Tóm tắt luận văn Thạc sĩ Điều dưỡng: Tuân thủ sử dụng thuốc chống trầm cảm của người bệnh rối loạn trầm cảm tái diễn tại viện sức khỏe tâm thần Bệnh viện Bạch Mai năm 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HUY

TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC CHỐNG TRẦM CẢM

CỦA NGƯỜI BỆNH RỐI LOẠN TRẦM CẢM TÁI DIỄN TẠI

VIỆN SỨC KHỎE TÂM THẦN BỆNH VIỆN BẠCH MAI

NĂM 2020

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐIỀU DƯỠNG

HÀ NỘI – 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HUY

MÃ HV: C01273

TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC CHỐNG TRẦM CẢM

CỦA NGƯỜI BỆNH RỐI LOẠN TRẦM CẢM TÁI DIỄN TẠI

VIỆN SỨC KHỎE TÂM THẦN BỆNH VIỆN BẠCH MAI

NĂM 2020

Chuyên ngành: Điều Dưỡng

Mã số: 8.72.03.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐIỀU DƯỠNG

Người hướng dẫn khoa học:

TS.BS. Nguyễn Doãn Phương

HÀ NỘI – 2020

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập và hoàn chỉnh luận văn này, tôi đã nhận

được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của các thầy cô, các anh chị, các em và

các bạn đồng nghiệp. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tôi xin được bày

tỏ lời cảm ơn chân thành tới:

Ban giám hiệu, Phòng đào tạo Sau đại học, Bộ môn Điều dưỡng –

Trường Đại Học Thăng Long đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong

quá trình học tập và hoàn thành luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn những người thầy, cô kính mến đã hết lòng

giúp đỡ, dạy bảo, động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt

quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn

sâu sắc và kính trọng với TS.BS. Nguyễn Doãn Phương, người thầy đã tận

tâm giúp đỡ, chỉ bảo đóng góp cho tôi những ý kiến quý báu từ khi xây dựng

đề cương đến khi hoàn thiện luận văn.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám Đốc, lãnh đạo và

toàn thể cán bộ, nhân viên của Viện Sức khỏe Tâm thần – Bệnh viện Bạch

Mai đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành nghiên cứu của mình.

Tôi xin chân thành cảm ơn tất cả những người bệnh và thân nhân của

người bệnh đã tự nguyện tham gia vào nghiên cứu.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình, người thân và

bạn bè đã luôn dành cho tôi sự động viên giúp đỡ trong quá trình thực hiện đề

tài nghiên cứu.

Hà Nội, ngày 14 tháng 12 năm 2020

Nguyễn Thị Phương Huy

LỜI CAM ĐOAN

Tôi là Nguyễn Thị Phương Huy, học viên lớp Cao học Điều Dưỡng,

khóa 2 Trường Đại học Thăng Long xin cam đoan:

- Đây là nghiên cứu của tôi, thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của

TS.BS. Nguyễn Doãn Phương

- Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn trung thực và

khách quan, do tôi thu thập và thực hiện.

- Kết quả nghiên cứu của luận văn này chưa được đăng tải trên bất kỳ

một tạp chí hay một công trình khoa học nào.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này

Hà Nội, ngày 14 tháng 12 năm 2020

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Phương Huy

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

An thần kinh ATK

Beliefs about Medicines Questionnaire BMQ

Bệnh viện Bạch Mai BVBM

Liệu pháp nhận thức hành vi CBT

Chống trầm cảm CTC

Điều dưỡng ĐD

Đối tượng nghiên cứu ĐTNC

Liệu pháp sốc điện ECT

Kế hoạch chăm sóc KHCS

Kế hoạch chăm sóc KHCS

MMAS - 8 Morisky Medication Adherence Scale-8. Morisky Medication Adherence Scale-8.

