ẩ ộ ị
nh ng h t nhân h p lý cho s ph c h i ch nghĩa duy v t c đ i và phát ụ ồ ậ ổ ạ ủ ự ữ ạ ợ
tri n v i nh ng thành t u r c r trong th i kỳ Ph c h ng. ự ự ỡ ụ ư ữ ể ớ ờ
2.3. Nh ng đ c đi m c b n c a tri ể ơ ả ủ ữ ặ ế ọ ụ t h c Tây Âu th i kỳ Ph c ờ
h ngư
Tri t h c th i kỳ này là th gi i quan c a tri t h c giai c p t ế ọ ế ớ ờ ủ ế ọ ấ ư ả s n
đang trong quá trình hình thành, phát tri n. Sau “đêm tr ở ể ườ ổ ng trung c ”,
d i s th ng tr c a th n h c và tri t h c kinh vi n, th i kỳ này ch ướ ự ố ị ủ ầ ọ ế ọ ệ ờ ủ
nghĩa duy v t đ ậ ượ c khôi ph c và phát tri n. S khôi ph c và phát tri n đó ự ụ ụ ể ể
l ạ ắ i g n li n v i cu c đ u tranh quy t li ộ ấ ế ệ ề ớ t ch ng l ố ạ i th n h c và tri ọ ầ ế ọ t h c
kinh vi n.ệ
ậ ớ Do tính ch t ph c t p c a cu c đ u tranh gi a ch nghĩa duy v t v i ứ ạ ủ ộ ấ ủ ữ ấ
ch nghĩa duy tâm, tôn giáo, h n n a do nh h ữ ủ ả ơ ưở ọ ng r t l n c a th n h c ấ ớ ủ ầ
t đ , nó v n mang lúc b y gi ấ ờ nên ch nghĩa duy v t th i kỳ này ch a tri ậ ư ủ ờ ệ ể ẫ
10
ng duy v t v n gi tính hình th c phi m lu n. Tuy nhiên trong đó, t ậ ứ ế t ư ưở ậ ẫ ữ
vai trò chi ph i.ố
Tri t h c th i kỳ này đ c bi t đ cao vai trò con ng i, quan tâm ế ọ ặ ờ ệ ề ườ
i phóng con ng i, mang l i quy n t do cho con ng i. đ n vi c gi ế ệ ả ườ ạ ề ự ườ
Th i kỳ này tri t h c có b c phát tri n m i, d a trên c s các ờ ế ọ ướ ơ ở ự ể ớ
thành t u khoa h c t nhiên. Tuy nhiên gi a tri t h c và khoa h c t ọ ự ự ữ ế ọ ọ ự
nhiên v n th ng nh t ch t ch v i nhau, ch a có s phân chia r ch ròi. ẽ ớ ư ự ẫ ặ ấ ạ ố
Trên c s nh ng thành t u m i c a khoa h c t ớ ủ ơ ở ọ ự ự ữ ọ nhiên, các nhà khoa h c
t nhiên l i đi đ n nh ng khái quát m i v m t tri t h c. Các nhà khoa ự ạ ớ ề ặ ữ ế ế ọ
h c t t h c. ọ ự nhiên đ ng th i là các nhà tri ờ ồ ế ọ
Có th nói tri ể ế ọ t h c th i kỳ Ph c h ng đã t o ra m t b ư ộ ướ ụ ạ ờ ặ c ngo t
trong s phát tri n c a tri t h c sau “đêm tr ự ủ ể ế ọ ườ ề ng trung c ”. Nó t o ti n ạ ổ
đ cho tri ề ế ọ t h c ti p t c phát tri n vào th i c n đ i. ể ế ụ ờ ậ ạ
2.4. Nh ng đ c đi m c b n c a tri ể ơ ả ủ ữ ặ ế ọ t h c Tây Âu th i kỳ c n đ i ậ ạ ờ
Tri t h c Tây Âu th i kỳ c n đ i là s phát tri n ti p t c các t ế ọ ế ụ ự ể ạ ậ ờ ư
t ng tri t h c th i kỳ Ph c h ng trong giai đo n m i - giai đo n cách ưở ế ọ ư ụ ạ ạ ờ ớ
nhiên. m ng t ạ ư ả s n và s phát tri n m nh m c a khoa h c t ạ ẽ ủ ọ ự ự ể
Đây là th i kỳ th ng th c a ch nghĩa duy v t đ i v i ch nghĩa ủ ậ ố ớ ế ủ ủ ắ ờ
tâm, c a khoa h c đ i v i tôn giáo. Ch nghĩa duy v t th i kỳ này là th ố ớ ủ ủ ậ ọ ờ ế
gi i quan c a giai c p t ớ ấ ư ả s n cách m ng; là vũ khí t ạ ủ t ư ưở ấ ng c a giai c p ủ
t ư ả ộ s n trong cu c đ u tranh ch ng phong ki n và giáo h i, xác l p xã h i ế ấ ậ ộ ố ộ
t b n. ư ả
Do yêu c u phát tri n c a ph ng th c s n xu t t ủ ể ầ ươ ứ ả ấ ư ả b n ch nghĩa, ủ
th i kỳ này khoa h c t nhiên di n ra quá trình phân ngành sâu s c và phát ọ ự ờ ễ ắ
11
nhiên, ch tri n m t cách m nh m . Nh nh ng thành t u khoa h c t ờ ọ ự ữ ự ẽ ể ạ ộ ủ
nghĩa duy v t có m t b ậ ộ ướ ữ c phát tri n m i, nó có c s khoa h c v ng ơ ở ể ớ ọ
ch c và đ c ch ng minh v chi ti t. ắ ượ ứ ề ế
Do yêu c u phát tri n c a khoa h c t nhiên, tri ọ ự ủ ể ầ ế ọ t h c th i kỳ này ờ
đ c bi ặ ệ t chú ý đ n nh ng v n đ nh n th c lu n, v ph ề ứ ữ ề ế ấ ậ ậ ươ ậ ng pháp nh n
th c. Cu c đ u tranh c a phái duy c m v i duy lý; gi a ph ng pháp quy ộ ấ ữ ứ ủ ả ớ ươ
n p v i ph ớ ạ ươ ệ ng pháp di n d ch đã đóng m t vai trò quan tr ng trong vi c ộ ễ ọ ị
tìm ki m các ph ng pháp nh n th c khoa h c và góp ph n thúc đ y khoa ế ươ ứ ầ ậ ẩ ọ
h c phát tri n. ể ọ
Ti p t c phát tri n t t ng nhân đ o th i kỳ Ph c h ng, th i kỳ ế ụ ể ư ưở ụ ư ạ ờ ờ
