BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
CHÂU THỊ KIM NGÂN
PH¸T TRIÓN N¡NG LùC D¹Y HäC HîP T¸C
TRONG D¹Y HäC T¸C PhÈm V¨N CH-¬NG
CHO SINH VI£N S¦ PH¹M NG÷ V¡N
Chuyên ngành: Lý luận và PPDH bộ môn Văn và tiếng Việt
Mã số: 9.14.01.11
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
HÀ NỘI - 2018
Công trình đƣợc hoàn thành tại: Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN VIẾT CHỮ
Phản biện 1: ............................................................................
Phản biện 2: ............................................................................
Phản biện 3: ............................................................................
Luận án sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc Hội đồng chấm luận án cấp Trƣờng
họp tại Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội
Vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm 2018
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thƣ viện Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội
- Thƣ viện Quốc Gia Việt Nam
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Yêu cầu đào tạo giáo viên đáp ứng xu hướng đổi mới theo định
hướng phát triển năng lực người học là một trong những vấn đề trọng tâm của
giáo dục hiện nay. Để đáp ứng yêu cầu này, đội ngũ giáo viên, trước hết phải là
những người có năng lực thật sự.Vì thế, sứ mệnh, mục tiêu đặt ra cho các
trường sư phạm là phải có những cải tiến phù hợp về quan điểm, chương trình,
phương thức đào tạo để đáp ứng yêu cầu đổi mới trên. Vấn đề đào tạo, đào tạo
lại và bồi dưỡng giáo viên, mà trước hết là đổi mới quá trình đào tạo sinh viên
sư phạm theo tiếp cận năng lực nghề hướng tới đáp ứng yêu cầu mới của giáo
dục phổ thông sau 2018 đặt ra bức thiết hơn bao giờ hết.
1.2. Thực tiễn đào tạo năng lực nghề cho sinh viên sư phạm Ngữ văn tại
các trường sư phạm hiện nay còn nhiều bất cập. Đó là vẫn còn tình trạng nặng
về cung cấp kiến thức hơn là phát triển năng lực và rèn luyện các kỹ năng cụ
thể cho SV. Việc trang bị những kỹ năng chuyên biệt, đặc thù theo yêu cầu của
bộ môn mặc dù vẫn được quan tâm bồi dưỡng và rèn luyện nhưng cơ hội để
SV được thao tác và cọ xát vẫn chưa nhiều. Nhiệm vụ đào tạo giáo viên Ngữ
văn ở các trường sư phạm, vì thế, không chỉ là vấn đề cung cấp những kiến thức
cơ bản, kiến thức cơ sở, kiến thức nghiệp vụ mà còn là vấn đề chú trọng phát
triển các năng lực. Đặc biệt là năng lực thực hành nghề nghiệp cho GV Ngữ
văn tương lai. Việc làm này không chỉ là cơ sở nâng cao kết quả học tập, rèn
luyện của sinh viên mà còn là nền tảng quan trọng giúp SV có đủ năng lực để
xử lý và vận dụng trong thực tiễn nghề nghiệp sau này.
1.3. Dạy học hợp tác là một trong những năng lực quan trọng cần hình
thành và phát triển cho SV. Dạy học hợp tác chính là một trong những xu
hướng dạy học hiện đại, tích cực đã và đang được áp dụng sâu rộng ở nhiều bậc
học khác nhau. Ưu điểm lớn nhất của DHHT chính là việc tạo ra môi trường
học tập dân chủ, bình đẳng giúp người học có thể phát huy tối đa mọi tiềm
năng, khả năng của mình để học tập, phát triển. Hiệu quả của DHHT, vì thế,
được thừa nhận không chỉ ở vai trò định hướng, rèn luyện cho HS cách học tập
năng động trên tinh thần cộng tác mà còn bồi đắp và phát triển cho HS năng lực
tư duy, phản biện trong việc tiếp cận và xử lý thông tin. Tất cả các môn học,
trong đó có Ngữ văn, xét ở yếu tố tích cực và tính hiệu quả trên, đều có thể khai
thác, vận dụng quan điểm dạy học này.
1.4. Tác phẩm văn chương ở nhà trường phổ thông tiềm tàng những khả
năng để tổ chức các hoạt động dạy học hợp tác hiệu quả. Với bản chất là “đề án
tiếp nhận” và là một “cấu trúc mở”, TPVC luôn cần đến “sự cộng hưởng thẩm
mỹ” trong tiếp nhận. Quá trình dạy học TPVC chính là sự đồng cảm, chia sẻ và
sáng tạo để cảm thụ, tiếp nhận. DHHT chính là một trong những môi trường
thuận lợi để quá trình ấy có điều kiện được thực thi.
1.5. Các học phần PPDH trong chương trình đào tạo cử nhân sư phạm
2
Ngữ văn ở các trường sư phạm hiện nay chưa có phần cung cấp tri thức về
DHHT và vấn đề hợp tác trong dạy học TPVC. Bên cạnh đó, các học phần
rèn luyện nghiệp vụ sư phạm thường xuyên cũng chưa có nội dung rèn kỹ
năng DHHT này. Với mong muốn giải quyết được phần nào những bất cập
nêu trên, trên cơ sở vận dụng, kế thừa những thành tựu, tinh thần của dạy học
hợp tác, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu vấn đề: “Phát triển năng lực dạy học
hợp tác trong dạy học tác phẩm văn chương cho sinh viên sư phạm Ngữ
văn”. Qua công trình nghiên cứu này, người viết mong muốn góp thêm một
cách nhìn mới về vai trò của DHHT trong việc hình thành và phát triển năng
lực sư phạm của người GV Ngữ văn tương lai. Từ đó, khẳng định sự phù hợp
và tính khả thi của DHHT trong thực tiễn dạy học văn ở trường phổ thông
trước yêu cầu đổi mới hiện nay.