Người bệnh NB

Người nhà người bệnh NNNB

Nhân viên y tế NVYT

RLTCTD Rối loạn trầm cảm tái diễn

Trầm cảm TC

Thuốc chống trầm cảm TCTC

Tác dụng không mong muốn TDKMM

Kích thích từ xuyên sọ TMS

TV - GDSK Tư vấn - Giáo dục sức khỏe

Viện sức khỏe Tâm thần VSKTT

World Health Organization (Tổ chức y tế thế giới) WHO

World mental health WMH

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

Chương 1: TỔNG QUAN ............................................................................... 3

1.1. Rối loạn trầm cảm tái diễn ................................................................................. 3

1.1.1. Khái niệm ...................................................................................................... 3

1.1.2. Dịch tễ ........................................................................................................... 3

1.1.3. Bệnh nguyên – Bệnh sinh ............................................................................. 4

1.1.4. Đặc điểm lâm sàng và tiêu chuẩn chẩn đoán ................................................ 7

1.1.5. Điều trị ........................................................................................................ 10

1.1.6. Chăm sóc người bệnh rối loạn trầm cảm tái diễn ..................................... 13

1.1.7. Ảnh hưởng của rối loạn trầm cảm tái diễn và không tuân thủ sử dụng

thuốc. .............................................................................................................. 16

1.2. Tuân thủ sử dụng thuốc và các yếu tố liên quan đến tuân thủ sử dụng thuốc. 17

1.2.1. Khái niệm tuân thủ điều trị ......................................................................... 17

1.2.2. Các phương pháp đo lường tuân thủ sử dụng thuốc .................................. 18

1.2.3. Các yếu tố liên quan đến tuân thủ sử dụng thuốc ....................................... 20

1.3. Một số nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam ........................................... 22

1.3.1. Trên thế giới ................................................................................................ 22

1.3.2. Tại Việt Nam .............................................................................................. 25

1.3.3. Vài nét về địa bàn nghiên cứu .................................................................... 26

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............. 28

2.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu .................................................................... 28

2.2. Đối tượng nghiên cứu ...................................................................................... 28

2.2.1. Tiêu chuẩn lựa chọn .................................................................................... 28

2.2.2. Tiêu chuẩn loại trừ ...................................................................................... 28

2.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 28

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu .................................................................................... 28

2.3.2. Cơ mẫu và cách chọn mẫu .......................................................................... 28

2.3.3. Phương pháp thu thập số liệu ..................................................................... 29

2.3.4. Các biến số/ chỉ số trong nghiên cứu .......................................................... 29

2.3.5. Công cụ nghiên cứu .................................................................................... 30

2.3.6. Quy trình thu thập số liệu ........................................................................... 32

2.3.7. Sai số và cách khống chế sai số .................................................................. 32

2.3.8. Xử lý và phân tích số liệu ........................................................................... 33

2.3.9. Đạo đức nghiên cứu .................................................................................... 34

2.3.10. Hạn chế nghiên cứu .................................................................................. 34

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 35

3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ..................................................... 35

3.1.1. Đặc điểm nhân khẩu học của đối tượng nghiên cứu ................................... 35

3.1.2. Đặc điểm lâm sàng ...................................................................................... 37

3.1.3. Đặc điểm bệnh lý kèm theo ........................................................................ 39

3.2. Đặc điểm tuân thủ sử dụng thuốc của đối tượng nghiên cứu .......................... 40

3.2.1. Mức độ tuân thủ sử dụng thuốc của đối tượng nghiên cứu theo MMAS -8 ...... 40

3.2.2. Tuân thủ sử dụng thuốc chung của đối tượng nghiên cứu .......................... 41

3.2.3. Hành vi tuân thủ sử dụng thuốc của tượng nghiên cứu .............................. 41

3.2.4. Niềm tin về thuốc của đối tượng nghiên cứu .............................................. 43

3.2.5. Thuốc điều trị bệnh của đối tượng nghiên cứu ........................................... 46

3.2.6. Đặc điểm sử dụng thuốc của đối tượng nghiên cứu ................................... 47