này các nhà tri t h c càng đ cao v trí con ng i, gi ng cao ng n c ế ọ ề ị ườ ươ ọ ờ
i phóng con ng i kh i s th ng tr c a phong ki n và giáo đ u tranh gi ấ ả ườ ỏ ự ố ị ủ ế
h i, mang l i quy n t i. Đây ộ ạ ề ự do, bình đ ng và h nh phúc cho con ng ạ ẳ ườ
chính là v n đ b c xúc c a cu c cách m ng t ề ứ ủ ấ ạ ộ ư ả ứ s n đ t ra và nó có s c ặ
c vũ mãnh m qu n chúng đ ng lên làm cách m ng. ổ ứ ẽ ầ ạ
ậ ố M c dù th i kỳ này là th i kỳ th ng th c a ch nghĩa duy v t đ i ắ ế ủ ủ ặ ờ ờ
ậ ẫ ơ v i ch nghĩa duy tâm và tôn giáo nh ng h u h t các nhà duy v t v n r i ư ớ ủ ế ầ
vào phi m th n lu n, ch có m t s ít nhà duy v t đi đ n ch nghĩa vô ộ ố ủ ế ế ầ ậ ậ ỉ
th n. Đi u này không ch do nh h ng sâu s c c a tôn giáo mà còn do ề ầ ả ỉ ưở ắ ủ
giai c p t s n v n c n đ n tôn giáo cho nên có l p tr ấ ư ả ẫ ầ ế ậ ườ ng thi u tri ế t đ . ệ ể
Do thói quen trong nghiên c u khoa h c chuyên môn, tách bi ứ ọ ệ ỏ t kh i
các m i liên h chung, h n n a do s th ng tr c a c h c Niut n, nên ị ủ ơ ọ ự ố ữ ệ ơ ố ơ
trong th i kỳ này ph ng pháp t duy siêu hình, máy móc v n gi vai trò ờ ươ ư ẫ ữ
chi ph i.ố
12
2.5 Nh ng đ c đi m c b n c a tri ể ơ ả ủ ữ ặ ế ọ ổ ể t h c c đi n Đ c ứ
Tri ế ọ t h c c đi n Đ c nghiên c u l ch s c a nhân lo i, cũng nh ứ ị ổ ể ử ủ ứ ạ ư
toàn b quan h con ng i – t ệ ộ ườ ự ậ nhiên theo quan ni m bi n ch ng. Vì v y, ứ ệ ệ
ủ quan ni m bi n ch ng v hi n th c là đ c đi m h t s c quan tr ng c a ề ệ ế ứ ự ứ ể ệ ệ ặ ọ
tri t h c c đi n Đ c. Tr ế ọ ổ ể ứ ướ c nh ng b ữ ướ c phát tri n nh vũ bão c a khoa ư ủ ể
h c và th c ti n Châu Âu t cu i th k XVIII, đã cho th y h n ch ễ ở ự ọ ừ ế ỷ ấ ạ ố ế
i. Các nhà tri t h c c đi n Đ c ti p thu c a b c tranh c h c v th gi ủ ứ ề ế ớ ơ ọ ế ọ ổ ể ứ ế
ng bi n ch ng trong di s n tri th i c đ i, xây t h c t nh ng t ữ t ư ưở ứ ệ ả ế ọ ừ ờ ổ ạ
thành m t ph ng pháp lu n tri t h c trong d ng phép bi n ch ng tr ự ứ ệ ở ộ ươ ậ ế ọ
ng t nhiên và xã h i. Hêghen đã phát hi n ra vi c nghiên c u các hi n t ứ ệ ượ ệ ự ệ ộ
ủ và phân tích m t cách h th ng nh ng quy lu t và ph m trù c b n c a ữ ệ ố ơ ả ậ ạ ộ
phép bi n ch ng, xây d ng nó tr thành m t ph ự ứ ệ ở ộ ươ ng pháp lu n, m t cách ậ ộ
t duy, quan ni m v t t th y m i s v t trong th gi ư ề ấ ệ ọ ự ậ ế ả ớ ự i hi n th c. ệ
Ph ng pháp t duy bi n ch ng c a các nhà tri t h c c đi n Đ c v sau ươ ư ứ ủ ệ ế ọ ổ ể ứ ề
đ ượ ồ ủ c C.Mác c i bi n duy v t, phát tri n ti p, tr thành thành linh h n c a ể ế ế ả ậ ở
ch nghĩa Mác. ủ
V i cách nhìn bi n ch ng v toàn b hi n th c, nhi u nhà tri ộ ệ ự ứ ề ệ ề ớ ế ọ t h c
c đi n Đ c có ý đ h th ng hoá toàn b nh ng tri th c và thành t u mà ổ ể ồ ệ ố ữ ứ ự ứ ộ
nhân lo i đã đ t đ c t c t tr i lúc b y gi ạ ượ ừ ướ ớ ạ ấ ờ . Ti p thu nh ng tinh hoa ữ ế
duy lý lu n và h c a siêu hình h c th k 17 trong vi c phát tri n t ủ ế ỷ ể ư ệ ọ ậ ệ
th ng hoá tri th c c a con ng i, các nhà tri t h c, nh t là Kant và ứ ủ ố ườ ế ấ ọ
t h c v n năng c a mình, làm Hêghen có ý đ xây d ng m t h th ng tri ự ộ ệ ố ồ ế ọ ạ ủ
ủ n n t ng cho toàn b các khoa h c và m i lĩnh v c ho t đ ng khác c a ề ả ạ ộ ự ộ ọ ọ
con ng i, khôi ph c l ườ ụ ạ i quan ni m coi tri ệ ế ọ ọ t h c là khoa h c c a m i ủ ọ
khoa h c. Vì v y, h là nh ng bách khoa toàn th , uyên bác không ch v ỉ ề ư ữ ậ ọ ọ
13
t h c mà còn am hi u v khoa h c t nhiên, l ch s , pháp tri th c tri ứ ế ọ ọ ự ể ề ử ị
ợ quy n, tôn giáo… Dĩ nhiên quan ni m này hi n nay không còn phù h p, ệ ệ ề
nh ng v ph ng di n l ch s , nó đáp ng nhu c u khoa h c c n h ư ề ươ ệ ị ứ ử ầ ầ ọ ệ
th ng hoá toàn b tri th c con ng ộ ứ ố ườ ữ i mà các nhà siêu hình h c là nh ng ọ
ng i kh i s ng. ườ ở ướ
t h c Ph ng Đông và tri 3. So sánh đ c đi m c a tri ặ ủ ể ế ọ ươ ế ọ t h c
Ph ng Tây ươ
