Chính sách ruộng đất thời Lê sơ (1428-1527) Vũ Thị Khánh Linh
Luận văn:
“Vai trò và tác dụng của chính sách
ruộng đất nhà Lê Sơ”
Chính sách ruộng đất thời Lê sơ (1428-1527) Vũ Thị Khánh Linh
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Nghiên cứu vấn đề ruộng đất là chiếc chìa khoá để mở cánh cửa
phương Đông, và Việt Nam là một bộ phận của vùng đất phương Đông rộng
lớn đó. Thông qua chính sách ruộng đất của các triều đại sẽ cho chúng ta một
bức tranh toàn cảnh về xã hội Việt Nam, từ khi hình thành Nhà nước đầu tiên
(Nhà nước Văn Lang - Âu Lạc) cho đến khi chế độ phong kiến Việt Nam sụp
đổ (vào nửa đầu thế kỷ XIX) và cho đến tận ngày nay, khi nền kinh tế nông
nghiệp vẫn giữ một vai trò quan trọng đối với sự phát triển đất nước. Chính
sách ruộng đất sẽ góp phần, phản ánh tình hình kinh tế xã hội của nước ta qua
các triều đại khác nhau, từ đời sống của nhân dân cũng như của giai cấp địa
chủ phong kiến, cho đến tình hình văn hoá xã hội diễn ra và biến đổi như thế
nào. Sở dĩ ruộng đất có tầm quan trọng đặc biệt như vậy là vì Việt Nam và
các quốc gia có chung điều kiện về vị trí và điều kiện tự nhiên tức là cùng
chịu sự chi phối chung của vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa đã ảnh hưởng
mạnh mẽ đến sự phát triển, nền tảng hình thành Nhà nước và nền kinh tế của
đất nước chính là dựa trên cơ sở của sự phát triển nền kinh tế nông nghiệp
với cây lúa nước là chính. Tất nhiên, trong giai đoạn hiện nay từ sau khi nước
ta tiến hành thực hiện chính sách đổi mới, đưa đất nước phát triển theo con
đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá, bên cạnh việc ưu tiên cho phát triển
công nghiệp và dịch vụ để đưa đất nước nhanh chóng hội nhập vào nền kinh
tế khu vực và thế giới, vì vai trò và vị trí của nền kinh tế công nghiệp, trong
đó có các chính sách về ruộng đất luôn giữ vững vị trí của mình trong suốt
quá trình đó.
Nghiên cứu về ruộng đất là một vấn đề vô cùng to lớn, do vậy với khả
năng còn hạn chế của mình tôi chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu nghiên cứu chính
sách ruộng đất dưới thời Lê Sơ (1428-1527). Có thể nói Lê Sơ là một trong
những triều đại phong kiến khá phát triển thịnh đạt ở nước ta, dưới sự trị vì
Chính sách ruộng đất thời Lê sơ (1428-1527) Vũ Thị Khánh Linh
của các vị vua thời Lê Sơ, Đại Việt đã đạt được nhiều thành tựu rực rỡ về mọi
mặt (chính trị, kinh tế - xã hội). Thông qua chính sách ruộng đất dưới triều đại
này sẽ là một minh chứng cụ thể, sắc nét phản ánh tình hình kinh tế - xã hội,
vai trò của Nhà nước đối với nông dân, đồng thời cũng cho thấy bản chất bóc
lột mang tính triệt để của giai cấp phong kiến và sự bần cùng hoá của người
nông dân. Đó là toàn bộ nội dung mà tôi muốn đề cập đến trong bài viết này.
Song với trình độ còn hạn chế bài viết sẽ khó tránh khỏi những thiếu sót, rất
mong nhận được sự góp ý của thầy cô và các bạn để bài viết đạt được kết quả
tốt hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Bố cục của bài viết được chia làm 4 phần:
Phần I: Tình hình kinh tế - xã hội của nước ta dưới thời Lê Sơ
Phần II: Chính sách ruộng đất của nhà Lê Sơ
Phần III: Vai trò và tác dụng của chính sách ruộng đất nhà Lê Sơ
Phần IV: Kết luận chung
Chính sách ruộng đất thời Lê sơ (1428-1527) Vũ Thị Khánh Linh
PHẦN I
TÌNH HÌNH XÃ HỘI VIỆT NAM ĐẦU THẾ KỈ XV
Xã hội Đại Việt cuối thế kỉ XIV lâm vào cuộc khủng hoảng sâu sắc:
chính quyền suy yếu, bọn nịnh thần chuyên quyền, dòng họ thống trị phân
tán, sa đọa, kinh tế nông nghiệp sa sút nghiêm trọng đã dẫn đến nông dân
nghèo, gia nô, nô tì nổi dậy chống đối hay chạy trốn. Trong lúc đó, những
cuộc tấn công đánh phá Chăm Pa lại liên tục diễn ra, dù cuối cùng bị đẩy lùi
hẳn, đã làm cho cuộc sống nhân dân thêm khổ cực, triều đình thêm rối ren, tài
chính thêm kiệt quệ. Bên cạnh đó Đại Việt lại đang đứng trước nguy cơ một
cuộc ngoại xâm ngày càng đến gần. Bên trong khủng hoảng, giặc ngoài đe
dọa, đó là những tiền đề dẫn đến cuộc cải cách của Hồ Quý Ly (1397). Đây là
cuộc cải cách mang tính chất toàn diện từ chính trị đến kinh tế - tài chính, văn
hóa, giáo dục, xã hội. Tuy nhiên trong hoàn cảnh rối ren đó một số việc làm
của Hồ Quý Ly đã gây thêm mâu thuẫn trong nội bộ, ảnh hưởng sâu sắc tới ý
thức đoàn kết thống nhất của nhân dân khi xảy ra nạn ngoại xâm. Mặc dù vậy
Hồ Quý Ly được xem là người đi tiên phong trong lịch sử nước ta, ông đã đưa
ra những cải cách và kiên quyết thực hiện với mong muốn cứu vãn tình thế
khó khăn và phức tạp của đất nước.
