Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––––

TRẦN THỊ THƠM VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁ P THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁ O DỤC CÔNG DÂN LỚ P 10 Ở CÁC TRƯỜ NG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁ I NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2017

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––––

TRẦN THỊ THƠM VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁ P THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁ O DỤC CÔNG DÂN LỚ P 10 Ở CÁC TRƯỜ NG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁ I NGUYÊN Chuyên ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN THỊ LAN

THÁI NGUYÊN - 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn

khoa học của TS. Trần Thị Lan - giảng viên khoa giáo du ̣c chính trị - trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận

văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mo ̣i

thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2017 Tác giả

Trần Thị Thơm

i

LỜI CẢM ƠN

Để luâ ̣n văn hoàn thành và đươ ̣c phép bảo vê ̣ tôi đã nhâ ̣n đươ ̣c sự quan tâm

giú p đỡ củ a nhiều cá nhân và đơn vi ̣.

Nhân di ̣p này, tôi xin bày tỏ lò ng biết ơn chân thành, sâu sắc đến: - Giảng viên hướ ng dẫn Tiễn si ̃: Trần Thị Lan - ngườ i đã dành nhiều thờ i gian quý báu để hướ ng dẫn, gó p ý, chia sẻ…. giúp tôi có đi ̣nh hướ ng đú ng trong suố t thờ i

gian thực hiê ̣n luâ ̣n văn.

- Thầy, cô phả n biê ̣n - những ngườ i đã gó p ý chân thành, thẳng thắn để chú ng

tôi hoàn thành luâ ̣n văn tố t hơn.

- Cá c thầy, cô giả ng da ̣y lớ p cao ho ̣c lý luâ ̣n và phương phá p da ̣y ho ̣c lý luâ ̣n

chính tri ̣ - đã giú p chú ng tôi có nền tảng kiến thứ c để thực hiê ̣n luâ ̣n văn.

- Trường THPT Điềm Thụy, trườ ng THPT Phú Bình, trườ ng THPT Lương Phú đã giú p đỡ và ta ̣o điều kiê ̣n thuâ ̣n lơ ̣i cho chú ng tôi trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiê ̣m.

- Sau cùng, tôi xin gửi lờ i cảm ơn đến những ngườ i thân, những ngườ i trong gia đình luôn động viên, khuyến khích và ta ̣o điều kiê ̣n thuâ ̣n lơ ̣i, giú p tôi hoàn thành luâ ̣n văn.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2017 Tác giả

Trần Thị Thơm

ii

MỤC LỤC

Lời cam đoan .................................................................................................................. i

Lời cảm ơn ..................................................................................................................... ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

Danh mục các chữ viết tắt ............................................................................................. iv

Danh mục các bảng ........................................................................................................ v

Danh mục các biểu đồ ................................................................................................... vi

MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1

1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................... 1

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 3

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ........................................................ 3

5. Đóng góp của đề tài .......................................................................................... 3

6. Kết cấu của đề tài .............................................................................................. 3

NỘI DUNG ......................................................................................................... 4

Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG

PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG

DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH

THÁI NGUYÊN ................................................................................................. 4

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................. 4

1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài ................................................... 4

1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước .................................................... 4

1.2. Cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy

học GDCD lớp 10 ở các trường THPT ................................................................. 7

1.2.1. Phương pháp thảo luận nhóm...................................................................... 7

1.2.2. Mục tiêu dạy học và nội dung chương trình GDCD lớp 10 .................... 17

1.2.3. Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ..... 22

iii

1.3. Cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy

học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ........ 28

1.3.1. Đặc điểm của học sinh THPT ở huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ......... 28

1.3.2. Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ...... 30

Kết luận chương 1............................................................................................... 36

Chương 2: QUI TRÌNH VÀ ĐIỀU KIỆN VẬN DỤNG PHƯƠNG

PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG

DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH

THÁI NGUYÊN ............................................................................................... 37

2.1. Một số nguyên tắc cần đảm bảo khi vận dụng phương pháp thảo

luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú

Bình, tỉnh Thái Nguyên .................................................................................... 37

2.2. Quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD

lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ....................... 39

2.2.1. Lập kế hoạch thảo luận nhóm .................................................................... 40

2.2.2. Xác định nội dung thảo luận nhóm ............................................................ 40

2.2.3. Thiết kế bài giảng ...................................................................................... 41

2.2.4. Thực hiện dạy học trên lớp ........................................................................ 42

2.2.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS ................................................ 45

2.3. Những điều kiện cần thiết để vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong

dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên...... 49

2.3.1. Điều kiện đối với GV ................................................................................ 49

2.3.2. Điều kiện đối với HS ................................................................................. 50

2.3.3. Điều kiện đối với các cấp quản lý .............................................................. 51

2.3.4. Điều kiện về cơ sở vật chất ........................................................................ 53

Kết luận chương 2............................................................................................... 54

iv

Chương 3: THIẾT KẾ VÀ THỰC NGHIỆM PHƯƠNG PHÁP THẢO

LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10

Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN . 55

3.1. Kế hoạch TN ................................................................................................ 55

3.1.1 Mục đích của TN ....................................................................................... 55

3.1.2. Giả thuyết TN ........................................................................................... 55

3.1.3. Thời gian, địa điểm, đối tượng TN và ĐC ................................................. 56

3.2. Nội dung TN ................................................................................................ 57

3.2.1. Những nội dung khoa học cần TN ............................................................. 57

3.2.2. Thiết kế giáo án TN .................................................................................. 57

3.2.3. Tiến hành dạy TN ..................................................................................... 81

3.2.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS ................................................ 83

3.3. Kết quả TN .................................................................................................. 85

3.3.1. Khảo sát trình độ ban đầu của lớp TN và lớp ĐC ...................................... 85

3.3.2. Phân tích, đánh giá kết quả sau TN ........................................................... 86

Kết luận chương 3 .............................................................................................. 96

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................... 97

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 99

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

THPT : Trung học phổ thông

GDCD : Giáo dục công dân

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

ĐC : Đối chứng

TN : TN

TB : Trung bình

TS : Tổng số

SL : Số lượng

tr : Trang

iv

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Quy mô HS ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh

Thái Nguyên giai đoạn 2011 - 2016 ........................................................... 28

Bảng 1.2. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2016 - 2017 của HS khối 10 các

trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ..................................... 30

Bảng 1.3. Mức độ sử dụng phương pháp thảo luận nhóm và các phương pháp dạy

học khác ...................................................................................................... 31

Bảng 1.4. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi vận dụng phương pháp thảo luận

nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 .............................................................. 33

Bảng 1.5. Thái độ học tập môn GDCD của HS ............................................................. 35

Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp TN và lớp ĐC ở trườ ng

THPT Điềm Thụy ....................................................................................... 85

Bảng 3.2. Điểm kiểm tra ho ̣c kỳ I môn GDCD giữa lớp TN và lớp ĐC ở trườ ng

THPT Phú Bình .......................................................................................... 85

Bảng 3.3. Điểm kiểm tra ho ̣c kỳ I môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trườ ng

THPT Lương Phú ....................................................................................... 86

Bảng 3.4. Mức độ hứng thú học tập của HS .................................................................. 87

Bảng 3.5. Thái độ học tập của HS đối với giờ học thảo luận nhóm ............................ 88

Bảng 3.6. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT huyện Phú Bình,

tỉnh Thái Nguyên ........................................................................................ 91

v

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Điềm Thụy ................................ 90

Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Phú Bình ................................... 90

Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Lương Phú ................................ 91

Biểu đồ 3.4. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT huyện Phú

Bình, tỉnh Thái Nguyên.......................................................................... 92

vi

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Bước vào thế kỷ XXI, chất lượng nguồn nhân lực giữ vai trò quyết định việc

phát triển nội lực của mỗi quốc gia, dân tộc. Đó là nhân tố tạo lợi thế trong hợp tác,

cạnh tranh và hội nhập quốc tế. Sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế tri thức và cuộc

cách mạng khoa học - công nghệ đã không những xác định vị trí của con người ở

hàng đầu trong lực lượng sản xuất mà còn định hình ngày càng rõ hơn vai trò đặc biệt

quan trọng của nguồn lực trí tuệ. Điều này lý giải tại sao giờ đây, nâng cao chất lượng

nguồn nhân lực thông qua giáo dục được đặt ra như một giải pháp chiến lược cho sự

phát triển, chấn hưng dân tộc mà Việt Nam phải hết sức quan tâm.

Yêu cầu tìm kiếm chiếc chìa khoá cho sự phát triển nguồn nhân lực ở nước ta

đã đưa triết lý giáo dục “lấy việc hình thành năng lực người học làm trung tâm, làm

mục tiêu đào tạo thay cho truyền thụ kiến thức” trở thành nhiệm vụ trọng tâm để hiện

thực hóa quan điểm của Đảng về “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp

ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định

hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”.

Theo đó, cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới phát huy tính tích cực, chủ

động, sáng tạo của người học.

Với vai trò quan trọng và trực tiếp trong giáo dục HS ý thức, hành vi người

công dân, phát triển trí lực và nhân cách con người toàn diện, môn GDCD lớp 10 có

nhiệm vụ đào tạo những người lao động mới vừa có tri thức khoa học, vừa có đạo

đức, vừa có năng lực hoạt động thực tiễn, vừa có phẩm chất chính trị tư tưởng, ý thức

cộng đồng, có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Không những thế, môn

GDCD lớp 10 còn có chức năng phát triển ở người học năng lực thuyết trình, năng lực

hợp tác và làm việc theo nhóm. Đây là những năng lực thiết yếu của người lao động

mới trước đòi hỏi của xu thế toàn cầu hóa, cạnh tranh, hội nhập mà Việt Nam cũng

như mọi quốc gia đều phải chú tâm đào tạo và bồi dưỡng.

Huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên là địa bàn được phân bổ 3 trường THPT.

Những năm qua, chương trình hành động đổi mới phương pháp dạy học môn GDCD

1

nói chung và GDCD lớp 10 nói riêng đã được đội ngũ GV ở các trường THPT trên

địa bàn huyện Phú Bình tích cực triển khai. Tuy nhiên, việc dạy và học môn GDCD

trên thực tế chưa được quan tâm đúng mức; phương pháp thảo luận nhóm chưa được

vận dụng một cách khoa học và hiệu quả. Điều này làm cho môn học trở nên khô

khan, nhàm chán; tâm lý thờ ơ, ngại học môn GDCD của nhiều HS về cơ bản chưa

được khắc phục. Những biểu hiện này hoàn toàn xa lạ với chủ trương đổi mới giáo

dục mà Đảng ta đã xác định.

Thực tiễn nêu trên đã khách quan hóa tính tất yếu phải đổi mới phương pháp

dạy học GDCD 10 ở các trường THPTtrên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

theo hướng tiếp cận năng lực, phát huy được sự chủ động, tích cực của HS khi tiếp nhận

kiến thức. Trong đó, vận dụng phương pháp thảo luận nhóm đã trở thành nhu cầu nội tại

để nâng cao chất lượng giảng dạy GV. Vấn đề đặt ra là thảo luận nhóm trong lớp sẽ được

tổ chức như thế nào? Mục tiêu của nó là gì? Cách thực hiện ra sao? quả là vấn đề mang

nhiều thử thách mà người GV cần phải nghiên cứu giải quyết. Điều đó không chỉ có ý

nghĩa sâu sắc về lý luận mà còn góp phần hiện thực hóa chủ trương “đổi mới căn bản,

toàn diện nền giáo dục” theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng.

Xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi lựa chọn vấn đề: “Vận dụng phương pháp

thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình,

tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Qua khảo sát và TN phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD 10,

đề tài rút ra những yêu cầu sư phạm, những biện pháp chủ yếu để nâng cao hiệu quả dạy

học môn GDCD 10 cho HS THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên hiện nay.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp thảo

luận nhóm trong dạy học GDCD 10.

- Tiến hành TN phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn GDCD lớp 10 ở

các trường THPT ở huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

- Để xuất một số yêu cầu và đưa ra khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả vận

dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn GDCD lớp 10 ở các trường THPT

ở huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học

môn GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu cơ sở khoa học của vận dụng phương pháp thảo luận nhóm

vào dạy học môn GDCD lớp 10; nghiên cứu tiến trình TN, điều kiện, giải pháp nâng

cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn GDCD lớp 10

ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Đề tài dựa trên các cơ sở lý luận sau:

- Nội dung chương trình môn học GDCD 10.

- Các văn bản chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học của Bộ Giáo dục và

Đào tạo.

- Những công trình nghiên cứu của các tác giả liên quan đến nội dung đề tài.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Đề tài sử dụng phương pháp luận chung của chủ nghĩa duy vật biện chứng.

Các phương pháp nghiên cứu lý luận: Phương pháp phân tích, tổng hợp, phương

pháp logic - lịch sử…

Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp quan sát, phương pháp điều tra

xã hội học, phương pháp TN sư phạm…

5. Đóng góp của đề tài

- Qua nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng và tiến hành TN sư phạm, đề tài

đề xuất một số yêu cầu và biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng

phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn GDCD lớp 10 ở các trường THPT

huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

- Sau khi hoàn thiện, đề tài còn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc giảng

dạy và học tập môn GDCD 10 ở các trường THPT.

6. Kết cấu của đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3

chương, 9 tiết.