3.1 S gi ng nhau ự ố
C.Mác đã vi ng c a m t th i đ i nào đó thì ế t: Đ hi u rõ t ể ể t ư ưở ờ ạ ủ ộ
chúng ta ph i hi u đ ể ượ ả ở c đi u ki n sinh ho t v t ch t c a th i đ i đó. B i ạ ậ ờ ạ ấ ủ ệ ề
vì, theo C.Mác, t n t ồ ạ ả i xã h i luôn quy t đ nh ý th c xã h i, do đó nó ph n ế ị ứ ộ ộ
ánh t n t i xã h i – nh ng đi u ki n sinh ho t v t ch t c a xã h i. Chính ồ ạ ạ ậ ấ ủ ữ ệ ề ộ ộ
vì th , các trào l u tri t h c Ph ng Đông và Ph ng Tây đ u đ ư ế ế ọ ươ ươ ề ượ ả c n y
sinh trên nh ng đi u ki n kinh t ữ ệ ề ế ấ - xã h i trong giai đo n l ch s nh t ạ ị ử ộ
đ nh. Xét trong m i quan h gi a c s h t ng và ki n trúc th ị ệ ữ ơ ở ạ ầ ế ố ượ ng t ng, ầ
thì tri t h c là m t y u t ế ọ ộ ế ố ủ c a ki n trúc th ế ượ ọ ng t ng, do đó các h c ầ
t h c Đông – Tây đ u ch u s quy t đ nh c a c s h t ng và thuy t tri ế ế ọ ủ ơ ở ạ ầ ị ự ế ị ề
t nó cũng có vai trò h t s c to l n đ i v i c s h t ng. đ n l ế ượ ố ớ ơ ở ạ ầ ế ứ ớ
Tri t h c Ph ng Đông và Ph ng Tây đ u đ c hình thành, phát ế ọ ươ ươ ề ượ
ng pháp siêu tri n trong cu c đ u tranh gi a ch nghĩa duy tâm, gi a ph ữ ộ ấ ữ ủ ể ươ
hình và ph ươ ộ ng pháp bi n ch ng. Th c ch t cu c đ u tranh này là m t ấ ự ứ ệ ấ ộ
ph n cu c đ u tranh t ộ ấ ầ t ư ưở ộ ng c a nh ng giai c p đ i kháng trong xã h i. ủ ữ ấ ố
Nh ng quan ni m duy v t th ệ ữ ậ ườ ự ng g n gũi và g n li n v i nh ng l c ữ ề ắ ầ ớ
14
l ng ti n b trong xã h i và ng i nh ng quan ni m duy tâm th ượ ế ộ ộ c l ượ ạ ữ ệ ườ ng
ng l c h u, b o th trong xã h i. g n gũi và g n li n v i l c l ầ ớ ự ượ ề ắ ạ ậ ủ ả ộ
Tri t h c Ph ng Đông và Ph ế ọ ươ ươ ng Tây có th s d ng nh ng khái ể ử ụ ữ
ủ ni m, ph m trù khác nhau nh ng đ u ph i bàn đ n v n đ c b n c a ề ề ơ ả ư ế ệ ạ ả ấ
tri t h c, đ ng th i đ u tuân theo nh ng ph ế ọ ờ ề ữ ồ ươ ậ ng pháp chung trong nh n
th c th gi i: Ph ng pháp bi n ch ng ho c Ph ng pháp siêu hình. ế ớ ứ ươ ứ ệ ặ ươ
Tri t h c Ph ng Đông và Ph ng Tây đ u bàn đ n v n đ con ế ọ ươ ươ ề ề ế ấ
ng nh ng khía c nh khác nhau, m c đ đ m nh t khác nhau và qua i ườ ở ứ ộ ậ ữ ạ ạ
nh ng th i kỳ l ch s khác nhau đ u có cách đánh giá khác nhau v con ử ữ ề ề ờ ị
ng i.ườ
Các h c thuy t tri Ph ng Đông hay Ph ng Tây đ u có ế ọ t h c ế ọ ở ươ ươ ề
khuynh h ng chung là xâm nh p l n nhau, v a có s k th a gi a các ướ ự ế ừ ậ ẫ ữ ừ
h c thuy t, ho c trong s phát tri n c a h c thuy t đó, v a có s đào ể ự ừ ủ ự ế ế ặ ọ ọ
th i, l c b nh ng quan ni m l c h u, ho c nh ng quan ni m không phù ậ ả ọ ữ ữ ệ ệ ặ ạ ỏ
h p v i nhãn quan c a giai c p th ng tr . ị ủ ấ ớ ợ ố
M i h c thuy t trong tri t h c Ph ng Đông hay Ph ng Tây ế ỗ ọ ế ọ ở ươ ươ
cũng v y, đ u có nh ng m t tích c c và h n ch c a nó nh ng đã góp ự ế ủ ư ữ ề ặ ậ ạ
ph n t o nên nh ng giá tr văn minh nhân lo i. ầ ạ ữ ạ ị
3.2 S khác nhau ự
Tri t h c thu c th ng t ng ki n trúc, b chi ph i b i c s h t ng, ế ọ ộ ượ ố ở ơ ở ạ ầ ế ầ ị
ng Đông t n t ồ ạ i xã h i. V y nh ng đi u ki n sinh ho t v t ch t c a Ph ệ ạ ậ ấ ủ ữ ề ậ ộ ươ
và Ph ươ ặ ng Tây có đi m gì khác nhau? C.Mác đã ch ra nh ng đi m đ c ữ ể ể ỉ
ng Đông nói tr ng c a xã h i truy n th ng n Đ nói riêng và Ph ố Ấ ủ ư ề ộ ộ ươ
chung, đó là xã h i nông nghi p v i ch đ công xã nông thôn – ch đ ớ ế ộ ế ộ ệ ộ
đem l i cho m i đ n v nh bé m t cu c s ng cô l p, bi ạ ộ ố ỗ ơ ậ ỏ ộ ị ệ ậ ộ t l p. Cái xã h i
15
truy n th ng đó mang tính ch t th đ ng, quân bình, ít thay đ i, kéo dài t ụ ộ ề ấ ố ổ ừ
nh ng th i h t s c xa x a cho đ n 10 năm đ u c a th k XIX. C.Mác đã ờ ế ứ ầ ủ ế ỷ ữ ư ế
dùng các khái ni m “b t đ ng”, “tĩnh” đ ch xã h i Ph ng Đông. Khi ấ ộ ệ ể ộ ỉ ươ
ấ phân tích các xã h i Daminđari và Raiatvari, ông cho r ng dù chúng có x u ằ ộ