2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là năng lực DHHT trong dạy học TPVC và
vấn đề phát triển năng lực DHHT trong dạy học TPVC cho sinh viên sư phạm
Ngữ văn.
2.2. Phạm vi nghiên cứu
Để có điều kiện chuyên sâu cho phần nghiên cứu này, đề tài chỉ đánh giá
thực trạng và tìm kiếm các biện pháp phát triển NL DHHT trong dạy học TPVC
cho SV sư phạm Ngữ văn trên cơ sở các học phần PPDH Ngữ văn (phần văn học).
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ những cơ sở lý luận và những tiền đề thực tiễn chi phối việc phát
triển năng lực DHHT trong dạy học TPVC cho SV sư phạm Ngữ văn; Đề xuất
quy trình và hệ thống bài tập để phát triển năng lực DHHT trong dạy học
TPVC nhằm góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả trong đào tạo sinh viên
Ngữ văn ở các trường đại học sư phạm.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài có nhiệm vụ nghiên cứu các vấn đề sau: Nghiên cứu cơ sở lý luận
và thực trạng vấn đề phát triển năng lực DHHT trong dạy học TPVC cho SV sư
phạm Ngữ văn; Khảo sát, đánh giá thực trạng học tập và thực hành nghề nghiệp
về DHHT của SV Ngữ văn trong các trường đại học sư phạm; Xây dựng quy
trình và hệ thống bài tập phát triển năng lực DHHT trong dạy học TPVC cho
SV sư phạm Ngữ văn; Thực nghiệm kiểm chứng những biện pháp đã đề xuất.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để giải quyết đề tài này, chúng tôi đã vận dụng tổng hợp các phương pháp sau:
- Phương pháp nghiên cứu lý luận
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm
- Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê và biểu đồ
5. Giả thuyết khoa học
3
Nếu đề tài đề xuất được quy trình và hệ thống bài tập để phát triển năng
lực DHHT trong dạy học TPVC cho SV sư phạm Ngữ văn thì năng lực DHHT
trong dạy học TPVC của SV sẽ được phát triển, đồng thời nâng cao chất lượng
đào tạo SV sư phạm Ngữ văn tại các trường đại học.
6. Đóng góp của luận án
- Về mặt lý luận: Luận án bổ sung lý luận về DHHT và DHHT trong dạy
học TPVC ở trường phổ thông
- Về mặt thực tiễn: Luận án cung cấp quy trình và hệ thống bài tập rèn luyện,
PT năng lực DHHT trong dạy học TPVC cho SV sư phạm Ngữ văn; Luận án là tài
liệu tham khảo cho GgV, GV tại các trường đại học, phổ thông và SV sư phạm Ngữ
văn về DHHT nói chung và DHHT trong dạy học TPVC nói riêng.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung của luận án được kết cấu thành 4 chương:
Chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề phát triển năng lực
DHHT trong dạy học TPVC cho SV sư phạm Ngữ văn
Chương 3: Tổ chức phát triển năng lực DHHT trong dạy học TPVC cho
SV sư phạm Ngữ văn
Chương 4: Thực nghiệm sư phạm
Chƣơng 1
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Những nghiên cứu về dạy học hợp tác và dạy học hợp tác trong
môn Ngữ văn
1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học hợp tác
Vấn đề dạy học tương tác, dạy học hợp tác (cooperative teaching) đã
được bàn đến từ lâu trên thế giới với quan điểm là tất cả cùng làm việc, cùng
chia sẻ thông tin với nhau để đạt được mục đích cuối cùng. Tư tưởng dạy học
tiến bộ này đã được rất nhiều nhà giáo dục, các triết gia, chuyên gia bàn đến
với những tên tuổi như: J.Dewey, Kurt Lewin, J.Cooper, David và
R.Johnson… Hiện nay, DHHT đã trở thành một quan điểm, xu hướng dạy học
rất phổ biến ở nhiều nước trên thế giới.
Ở Việt Nam, vấn đề tổ chức hợp tác trong dạy và học, tổ chức học hợp
tác đã nhiều người bàn đến với nhiều cách tiếp cận, khai thác khác nhau. Các tác
giả Nguyễn Hữu Châu, Đặng Thành Hưng, Hoàng Lê Minh, Thái Duy Tuyên…
đều đã đi đến khẳng định DHHT là một trong những quan điểm dạy học tích cực
có ưu điểm là tạo ra những thành công trong học tập; tăng cường khả năng tư
duy, phê phán; tăng cường thái độ tích cực với các môn học; nâng cao năng lực
hợp tác giữa các học sinh với nhau; tạo ra tâm lý lành mạnh; phát triển và hòa
nhập xã hội; yêu thương lẫn nhau …