3.3. Các yếu tố liên quan đến tuân thủ sử dụng thuốc ............................................ 48

3.3.1. Mối liên quan giữa đặc điểm chung với tuân thủ sử dụng thuốc ............... 48

3.3.2. Mối liên quan giữa đặc điểm lâm sàng với tuân thủ sử dụng thuốc .......... 49

3.3.3. Mối liên quan giữa đáp ứng thuốc và chế độ dùng thuốc với tuân thủ sử

dụng thuốc ...................................................................................................... 49

3.3.4. Mối liên quan giữa vai trò của gia đình đối với tuân thủ sử dụng thuốc .... 52

3.3.5. Mối liên quan giữa vai trò của bác sỹ và điều dưỡng đối với tuân thủ sử

dụng thuốc ...................................................................................................... 54

3.3.6. Mối liên quan giữa niềm tin về sử dụng thuốc đối với tuân thủ sử dụng

thuốc ............................................................................................................... 56

Chương 4: BÀN LUẬN ................................................................................. 58

4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ..................................................... 58

4.1.1. Đặc điểm nhân khẩu học của đối tượng nghiên cứu ................................... 58

4.1.2. Đặc điểm lâm sàng ...................................................................................... 59

4.2. Đặc điểm tuân thủ sử dụng thuốc của đối tượng nghiên cứu .......................... 61

4.3. Các yếu tố liên quan đến tuân thủ sử dụng thuốc ........................................... 64

4.3.1. Mối liên quan giữa đặc điểm nhân khẩu học với tuân thủ sử dụng thuốc .. 64

4.3.2. Mối liên quan giữa đặc điểm lâm sàng với tuân thủ sử dụng thuốc ........... 65

4.3.3. Mối liên quan giữa vai trò của người chăm sóc chính với tuân thủ sử dụng

thuốc ............................................................................................................... 68

4.3.4. Mối liên quan giữa vai trò của bác sỹ và điều dưỡng với tuân thủ sử dụng

thuốc ............................................................................................................... 68

4.3.5. Mối liên quan giữa mức độ hài lòng với tuân thủ sử dụng thuốc ............... 70

4.3.6. Mối liên quan giữa niềm tin về thuốc với tuân thủ sử dụng thuốc ............. 70

KẾT LUẬN .................................................................................................... 71

KHUYẾN NGHỊ ............................................................................................ 73

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Các phương pháp đo lường tuân thủ sử dụng thuốc ................... 18

Bảng 3.1. Đặc điểm nhân khẩu học của ĐTNC .......................................... 35

Bảng 3.2. Đặc điểm các bệnh lý kèm theo của ĐTNC ............................... 39

Bảng 3.3. Hành vi tuân thủ sử dụng thuốc của ĐTNC ............................... 41

Bảng 3.4. Mean ± SD, thang điểm của bộ câu hỏi niềm tin về thuốc ......... 43

Bảng 3.5. Phản hồi của ĐTNC về niềm tin đối với thuốc theo bảng câu hỏi

BMQ ........................................................................................... 43

Bảng 3.6. Thuốc điều trị bệnh của ĐTNC .................................................. 46

Bảng 3.7. Đặc điểm sử dụng thuốc của ĐTNC ........................................... 47

Bảng 3.8. Mối liên quan giữa đặc điểm nhân khẩu học với tuân thủ sử dụng

thuốc ............................................................................................ 48

Bảng 3.9. Mối liên quan giữa đặc điểm lâm sàng với tuân thủ sử dụng

thuốc ..................................................................................... 49

Bảng 3.10. Mối liên quan giữa đáp ứng thuốc với tuân thủ sử dụng thuốc .. 49

Bảng 3.11. Mối liên quan giữa chế độ dùng thuốc và tuân thủ .................... 50