xa nh th nào đi chăng n a, chúng cũng là hai hình th c t ư ế ứ ư ữ ề ộ h u v ru ng ữ
đ t, cái mà xã h i Châu Á đang r t khát khao. Xét v đi u ki n xã h i, ấ ề ề ộ ở ệ ấ ộ
Ph ng Tây có ch đ nô l đ i quy mô đi n hình nh ươ ế ộ ệ ạ ư ở ể Hy L p và La ạ
Mã. V i quá trình xu t hi n nhà n Hy – La đã làm cho l c l ệ ấ ớ c ướ ở ự ượ ả ng s n
xu t phát tri n, t đó ch đ th t c, b l c đ c thanh toán nhanh, quan ể ấ ừ ế ộ ị ộ ộ ạ ượ
h s n xu t m i ra đ i. Ph ng Đông, ch đ nô l có manh nha t ệ ả ờ Ở ươ ấ ớ ế ộ ệ ừ
Nhà Ân (th k XIV Tr.CN), đ n th i Tây Chu (1027-770 Tr.CN) nhà ế ỷ ế ờ
n c mang tính ch t nô l ra đ i. đây nhà n c nô l không mang tính ướ ấ ệ ờ Ở ướ ệ
ch t đi n hình. Đ n th i kỳ Xuân Thu - Chi n Qu c th t s là m t giai ậ ự ế ế ể ấ ờ ố ộ
đo n l ch s mà các h c gi cho r ng “xã h i đ i lo n”, “ng ạ ị ử ọ ả ộ ạ ạ ằ ườ ị i ăn th t
ng i” nh ng đông th i l i là th i kỳ “bách gia tranh minh” và nhà n ườ ờ ạ ư ờ ướ c
ố phong ki n t p quy n đ u tiên ch ra đ i sau khi T n Thu hoàng th ng ế ậ ề ầ ầ ờ ỷ ỉ
nh t n c Trung Qu c. n Đ cũng v y, nhà n c chi m h u nô l ấ ướ ố Ở Ấ ậ ộ ướ ữ ế ệ ra
t và n i th ng kh c a ng đ i v i s phân chia đ ng c p kh c nghi ờ ớ ự ẳ ấ ắ ệ ổ ủ ỗ ố ườ i
dân trong xã h i chính là c i ngu n cho s ra đ i c a các tr ng phái tri ờ ủ ự ộ ộ ồ ườ ế t
h c.ọ
Ch t ch H Chí Minh đã phân tích khá chính xác v Ph ng Đông ủ ị ề ồ ươ
khi Ng i cho r ng: đó v c u trúc kinh t ườ ằ Ở ề ấ ế ộ , không gi ng các xã h i ố
Ph ươ ng Tây th i trung c cũng nh th i c n đ i và đ u tranh giai c p ư ờ ậ ấ ở ạ ấ ờ ổ
đó không quy t li t nh Ph ng Tây (H Chí Minh toàn t p – T1. NXB ế ệ ư ở ươ ậ ồ
ệ Chính tr Qu c gia, Hà N i 1995, Tr.465). Nh v y, v i nh ng đi u ki n ư ậ ữ ề ố ộ ớ ị
16
kinh t - xã h i khác nhau, tri t h c Ph ng Đông và Ph ng Tây t ế ộ ế ọ ươ ươ ấ ế t y u
ph i có nh ng đ c đi m khác nhau. ặ ữ ể ả
Tri t h c Ph ng Tây th ng đi t i quan, vũ tr ế ọ ươ ườ th gi ừ ế ớ ụ ả quan, b n
th lu n đ n nhân sinh quan, nh n th c lu n, logic h c đ t ể ậ ể ừ ứ ế ậ ậ ọ đó t o nên ạ
m t h th ng hoàn ch nh, ch t ch thì tri ng Đông l i đi ệ ẽ ặ ộ ố ỉ ế t h c Ph ọ ươ ạ
ng i nghĩa là t nhân sinh quan đ n th gi i quan. N u nh các nhà c l ượ ạ ừ ế ớ ế ư ế
tri t h c Hy – La c đ i th ng đi tìm nh ng y u t ế ọ ổ ạ ườ ế ố ầ đ u tiên t o nên th ạ ữ ế
gi i nh n c, l a, không khí… thì Ph ng Đông hai nhà t ớ ư ướ ử ở ươ t ư ưở ớ ng l n
tiêu bi u là Kh ng T và Đ c Ph t l i không làm nh v y. Đ ng tr ậ ạ ứ ử ể ổ ư ậ ứ ướ c
xã h i lo n l c th i Xuân Thu, Kh ng T đã đ a ra h c thuy t Nhân – ổ ạ ạ ử ư ế ờ ộ ọ
đ ng l xã h i lúc b y gi ườ ố ứ i đ c tr nh m n đ nh tr t t ằ ổ ậ ự ị ị ấ ộ ờ . B i v y có ở ậ
ng i coi h c thuy t c a Kh ng T là h c thuy t mang tính ch t chính ườ ế ủ ử ế ấ ọ ổ ọ
tr , xã h i – đ o đ c ch không ph i là h c thuy t tri t h c, b i l ạ ứ ứ ế ả ộ ọ ị ế ọ ở ẽ ầ nó h u
nh không có ph n b n th lu n hay vũ tr ả ể ậ ư ầ ụ ử ờ quan. Đ n M nh T th i ế ạ
ờ Chi n Qu c thì tình hình này h u nh không có gì thay đ i. Mãi đ n th i ư ế ế ầ ố ổ
c b sung b ng nh ng y u t th T ng sau này, khi m khuy t đó m i đ ế ớ ượ ổ ế ố ế ữ ế ằ ố
gi i quan, vũ tr quan c a Ph t và Lão. ớ ụ ủ ậ
Ph t giáo cũng v y, đ u tiên không ph i đi vào xây d ng vũ tr quan ụ ự ậ ậ ầ ả
ổ ủ hay b n th lu n mà đ i v i Ph t giáo v n đ c p bách là c u kh c a ể ậ ố ớ ề ấ ứ ả ấ ậ
chúng sinh. B i v y, Ph t giáo đ a ra ph ở ậ ư ậ ươ ể ứ ng pháp, bi n pháp đ c u ệ
kh , kêu g i chúng sinh hãy th m nhu n và làm theo T Di u Đ . Có ý ứ ệ ế ấ ầ ổ ọ
bàn đ n nh ng v n đ siêu hình ki n cho r ng, Ph t giáo không bao gi ậ ế ằ ờ ữ ế ề ấ
tr u t ng. ừ ượ
Nh v y, hai h c thuy t c b n c a Ph ng Đông là Nho giáo và ế ơ ả ư ậ ủ ọ ươ
Ph t giáo đ u đi t nhân sinh quan đ n th gi i quan, trái ng ề ậ ừ ế ớ ế ượ c v i tri ớ ế t