3

NỘI DUNG

Chương 1

CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN

NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG

THPT HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Trong những năm gần đây, lí luận về phương pháp dạy học và đổi mới phương

pháp dạy học được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Có rất nhiều các tài liệu nghiên

cứu về đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của

người học, hình thành và phát triển kĩ năng cho người học đáp ứng nhu cầu của sự

phát triển kinh tế - xã hội.

1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài

Trong lịch sử phát triển của giáo dục, phương pháp thảo luận nhóm là một trong

những phương pháp được nhiều nhà nghiên cứu khoa quan tâm cả về mặt lý luận và thực

tiễn, tiêu biểu cho các công trình đó có thể kể đến:

- Geoffrey Petty, Dạy học ngày nay, Nxb Stanlay Thomes, 1998.

- Robert J.Marzand, “Nghệ thuật và khoa học dạy học” (Người dịch: Nguyễn

Hữu Châu), Nxb Giáo dục Việt Nam, H.2011.

- Robert J.Marzand, Debra J.Pickering, Jane E.Pollock, “Các phương pháp dạy

học hiệu quả” (Người dịch: Nguyễn Hồng Vân), Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2011.

- Robert J. Marzano, “Quản lý hiệu quả lớp học”, (Người dịch: Phạm Trần

Long), Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2011.

Những công trình nghiên cứu nêu trên ở mức độ nhất định đã làm rõ lý luận về

phương pháp dạy học nói chung, dạy học hợp tác và thảo luận nhóm nói riêng. Đó là cơ

sở lý luận cần thiết để tác giả kế thừa khi luận giải về đổi mới phương pháp thảo luận

nhóm theo hướng tiếp cận năng lực của người học.

1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước

Một là, những công trình nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học nói chung

và dạy học môn GDCD ở các trường THPT nói riêng theo hướng tiếp cận năng lực

người học:

4

- Trần Bá Hoành, Bàn tiếp về dạy học lấy HS làm trung tâm”, Tạp chí thông tin

khoa học giáo dục số 49, trang 43-47, 1995.

- Đặng Thành Hưng, “Hệ thống kĩ năng học tập hiện đại”, Tạp chí giáo dục số

78 trang 25-27, 2004.

- Nguyễn Văn Cường, Phát triển năng lực thông qua phương pháp và phương

tiện dạy học mới, Tài liệu hội thảo tập huấn, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Dự án phát

triển giáo dục THPT, Hà Nội, 2005.

- Nguyễn Văn Cường, "Đổi mới phương pháp dạy học THPT”, Bộ Giáo dục và

Đào tạo, Dự án phát triển giáo dục THPT, Hà Nội, 2006.

- Nguyễn Văn Cư, Nguyễn Duy Nhiên (Đồng chủ biên), Dạy và học môn

GDCD ở trường THPT - Những vấn đề lí luận và thực tiễn, Nxb Đại học Sư phạm,

Hà Nội, 2007.

- Đinh Văn Đức - Dương Thị Thuý Nga, Phương pháp dạy học GDCD ở trường

THPT, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội, 2011.

Những công trình nêu trên đã có đóng góp trong việc nêu rõ những vấn đề lý luận

và thực tiễn về vai trò và yêu cầu của môn GDCD ở các trường THPT đối với sự phát

triển nhân cách của HS. Ở góc độ phương pháp dạy học, những kiến giải giải về điều

kiện phát huy vai trò chủ đạo của GV, vai trò chủ động, tích cực của HS thông qua đổi

mới phương pháp dạy học cũng được đề cập và làm rõ.

Hai là, những công trình nghiên cứu về phương pháp thảo luận nhóm trong

dạy học:

- Nguyễn Thị Kim Dung, “Thảo luận nhóm và quá trình xây dựng quan hệ

nhân ái giữa HS với nhau ở trường trung học”, Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục số 11,

trang 10 - 11, 2000.

- Trần Duy Hưng, “Mô hình phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ”, Tạp chí

Nghiên cứu giáo dục số 4, trang 9-10, 2000.

- Ngô Thị Thu Dung (2001), “Mô hình tổ chức dạy học theo nhóm trong giờ

học trên lớp”, Tạp chí Giáo dục số 5, trang 21-22.

- Lê Đình Dụng, Sử dụng kết hợp các phương pháp quan sát, thảo luận nhóm

và hỏi - đáp nhằm phát huy tính tích cực học tập của HS trong dạy học môn tự nhiên

5

và xã hội, Luận văn Thạc sĩ khoa học Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nội, 2005.

- Trần Thị Bích Trà (2006), “Một số trao đổi về học tập hợp tác ở trường phổ

thông”, Tạp chí giáo dục số 146, trang 20.

- Nguyễn Thị Hà, Đổi mới phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học chương

“Phép biện chứng duy vật” ở trường Cao đẳng Cộng đồng Lai Châu, Luận văn Thạc

sĩ khoa học Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nội, 2010.

Trực tiếp bàn luận về phương pháp thảo luận nhóm, tác giả Lê Đức Ngọc trong

cuốn Giáo dục Đại học phương pháp dạy và học, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội,

2005 đã khẳng định: “Thảo luận nhóm là một sự trao đổi ý tưởng, quan điểm, nhận

thức giữa các học viên và GV để làm rõ và làm giàu sự hiểu biết các nội dung phù

hợp với hoạt động đào tạo” [27, tr.43].

Nhìn chung những công trình nêu trên đã làm rõ lý luận cơ bản về phương

pháp thảo luận nhóm, những ưu điểm, hạn chế và các hình thức tổ chức thảo luận

nhóm. Qua đó, các tác giả đều thống nhất với quan niệm cho rằng, phương pháp thảo

luận nhóm sẽ phát huy tính tích cực học tập của HS. Vấn đề đặt ra là GV cần lựa

chọn hình thức tổ chức thảo luận nhóm phù hợp với từng môn học, từng đối tượng

người học và từng đơn vị kiến thức.

Ba là, những công trình nghiên cứu về phương pháp thảo luận nhóm trong dạy

học môn GDCD ở trường THPT:

- Trần Thị Mai Phương, Dạy học GDCD theo phương pháp tích cực, Hà Nội, 2007.

- Nguyễn Thị Sen, Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn

GDCD phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hồng Quí tỉnh Yên Bái, Luận

văn Thạc sỹ khoa học Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nội, 2009.

- Nguyễn Văn Dũng, Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

phần “Công dân với kinh tế” môn GDCD ở trường THPTCát Hải - Hải Phòng, Luận

văn Thạc sỹ khoa học Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nội, 2010.

- Đặng Thị Thúy, Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn

GDCD phần “Công dân với việc hình thành thể giới quan, phương pháp luận khoa

học” ở trườngYên Mô A tỉnh Ninh Bình, Luận văn Thạc sỹ khoa học Giáo dục, Đại

học Sư phạm Hà Nội, 2010.

6

- Bùi Thị Thanh Huyền, “Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

môn GDCD ở trường THPT”, Tạp chí Giáo dục, số 306, 2013.

- Nguyễn Thị Toan, “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

môn GDCD ở trường THPT”, Tạp chí Giáo dục, số 312, 2013.

Từ việc nghiên cứu các quan điểm về phương pháp thảo luận nhóm, những

công trình nghiên cứu nêu trên tập trung làm rõ tính tất yếu vận dụng phương pháp

thảo luận nhóm trong dạy học GDCD, qua đó các tác giải cũng luận giải vai trò, vị trí

của phương pháp này đối với việc nâng cao chất lượng dạy và học GDCD ở trường

THPT trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, những nghiên cứu lý luận gắn với thực

tiễn về việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở

trường THPT chưa được nghiên cứu một cách có hệ thống, đặc biệt là trên địa bàn

tỉnh Thái Nguyên, nhất là các trường THPT ở huyện Phú Bình thì đây vẫn là vấn đề

hoàn toàn mới mẻ.

1.2. Cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

GDCD lớp 10 ở các trường THPT

1.2.1. Phương pháp thảo luận nhóm

1.2.1.1. Khái niệm về phương pháp và phương pháp dạy học

Phương pháp

Thuật ngữ phương pháp bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “Methodos” có nghĩa là con

đường đi đến mục tiêu hay cách thức để đạt tới mục đích nào đó.

Theo từ điển Bách khoa, phương pháp là cách thức, là con đường, phương tiện

để đạt tới mục đích và giải quyết những nhiệm vụ nhất định trong nhận thức cũng như

trong thực tiễn.

Từ góc độ tiếp cận chung nhất, phương pháp được hiểu là cách thức hành động

của chủ thể để đạt đến một mục đích nhất định. Trên ý nghĩa đó, phương pháp là

phạm trù gắn liền với hoạt động có ý thức của con người, giúp con người nhận thức

được hiện thực khách quan, nhận thức được thực tiễn. Vì vậy, có thể xem phương

pháp là một trong những yếu tố quyết định thành công hay thất bại trong hoạt động

nhận thức và cải tạo thế giới của con người.

7

Trên thực tế, phương pháp không chỉ được hình thành thông qua sự đúc rút

kinh nghiệm mà còn là khoa học, đồng thời là nghệ thuật, nó đòi hỏi tính sáng tạo và

mang dấu ấn của chủ thể sử dụng phương pháp. Viện sĩ Tôđa Páplốp đã khẳng định:

“Phương pháp khoa học là những quy luật nội tại của sự vận động của tư duy, với tư

cách là sự phản ánh chủ quan của thế giới khách quan, hay là những quy luật khách

quan được “chuyển” và “dịch” trong ý thức của con người và được sử dụng một

cách có ý thức, có hệ thống như là phương tiện để giải thích và cải biến thế giới”

[41]. Ở mỗi lĩnh vực nhận thức và hoạt động khác nhau có thể sử dụng phương pháp

khác nhau. Điều này tạo nên tính phong phú, đa dạng trong việc phân chia phương

pháp theo các lĩnh vực và góc độ tiếp cận.

Phương pháp dạy học

Nhà giáo - GS.TSKH Lâm Quang Thiệp cho rằng “dạy học là việc giúp cho

người học tự mình chiếm lĩnh những kiến thức, kỹ năng và hình thành hoặc thay đổi

những tình cảm, thái độ” [36]. Theo quan niệm này, dạy không phải là truyền thụ

kiến thức một chiều, càng không phải cung cấp thông tin đơn thuần, mà chủ yếu là

giúp cho người học tự mình chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng, bồi dưỡng cảm xúc và

hình thành thái độ.

Quá trình dạy học bao gồm nhiều thành tố như: mục đích và nhiệm vụ dạy học,

phương pháp và phương tiện dạy học, thầy với hoạt động dạy, trò với hoạt động học,

kết quả dạy học… Quá trình này diễn ra và tác động qua lại với nhau để đạt được

mục đích giáo dục.

Bản chất của dạy học là quá trình xử lý, chuyển giao thông tin tri thức của người

dạy và quá trình thu nhận, xử lý thông tin của người học. Tính hiệu quả của quá trình này

không những phụ thuộc vào chất lượng của thông tin mà quan trọng là phụ thuộc vào

phương pháp thực hiện hoạt động đó [18, tr.12]. Kết quả cuối cùng của quá trình dạy

học là hình thành ở người học các nhu cầu thường xuyên học tập, tìm tòi tri thức, rèn

luyện kỹ năng, kích thích năng lực tư duy sáng tạo. Hoạt động dạy học đó còn định

hướng cho người học trong việc tìm tòi, đào sâu kiến thức từ lượng thông tin phong

phú và rộng lớn của xã hội; hình thành thói quen tự kiểm tra, đánh giá hoạt động học

của mình. Hay nói khác hơn, dạy học là một quá trình tổ chức, điều khiển hoạt động

8

học nhằm hình thành cho họ có thái độ, năng lực, phương pháp, và ý chí học tập để

họ tự khai phá những tri thức phong phú của nhân loại. Đó chính là bản chất của “dạy

học lấy người học làm trung tâm” mà nền giáo dục hiện đại đang nỗ lực hướng tới.

Như vậy, trong dạy học rất cần có phương pháp để giúp người học bằng sự nỗ lực,

cố gắng của bản thân, dưới sự hướng dẫn của GV chiếm lĩnh được tri thức và hình thành

được những kỹ năng tương ứng. Quá trình ấy không thể được tiến hành chỉ bằng kinh

nghiệm, bằng cách truyền nghề một cách giản đơn mà phải dựa vào cơ sở lý luận khoa

học về phương pháp được đúc kết từ thực tiễn, dựa vào sự sáng tạo, linh hoạt khi vận

dụng phương pháp một cách thích hợp, hiệu quả của từng nhà giáo.

Từ quan điểm “dạy học là quá trình thống nhất biện chứng giữa hoạt động dạy và

hoạt động học”, các nhà giáo dục học cho rằng, phương pháp dạy học bao hàm cả

phương pháp giảng dạy và phương pháp học tập. Phương pháp dạy học là một khái niệm

phức hợp, có nhiều bình diện, phương diện và cấp độ khác nhau.

Cấp độ rộng nhất, “phương pháp dạy học là những quan điểm, tư tưởng về tổ

chức dạy học, là cách thức triển khai của một hệ thống dạy học đa tầng, đa diện cho một

bậc học, cấp học, ngành học, phương thức học” [18, tr.12].