Bảng 3.12. Mối liên quan giữa tuân thủ sử dụng thuốc và loại thuốc CTC. 50

Bảng 3.13. Mối liên quan giữa tuân thủ sử dụng thuốc và số lần uống thuốc

trong ngày ................................................................................... 51

Bảng 3.14. Mối liên quan giữa tuân thủ sử dụng thuốc và tác dụng không

mong muốn ................................................................................. 51

Bảng 3.15. Mối liên quan giữa vai trò của người chăm sóc chính với tuân thủ

sử dụng thuốc ............................................................................... 52

Bảng 3.16. Mối liên quan giữa vai trò hỗ trợ của người chăm sóc chính với

tuân thủ sử dụng thuốc .................................................................. 52

Bảng 3.17. Mối liên quan giữa vai trò của người dành thời gian chia sẻ nhiều

nhất với tuân thủ sử dụng thuốc ................................................... 53

Bảng 3.18. Mối liên quan giữa tư vấn sử dụng thuốc với tuân thủ sử dụng

thuốc ............................................................................................ 54

Bảng 3.19. Mối liên quan giữa mức độ hài lòng của người bệnh về thái độ

của NVYT khi nằm điều trị nội trú với tuân thủ sử dụng thuốc .. 54

Bảng 3.20. Mối liên quan giữa mức độ hài lòng của người bệnh về thái độ

của NVYT khi điều trị ngoại trú với tuân thủ sử dụng thuốc ....... 55

Bảng 3.21. Mối liên quan giữa tần suất nhận được các thông tin về chăm sóc,

điều trị và tuân thủ sử dụng thuốc chống trầm cảm từ NVYT khi

ĐTNC nằm điều trị nội trú với tuân thủ sử dụng thuốc ............... 55

Bảng 3.22. Mối liên quan giữa tần suất nhận được các thông tin về chăm sóc,

điều trị và tuân thủ sử dụng thuốc chống trầm cảm từ NVYT khi

ĐTNC nằm điều trị ngoại trú với tuân thủ sử dụng thuốc ............ 56

Bảng 3.23. Mối liên quan giữa niềm tin về sức khỏe hiện tại phụ thuộc vào

thuốc với tuân thủ sử dụng thuốc ................................................. 56

Bảng 3.24. Mối liên quan giữa niềm tin về sức khỏe tương lai phụ thuộc vào

thuốc với tuân thủ sử dụng thuốc ................................................. 57

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Sơ đồ quy trình chăm sóc người bệnh rối loạn trầm cảm tái diễn .. 16

Hình 4.1. Buổi nói chuyện truyền thông giáo dục sức khỏe ........................... 66

Hình 4.2. Câu lạc bộ sinh hoạt NB/NNNB ..................................................... 66

Hình 4.3. Buổi tư vấn sử dụng thuốc theo nhóm nhỏ ..................................... 67

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Chẩn đoán rối loạn trầm cảm tái diễn ..................................... 37

Biểu đồ 3.2. Thời gian bị bệnh của ĐTNC ................................................. 37

Biểu đồ 3.3. Đặc điểm tái khám của ĐTNC................................................ 38

Biểu đồ 3.4. Số lần bỏ tái khám của ĐTNC ................................................ 38

Biểu đồ 3.5. Lý do bỏ tái khám của ĐTNC ................................................ 39

Biểu đồ 3.6. Mức độ tuân thủ sử dụng thuốc của ĐTNC ............................ 40

Biểu đồ 3.7. Tuân thủ sử dụng thuốc chung của ĐTNC ............................. 41

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trầm cảm là sự ức chế toàn bộ các quá trình hoạt động tâm thần: cảm

xúc bị ức chế, tư duy bị ức chế, vận động bị ức chế. Trong đó rối loạn trầm

cảm tái diễn là rối loạn đặc trưng bởi lặp đi lặp lại những giai đoạn trầm cảm

đã được xác định như giai đoạn trầm cảm nhẹ, vừa hoặc nặng, không kèm

theo trong bệnh sử những giai đoạn độc lập tăng khí sắc đủ tiêu chuẩn chẩn

đoán cho giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ. Thời gian kéo dài một giai

đoạn bệnh trung bình là 6 tháng [3], [12].

