
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2015. ISBN: 978-604-82-1710-5
320
NHỮNG VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG CỦA HỆ THỐNG
LIÊN HỒ CHỨA TRÊN LƯU VỰC SÔNG BA
TRÊN QUAN ĐIỂM THỦY VĂN SINH THÁI
Nguyễn Văn Sỹ1, Lê Đình Thành1
1Đại học Thủy lợi, email:ngvansy@tlu.edu.vn
1. GIỚI THIỆU CHUNG
1.1. Hệ thống hồ chứa thủy điện, thủy lợi
Tiềm năng tài nguyên nước lưu vực sông
ba phân bố không đều trên lưu vực. Theo thời
gian trong năm, mùa lũ kéo dài 4-5 tháng tùy
theo từng vùng với lượng dòng chảy chiếm
65-75% cả năm, có nghĩa tổng lượng dòng
chảy trung bình mùa kiệt toàn lưu vực chỉ
khoảng 3400 triệu m3. Trên lưu vực sông Ba
hiện đã xây dựng hàng trăm công trình hồ
chứa, đập dâng lớn nhỏ với mục đích phát
điện và cấp nước tưới nông nghiệp. Trong đó
đáng kể nhất là các hồ chứa thủy điện, thủy
lợi như An Khê – Kanak, Krông H năng,
Ayun hạ; sông Ba Hạ, Sông Hinh; đập dâng
Đồng Cam ở hạ lưu.
Hệ thống các hồ chứa được nghiên cứu
trên lưu vực sông Ba hiện có những đặc điểm
nổi bật đó là: (i)- hệ thống hỗn hợp gồm cả
hồ thủy điện, hồ thủy lợi kết hợp thủy điện,
có tiêu hao và không tiêu hao lượng nước
nhưng cùng làm thay đổi chế độ dòng chảy
trong sông; (ii)- các hồ chứa thủy điện hầu
như không có vai trò chống lũ cho hạ lưu mà
chỉ chống lũ cho bản thân công trình; (iii)- có
hồ chứa chuyển nước sang lưu vực khác, đây
là đặc điểm cần hết sức quan tâm trong khai
thác và bảo vệ môi trường.
1.2. Tiếp cận thủy văn sinh thái cho
phát triển bền vững tài nguyên nước lưu
vực sông
Thủy văn sinh thái là một quan điểm mới
trong quản lý tài nguyên nước và bảo vệ môi
trường lưu vực sông, hiện nay thủy văn sinh
thái được xem như một công cụ trong quản lý
tổng hợp tài nguyên nước và bảo vệ môi
trường lưu vực với ba nguyên tắc cơ bản [1]:
Nguyên tắc 1: Chu trình thủy văn có tính
quyết định các chu trình sinh địa hóa trong
phạm vi lưu vực sông. Trong một lưu vực
sông, các quá trình vật lý, sinh học liên tục
xảy ra, trong đó có các chu trình sinh địa hóa
như chu trình Ni tơ, chu trình Cacbon, chu
trình Phốt pho,… các chu trình này đều chịu
tác động của chu trình thủy văn trên phạm vi
lưu vực.
Nguyên tắc 2: Cần có các khu vực tiềm
năng cho việc khuyến khích khả năng chịu
đựng của hệ sinh thái. Lưu vực sông có nhiều
hệ sinh thái khác nhau, trong đó có hai loại
chủ yếu là sinh thái cạn và sinh thái nước.
Các khu vực tiềm năng về sinh thái có ảnh
hưởng lớn đến các điều kiện lưu vực, ví dụ
hệ sinh thái rừng và các hệ sinh thái vùng
ngập nước là những hệ sinh thái có ngưỡng
chịu đựng cao hơn các hệ sinh thái khác.
Nguyên tắc 3: Các khu vực sinh thái có
khả năng điều khiển các quá trình thủy văn
và ngược lại. Trên lưu vực sông các hệ sinh
thái như rừng hay đất ngập nước có vai trò
rất lớn trong “giữ đất, giữ nước”, chúng có
ảnh hưởng trực tiếp đến chế độ thủy văn, môi
trường như lũ lụt, xói mòn đất,… Do vậy
trong quan điểm thủy văn sinh thái, tương tác
qua lại giữa các quá trình thủy văn và các khu
sinh thái là điều rất tự nhiên, rất chặt chẽ và
rất quan trọng đổi với phát triển bền vững.