Cấp độ thứ hai, phương pháp dạy học là chiến lược và mô hình dạy học, là cách

thức triển khai một quá trình dạy học cụ thể diễn ra trong một không gian, thời gian nhất

định và được cấu trúc bởi mục tiêu, nội dung dạy học, các hoạt động dạy học và kết quả

dạy học.

Cấp độ thứ ba, phương pháp dạy học là những cách thức tiến hành hoạt động

của người dạy và người học nhằm thực hiện một nội dung dạy học đã được xác định.

Trong lý luận dạy học, có khá nhiều định nghĩa về phương pháp dạy học.

Kazansky - Narazova xác định “phương pháp dạy học là cách thức làm việc của GV

và HS giúp người học lĩnh hội tri thức, kỹ năng, kỹ xảo” [26].

Iu.K. Babansky cho rằng, “phương pháp dạy học là những cách thức hoạt động

tương tác được điều chỉnh của GV và HS hướng vào việc giải quyết các nhiệm vụ giáo

dưỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học” [25].

Ở bình diện khác, phương pháp dạy học được xem là tổ hợp những thao tác, tự

giác liên tiếp được sắp xếp theo một trình tự hợp lý, hợp quy luật khách quan mà chủ

thể tác động lên đối tượng nhằm tìm hiểu và cải biến nó.[25]

9

Nguyễn Ngọc Quang khẳng định, phương pháp dạy học là con đường chính yếu,

cách thức làm việc phối hợp, thống nhất của thầy và trò, trong đó thầy truyền đạt nội

dung trí dục để trên cơ sở đó và thông qua đó chỉ đạo việc học tập của trò; còn trò lĩnh

hội và tự chỉ đạo sự học tập của bản thân để cuối cùng đạt tới mục đích dạy học [29].

Nhấn mạnh tính đa dạng của phương pháp dạy học, lý luận dạy học hiện đại quan

niệm “Phương pháp dạy học là những hình thức và cách thức hoạt động của GV và HS

trong những môi trường dạy học được tổ chức, nhằm lĩnh hội tri thức, kỹ năng, thái độ,

phát triển năng lực và phẩm chất” [1, tr.98]. Các hoạt động của GV và HS là những hoạt

động định hướng mục tiêu trong sự tương tác với nội dung dạy học cũng như sự tương

tác xã hội giữa GV và HS, giữa HS với HS. Với cách tiếp cận này, phương pháp dạy học

bao gồm cả hình thức, cách thức dạy và học.

Mặc dù có nhiều cách tiếp cận khác nhau, những định nghĩa, quan niệm nêu trên

đều thống nhất ở một số điểm chung về phương pháp dạy học như sau:

Một là, phương pháp dạy học là cách thức tổ chức hoạt động, phối hợp thống nhất

giữa GV và HS trong quá trình dạy học được tiến hành dưới vai trò chủ đạo của GV

nhằm thực hiện tối ưu mục tiêu và các nhiệm vụ dạy học.

Hai là, phương pháp dạy học là sự thống nhất của phương pháp dạy và phương

pháp học. Phương pháp dạy là cách thức GV trình bày tri thức, tổ chức, kiểm tra hoạt

động nhận thức và thực tiễn của người học nhằm đạt được các nhiệm vụ dạy học.

Phương pháp học tập là cách thức người học tự tổ chức, tự kiểm tra hoạt động nhận thức

và thực tiễn của mình nhằm đạt được các nhiệm vụ học tập.

Ba là, phương pháp dạy học là sự thống nhất của lôgic nội dung dạy học và lôgic

tâm lý nhận thức.

Bốn là, phương pháp dạy học có mặt khách quan và mặt chủ quan, là sự thống

nhất của cách thức hành động và phương tiện dạy học.

Ở đây, đề tài chủ yếu tiếp cận khái niệm phương pháp dạy học theo nghĩa hẹp (cấp

độ thứ ba), tức là các phương pháp dạy học cụ thể. Đó là những hình thức, cách thức

hành động của GV và người học nhằm thực hiện những mục tiêu dạy học xác định. Theo

cách tiếp cận này, có thể kể đến các phương pháp dạy học cụ thể như: Thuyết trình, đàm

thoại, luyện tập, TN, thảo luận, nêu vấn đề, nghiên cứu trường hợp điển hình, đóng vai,

phương pháp kịch bản…

10

Như vậy, phương pháp dạy học rất đa dạng và phong phú, mỗi phương pháp đều

có những điểm mạnh, điểm yếu và tác dụng của mỗi phương pháp cũng rất khác

nhau. Do đó, không có phương pháp dạy học nào là vạn năng và không nên xem nhẹ

hay loại trừ bất kì phương pháp dạy học nào. Việc lựa chọn và sử dụng phương pháp

dạy học tuỳ thuộc vào nội dung, đối tượng, tình huống dạy học cụ thể và đặc điểm cá

nhân của người sử dụng phương pháp đó.

1.2.1.2. Khái niệm phương pháp thảo luận nhóm

Nhóm (group) là tập hợp những cá thể được hình thành theo những nguyên tắc

nhất định để thực hiện nhiệm vụ nào đó trong khoảng thời gian xác định. Giữa các

thành viên trong nhóm luôn có sự tương tác lẫn nhau trong quá trình thực hiện hoạt

động chung của nhóm. Theo đó, nhóm được đặc trưng bởi số lượng người, bởi sự

tương tác giữa các thành viên.

“Phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp dạy học trong đó lớp học được

chia thành các nhóm nhỏ để tất cả các thành viên trong lớp đều được làm việc, được

bàn bạc, trao đổi về một chủ đề cụ thể và đưa ra ý kiến chung của nhóm mình về vấn

đề đó” [18, tr.163].

Trong phương pháp thảo luận nhóm “đòi hỏi mỗi thành viên phải tự lực suy nghĩ,

tích cực và chủ động trao đổi ý tưởng để đưa đến quan điểm thống nhất của cả nhóm, từ

đó hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công, hợp tác làm việc và kết quả

làm việc của cả nhóm sau đó được trình bày, đánh giá trước toàn lớp” [1, tr.128].

Thông qua phương pháp thảo luận nhóm, HS được trực tiếp trao đổi nhận thức,

quan điểm của bản thân để làm rõ một vấn đề nào đó hoặc tham góp những ý tưởng

làm giàu thêm kiến thức về các nội dung phù hợp với hoạt động đào tạo. Phương

pháp thảo luận nhóm lấy mối quan hệ tác động qua lại giữa HS với HS làm trung tâm

của quá trình dạy học dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn của GV nhằm phát triển tri thức, kĩ

năng, thái độ tích cực đặc biệt là kĩ năng hợp tác, làm việc theo nhóm.

Thảo luận nhóm thường được áp dụng để đi sâu, vận dụng, luyện tập, củng cố

một chủ đề đã học, nhưng cũng có thể để tìm hiểu một chủ đề mới. Nhiệm vụ của các

nhóm có thể giống nhau hoặc mỗi nhóm nhận một nhiệm vụ khác nhau thuộc nội

dung trong một chủ đề chung.

11

Để vừa đảm bảo nguyên tắc cá biệt vừa đáp ứng tính phổ biến trong giáo dục, GV

có thể chia nhóm theo các tiêu chí khác nhau. Mỗi tiêu chí có những ưu, nhược điểm

riêng. Do đó, về mặt phương pháp luận không nên tuyệt đối hóa hay áp dụng một tiêu

chí duy nhất trong cả môn học.

Một là, chia nhóm ngẫu nhiên: Ở tiêu chí này, GV có thể chia nhóm theo bàn, chia

theo tổ hoặc gắp thăm. Đây là cách chia được tiến hành khi không cần có sự phân biệt về

trình độ giữa các HS. Tất cả các HS đều phải hoạt động để giải quyết vấn để được đặt ra.

Nhiệm vụ được giao không khác nhau nhiều về nội dung, có chung một yêu cầu và ít có

sự chênh lệch về trình độ khó.

Hai là, chia nhóm theo sở trường: Cách chia này thường được sử dụng trong các

giờ ngoại khóa, mỗi nhóm sẽ gồm các HS có chung hứng thú, chung sở trường. Cách

chia nhóm này một mặt dễ tạo hứng thú cho HS nhưng lại dễ tạo ra sự cách biệt nếu duy

trì thường xuyên hình thức này.

Ba là, chia nhóm theo cùng một trình độ: Với cách chia này có thể phân hóa HS về

trình độ bởi mức độ khó, dễ của nội dung bài học cho từng đối tượng có trình độ giỏi,

khá, trung bình, yếu của HS. GV cần có những yêu cầu cụ thể đối với từng nhóm trong

việc giải quyết cùng một nhiệm vụ học tập. GV có thể yêu cầu cao hơn với nhóm giỏi, khá

và gợi ý cho nhóm trung bình, yếu. Như vậy sẽ kích thích được hứng thú học tập trong lớp,

HS sẽ tích cực, chủ động, tự giác hơn theo sự hướng dẫn, điều khiển thảo luận của GV.

Một điều cần lưu ý khi áp dụng cách chia này là GV phải nắm chắc trình độ của từng HS

để chia đúng trình độ, nếu không sẽ phản tác dụng.

Bốn là, chia nhóm gồm đủ trình độ: Với cách chia này, việc xác định vai trò của

trưởng nhóm là rất quan trọng. Cách chia này thường được sử dụng khi cần có sự hỗ trợ

lẫn nhau theo yêu cầu của nội dung bài học.

Như vậy, có nhiều cách chia nhóm khác nhau, mỗi cách có một ưu thế riêng. Do

đó, trước khi quyết định việc chia nhóm GV cần cân nhắc dựa vào mục tiêu bài học, vị

trí, sở trường của HS.

Trên thực tế, có nhiều hình thức thảo luận theo nhóm, hiệu quả của chúng tuỳ

thuộc vào ý đồ và tính chất sử dụng của GV. Dưới đây là một số hình thức thảo luận

nhóm trong dạy học môn GDCD ở trường THPT:

12

+ Nhóm nhỏ thông thường

GV chia lớp học thành các nhóm nhỏ (từ 5-7 HS) để thảo luận một vấn đề

cụ thể và nhanh chóng đưa ra kết luận tập thể về vấn đề đó. Hình thức này thường

được sử dụng kết hợp với các phương pháp dạy học khác trong một bài học, một

tiết học, nội dung thảo luận của nhóm nhỏ thông thường là các vấn đề ngắn, thời

lượng ít (từ 5 - 7phút).

+ Nhóm nhỏ rì rầm

GV chia lớp thành các nhóm “cực nhỏ” từ 2-3 HS (thường là cùng một bàn) để

trao đổi (rì rầm) và thống nhất trả lời một câu hỏi, giải quyết một vấn đề, nêu một ý

tưởng, một quan điểm… Với hình thức này, GV cần cung cấp đầy đủ, chính xác các

dữ kiện, gợi ý và nêu rõ yêu cầu đối với các câu trả lời để các thành viên tập trung

vào giải quyết vấn đề.

+ Nhóm kim tự tháp

Đây là hình thức mở rộng của nhóm rì rầm, sau khi thảo luận theo cặp (nhóm

rì rầm) các cặp (2-3 nhóm rì rầm) kết hợp thành một nhóm để hoàn thiện một vấn đề

chung, nếu cần thiết có thể kết hợp nhóm này thành nhóm lớn hơn (8-16 HS).

+ Nhóm đồng tâm

GV chia lớp thành hai nhóm: nhóm thảo luận và nhóm quan sát (sau đó hoán

vị cho nhau). Nhóm thảo luận là nhóm nhỏ (6 - 8 HS) có nhiệm vụ thảo luận, trình

bày vấn đề được giao, còn lại các thành viên khác trong lớp đóng vai trò là người

quan sát và phản biện. Hình thức nhóm này rất có hiệu quả đối với việc dạy học các

nội dung tri thức có tính khái quát, trừu tượng của môn GDCD, góp phần làm tăng ý

thức trách nhiệm của từng HS đồng thời tạo động cơ cho những HS nhút nhát, ngại

trình bày ý tưởng của mình trước tập thể.

Khi tiến hành thảo luận nhóm, cần đảm bảo các yêu cầu cơ bản sau:

Một là, quy mô nhóm có thể lớn hoặc nhỏ, tuỳ theo vấn đề thảo luận. Tuy

nhiên nhóm từ 6 - 8 HS là tốt nhất, vì số HS như vậy vừa đủ nhỏ để đảm bảo tất cả

HS có thể tham gia ý kiến nhưng cũng vừa đủ lớn để đảm bảo rằng, HS có thể trao

đổi quan điểm, ý kiến của mình về vấn đề thảo luận.

13

Hai là, chia nội dung bài dạy thành những vấn đề nhỏ có mối liên hệ với nhau.

Mỗi vấn đề nhỏ là một nội dung thảo luận.

Ba là, mỗi nhóm phải có một nhóm trưởng để điều khiển, duy trì hoạt động của

nhóm và có thư ký để ghi đầy đủ các ý kiến trong quá trình thảo luận.

Bốn là, tại một thời điểm có thể giao cho nhiều nhóm cùng thảo luận một chủ đề

nhưng cũng có thể giao cho mỗi nhóm một chủ đề, sự liên kết giữa các nhóm sẽ tạo ra sự

thống nhất chung của bài dạy. Tùy theo mục tiêu bài dạy, GV có thể kết hợp các cách

theo những mức độ nhất định để đảm bảo tính phù hợp.