Theo ước tính mới nhất của WHO, hơn 300 triệu người hiện đang bị

trầm cảm, tăng hơn 18% từ năm 2005 đến 2015 [52]. Tại Việt Nam, trầm cảm

chiếm 10-15% trong dân số với tỷ lệ tự sát cao và khả năng tái phát lên đến

50% [12]. Theo Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia, tỷ lệ mắc 10 chứng rối

loạn tâm thần phổ biến năm 2014 là 14,2%, trong đó 2,45% là rối loạn trầm

cảm. Tỷ lệ tự sát năm 2015 là 5,87 trên 100.000 dân.

Trầm cảm là nguyên nhân hàng đầu của bệnh tật và khuyết tật trên toàn

thế giới, đồng thời là nguyên nhân thứ hai gây ra tàn tật và làm suy giảm đáng

kể đến 63% chất lượng cuộc sống con người [12], [30], [52]. Trầm cảm làm

tăng nguy cơ giảm năng suất tại nơi làm việc và hay nghỉ việc dẫn đến giảm

thu nhập hoặc thất nghiệp. Tình trạng hay nghỉ việc này đã được ước tính gây

thiệt hại 36,6 tỷ đô la mỗi năm ở Mỹ. Nguy cơ tử vong do tự sát ở người bệnh

trầm cảm cao hơn gấp 20 lần so với dân số chung [44].

Điều trị rối loạn trầm cảm tái diễn có nhiều phương pháp nhưng sử dụng

thuốc là phương pháp cốt lõi, điều trị liên tục trong ít nhất 4-6 tháng sau khi

thuyên giảm triệu chứng và để giảm nguy cơ tái phát chống trầm cảm điều trị

thuốc thường được tiếp tục trong 16-20 tuần sau đó, thậm chí lên đến một

năm tiếp tục duy trì điều trị [50], [63]. Thời gian điều trị bằng thuốc chống

trầm cảm đã trở nên dài hơn thời gian khuyến cáo [61]. Điều này cho thấy

2

việc tuân thủ điều trị thuốc chống trầm cảm rất là quan trọng, kéo dài nên gặp

nhiều khó khăn. Sự tái phát các giai đoạn trầm cảm sẽ tăng mức độ trầm trọng

của bệnh, giảm tỷ lệ đáp ứng với thuốc và tăng chi phí điều trị liên quan đến

không tuân thủ điều trị [36]. Tái phát bệnh tăng liên quan tới không tuân thủ

điều trị thuốc chống trầm cảm [49].

Để theo dõi việc sử dụng thuốc của NB rối loạn trầm cảm tái diễn là vai

trò, nhiệm vụ của bác sỹ, dược sỹ, điều dưỡng. Tuy nhiên hiện nay chưa có

nghiên cứu của điều dưỡng về lĩnh vực này vì vậy chúng tôi tiến hành đề tài:

“Tuân thủ sử dụng thuốc chống trầm cảm của người bệnh rối loạn trầm

cảm tái diễn tại Viện Sức khỏe Tâm thần Bệnh viện Bạch Mai năm 2020”

với hai mục tiêu sau:

1. Mô tả thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc chống trầm cảm của người

bệnh rối loạn trầm cảm tái diễn tại Viện Sức khỏe Tâm thần bệnh viện Bạch

Mai năm 2020.

2. Phân tích các yếu tố liên quan đến việc tuân thủ sử dụng thuốc chống

trầm cảm của người bệnh rối loạn trầm cảm tái diễn tại Viện Sức khỏe Tâm

thần bệnh viện Bạch Mai năm 2020.