17
h c Ph t h c Ph ng Tây đi t ọ ươ ng Tây. Có th nói, n u tri ể ế ế ọ ươ ừ ố ế g c đ n
ng n thì tri t h c Ph ọ ế ọ ươ ng Đông h u nh đi t ầ ư ừ ọ ng n đ n g c. ế ố
N u Ph ng Tây tri t h c th ế ở ươ ế ọ ườ ự ng g n li n v i nh ng thành t u ữ ề ắ ớ
t là khoa h c t nhiên và nhà tri t h c th ng là nhà khoa h c, đ c bi ọ ặ ệ ọ ự ế ọ ườ
khoa h c, nhà bác h c thì Ph ng Đông tri t h c th ọ ọ ở ươ ế ọ ườ ớ ng g n li n v i ề ắ
tôn giáo. Tri t h c n Đ và tri t h c Trung Qu c ngay t ế ọ Ấ ộ ế ọ ố ừ ầ ệ đ u đã quy n
t h c n Đ bi u hi n rõ nét h n tri t h c Trung l n v i tôn giáo. Tri ẫ ớ ế ọ Ấ ộ ể ệ ơ ế ọ
, th n quy n đã ng Qu c. Xã h i n Đ ngay t ộ Ấ ộ ố ừ ờ th i kỳ chi m h u nô l ế ữ ệ ề ầ ự
tr trên v ng tri u. Tình tr ng này kéo dài không d i b n nghìn năm. ị ươ ề ạ ướ ố
Nói chung 9 tr ng phái c a tri ườ ủ ế ọ Ấ ồ t h c n Đ ho c ít nhi u đ u b t ngu n ề ề ắ ặ ộ
t Kinh Vêđa, m t b kinh t i c xu t hi n kho ng gi a thiên niên k th ừ ộ ộ ố ổ ỷ ứ ữ ệ ấ ả
II tr c công nguyên. Kinh Vêđa cũng là kinh đi n c a đ o Bà la môn – ướ ủ ể ạ
Tôn giáo có m t s m nh t ặ ớ ấ ở Ấ ổ ầ n Đ xa x a. Nh v y, kinh Vêđa bu i đ u ư ậ ư ộ
cách là tôn giáo ch không ph i t cách tri t h c. Tính xu t hi n v i t ệ ớ ư ấ ả ư ứ ế ọ
tri t h c rõ nét khi kinh Vêđa đ ế ọ ượ c b sung thêm ph n Upanisad sau này. ầ ổ
tôn giáo và s ng d a vào tôn giáo Nh v y, tri ư ậ ế ọ Ấ t h c n Đ thoát thai t ộ ừ ự ố
ch không đ y lùi tôn giáo nh Ph ư ứ ẩ ươ ng Tây. Kinh d ch xu t hi n t ị ệ ừ ờ th i ấ
Ân – Chu cách là tôn giáo nhi u h n là tri ở Trung Qu c cũng v i t ố ớ ư ề ơ ế t
h c. Nh v y, tri t h c t D ch truy n cũng d a vào tôn giáo đ t n t ư ậ ọ ế ọ ừ ị ể ồ ạ i. ự ệ
Th i Hán, Đ ng Tr ng Th đã gi ư ọ ổ ờ ả ệ ữ i quy t khôn khéo m i quan h gi a ế ố
tôn giáo – tri ế ọ ấ t h c – chính tr - đ o đ c. Ông đã làm đ ng tác th ng nh t ứ ạ ố ộ ị
gi a chính tr và đ o đ c đ r i tôn giáo c chính tr l n đ o đ c. ạ ứ ể ồ ạ ứ ị ẫ ữ ả ị
M c đích c a tri t h c Ph ng Tây là gi i thích và c i t o th gi ủ ụ ế ọ ươ ả ả ạ ế ớ i.
Đi u này đã đ c C.Mác ch rõ: Các nhà tri t h c tr c kia ch gi i thích ề ượ ỉ ế ọ ướ ỉ ả
th gi i b ng nhi u cách khác nhau, song v n đ là c i t o th gi i. Còn ế ớ ằ ả ạ ế ớ ề ề ấ
18
m c đích c a tri t h c Ph ng Đông l i nh m xây d ng m t xã h i có ụ ủ ế ọ ươ ạ ự ằ ộ ộ
tr t t ng và hòa m c, nhân ái (Nho giáo); gi i thoát cho con ng k c ậ ự ỷ ươ ụ ả ườ i
(Ph t giáo) và làm cho con ng i hoà đ ng v i thiên nhiên (Đ o gia). ậ ườ ạ ồ ớ
V đ i t t h c Ph ng Tây và tri t h c Ph ng Đông ề ố ượ ng gi a tri ữ ế ọ ươ ế ọ ươ
có đi m gì khác nhau? Đ i t t h c Ph ố ượ ể ng c a tri ủ ế ọ ươ ng Tây r t r ng, bao ấ ộ
nhiên, xã h i và t duy nh ng nó l y t g m toàn b t ồ ộ ự ộ ư ấ ự ư ố nhiên làm g c,
làm c s . Vì đ i t ơ ở ố ượ ứ ng nghiên c u r ng nh v y nên ph m vi tri th c ư ậ ứ ộ ạ
t h c Ph ng Tây l y t c a nó cũng r t r ng, bao g m m i lĩnh v c. Tri ủ ấ ộ ự ồ ọ ế ọ ươ ấ ự
nhiên làm g c nên nó h i ng sang h ng ngo i, l y bên ngoài gi i thích ả ố ơ ướ ạ ấ ả
bên trong. Đi u đó quy đ nh tính ch t c a tri t h c Ph ng Tây là h i ng ấ ủ ề ị ế ọ ươ ơ ả
ng tr i này còn đ c ch ng minh b i nó đi t v duy v t. Khuynh h ề ậ ướ ộ ượ ứ ở ừ ế th
gi i quan đ n nhân sinh quan, t h t ng c s đ n th ớ ế ừ ạ ầ ơ ở ế ượ ế ng t ng ki n ầ
c ch ng minh: trong 7 tr ng phái tri t h c th i Hy trúc. Đi u đó đã đ ề ượ ứ ườ ế ọ ờ
ng phái là duy v t, ch có 2 tr L p – La Mã c đ i thì có đ n 5 tr ổ ạ ế ạ ườ ậ ỉ ườ ng
phái là duy tâm (Platon, Pithagore).
Trong khi đó, đ i t t h c Ph ng Đông l i là xã h i, cá ố ượ ng c a tri ủ ế ọ ươ ạ ộ
nhân con ng i, là cái tâm và cái nhìn chung nó l y con ng ườ ấ ườ ố i làm g c.