Năm là, các sản phẩm của cá nhân hay nhóm được thể hiện trên các sản phẩm thảo

luận như: Bảng tài liệu, mô hình hay các bản báo cáo. Sản phẩm đó phải được trình bày

trước lớp hoặc nhóm trong lớp để mọi người góp ý, nhận xét.

Sáu là, cần đảm bảo có thông tin, phản hồi từ các nhóm. Trong quá trình các nhóm

thảo luận, GV cần kiểm tra việc ghi chép của thư ký, quan sát để nắm bắt được thái độ,

mức độ tích cực của từng HS khi tham gia thảo luận.

Bảy là, kết thúc việc thảo luận, GV cần có nhận xét, đánh giá, tổng hợp ý kiến, đưa

ra kết luận cuối cùng về vấn đề thảo luận, thực hiện công tác cố vấn, trọng tài và kịp thời

khen ngợi, khích lệ đối với những nhóm, những cá nhân làm tốt.

Tám là, khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm cần xác định hoạt động của G

và HS.

Hoạt động của GV

GV thiết kế các nhiệm vụ, các tình huống học tập cho HS.

+ Nội dung dạy học phải được GV thiết kế thành các nhiệm vụ học tập. Các

nhiệm vụ học tập phải kích thích HS có nhu cầu làm việc nhóm, có sự hợp tác, hỗ trợ,

giúp đỡ, chia sẻ, phối hợp để hoàn thành nhiệm vụ. Do vậy, đòi hỏi người GV phải có

tri thức sâu rộng, có kĩ năng thiết kế nhiệm vụ, có nghệ thuật sư phạm, tạo môi trường

hợp tác, kích thích nhu cầu ham muốn giải quyết vấn đề của HS.

+ Trong quá trình thiết kế nhiệm vụ, GV phải dự đoán trước được những khó

khăn vướng mắc của HS trong quá trình giải quyết nhiệm vụ; dự đoán được các kĩ

năng hiện có của HS để giao nhiệm vụ phù hợp và kích thích sự phát triển; xác định

nhiệm vụ sẽ đồng nhất hay khác nhau giữa các nhóm; dự kiến thời gian hoàn thành

nhiệm vụ và phương thức tổ chức hoạt động của HS để có thể hoàn thành nhiệm vụ.

14

Nghiên cứu cách thức chia nhóm và phân chia vai trò của các thành viên

trong nhóm:

GV cần phải chia đều về số lượng và năng lực làm việc giữa các nhóm. Nếu

vấn đề đặt ra trong bài học không nhiều, GV có thể cho hai nhóm cùng thảo luận một

vấn đề. Nhưng sau đó GV có thể linh hoạt cho nhóm này báo cáo, nhóm kia đặt ra

câu hỏi phản biện.

Sau khi phân chia thành các nhóm, GV hướng dẫn HS phân chia vai trò của các

thành viên, đảm bảo mỗi thành viên trong nhóm đều có nhiệm vụ rõ ràng. Nhiệm vụ

của các thành viên trong một nhóm có thể bao gồm:

- Trưởng nhóm giữ vai trò điều khiển nhóm và có nhiệm vụ hướng dẫn các

thành viên tham gia vào hoạt động, giải thích rõ nhiệm vụ hoạt động của nhóm; tóm tắt,

kiểm tra lại xem mọi thành viên đã hiểu vấn đề chưa; thống nhất ý kiến của nhóm; giải

quyết các “mâu thuẫn” trong quá trình hoạt động nhóm. Với vai trò này, GV cần chọn

HS có nhiều năng lực hơn, đặc biệt là năng lực quản lý, giám sát và hướng dẫn ba ̣n.

- Thư kí cần ghi chép mọi ý kiến, biên tập, tóm tắt các ý kiến của các thành

viên trong nhóm.

- Người báo cáo sẽ thay mặt nhóm báo cáo kết quả thảo luận.

Vai trò của các thành viên trong nhóm cũng thường xuyên thay đổi, HS cần được

luân phiên nhau làm nhóm trưởng hoặc thư kí, luân phiên nhau đại diện cho nhóm trình

bày kết quả thảo luận.

Bố trí không gian lớp học

+ Bố trí không gian lớp học cũng có sức ảnh hưởng lớn đến dạy học theo phương

pháp thảo luận nhóm. Nét sáng tạo trong dạy học phát triển kĩ năng cho HS là GV xắp

xếp, bố trí lại không gian lớp học, giúp cho HS mặt đối mặt tích cực hợp tác nhằm hoàn

thành nhiệm vụ học tập, thuận lợi cho GV đi lại kiểm tra giám sát; thuận lợi cho việc di

chuyển nhóm theo chiến lược dạy học của GV.

Sử dụng phương pháp, kĩ thuật dạy học trong thảo luận nhóm

Phương pháp dạy học cần được vận dụng linh hoạt, ở đó cần sự kết hợp hài hòa

giữa thảo luận nhóm với nêu vấn đề, thuyết trình, vận dụng tình huống, đàm thoại… Kết

hợp các phương pháp đó như thế nào, ở mức độ nào cần thiết phải dựa trên mục tiêu,

nhiệm vụ, nội dung, đối tượng và điều kiện thực tế của dạy học.

15

Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm cũng đòi hỏi GV phải lựa chọn đa dạng

các kỹ thuật dạy học nhằm tạo ra sự tương tác giữa HS với HS, tổ chức, điều khiển,

cố vấn, giúp đỡ họ sinh trong quá trình thảo luận nhóm.

Trong quá trình sử dụng phương pháp thảo luận nhóm, GV luôn phải thay đổi

vai trò của mình, lúc là người hợp tác, là người cổ vũ, người động viên, người quan

sát… GV càng thâm nhập vào nhiều hoạt động của HS càng đưa ra được nhiều chỉ

đạo thích đáng. GV không nên can dự quá nhiều vào quá trình thảo luận của HS, cũng

không thể khoanh tay đứng nhìn đối với những khó khăn và nghi vấn của HS. Với tư

cách là người điều khiển, nhiệm vụ của GV là xây dựng một bầu không khí lớp học

hài hoà, thoải mái, hoạt động nhịp nhàng, tạo nên hứng thú học tập cho HS. GV cần

khống chế thời gian thảo luận của HS thật khoa học để quá trình thảo luận không diễn

ra chậm chạp, cũng không diễn ra quá nhanh theo kiểu chiếu lệ hình thức.

Hoạt động của HS

Phương pháp thảo luận nhóm không chỉ coi trọng tác động qua lại giữa thầy và

trò mà nổi bật là coi trọng sự tương tác giữa HS với HS. Khi thảo luận nhóm HS

không phải làm việc một mình mà luôn hoạt động trong một nhóm cụ thể. Điều này

đòi hỏi tính cộng tác, tính sẵn sàng chung sức, tích tích cực trong trao đổi, thảo luận

đi đến thống nhất ý kiến; trong nhận xét, đánh giá, đóng góp, bổ sung kiến thức để

hoàn thành nhiệm vụ học tập dưới sự hướng dẫn, điều khiển, cố vấn của GV.

Tuy nhiên, để thực hiện được quá trình thảo luận nhóm yêu cầu đặt ra là HS

phải nắm được nguyên tắc làm việc nhóm, phân công nhiệm vụ phù hợp với năng lực,

biết lên kế hoạch hoạt động và dự kiến hoàn thành sản phẩm của nhóm… Mỗi HS

phải nhận thức rõ nhiệm vụ của mình, tích cực suy nghĩ, tìm tòi để giải quyết các vấn

đề mà GV giao cho. Mỗi HS phải có trách nhiệm tương trợ, giúp đỡ, động viên,

khuyến khích cũng như nhắc nhở các thành viên khác trong nhóm hoàn thành nhiệm

vụ đúng thời gian quy định để hưởng thành quả chung của nhóm.

HS phải nhận thức sản phẩm của nhóm là sự nỗ lực tổng hợp của từng HS và

kết quả sau khi thảo luận là tất cả các thành viên trong nhóm đều phải có khả năng

hiểu, nắm vững kiến thức, kĩ năng mà nhiệm vụ học tập đề ra.

16

Chín là, kiểm tra, đánh giá

Sau khi kết thúc hoạt động thảo luận nhóm, GV phải tổ chức cho HS báo cáo

kết quả và tổng kết rút kinh nghiệm, đồng thời đóng vai trò là người nhận xét, đánh

giá. GV cần thực hiện nhiều phương thức đánh giá để khắc phục được tình trạng chỉ

quan tâm đến nhóm mà không chú ý từng HS, chỉ quan tâm kết quả học tập mà không

chú ý sự tiến bộ của từng HS. Kiểm tra đánh giá phải nhằm động viên khuyến khích kịp

thời những HS tích cực, đồng thời lưu ý đến những HS có năng lực yếu để các em có

thêm lòng tự tin, phương pháp hoàn thành nhiệm vụ.

1.2.2. Mục tiêu dạy học và nội dung chương trình GDCD lớp 10

Mục tiêu tổng quát trong dạy học GDCD lớp 10

Ở trường phổ thông, mỗi môn học đều có vị trí và mục tiêu dạy học nhất định.

GDCD là một trong những môn học cơ bản và có ý nghĩa quan trọng góp phần vào

chức năng giáo dục toàn diện nhân cách của HS. Việc hình thành và giáo dục thế giới

quan, phương pháp luận khoa học, đạo đức cho HS do tất cả các môn học, các hình

thức giáo dục của nhà trường thực hiện, song môn GDCD nói chung và GDCD lớp

10 nói riêng có vai trò quan trọng trực tiếp giáo dục cho HS những tri thức theo một

hệ thống xác định và tương đối toàn diện về thế giới quan và nhân sinh quan khoa

học, cách mạng.

Mục tiêu dạy học chương trình GDCD ở lớp 10 là góp phần “giúp HS phát triển

toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng

lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã

hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho HS tiếp tục học

lên và đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [30, tr.21].

Kiến thức của chương trình GDCD lớp 10 thường mang tính trừu tượng và khái

quát cao nhưng dạy học môn học này lại mang tính định hướng chính trị sâu sắc.

Toàn bộ nội dung của môn học tập trung vào việc xây dựng cho HS thế giới quan

khoa học, nhân sinh quan cộng sản, phương pháp luận đúng đắn với những phương

pháp và hình thức dạy học khác nhau. Những kiến thức của phần thứ nhất trong

chương trình GDCD lớp 10 được xem là nền tảng của thế giới quan, phương pháp

luận khoa học mà GV thông qua hoạt động dạy học phải giúp HS có được định hướng

đúng đắn trong nhận thức cũng như hoạt động thực tiễn, biết cách giải quyết các mối

17

quan hệ của bản thân với cộng đồng trên các lĩnh vực và ở những phạm vi khác nhau

của đời sống xã hội.

Khi dạy học những kiến thức ở phần thứ hai - công dân với đạo đức, GV cần

giúp HS bước đầu tìm hiểu, phân tích, đánh giá về các chuẩn mực đạo đức của xã hội,

về hôn nhân và gia đình, về những vấn đề cấp thiết của đất nước và nhân loại trong

thời đại ngày nay. Trên cơ sở đó, hoạt động dạy học của GV cần hướng đến mục tiêu

căn bản là giúp HS tự đánh giá bản thân khi soi mình vào các chuẩn mực và biết cách

tự điều chỉnh để xứng đáng là người công dân tốt.

Rõ ràng, nhiệm vụ xây dựng thế giới quan, phương pháp luận khoa học và giáo

dục tư tưởng, đạo đức là mục tiêu dạy học nói chung, song lợi thế hơn các môn học

khác, GDCD 10 thực hiện mục tiêu nêu trên một cách trực tiếp. Điều này nói lên khả

năng to lớn và trách nhiệm nặng nề của các chủ thể dạy và học GDCD 10 ở các

trường THPT.

Nội dung chương trình GDCD lớp 10

Nội dung chương trình GDCD lớp 10 ở trường THPT hiện hành được cấu trúc

thành 2 phần: Phần thứ nhất là “Công dân với việc hình thành thế giới quan và phương

pháp luận khoa học” và Phần thứ hai “Công dân với đạo đức”. Chương trình được

thực hiện với thời lượng 35 tiết dạy học trong 37 tuần:

+ Học kỳ I: 18 tiết dạy học trong 19 tuần gồm các bài từ bài 1 đến hết bài 9

trong đó bao gồm cả 1 tiết kiểm tra định kỳ và 1 tiết kiểm tra cuối học kỳ I.

+ Học kỳ II: 17 tiết dạy học trong 18 tuần gồm các bài từ bài 10 đến bài 16

trong đó bao gồm cả 1 tiết kiểm tra định kỳ và 1 tiết kiểm tra cuối học kỳ II.

Nội dung cụ thể của từng phần như sau:

Phần thứ nhất: Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận

khoa học. Phần này gồ m các bài sau:

Bài 1. Thế giớ i quan duy vật và phương phá p luận biê ̣n chứ ng. Nô ̣i dung củ a

bài này nói về vai trò củ a thế giới quan và phương pháp luâ ̣n Triết ho ̣c.