Trước tình hình đó, năm 1406 nhà Minh chính thức đem quân sang
xâm lược nước ta, với “binh cường, lực mạnh” nhà Minh nhanh chóng đánh
bại nhà Hồ. Sau khi nhà Hồ sụp đổ, Đại Việt rơi vào ách đô hộ của phong
kiến phương Bắc trong hai thập kỉ (1407-1427), có thể nói đây là cuộc Bắc
thuộc lần thứ hai.Trong hai mươi năm đô hộ nhà Minh đã để lại những dấu ấn
sâu đậm trong xã hội lịch sử Đại Việt. Ngay cả trong giai đoạn sau này, khi
nhà Lê khôi phục nền độc lập chính trị, nền văn hóa đó vẫn còn đọng lại, ở
một mặt nào đó còn được bổ sung thêm tạo lên một sự chuyển đổi mô hình
thiết chế, từ nền quân chủ Phật giáo quý tộc sang nền quân chủ Nho học giáo
Chính sách ruộng đất thời Lê sơ (1428-1527) Vũ Thị Khánh Linh
điều. Đây là một bước ngoặt lịch sử. Tuy nhiên, trong môi trường xã hội bị
cưỡng bức và áp đặt văn hóa Trung Hoa nên cuộc đấu tranh văn hóa và chính
trị của người Việt chông đô hộ không ngừng tiếp diễn. Phong trào đấu tranh
chống quân Minh với hình thức phong trào quần chúng nổ ra đông đảo, rộng
khắp, đã phối hợp và dọn đường cho khởi nghĩa Lam Sơn phát triển và dành
được thắng lợi cuối cùng. Sau hơn mười năm (1416 – 1427) kiên trì đấu tranh
dưới sự lãnh đạo của Lê Lợi, Nguyễn Trãi và bộ chỉ huy Lam Sơn, cuộc khởi
nghĩa Lam Sơn toàn thắng, đất nước trở lại thanh bình, vương triều nhà Lê (
Lê sơ) độc lập tự chủ được thiết lập. Đại Việt dưới thời Lê Sơ (1428 – 1527)
đã có những chuyển biến mới với những thành tựu rực rỡ trong công cuộc
khôi phục kinh tế ,ổn định xã hội và xây dựng quốc gia Đại Việt độc lập tự
chủ. Thời Lê Sơ được tính từ khi Lê Lợi lên ngôi (1428) đến khi Mạc Đăng
Dung cướp ngôi (1527) gồm 11 đời vua, trong đó Lê Thái Tổ là người sáng
lập, Lê Thánh Tông là người đưa vương triều nhà Lê đến giai đoạn thịnh nhất.
Trong khuôn khổ một quốc gia nông nghiệp với chế độ quân chủ mới
dành lại chính quyền, còn rất non trẻ và thiếu kinh nghiệm xây dựng và quản
lý đất nước,nhưng xã hội Đại Việt thời Lê Sơ đã có những thay đổi khá căn
bản, khác về chất so với xã hội Đại Việt các thời trước đó, sự biến đổi tập
trung ở ba mặt đó là: chính trị, kinh tế và văn hóa xã hội.
Về chính trị: nhà nước quân chủ quan liêu đã từng bước được xây dựng
thay thế nhà nước quân chủ quý tộc thân dân thời Lý, Trần. Công việc thiết
yếu mà các vua thời Lê Sơ đều quan tâm và cố gắng thực hiện là kiện là kiện
toàn bộ máy nhà nước quân chủ tập trung, mang tính chuyên chế cao độ. Đến
thời Lê Thánh Tông (1460-1497) nó đạt tới đỉnh cao, trở thành một nhà nước
toàn trị, cực quyền. Đây là một bước ngoặt lịch sử, một sự chuyển đổi mô
hình, từ nền quân chủ quý tộc thời Lý – Trần mang đậm tính Phật giáo màu
sắc Đông Nam Á sang một nền quân chủ quan liêu Nho giáo Đông Nam Á.
Trong thiết chế quân chủ tuyệt đối thời Lê Sơ, vai trò của nhà vua được đẩy