Chính vì th , v n đ c b n c a tri t h c, đ c tri t h c Ph ng Đông ề ơ ả ủ ế ấ ế ọ ượ ế ọ ươ
bàn đ n là v n đ : Thiên – Đ a – Nhân (tr i đ t và con ng ị ờ ấ ế ề ấ ườ i). Đi u đó ề
quy đ nh tri th c c a tri t h c Ph ng Đông ch y u là v xã h i, chính ứ ủ ị ế ọ ươ ủ ế ề ộ
tr , đ o đ c, tâm linh. N u tri t h c Ph ng Tây h i nghiêng v h ị ạ ứ ế ế ọ ươ ề ướ ng ơ
ngo i thì tri t h c Ph ng Đông h i nghiêng v h ng n i. N u tri ạ ế ọ ươ ề ướ ơ ế ộ ế ọ t h c
Ph i thích trong thì tri t h c Ph ng Đông l ươ ng Tây l y ngoài gi ấ ả ế ọ ươ ạ ấ i l y
trong gi i thích ngoài. N u tri t h c Ph ả ế ế ọ ươ ng Tây h i ng v Duy v t thì ả ề ậ ơ
tri t h c Ph ng Đông h i ng v Duy tâm. Trong tri t h c n Đ c ế ọ ươ ả ề ơ ế ọ Ấ ộ ổ
19
ng phái thì đ n 8 tr ng phái duy tâm, ch còn l i m t tr đ i có 9 tr ạ ườ ế ườ ỉ ạ ộ ườ ng
phái duy v t là Lokayata, đi u này đ c lý gi i b i tri t h c n Đ đi t ề ậ ượ ả ở ế ọ Ấ ộ ừ
nhân sinh quan đ n th gi i quan. ế ớ ế
Tri t h c Ph ng Đông t ế ọ ươ ừ ờ ọ th i xa x a đã thiên v đ o đ c. H c ề ạ ứ ư
thuy t Nhân c a Kh ng T đã ng tr su t m y nghìn năm trong l ch s ự ị ử ủ ế ấ ổ ố ị ử
Trung Hoa là h c thuy t đ o đ c – chính tr . Phàn Trì h i th y v ch ế ạ ứ ề ầ ọ ỏ ị ữ
i: Yêu ng i. Ti p đó Phàn Trì l Nhân, Kh ng T tr l ổ ử ả ờ ườ ế ạ ỏ ề ệ i h i v trí tu ,
Kh ng T tr l ử ả ờ ổ i: hi u v con ng ề ể ườ ế ủ i. Nh v y, n i dung h c thuy t c a ư ậ ộ ọ
Kh ng T là h c thuy t v đ o đ c nhân văn. Ph t giáo ế ề ạ ứ ử ậ ọ ổ ở Ấ n Đ cũng ộ
i ph i khuy n thi n, làm ph c, l v y, luôn khuyên con ng ậ ườ ế ệ ả ướ ờ ả i nói ph i
ngay th ng, chân chính… M c dù, Pháp gia Trung Qu c l ẳ ặ ở ố ạ ọ i chú tr ng
t h c Ph ng Đông có khuynh đ n tài năng, trí tu , nh ng nhìn chung tri ế ư ệ ế ọ ươ
h ng chung là thiên v đ o đ c. ng i, khuynh h ướ ề ạ ứ c l ượ ạ ướ ủ ng chung c a
tri t h c Ph ng Tây là tuy t đ i hoá trí tu , đ c bi t là th i kỳ ánh sáng ế ọ ươ ệ ố ệ ặ ệ ờ
(th k XVII-XVIII) ng i ta đã xem trí tu nh đôi đũa th n kỳ c a nàng ế ỷ ườ ệ ư ủ ầ
i cho nhân lo i m i th trên đ i. tiên trong truy n L Lem có th đem l ọ ể ệ ạ ứ ạ ờ ọ
Tri t h c Ph ế ọ ươ ể ủ ng Tây thiên v trí tu phù h p v i s phát tri n c a ớ ự ệ ề ợ
Ch nghĩa t b n, d a trên nguyên t c c a ch nghĩa cá nhân, ch nghĩa ủ ư ả ắ ủ ủ ủ ự
i, phát huy tính phi n di n này đ n đ nh cao trong n n kinh t v l ị ợ ề ế ế ệ ỉ ế ị th
tr ng. Cho nên cùng v i nó là s suy thoái v đ o đ c là dĩ nhiên. Mà s ườ ề ạ ứ ự ớ ự
suy thoái v đ o đ c Ph ng Tây là t bi u hi n tan giã gia đình. Trong ề ạ ứ ở ươ ừ ể ệ
lúc đó, Ph ng Đông đ o đ c l gia đình. Cho ở ươ i đ ứ ạ ượ ủ c c ng c ngay t ố ạ ừ
nên tinh th n c ng đ ng, h hàng đ t Nghĩa lên trên L i luôn đè b p s ặ ẹ ự ầ ộ ộ ọ ợ
tr i d y c a ch nghĩa cá nhân theo ki u Ph ng Tây. ỗ ậ ủ ủ ể ươ
20
ng pháp nh n th c gi a tri t h c Ph ng Tây V ph ề ươ ng ti n, ph ệ ươ ứ ữ ậ ế ọ ươ
và tri t h c Ph ng Đông có đi m gì khác nhau? N u tri t h c Ph ế ọ ươ ế ể ế ọ ươ ng
Tây h i ng v t duy duy lý, phân tích, m x thì tri t h c Ph ng Đông ả ề ư ơ ổ ẻ ế ọ ươ
h i ng v tr c giác. Ph ng pháp t ả ề ự ơ ươ ư ề duy duy lý đã t o ra nh ng đi u ạ ữ
ki n cho s phát tri n c a khoa h c k thu t. Không ph i ng u nhiên mà ể ủ ự ệ ậ ả ẫ ọ ỹ
các n c Ph ng Tây ho c Ph ng Tây hóa có n n khoa h c công ngh ướ ươ ặ ươ ề ọ ệ
góc đ tri t h c, ph ng pháp này có đ ng đ u th gi ầ ứ ế ớ i. Nh ng xét ư ở ộ ế ọ ươ
m t y u c a nó. Nh chúng ta đã bi t, quá trình nh n th c, quá trình đi ặ ế ư ủ ế ứ ậ
đ n chân lý cu i cùng là vô h n. Theo Lênin, con ng ế ạ ố ườ ể ắ i không th n m
nhiên m t cách đ y đ nh là ch nh th trong tính “ch nh th b t gi ắ i t ớ ự ủ ư ể ầ ộ ỉ ỉ ể
tr c ti p” c a gi nhiên; t t c nh ng cái mà con ng ự ủ ế i t ớ ự ấ ả ữ ườ ậ i có th nh n ể
c là đi g n mãi đ n đó b ng cách t o ra nh ng tr u t ng, th c đ ứ ượ ừ ượ ữ ế ầ ạ ằ
nh ng khái ni m, nh ng quy lu t – m t b c tranh khoa h c v vũ tr . ụ ọ ề ộ ứ ữ ữ ệ ậ
Ph ươ ặ ng pháp tr c giác là s c m nh n hay th nghi m, đó là đ c ự ả ự ể ệ ậ
đi m n i b t c a ph ng th c t t h c Ph ổ ậ ủ ể ươ ứ ư duy c a tri ủ ế ọ ươ ả ng Đông. C m
ng, ti n hành giao ti p lý nh n (hay th nh n) t c là đ t mình gi a đ i t ứ ữ ố ượ ể ậ ậ ặ ế ế
trí, ta và v t ăn kh p, kh i d y linh c m, quán xuy n nhi u chi u trong ơ ậ ế ề ề ậ ả ớ
ch c lát, t đó n m v ng b n th . Đ c bi t là các nhà t ng tri ố ừ ữ ể ắ ả ặ ệ t ư ưở ế ọ t h c
Trung Qu c đ u quen v i nh ng ph ng th c t duy tr c giác. Nho gia ữ ề ố ớ ươ ứ ư ự
ch tr ủ ươ ậ ọ ng “ph n tĩnh c u n i”, Đ o gia chăm chút “to vong”, Ph t h c ầ ả ả ạ ộ
ng “Trí l ng tri”… có phép “đ n ng ”, Lý h c đ x ộ ọ ề ướ ố ươ
Ph ng th c t duy tr c giác đ c bi t coi tr ng tác d ng c a cái ươ ứ ư ự ặ ệ ụ ủ ọ
ấ “tâm”, coi “tâm” là g c r c a nh n th c, “l y tâm đ bao quát v t”, r t ít ố ễ ủ ứ ể ấ ậ ậ
ẩ đi sâu phân tích quá trình tác đ ng c a “tâm”. Vì v y trong các tác ph m ủ ậ ộ
21
tri t h c c a h th ế ọ ủ ọ ườ ế ự ứ ng r i r c, ph n ám th nhi u h n, thi u s ch ng ờ ạ ề ầ ơ ị
minh chu đáo.