Bài 2. Thế giới vật chất tồn tại khách quan. (Theo phân phố i chương trình bài

2 giảm tải - yêu cầu HS đo ̣c thêm)

Bài 3. Sự vận động và phá t triển của thế giớ i vật chất. Bài học làm rõ khái niệm vâ ̣n đô ̣ng và vai trò của vận động với tính cách là phương thứ c tồ n ta ̣i củ a các

18

sự vâ ̣t và hiê ̣n tươ ̣ng trong thế giớ i khách quan; làm rõ khái niệm phát triển, giải thích đươ ̣c phát triển là khuynh hướ ng tất yếu củ a quá trình vâ ̣n đô ̣ng củ a sự vâ ̣t và hiê ̣n tươ ̣ng trong thế giớ i khách quan.

Bài 4. Nguồn gố c vận động, phá t triển của sự vật và hiê ̣n tượng. Bài học trang bị

cho HS những tri thức khoa học về mâu thuẫn, đấu tranh giữa các mă ̣t đố i lâ ̣p củ a mâu thuẫn, nguồn gố c khách quan củ a mo ̣i sự vâ ̣n đô ̣ng, phát triển củ a sự vâ ̣t và hiê ̣n tượng.

Bài 5. Cá ch thứ c vận động, phá t triển của sự vật và hiê ̣n tượng. Từ khái niệm

chất và lươ ̣ng củ a sự vâ ̣t, hiê ̣n tươ ̣ng; nội dung cơ bản của bài học là làm rõ cách thứ c vâ ̣n động, phát triển củ a sự vâ ̣t, hiê ̣n tươ ̣ng.

Bài 6. Khuynh hướ ng phá t triển của sự vật và hiê ̣n tượng. Bài này nói về phủ đi ̣nh và phủ đi ̣nh biê ̣n chứ ng, từ đó khái quát khuynh hướng phát triển củ a sự vật và hiê ̣n tượng.

Bài 7. Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đố i vớ i nhận thứ c. Nô ̣i dung củ a bài tập

trung vào các vấn đề nhâ ̣n thứ c, thực tiễn và vai trò của thực tiễn đố i vớ i nhâ ̣n thứ c.

Bài 8. Tồn tại xã hội và ý thức xã hội. (Theo phân phố i chương trình bài 8

giảm tải - yêu cầu HS đo ̣c thêm)

Bài 9. Con ngườ i là chủ thể của li ̣ch sử, là mục tiêu phá t triển của xã hội. Nô ̣i dung củ a bài giú p HS hiểu được con ngườ i là chủ thể củ a li ̣ch sử , sáng ta ̣o ra lịch sử; hiểu được con ngườ i là mu ̣c tiêu của sự phát triển xã hội; chứ ng minh đươ ̣c

mo ̣i giá tri ̣ củ a vật chất và tinh thần củ a xã hội là do con ngườ i ta ̣o ra.

Sau khi học xong phần này, HS cần đạt được những mục tiêu cụ thể về kiến

thức, kỹ năng và thái độ.

Về kiến thức, HS phải đạt được những kiến thức cơ bản sau:

+ Nhận biết được nội dung cơ bản của thế giới quan duy vật và phương pháp

luận biện chứng.

+ Hiểu được bản chất của thế giới là vật chất; nhận thức rõ sự vận động và

phát triển theo quy luật khách quan là thuộc tính vốn có của thế giới vật chất và con

người có thể nhận thức và vận dụng được những quy luật ấy.

+ Nhận thức được mối quan hệ biện chứng giữa chủ thể với khách thể nhận

thức thế giới qua các mối quan hệ: thực tiễn với nhận thức, tồn tại xã hội với ý thức

xã hội, con người là chủ thể của lịch sử và là mục tiêu phát triển của xã hội.

19

Về kỹ năng, HS đạt được các kỹ năng sau:

+ Có kỹ năng phân tích với phương pháp tư duy biện chứng và lập trường duy

vật đối với các hiện tượng tự nhiên, xã hội thông thường và các hiện tượng đạo đức,

kinh tế, nhà nước, pháp luật… nảy sinh trong đời sống xã hội.

+ Hình thành kỹ năng lập luận, giải quyết vấn đề một cách khoa học.

Về thái độ, HS có các thái độ sau:

+ Tôn trọng những quy luật khách quan của tự nhiên và đời sống xã hội, khắc

phục những hiện tượng duy tâm trong cuộc sống hàng ngày, phê phán các hiện tượng

mê tín, dị đoan và những tư tưởng thiếu lành mạnh trong xã hội.

+ Có thái độ khách quan, tin tưởng, ủng hộ và làm theo cái mới, cái tiến bộ,

tham gia tích cực và có trách nhiệm với các hoạt động của cộng đồng.

Phần thứ hai: Công dân với đạo đức, phần này gồ m các bài sau:

Bài 10. Quan niê ̣m về đạo đứ c. Nô ̣i dung củ a bài bao gồm khái niệm đạo đứ c;

sự giống và khác nhau giữa đa ̣o đứ c vớ i pháp luật và phong tu ̣c, tâ ̣p quán; vai trò củ a

đa ̣o đứ c trong đờ i số ng xã hô ̣i.

Bài 11. Một số phạm trù cơ bả n của đạo đứ c học. Bài bao gồm các nội dung

nói về các phạm trù nghĩa vu ̣, lương tâm, nhân phẩm, danh dự và ha ̣nh phú c

Bài 12. Công dân vớ i tình yêu hôn nhân và gia đình. Nô ̣i dung củ a bài học trực tiếp trang bị cho HS có những hiểu biết cơ bản về tình yêu, tình yêu chân chính, hôn nhân và gia đình; các đă ̣c trưng tố t đe ̣p, tiến bô ̣ về chế độ hôn nhân và gia đình nướ c ta hiê ̣n nay và các chứ c năng củ a gia đình; trách nhiệm của công dân trong tình yêu, hôn nhân và gia đình.

Bài 13.Công dân vớ i cộng đồng. Bài này gồm các nô ̣i dung nói về trách nhiê ̣m đạo đức của công dân trong mối quan hê ̣ vớ i cô ̣ng đồ ng nơi ở và tâ ̣p thể lớ p ho ̣c, trườ ng ho ̣c.

Bài 14. Công dân vớ i sự nghiê ̣p xây dựng và bả o vê ̣ tổ quố c. Nô ̣i dung củ a

bài bao gồm khái niệm lòng yêu nước, truyền thố ng yêu nướ c củ a dân tộc Viê ̣t Nam và cá c biểu hiê ̣n cu ̣ thể củ a lò ng yêu nướ c Viê ̣t Nam; trá ch nhiê ̣m củ a công dân, đă ̣c biê ̣t là ho ̣c sinh đố i vớ i sư ̣ nghiệp xây dựng và bảo vê ̣ Tổ quố c Viê ̣t

Nam xã hội chủ nghĩa.

20

Bài 15. Công dân vớ i một số vấn đề cấp thiế t của nhân loại. Nô ̣i dung củ a bài

học đi sâu giải thích, luận chứng một số vấn đề cấp thiết củ a nhân loa ̣i, hiê ̣n nay như

ô nhiễm môi trường, bù ng nổ dân số , các di ̣ch bê ̣nh hiểm nghèo; hiểu đươ ̣c trách nhiê ̣m củ a công dân nó i chung và học sinh nó i riêng trong viê ̣c tham gia giải quyết

mô ̣t số vấn đề cấp thiết của nhân loa ̣i hiê ̣n nay.

Bài 16. Tự hoà n thiê ̣n bả n thân. Nô ̣i dung củ a bài học tập trung làm rõ khái niệm tự hoàn thiê ̣n bản thân, sự cần thiết phải tự hoàn thiê ̣n bản thân theo các chuẩn

mực đa ̣o đứ c xã hô ̣i; tự nhâ ̣n thứ c bản thân đố i chiếu vớ i các yêu cầu đạo đứ c xã hô ̣i.

Những mục tiêu cụ thể về kiến thức, kỹ năng và thái độ mà HS cần đạt được

sau khi học xong những modul này là:

Về kiến thức:

- Hiểu được các quan niệm về đạo đức, hiểu được thế nào là nghĩa vụ, lương

tâm, nhân phẩm, danh dự và hiểu rõ những yêu cầu và nhiệm vụ mà đạo đức xã hội

đặt ra cho công dân.

- Hiểu được thế nào các quan niệm về tình yêu chân chính, về tự hoàn thiện bản

thân, về lòng yêu nước, về những vấn đề cấp thiết mà nhân loại đặt ra.

Về kỹ năng:

- Có kỹ năng phân tích, đánh giá các quan điểm, các hành vi đạo đức trong đời

sống hàng ngày, ở trường và ở ngoài xã hội.

- Có kỹ năng tự điều chỉnh, tự hoàn thiện bản thân theo các yêu cầu của đạo đức

xã hội.

- Có kỹ năng vận dụng các kiến thức đã học để nhận xét, lý giải, phê phán

những quan niệm sai trái về chủ nghĩa yêu nước, về nhận thức những vấn đề cấp thiết

của nhân loại.

Về thái độ:

- Tin tưởng vào các giá trị đạo đức xã hội, có tình cảm, niềm tin đối với các

quan điểm, thái độ hành vi đúng đắn và có thái độ phê phán đối với các quan điểm,

thái độ hành vi lệch chuẩn xã hội

- Có thái độ yêu quý, gắn bó, trách nhiệm với tập thể, quê hương, đất nước; có

ý thức rèn luyện để bảo vệ quê hương, đất nước

21

- Có thái độ và hành động phù hợp để góp phần giải quyết những vấn đề cấp

thiết mà nhân loại đặt ra.

1.2.3. Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10

Chương trình GDCD lớp 10 trực tiếp định hướng và giúp HS hiểu được những

quy luật phát triển tất yếu khách quan của xã hội loài người, giúp HS nhận thức đúng

đắn, sống và làm việc theo chuẩn mực đạo đức, có ý thức trách nhiệm cao đối với cộng

đồng, đối với Tổ quốc, đối với nhân dân, với gia đình và đối với chính bản thân mình.

Đây cũng là môn học kích thích mạnh mẽ sự phát triển năng lực trí tuệ như tư duy trừu

tượng, logic, biện chứng và rèn luyện thao tác tư duy như: phân tích tổng hợp, so sánh,

khái quát cũng như những phẩm chất của tư duy: linh hoạt, độc lập, sáng tạo. Xét từ

đặc thù chương trình GDCD lớp 10 ở trường THPT, vận dụng phương pháp thảo luận

nhóm không chỉ trực tiếp đáp ứng những yêu cầu, mục tiêu chung của môn học mà còn

có vai trò đối với hoạt động dạy GV và hoạt động học của HS.

Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm đối với GV

Một là, vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 giúp

GV nâng cao hiệu quả giờ dạy đáp ứng mục tiêu môn học.

Nội dung tri thức trong phần thứ nhất của chương trình GDCD lớp 10 vốn có tính

khái quát hóa với các khái niệm, phạm trù trừu tượng. Nếu GV chỉ sử dụng phương pháp

thuyết trình, đàm đoại, nêu vấn đề thì HS khó có thể nắm vững, hiểu sâu được kiến thức,

theo đó rất dễ tạo tâm lý chán học, thờ ơ của không ít HS trong lớp. Kết hợp những

phương pháp nêu trên với thảo luận nhóm là một trong những giải pháp thiết thực để

khắc phục hạn chế thuộc về tâm lý, thái độ thiếu chủ động, tích cực khi HS tiếp cận môn

học GDCD lớp 10.

Ở một bình diện khác, nội dung tri thức trong chương trình GDCD lớp 10 nhất là

phần “Công dân với đạo đức” là chương trình đồng tâm từ các cấp học mầm non, tiểu

học, trung học cơ sở; những giá trị đạo đức HS tiếp cận từ cấp học dưới được nâng lên

thành những chuẩn mực đạo đức, tư tưởng chính trị, lối sống của con người Việt Nam

thời kì đổi mới. Bối cảnh đất nước và thời đại đang đòi hỏi mỗi cá nhân phải hình thành

và phát triển nhân cách theo những chuẩn mực giá trị đạo đức của dân tộc, của thời đại.

Trong đó, những phẩm chất cơ bản như sống hoà nhập với cộng đồng, nhân nghĩa;

22

những vấn đề liên quan đến nghĩa vu ̣, lương tâm, nhân phẩm, danh dự, trách nhiệm của công dân với việc xây dựng và bảo vệ tổ quốc, với các vấn đề chung của nhân

loại là những chuẩn mực đạo đức HS lớp 10 cần phải nhận thức đầy đủ, thấu hiểu sâu

sắc để trau dồi, rèn luyện, tu dưỡng. Những vấn đề đó mặc dù không trừu tượng

nhưng lại đòi hỏi sự liên hệ, vận dụng rất cao của người học vào những tình huống

thực tế, qua đó hình thành và phát triển ở người học kỹ năng phân tích, đánh giá các

quan điểm, các hành vi đạo đức trong đời sống hàng ngày ở trường và ở ngoài xã hội;

kỹ năng tự điều chỉnh, tự hoàn thiện bản thân theo các yêu cầu của đạo đức xã hội. Điều

này có thể được đáp ứng khi HS tích cực tham gia thảo luận nhóm về các vấn đề đạo đức

mà GV đưa ra. Như vậy, khi lựa chọn phương pháp thảo luận nhóm kết hợp với các

phương pháp khác như nêu vấn đề, thuyết trình, đàm thoại và sắm vai, GV có thể

nâng cao hiệu quả của hoạt động dạy đáp ứng yêu cầu và mục tiêu môn học.

Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 giúp cho GV

tìm hiểu được HS, nắm được trình độ nhận thức cũng như thái độ của HS đối với môn

học. Đây là cơ sở quan trọng để GV phân loại HS trong quá trình giảng dạy, từ đó chuẩn

bị nội dung kiến thức phù hợp với từng nhóm HS để đảm bảo tính vừa sức trong quá

trình dạy học.

Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 giúp GV có

điều kiện mở rộng tri thức mà khi lên lớp chưa có điều kiện để thực hiện. Kiến thức của

GV trở nên phong phú, đa dạng hơn nhờ có kênh thông tin ngược từ phía HS. Phương

pháp thảo luận nhóm tạo điều kiện cho GV nhận được nhiều thông tin phản hồi từ

HS, thu được những tri thức kinh nghiệm qua các ý kiến phát biểu có suy nghĩ và

sáng tạo của HS. Nhờ quá trình tiếp nhận thông tin từ người học thông qua phương pháp

thảo luận nhóm mà quá trình lĩnh hội tri thức mới của GV được mở rộng mặc dù những

thông tin này cần phải kiểm tra, đánh giá, gọt rũa để đảm bảo tính logic và khoa học.

Hai là, thảo luận nhóm là một trong những phương pháp dạy học tích cực đáp

ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học GDCD lớp 10 theo định hướng tiếp cận

năng lực.

Chức năng, nhiệm vụ quan trọng của dạy học chương trình GDCD lớp 10 là phải

hình thành và phát triển năng lực giao tiếp, lập luận, năng lực hợp tác giải quyết những

23

vấn đề nảy sinh trong thực tiễn một cách tích cực, tự giác và trách nhiệm cho HS.

Phương pháp thảo luận nhóm rất cần thiết để GV có thể tiến hành dạy học theo nhóm -

một hình thức dạy học tích cực đang được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu ứng

dụng nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của người học. Đó cũng là

phương pháp dạy học giúp GV thực hiện yêu cầu của Nghị quyết hội nghị lần thứ hai

Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII: “Đổi mới phương pháp giáo dục đào tạo,

khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người

học”; “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo

của người học, bồi dưỡng lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”.

Ở một bình diện khác, phương pháp thảo luận nhóm sẽ giúp cho GV có điều kiện

trực tiếp uốn nắn những nhận thức, những hành vi sai lệch, không chuẩn xác và định

hướng năng lực tương ứng cho HS.

Ba là, thảo luận nhóm là phương pháp dạy học góp phần TN và kiểm nghiệm vai

trò “trọng tài”, cố vấn, điều khiển, định hướng hoạt động học của GV.

Tăng cường vai trò “trọng tài”, cố vấn, điều khiển, định hướng hoạt động học của

GV là yêu cầu mới được đặt ra trong xu thế đổi mới giáo dục từ góc độ tiếp cận phương

pháp dạy học và quan điểm giáo dục lấy HS làm trung tâm. Tính đúng đắn của đổi mới

phương pháp dạy học hiện nay có thể được chứng minh qua việc vận dụng đúng đắn,

phù hợp và hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 - vốn

được xem là môn học có tính khái quát và trừu tượng cao.

Thảo luận nhóm đòi hỏi GV phải biết cách điều khiển quá trình thảo luận, biết

cách giải quyết mâu thuẫn khi có những quan điểm trái chiều giữa các thành viên thậm

chí là sự xung đột trong tư duy, cách nhìn nhận, giải quyết vấn đề của các nhóm. Nhờ

vậy, kĩ năng xử lý tình huống, vai trò “trọng tài”, cố vấn GV cũng thường xuyên được

rèn luyện và nâng cao.

Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm đối với HS

Một là, thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 góp phần tạo hứng thú cho

HS và giúp HS tiếp nhận những tri thức của chương trình GDCD lớp 10 một cách chủ

động, tích cực, hiệu quả.

Thảo luận nhóm được coi là trường học về tư duy logic, về cách đào sâu và trau

dồi kiến thức và rèn luyện kỹ năng hợp tác, thuyết trình của người học, là trường học về

24

công tác tuyên truyền, là giai đoạn quan trọng trên con đường đi từ tri thức tới quan

điểm, thái độ, niềm tin. Mục đích của thảo luận nhóm là làm tăng tối đa cơ hội để HS

làm việc và thể hiện khả năng của mình, được chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến

để giải quyết một vấn đề có liên quan đến nội dung bài học. Khi tham gia thảo luận

nhóm, mỗi cá nhân không những được giao tiếp mà còn xuất hiện những hứng khởi

làm tăng hiệu suất của hoạt động học do có sự tương tác mặt đối mặt giữa các thành

viên, có sự phụ thuộc lẫn nhau một cách tích cực và phát huy tinh thần trách nhiệm

phải giải thích vấn đề thuộc về từng cá nhân trong nhóm.

Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 giúp

người học tham gia vào các hoạt động học tập ở mức độ cao. Người học không học

thụ động, chỉ nghe thầy giảng và truyền đạt kiến thức, mà học tập tích cực bằng hành

động của chính mình. Thực tiễn đã chỉ ra rằng, khi vận dụng phương pháp thảo luận

nhóm trong dạy học, tính tích cực, chủ động cùng với sự hứng thú khi tham gia hoạt

động nhóm của người học sẽ có điều kiện để phát huy nhờ vai trò định hướng của GV.

Chương trình GDCD lớp 10 mang tính trừu tượng khái quát cao ở phần thứ nhất

(Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học) nhưng cũng

rất gần gũi, gắn với cuộc sống con người như ở phần thứ hai (Công dân với đạo đức). Do

đó, khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm sẽ giúp cho HS hình thành thói quen làm

việc nhóm, trình bày quan điểm cá nhân. Kiến thức môn học sẽ được khái quát và dễ

nhớ, dễ hiểu hơn trong quá trình HS được thảo luận, trao đổi và nhận xét lẫn nhau.

Có thể nói, đa số HS đều dùng phương pháp suy luận và tư duy để giải quyết

vấn đề nên những tri thức khoa học trong chương trình GDCD lớp 10 mà các em thu

thập được qua tranh luận, trao đổi, chia sẻ sẽ giảm bớt tính chủ quan, phiến diện làm

tăng tính khách quan khoa học. Nhờ vậy, kiến thức trở nên sâu sắc, bền vững, dễ nhớ

và nhớ nhanh hơn do được giao lưu học hỏi giữa các thành viên trong nhóm.

Với phương pháp dạy học thảo luận nhóm, HS sẽ khắc phục được những nhược

điểm của bản thân như sự rụt rè, lúng túng khi phát biểu hay trình bày quan điểm của

mình, rèn luyện thói quen chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập, từ đó tạo hứng thú

cho HS khi tiếp cận môn học. Nhờ không khí thảo luận sôi nổi, cởi mở giúp HS thoải

mái, tự tin hơn trong việc trình bày ý kiến của mình và biết lắng nghe có phê phán ý

25

kiến của những thành viên khác, tạo yếu tố kích thích thi đua giữa các thành viên trong

nhóm và giữa các nhóm với nhau, đặc biệt là trong những chủ đề có tính sáng tạo cao.

Khi nhóm thảo luận hoạt động dưới sự giám sát, định hướng của thầy cô giáo, giúp hạn

chế rất nhiều những thói quen xấu như nói chuyện riêng, thiếu tập trung của một bộ

phận HS.

Hơn nữa, khi được trao đổi, thảo luận về những vấn đề gắn với thực tiễn sẽ

giúp HS hứng thú hơn, lôi cuốn các em vào bài học. Sự trao đổi thảo luận sẽ làm

cho lớp học sôi nổi, HS tích cực và hào hứng hơn, do đó phát huy được tính tích

cực từ phía người học. Phương pháp này kích thích lòng ham mê học tập của HS,

tránh lối học thụ động và góp phần khắc phục hiện trạng dạy học GDCD thiếu gắn

kết lý luận với thực tiễn cuộc sống, thầy đọc, trò ghi, thầy nói, trò nghe vốn tồn tại

khá phổ biến ở các trường THPT hiện nay.

Hai là, vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 giúp

HS rèn luyện, phát triển các kỹ năng và các năng lực cần thiết

Hiện nay, thảo luận nhóm đã được áp dụng rộng rãi trong dạy và học ở các

trường THPT. Nếu trước đây, mỗi HS làm việc cá nhân, riêng lẻ thì ở phương pháp

thảo luận nhóm chú trọng rèn luyện cho HS năng lực hợp tác và tính tập thể vì thế

cũng được nâng cao. HS được trình bày, tranh luận về những vấn đề do GV đặt ra

nhằm mục đích tự tìm hiểu và tự giải đáp trước khi vấn đề đó được giải quyết dưới sự

giám sát, điều chỉnh của nhóm và GV.

Trong quá trình tham gia thảo luận nhóm, HS sẽ có điều kiện trao đồi, rèn

luyện khả năng ngôn ngữ thông qua cộng tác làm việc trong nhóm, phát triển năng

lực giao tiếp, biết lắng nghe, chấp nhận và phê phán ý kiến người khác đồng thời học

được tính hòa nhập, chia sẻ để giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng, chủ động.

HS biết chia sẻ công việc một cách bình đẳng, biết cách giao việc cho nhau và có

trách nhiệm đối với công việc của mình cũng như cả nhóm. Đồng thời, thông qua

hoạt động thảo luận nhóm sẽ tập cho các em kĩ năng làm việc theo nhóm, giúp các

em tự tin hơn, có kinh nghiệm trong quản lý, tổ chức những hoạt động làm việc

nhóm, đặc biệt là tính năng động.

Thảo luận nhóm là một trong những phương pháp có sự tham gia tích cực của

HS. Thảo luận nhóm còn là phương tiện học hỏi có tính cách dân chủ, ở đó mọi cá

26

nhân được tự do bày tỏ quan điểm, tạo thói quen sinh hoạt bình đẳng, biết đón nhận

những quan điểm bất đồng, hình thành quan điểm cá nhân giúp HS rèn luyện kỹ năng

giải quyết vấn đề, nhất là những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn.

Thông qua nội dung thảo luận môn học, HS nắm được các khái niệm, các phạm

trù về nhân nghĩa danh dự, lương tâm, nhân phẩm, danh dự và quan niệm đạo đức, một

số phạm trù và các giá trị đạo đức cơ bản của người công dân Việt Nam trong thời đại

mới; từ đó biết điều chỉnh các hành vi, hoàn thiện bản thân theo những chuẩn mực đạo

đức của xã hội.

Thảo luận nhóm giúp cho HS bước đầu biết nêu và giải quyết vấn đề khoa học,

biết phân tích, đánh giá, nhận xét những nhận định của người khác và bảo vệ ý kiến của

mình với những luận cứ khoa học vững chắc. Với phương pháp thảo luận nhóm, nhiều

tình huống thực tế được đặt ra giúp cho HS có thêm hiểu biết về cuộc sống, có cách giải

quyết phù hợp, từ đó các em sẽ vận dụng vào thực tiễn cuộc sống đang diễn ra. Qua thảo

luận nhóm, HS hình thành kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tư duy, có phê phán và kỹ năng tổ

chức hoạt động nhóm, phát huy tinh thần hợp tác, trao đổi, giúp đỡ, hòa nhập cộng đồng.

Ba là, phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 tạo ra các

điều kiện, cơ hội để HS tự đánh giá trình độ, năng lực của mình đồng thời tăng cường

học hỏi và giúp đỡ nhau trong quá trình học tập.

Điều này sẽ không thể có được trong cách tiếp cận dạy học lấy người dạy làm

trung tâm. Hợp tác, học tập và giúp đỡ lẫn nhau cũng là một yêu cầu của đào tạo con

người mới toàn diện của môn GDCD.

Phương pháp thảo luận nhóm còn giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ các

băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. bằng cách

nói ra điều mình nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề

nêu ra, thấy minh cần học hỏi thêm những gì. Theo đó, bài học trở thành quá trình

học hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự tiếp nhận thụ động từ GV.

Phương pháp thảo luận nhóm một mặt chú trọng mục tiêu phát triển tri thức, thái

độc, kĩ năng cho HS, mặt khác giúp HS tự biết đánh giá trình độ, năng lực của bản thân.

Điều này cần thiết để mỗi HS tự nhận thấy trách nhiệm của mình trong việc tích cực học

tập để nâng cao trình độ và năng lực cho bản thân để khẳng định mình trước tập thể .

Đây là một đặc điểm trong cấu trúc nhân cách của HS lớp 10.

27

1.3. Cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

1.3.1. Đặc điểm của học sinh THPT ở huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

Phú Bình là huyện trung du miền núi, có vị trí địa lý nằm ở phía Đông - Nam của

tỉnh Thái Nguyên, nơi tiếp giáp giữa vùng trung du Bắc Bộ và vùng miền núi phía Bắc.

Huyện lỵ đặt tại thị trấn Hương Sơn cách thành phố Thái Nguyên 28km theo Quốc lộ số

37 và cách thủ đô Hà Nội 50 km.