t gia Ph ng Đông đi sâu M t khác, cũng ph i th y r ng, các tri ả ặ ấ ằ ế ươ
nh n m nh tính ch nh th h p nh t c a các khái ni m và ph m trù, không ấ ủ ể ợ ệ ạ ấ ạ ỉ
t v b n ch t gi a chúng, ch n m ch nh th tìm hi u s khác bi ể ự ệ ề ả ỉ ắ ể ở ả c m ữ ấ ỉ
nh n. Nh v y, n u dùng quan đi m ch nh th đ n m s v t thì ph ể ể ể ắ ư ậ ự ậ ế ậ ỉ ươ ng
th c t duy tr c giác “g p s v t là hi u n i dung” t ra quan tr ng, còn ứ ư ặ ự ậ ự ể ộ ỏ ọ
ph ươ ng th c đi t ứ ừ ế phân tích n i hàm và ngo i diên c a khái ni m d n đ n ủ ệ ẫ ạ ộ
suy lu n logic l ậ ạ i th a. ừ
S sáng t o ph ng th c t ự ạ ươ ứ ư duy tr c giác đ ự ươ ạ ng nhiên là s sáng t o ự
trí tu siêu phàm c a t t ng tri t h c Ph ủ ư ưở ệ ế ọ ươ ng Đông, nh ng do thi u s ư ế ự
lu n ch ng và phân tích cho nên các khái ni m, ph m trù th ứ ệ ậ ạ ườ ự ng là tr c
giác, thi u suy tính logic, do thi u ph ng pháp c n thi ế ế ươ ầ ế ể ự t đ xây d ng
m t h th ng lý lu n khoa h c. Nh ng ph ng pháp tr c giác l ộ ệ ố ư ậ ọ ươ ự ạ ạ ế i đ t đ n
cái mà t duy duy lý phân tích, m x không bao gi có đ c. Nó là ư ổ ẻ ờ ượ
ph ng th c phù h p v i đ i t ng v n đ ng. ươ ớ ố ượ ứ ợ ậ ộ
Th c ra hai ph t h c này có m i liên ự ươ ng pháp tr i c a hai n n tri ộ ủ ề ế ọ ố
h m t thi ệ ậ ế ớ ế t v i nhau, không tách r i nhau và b sung cho nhau. N u ổ ờ
c s v t, hi n t ng. không có phân tích, m x thì làm sao mà hi u đ ổ ẻ ể ượ ự ậ ệ ượ
Nh ng n u cho nó là tuy t đ i duy nh t thì l ệ ố ư ế ấ ạ ề i là sai l m. Đ i v i nhi u ố ớ ầ
ng pháp phân tích t ra r t y u t, h n ch trong khi đó lĩnh v c, ph ự ươ ỏ ấ ế ớ ế ạ
ph ng pháp tr c giác l ươ ự i t ạ ỏ ự ra khá thích h p. B i v y, tuỳ t ng lĩnh v c, ở ậ ừ ợ
ng mà ph ng pháp nào là n i tr i nh ng cũng không lo i tr hoàn đ i t ố ượ ươ ạ ừ ổ ộ ư
toàn ph ng pháp khác. ươ
22
M t đi m khác nhau có tính ph ng pháp lu n gi a hai n n tri ể ộ ươ ữ ề ậ ế ọ t h c
Đông Tây là t h c Ph ở ch : tri ỗ ế ọ ươ ể ng Tây tách r i ch th và khách th , ủ ể ờ
ch quan và khách quan, ng ng nh n th c. Trong ủ ườ i nh n th c và đ i t ứ ố ượ ậ ứ ậ
khi đó, tri t h c Ph ng Đông l i cho r ng, mu n hi u đ i t ế ọ ươ ạ ố ượ ể ằ ố ả ng thì ph i
hoà vào đ i t ng. Con ng i ph i hài hoà v i thiên nhiên. ố ượ ườ ả ớ
Ngày nay m t s b c h c gi cho r ng khuynh h ộ ố ậ ọ ả ằ ướ ộ ủ ng tr i c a
Ph ng Tây là h ng ngo i, ch đ ng t duy lý lu n, đ u tranh s ng còn, ươ ướ ủ ộ ạ ư ậ ấ ố
hi u chi n, c nh tranh, bành tr ế ế ạ ướ ậ ng, cá th , phân tích, tri th c suy lu n, ứ ể
khoa h c, t duy, c gi ọ ư ơ ớ i, chú ý nhi u đ n th c th … còn khuynh h ự ế ề ể ướ ng
tr i c a Ph ng Đông là h ộ ủ ươ ướ ợ ng n i, b đ ng, tr c giác huy n bí, hoà h p, ị ộ ự ề ộ
quân bình, th ng nh t, h p tác, gi gìn, t p th , t ng h p, minh tri ấ ợ ố ữ ể ổ ậ ợ ế ự t, tr c
giác, tôn giáo, tâm lý, tâm linh, t duy h u c , chú ý nhi u t ư ữ ơ ề ớ ệ i quan h …
thi t nghĩ đây là m t v n đ l n c n ph i đ c phân tích và lý gi i. ế ề ớ ầ ộ ấ ả ượ ả
23
K T LU N Ậ Ế
Will Durant – Nhà tri t gia, s gia đã vi ế ử ế t: “Chúng ta s ng c nhiên ẽ ạ
c bi t các món n tinh th n c a chúng ta đ i v i Ai C p và n u đ ế ượ ế ố ớ ủ ậ ầ ợ
Ph ng Đông, n v các phát minh h u ích cũng nh v t ươ ư ề ổ ứ ợ ề ị ch c chính tr , ữ
kinh t , v khoa h c, văn ch ng, tri t h c, tôn giáo. Hi n nay Châu Á ế ề ọ ươ ế ọ ệ