Phía Bắc và Tây bắc giáp huyện Đồng Hỷ.

Phía Tây và Tây nam giáp huyện Phổ Yên và thành phố Thái Nguyên.

Phía Đông giáp huyện Yên Thế (Bắc Giang)

Phía Nam giáp huyện Hiệp Hòa (Bắc Giang)

Huyện Phú Bình có 21 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm 1 thị trấn và 20 xã

với số dân khoảng 135.000 người.

Trên địa bàn huyện Phú Bình hiện nay có ba trường THPT: Trường THPT Phú

Bình, THPT Lương Phú và THPT Điềm Thụy, trong đó trường có bề dày lịch sử nhất

là trường THPT Phú Bình với 56 năm xây dựng và phát triển. Tiếp đến là trường

THPT Lương Phú thành lập được 15 năm và trường THPT Điềm Thụy là trường mới

nhất được thành lập tròn 10 năm.

Tính chung trên toàn huyện, số HS THPT khá đông, có khoảng trên 4.000 HS.

Bảng 1.1. Quy mô HS ở các trường THPT trên địa bàn

huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2012 - 2017

(Đơn vị tính: Tổng số HS)

STT Tên trường Năm 2012 Năm 2017

1 THPT Phú Bình 1480 1533

2 THPT Lương Phú 1280 1270

3 THPT Điềm Thụy 1112 1280

Tổng số 3872 4083

Số lượng HS ở trường THPT Phú Bình và THPT Điềm Thụy có sự gia tăng qua

các năm. Nếu như tại thời điểm năm 2012 có 3872 HS thì đến năm 2017 số lượng HS

ở trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình là 4083, riêng khối 10 có 1443 HS. Hầu

28

hết HS ở các trường THPT và HS khối 10 trên địa bàn huyện Phú Bình đều là con em

nông thôn với trên 86% gia đình làm nghề nông nghiệp. Điều này chi phối trực tiếp

đến quá trình dạy học nói chung và dạy học GDCD nói riêng.

Nhìn chung, HS ở tuổi THPT đã ý thức được vị trí, vai trò của mình. Thái độ,

hứng thú học tập của các em đối với môn học trở nên có chọn lựa hơn do định hướng

nghề nghiệp chi phối. Nhiều HS rất tích cực học những môn mà các em cho là quan

trọng đối với nghề mình đã chọn, mặt khác các em lại sao nhãng những môn học khác

hoặc chỉ học để đạt được điểm trung bình.

Hoạt động tập thể có vai trò to lớn trong sự hình thành nhân cách của HS

THPT. Các em có nhu cầu được tham gia vào các hoạt động tập thể. Thực tiễn này

đòi hỏi GV cần giúp HS phát triển nhận thức thông qua hoạt động dạy học, trong đó

phương pháp thảo luận nhóm có ưu thế để định hướng, hình thành và phát triển kỹ

năng cộng tác, làm việc nhóm của HS trong hoạt động tập thể khi giải quyết các vấn

đề đặt ra.

Ở lứa tuổi HS THPT, khả năng đánh giá và tự đánh giá nhiều mối quan hệ,

những sự vật, hiện tượng xung quanh theo những thang giá trị đã được xác lập. Các

em có xu hướng đánh giá cao những bạn thông minh và những thầy cô có phương

pháp giảng dạy tích cực, tôn trọng suy nghĩ độc lập của HS. Phần lớn HS đã có khả

năng tự đánh giá về mình, đánh giá người khác theo những chuẩn mực của xã hội trên

bình diện thể chất, tâm lý, đạo đức. Tuy vậy, hiện nay số HS ở các trường THPT trên

địa bàn huyện Phú Bình đạt tới mức tư duy đặc trưng cho lứa tuổi nêu trên trên còn

chưa nhiều. Trên thực tế, không ít HS chưa chú ý phát huy hết năng lực độc lập suy

nghĩ của bản thân, kết luận vội vàng, cảm tính… Đây là đặc điểm cần thiết phải được

lưu tâm khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10.

HS THPT ở huyện Phú Bình bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến tình hình kinh tế,

chính trị, xã hội trong nước và trên thế giới, trao đổi với nhau, nhận xét, đánh giá và

tỏ thái độ của mình về vấn đề đó. Đặc điểm này qui định tính cần thiết phải vận dụng

phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD.

Hiện nay, khát vọng thành đạt đóng vai trò quan trọng hơn trong hệ thống động

cơ học tập và rèn luyện của HS THPT. Nhiều HS ở Phú Bình có khát vọng thành đạt để

thoát nghèo, có ý thức về việc chọn lựa nghề nghiệp tương lai và khả năng tập trung, nỗ

29

lực phấn đấu học tập để đạt được mục tiêu… Tuy nhiên, một bộ phận HS chưa ý thức

được tầm quan trọng của việc học tập đối với việc hiện thực hóa khát vọng thành đạt

trong tương lai nên thái độ học tập còn thơ ơ, thiếu sự cố gắng, nỗ lực vượt khó vươn lên.

Trước những đặc điểm phát triển tâm lý ấy, gia đình, nhà trường phải tiến hành những

hình thức giáo dục phù hợp nhằm định hướng và tạo tiền đề để các em hình thành và

phát triển nhân cách tích cực, cống hiến cho sự tiến bộ của xã hội.

Với phương châm “chất lượng, hiệu quả dạy và học là yếu tố quyết định sự

phát triển bền vững của nhà trường”, các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình

đã không ngừng nỗ lực nâng cao chất lượng. Chính vì vậy, trong những năm qua chất

lượng giáo dục có những chuyển biến tích cực. Kết quả đào tạo thường xuyên cho

thấy, tỷ lệ lên lớp hàng năm chiếm từ 98% đến 99%. Riêng HS khối 10 có kết quả

học tập kỳ I năm học 2016 - 2017 như sau:

Bảng 1.2. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2016 - 2017 của HS khối 10 các

trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

Trường Giỏi Khá TB Yếu Kém

15% 42% 36% 7% 0%

THPT Phú Bình THPT Lương Phú 17% 51% 26% 6% 0%

16% 43% 35% 6% 0% THPT Điềm Thụy

Nhìn chung, chất lượng giáo dục ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú

Bình, tỉnh Thái Nguyên đã và đang được nâng cao, ý thức của HS có chuyển biến tích

cực, đa số HS ngoan, có ý thức trong học tập và rèn luyện. Bên cạnh đó vẫn còn một

bộ phận nhỏ HS chưa nhận thức đúng tầm quan trọng của việc học nên còn sao

nhãng, thiếu tích cực, chủ động trong tiếp thu tri thức, tu dưỡng, rèn luyện và phát

triển nhân cách. Thực tế này cùng với những đặc trưng tâm lý, ý thức nêu trên của HS

THPT trên địa bàn huyện Phú Bình là cơ sở, tiền đề cần thiết để đổi mới phương pháp

thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10.

1.3.2. Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD

lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

Để tìm hiểu thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

GDCD lớp 10 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, tôi đã

tiến hành điều tra xã hội học đối với 100 HS khối 10 và 10 GV tham gia giảng dạy

30

GDCD lớp 10 ở các trường THPT Phú Bình, Lương Phú, Điềm Thụy trong năm học

2016 - 2017, kết quả thu được như sau:

Đối với GV

Một là, nhận thức của GV về sự cần thiết vận dụng phương pháp thảo luận nhóm

trong dạy học GDCD:

Theo kết quả điều tra xã hội học của tác giả, có 4/10 ý kiến (chiếm 40%) cho rằng,

phương pháp thảo luận nhóm là cần thiết và có 5/10 ý kiến (chiếm 50%) ý kiến khẳng

định rất cần thiết đã chứng tỏ phần lớn GV đều nhận thức được ý nghĩa và vai trò của

phương pháp thảo luận nhóm trong việc đổi mới phương pháp dạy học GDCD. Trên

thực tế, kết quả khảo sát cho thấy, chỉ có 1/10 ý kiến (chiếm 10%) chưa đánh giá cao vai

trò và mức độ cần thiết của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD.

Hai là, mức độ sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD

lớp 10:

Qua kết quả điều tra xã hội học đối với 10 GV GDCD lớp 10 ở các trường THPT

huyện Phú Bình cho thấy, phương pháp thảo luận nhóm được GV vận dụng trong dạy

học GDCD ở mức độ thường xuyên chưa chiếm tỷ lệ cao so với phương pháp thuyết

trình, đàm thoại, nêu vấn đề. Điều này được phản ánh khá rõ nét qua bảng dưới đây:

Bảng 1.3. Mức độ sử dụng phương pháp thảo luận nhóm và

các phương pháp dạy học khác

Các mức độ Đôi khi Thường xuyên TT Phương pháp

SL SL SL

Tỷ lệ % 90 Tỷ lệ % 10 1 0 Thuyết trình 9 Chưa bao giờ Tỷ lệ % 0

70 30 3 0 7 0

60 50 40 50 4 5 0 0 6 5 0 0

Thảo luận nhóm

10 0 0 90 50 10 9 5 1 0 5 9 1 0 0 0 50 90 1 2 Đàm thoại Trực quan 3 4 Nêu vấn đề 5 7 Đóng vai 8 Dự án

Nguồn: Kết quả điều tra xã hội học của tác giả

Như vậy, có tới 90 % số GV thừa nhận rằng, phương pháp thảo luận nhóm đôi khi

được vận dụng, trên thực tế chỉ có 10% ý kiến khẳng định thảo luận nhóm được vận

31

dụng một cách thường xuyên. Trong tương quan so sánh với các phương pháp khác cho

thấy, phần lớn GV vẫn thường xuyên sử dụng phương pháp thuyết trình với 90% ý kiến,

phương pháp đàm thoại với 70% ý kiến, phương pháp trực quan với 60% ý kiến. Vấn

đề đặt ra là, mặc dù đa số GV đều nhận thấy tính cần thiết phải vận dụng phương

pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD và có 83/100 ý kiến HS (83%) khẳng định

GV nhiệt tình giảng dạy nhưng trên thực tế, số GV vận dụng phương pháp này một

cách thường xuyên lại chiếm tỷ lệ không cao. Điều này cũng được phản ánh qua đánh

giá của HS về cách thức dạy học của GV GDCD. Theo số liệu điều tra xã hội học của

tác giả, có tới 63/100 ý kiến (chiếm 63%) cho rằng, GV giảng dạy chủ yếu thiên về lí

thuyết, ít vận dụng thực tiễn, vẫn còn 29 ý kiến (chiếm 29%) cho rằng GV dạy khô

khan, đơn điệu và 46/100 ý kiến (chiếm 46%) GV bộ môn chưa có hình thức, biện pháp

khích lệ HS tích cực học tập.

Lý giải nghịch lý này, qua tìm hiểu thực tế cho thấy đa số GV đều cho rằng, việc

sử dụng phương pháp thảo luận nhóm tốn nhiều thời gian và khó thực hiện trên lớp do

số lượng HS đông nên hầu như rất ít khi được sử dụng. Theo đó, thái độ học tập thụ

động, thiếu tích cực đối với môn học GDCD lớp 10 ở một bộ phận lớn HS còn tồn tại

khá phổ biến. Hạn chế này nếu không được khắc phục bằng việc vận dụng có hiệu quả

phương pháp thảo luận nhóm sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới mục tiêu đào tạo tiếp cận năng

lực người học của các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

Ba là, về mục đích sử dụng phương pháp thảo luận nhóm:

Về cơ bản, GV đã nhận thức đúng đắn mục đích sử dụng phương pháp thảo luận

nhóm hướng đến các giá trị: Lĩnh hội tri thức mới với 8/10 ý kiến (80%); Ôn tập, củng

cố kiến thức và khái quát, hệ thống hóa kiến thức với 4/10 ý kiến (40%); Vận dụng kiến

thức vào thực tiễn với 5/10 ý kiến (50%). Có thể thấy, phần lớn ý kiến đánh giá mục đích

sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 đều tập trung nhấn

mạnh đến mục tiêu kiến thức, trong khi đó mục tiêu thái độ và kỹ năng chỉ được 3/10

GV (chiếm 30%) nhìn nhận ở góc độ là mục đích của phương pháp thảo luận nhóm.

Bốn là, những khó khăn khi GV sử dụng phương pháp thảo luận nhóm:

Qua nghiên cứu, khảo sát có thể thấy hai nhóm khó khăn chủ yếu ảnh hưởng đến

việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm, đó là những khó khăn mang tính chủ quan

32

và những khó khăn mang tính khách quan. Mức độ đánh giá của GV về những khó khăn

nêu trên có sự khác nhau, biểu hiện cụ thể qua bảng dưới đây:

Bảng 1.4. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi vận dụng phương pháp

thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10

Những khó khăn khi vận dụng phương pháp Tỉ lệ TT Số lượng % thảo luận nhóm

80 8 1 Thói quen sử dụng các phương pháp dạy học truyền thống

90 9 2 Kĩ năng làm việc theo nhóm của HS còn hạn chế

90 9 3 Số lượng HS quá đông trong một lớp

70 7 4 Cơ sở vật chất chưa đáp ứng được nhu cầu học tập

40 4 5 Do năng lực tổ chức của GV còn hạn chế

50 5 6 Chưa có quy trình thảo luận khoa học, hợp lí

Nguồn: Kết quả điều tra xã hội học của tác giả

Như vậy, những khó khăn chủ quan có thể kể đến như: Thói quen sử dụng

phương pháp dạy học truyền thống; kĩ năng làm việc theo nhóm của HS và năng lực

tổ chức thảo luận của GV còn hạn chế.