tràn tr m t sinh l c m i, càng ngày càng mau đu i k p Châu Âu và chúng ề ộ ổ ị ự ớ
ta có th đoán đ ể ượ ằ c r ng v n đ quan tr ng c a th k XX s là s xung ủ ế ỷ ự ề ẽ ấ ọ
đ t gi a Đông và Tây; v y thì vi ộ ữ ậ ế ử ố t s mà có óc h p hòi theo truy n th ng ề ẹ
cũ, b t đ u b ng s Hy L p, ch chép vài hàng v s Châu Á… thì là ắ ầ ề ử ử ằ ạ ỉ
thi n c n, thi u hi u bi t, h u qu có th tai h i. T ng lai phía Thái ế ể ể ậ ế ể ậ ạ ả ươ ở
Bình D ng và chúng ta ph i h ng c p m t và trí óc v phía đó”. Đúng ả ướ ươ ề ắ ặ
th t v y, có m t th i gian dài, chúng ta ch nghiên c u tri t h c Ph ậ ậ ứ ờ ộ ỉ ế ọ ươ ng
Tây, chính vì th chúng ta không nh n th c đ c nh ng giá tr c a tri ứ ế ậ ượ ị ủ ữ ế t
h c Ph ng Đông. Không th y đ c s khác nhau gi a đ c đi m tri ọ ươ ấ ượ ự ữ ể ặ ế t
h c Ph ng Đông và Ph ng Tây. ọ ươ ươ
Ngày nay, các trào l u tri t h c Ph ư ế ọ ươ ng Đông v n còn nh h ẫ ả ưở ng
r t l n trong xã h i Ph ấ ớ ộ ươ ng Đông hi n đ i, đ c bi ệ ặ ạ ệ ậ t là Nho giáo và Ph t
giáo. Các nhà t tích t ư ưở ng đang tìm m i cách đ khai thác nh ng y u t ể ế ố ữ ọ
t h c Ph c c c a tri ự ủ ế ọ ươ ẩ ng Đông, đ góp ph n t o nên ngu n l c thúc đ y ồ ự ầ ạ ể
- xã h i. Các trào l u c a tri t h c Ph s phát tri n kinh t ự ể ế ư ủ ộ ế ọ ươ ệ ng Tây hi n
đ i ngày nay ph n ánh sâu s c nh ng mâu thu n khách quan c a xã h i t ạ ộ ư ữ ủ ả ẫ ắ
b n hi n đ i. Trong đó ch nghĩa duy lý là đ ng l c t o nên n n văn minh ả ự ạ ủ ệ ề ạ ộ
hi n đ i, còn ch nghĩa phi duy lý l y nhân t con ng ủ ệ ạ ấ ố i đ “t ườ ể ự ị cai tr ”
trong m t xã h i ngày càng b duy lí hoá đe do cu c s ng c a con ng ạ ộ ố ủ ộ ộ ị ườ i.
Hai xu h ng tri t h c đó l c tăng c t h c tôn giáo. ướ ế ọ i đ ạ ượ ườ ng b i tri ở ế ọ
24
Chúng không hoàn toàn đ i l p nhau m t cách tuy t đ i mà d a vào nhau, ệ ố ố ậ ự ộ
i và phát tri n c a con ng i trong b sung cho nhau đ đáp ng s t n t ể ổ ự ồ ạ ứ ể ủ ườ
th gi i Ph ng Tây hi n đ i. Nh ng trong th c t , xã h i t ế ớ ươ ự ế ư ệ ạ ộ ư ả ệ b n hi n
ạ ự ấ đ i đã s n sinh ra nh ng cá nhân v k , tình tr ng b o l c… đe do s b t ị ỷ ạ ạ ự ữ ả ạ
n trong xã h i. Và hi n nay, các nhà t ng Ph ng Tây đang quay v ổ ệ ộ t ư ưở ươ ề
nghiên c u Ph ng Đông đ h c t p cái hay, cái đ p c a Ph ng Đông, ứ ươ ể ọ ậ ẹ ủ ươ
đúng nh d đoán c a s gia ng i Pháp Y.Michelet: “Ng ủ ử ư ự ườ ườ ừ i nào đã t ng
hành đ ng ho c ham mu n quá nhi u, hãy u ng c n ly r ề ặ ạ ố ộ ố ượ ứ u đ y s c ầ
i tr này. ng Tây cái gì cũng ch t h p. Hy L p nh bé s ng và t ố ươ ẻ Ph Ở ươ ậ ẹ ạ ỏ
làm cho tôi ng t ng t. X Do Thái khô khan làm cho tôi khó th . Hãy đ ứ ạ ộ ở ể
cho tôi h ng v Châu Á cao c và Ph ng Đông thâm tr m trong giây ướ ề ả ươ ầ
lát”.
Là nh ng ch nhân c a đ t n c, chúng ta ph i có nhi m v nghiên ủ ấ ướ ủ ữ ụ ệ ả
t h c Ph ng Đông và Ph ng Tây, đ c bi t là c u nh ng giá tr c a tri ứ ị ủ ữ ế ọ ươ ươ ặ ệ
tri t h c Ph ng Đông. B i l ng Vi ế ọ ươ ở ẽ chính l ch s t ị t ử ư ưở ệ ả t Nam nh
h t h c Ph ng Đông nh Nho ưở ng khá sâu s c nh ng h c thuy t tri ữ ế ắ ọ ế ọ ươ ư
giáo, Ph t giáo, Đ o gia. Nh ng h c thuy t đó trong l ch s đã b “Vi ọ ử ữ ế ậ ạ ị ị ệ t
Nam hoá” và là nh ng thành t t o nên b dày c a b n s c văn hoá Vi ữ ố ạ ủ ả ắ ề ệ t
Nam. Đ t đó phát huy n i l c, phát huy nh ng giá tr truy n th ng trong ể ừ ộ ự ữ ề ố ị
c./. s nghi p công nghi p hoá và hi n đ i hoá đ t n ự ấ ướ ệ ệ ệ ạ