Những khó khăn khách quan được GV xác định: Chưa có quy trình thảo luận

khoa học, cơ sở vật chất chưa đảm bảo, thiếu tài liệu giáo dục, thiết bị dạy học hiện đại.

Năm là, kỹ năng thảo luận nhóm:

Qua nghiên cứu thực tế, trao đổi với các GV chuyên môn ở trường THPT Phú

Bình, Lương Phú, Điềm Thụy trực tiếp dạy học GDCD bằng phương pháp thảo luận

nhóm, có thể khái quát một số hạn chế trong kỹ năng tổ chức dạy học thảo luận nhóm

như sau:

Thao tác lựa chọn vấn đề thảo luận: Việc lựa chọn vấn đề thảo luận chưa mang

tính chất tranh luận, hấp dẫn nên chưa khơi dậy tính tích cực của HS. Việc lựa chọn

vấn đề thảo luân là khâu then chốt quyết định sự thành bại của phương pháp này. Vấn

đề không hay, quá dễ hoặc quá khó không phù hợp với trình độ HS sẽ không huy

động, thu hút được HS tập trung thảo luận, nếu có thì cũng chỉ mang tính chất đối

phó, hình thức.

33

Thao tác chia nhóm: Có trường hợp chia nhóm quá lớn hoặc quá nhỏ, không

phù hợp với vấn đề cần thảo luận và đặc điểm của lớp học. Việc chia nhóm còn đơn

điệu, chủ yếu chia theo bàn (2 bàn/nhóm).

Thao tác chọn nhóm trưởng: Nhóm trưởng không do nhóm tự bầu hoặc luân

chuyển giữa các thành viên trong nhóm mà do GV chọn một HS khá trong nhóm

chuyên trách. Điều này khiến cho các HS khác trong nhóm mất đi cơ hội thể hiện

mình cũng như cơ hội rèn luyện năng lực trình bày vấn đề trước nhóm và tập thể lớp.

Thao tác quan sát, hỗ trợ HS khi thảo luận: Thông thường, các lớp đều có số lượng

HS khá đông (trên 40 em). Một số GV sau khi nêu vấn đề thảo luận thường không quan

sát, bao quát hết được HS trong lớp dẫn tới tình trạng có HS làm việc riêng, nói chuyện

trong thời gian thảo luận đồng thời nhiều GVcũng không nắm bắt được những khó khăn,

lúng túng của HS trong quá trình thảo luân để có sự gợi ý, hỗ trợ kịp thời.

Thao tác tổng kết: Sau khi viết phương án trả lời ra bảng hoặc ra giấy, nhóm

trưởng thay mặt nhóm đọc kết quả thảo luận trước lớp hoặc viết lên bảng. GV gọi HS

khác nhận xét, bổ sung và kết luận. Thao tác này được lặp đi lặp lại khá đơn điệu,

nhàm chán.

Đối với HS

Nhận thức của phần lớn HS về môn học GDCD là đúng đắn với 77/100 HS

(chiếm 77%) cho rằng, môn học này liên quan đến nhiều lĩnh vực của đời sống xã

hội; 80% cho rằng môn GDCD góp phần trang bị thế giới quan, phương pháp luận

cho người học để học tập các môn học khác tốt hơn và có thái độ, hành vi đúng

đắn trong cuộc sống; 56/100 HS (chiếm 56 %) nhận định môn học này là môn học

thiết thực. Tuy nhiên, vẫn có 81/100 ý kiến HS (chiếm 81,%) cho rằng, môn học

nặng về lý luận, trừu tượng, khó hiểu, khó học, khó nhớ và 20/100 HS (chiếm

20%) xác định môn GDCD là môn học phụ; là môn học không cần thiết, không thiết

thực với 46/100 ý kiến (chiếm 46%).

Xét về hứng thú học tập GDCD, thì trên thực tế niềm yêu thích của HS đối với

môn học chưa nhiều, một bộ phận HS có thái độ thờ ơ đối với việc học, thậm chí có

HS chưa xác định được nhiệm vụ học tập đúng đắn đối với môn học. Thực trạng này

được biểu hiện qua bảng số liệu dưới đây:

34

Bảng 1.5. Thái độ học tập môn GDCD của HS

STT Thái độ học tập Số lượng Tỷ lệ %

1 Rất hứng thú 10 10,0

2 Hứng thú 14 14,0

3 Bình thường 29 29,0

4 Ít hứng thú 16 16.0

5 Không hứng thú 31 31,0

Tổng số 100 100

Nguồn: Kết quả điều tra xã hội học của tác giả

Qua bảng trên cho thấy, phần lớn HS không mấy hứng thú với môn học, chưa có

thái độ tích cực học tập. Do thái độ học tập chưa đúng đắn nên HS chưa có phương pháp

học tập và chưa dành thời gian thỏa đáng cho môn học, tình trạng học mang tính chất đối

phó, thiếu tính chủ động, tích cực tìm tòi, nghiên cứu xuất hiện ở một bộ phận không nhỏ

HS. Điều này cũng góp phần lý giải tại sao kỹ năng làm việc nhóm, hợp tác nhóm của

HS lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình lại chưa được phát huy ở mức độ cao.

Trong thời gian thảo luận, chỉ có số ít HS làm việc thật sự (nhóm trưởng và HS

khá, giỏi trong nhóm), còn lại các em thường ngồi chơi, nói chuyện, làm việc riêng.

Một số HS không ý thức được sự cần thiết phải hợp tác để chiếm lĩnh tri thức nên

nhiều khi các em biến hoạt động thảo luận thành cơ hội để tán gẫu, lãng phí thời gian,

gây ồn ào, ảnh hưởng tới lớp.

Đa số HS nhìn nhận hoạt động thảo luận nhóm chỉ mới ở mức độ hình thức, chưa

thật sự đi sâu, chưa thật sự trở thành một phần quan trọng trong hoạt động học của các

em. Do đó, HS tham gia thảo luận nhóm chưa thật sự tích cực, hơn nữa, câu trả lời của

HS thường lặp lại những kiến thức trong sách giáo khoa, thiếu sức sáng tạo.

Phương pháp thảo luận nhóm thường được vận dụng mang tính hình thức, đối

phó, chủ yếu trong các giờ hội giảng, hầu như rất ít được vận dụng trong những giờ

học bình thường. Mặt khác, thảo luận nhóm là phương pháp mất nhiều thời gian mà

quỹ thời gian dành cho giờ dạy lại hạn chế và số lượng HS trong lớp quá đông cũng

là nguyên nhân dẫn đến việc GV ít vận dung phương pháp này. Thực tế dạy học môn

GDCD hiện nay cho thấy: phương pháp dạy học chủ yếu vẫn là truyền thụ theo lối

35

thụ động một chiều, chưa phát huy được tính tích cực, chủ động và sáng tạo của

người học. Với phương pháp dạy học như vậy sẽ không đáp ứng được nhu cầu, nhiệm

vụ của môn học và làm giảm sút vị trí môn học, không đáp ứng đòi hỏi về đào tạo con

người lao động mới phát triển toàn diện, phù hợp với yêu cầu của xã hội và thời đại.

Đây là vấn đề cần được quan tâm và khắc phục thỏa đáng bằng việc đổi mới hình

thức tổ chức vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học các đơn vị kiến

thức một cách phù hợp, hiệu quả.

Kết luận chương 1

Chương trình GDCD ở trường THPT có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc hình

thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học và cung cấp tri thức, kĩ năng sống cho

HS, giúp hình thành nhân cách tốt đẹp. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp dạy học

chưa hợp lí, thiếu sự đa dạng, phong phú làm hạn chế sự hứng thú trong học tập ở HS.

Thực tiễn đó đòi hỏi sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, trong đó có phương

pháp thảo luận nhóm để nâng cao hiệu quả dạy học môn GDCD ở trường THPT nói

chung và các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên nói riêng là

rất cần thiết. Phương pháp thảo luận nhóm khi được vận dụng kết hợp cùng với các

phương pháp dạy học khác sẽ góp phần tích cực hoá hoạt động của HS nhằm phát

triển tri thức, kĩ năng, thái độ đáp ứng nhu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội.

Qua thực tế trải nghiệm và nghiên cứu, bản thân nhận thấy việc sử dụng phương pháp

thảo luận nhóm trong dạy học GDCD có khả năng đem lại hiệu quả cao. Tuy nhiên, để

vận dụng thành công và đáp ứng được mục tiêu môn học, phương pháp thảo luận nhóm

cần được xây dựng thành quy trình mang tính chặt chẽ và đảm bảo tính khoa học.

36

Chương 2

QUY TRÌNH VÀ ĐIỀU KIỆN VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN

NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10

Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN

2.1. Một số nguyên tắc cần đảm bảo khi vận dụng phương pháp thảo luận

nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh

Thái Nguyên

Một là, nguyên tắc đảm bảo tính mục đích của thảo luận nhóm với việc phát triển

năng lực người học

Đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương trình

giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan

tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc

học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối

"truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng,

hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng cường việc học tập theo phương pháp thảo

luận nhóm, đổi mới quan hệ GV - HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm

phát triển năng lực xã hội của HS. Yêu cầu này cũng đòi hỏi phương pháp thảo luận

nhóm phải được thiết kế sao cho đảm bảo thực hiện với mục đích phát triển những tri

thức, kĩ năng và thái độ cần đạt được thông qua môn học, đồng thời phát triển năng lực

của người học.

Mục đích của thảo luận nhóm là thông qua hoạt động tổ chức dạy học của GV,

HS có thể tích cực chủ động và sáng tạo trong việc chiếm lĩnh tri thức. Do đó, khi vận

dụng phương pháp thảo luận nhóm GV cần nắm chắc nguyên tắc đảm bảo tính mục

đích của thảo luận nhóm với việc phát triển năng lực người học. Theo đó, mục đích

của thảo luận nhóm cần hướng đến việc hình thành cho người học những thao tác tư

duy, những hành động thực hành, những biện pháp hoạt động sáng tạo và tạo điều

kiện cho họ thể hiện khả năng hoạt động sáng tạo trong quá trình thảo luận nhóm.

Hơn nữa, thảo luận nhóm cần chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá

lẫn nhau của HS với nhiều hình thức như theo lời giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn,

hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa

chữa các sai sót của bản thân.

37

Hai là, nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất biện chứng giữa vai trò chủ thể, tích

cực, sáng tạo của HS với vai trò chủ đạo của GV

Nguyên tắc này đòi hỏi trong quá trình dạy học phải phát huy cao độ tính tự

giác, tính tích cực, tính độc lập, sáng tạo của người học dưới vai trò chủ đạo của GV,

tạo nên sự cộng hưởng của hoạt động dạy và hoạt động học. Thực chất của nguyên tắc

này là đảm bảo sự thống nhất giữa hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò

nhằm phát huy cao độ tính tự giác tích cực, tự lĩnh hội tri thức của trò dưới sự hướng dẫn

của thầy.

Thống nhất giữa dạy và học trong vận dụng phương pháp thảo luận nhóm sẽ cho

phép đạt được hiệu quả cao trong dạy học GDCD. Trên ý nghĩa đó, các phương pháp

dạy học tích cực hiện nay đều chú trọng vào việc thiết lập những cách thức tổ chức dạy

học sao cho qua hoạt động tổ chức dạy học của GV, HS có thể tích cực chủ động và sáng

tạo trong việc chiếm lĩnh thông tin thành tri thức, kĩ năng của mình. Vì vậy, quy trình

vận dụng phương thảo luận nhóm trong quá trình dạy học cũng phải được xây dựng sao

cho vai trò tổ chức, điều khiển của GV phải kết hợp hài hoà với hoạt động của HS và

ngược lại quá trình thảo luận trong các nhóm học tập của HS phải tích cực thúc đẩy vai

trò điều khiển thảo luận của GV.

Thông qua thảo luận nhóm, GV cần khuyến khích, động viên và tạo điều kiện

để HS mạnh dạn trình bày ý kiến, ý tưởng và những thắc mắc của mình, đề cao tinh

thần hoài nghi khoa học, óc phê phán, tác phong độc lập suy nghĩ, chống lối học vẹt,

học đối phó, chủ nghĩa hình thức trong học tập.

Ba là, nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất biện chứng giữa phương pháp thảo

luận nhóm với hiệu quả học tập

Nguyên tắc này đòi hỏi phải có mối quan hệ biện chứng giữa việc vận dụng

phương pháp thảo luận nhóm với hiệu quả học tập của HS. Điều đó có nghĩa là khi thực

hiện các biện pháp này hiệu quả học tập của HS phải được nâng cao và các kĩ năng thảo

luận nhóm của HS phải được phát triển. Khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm, GV

cần chú ý đến hiệu quả học tập của HS. Việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào

dạy học phải thu được kết quả từ phía HS như sự say mê, hứng thú trong giờ học, sự thảo

luận sôi nổi, tích cực và sự sáng tạo, khả năng ghi nhớ kiến thức…

38

Bốn là, nguyên tắc đảm bảo được sự kết hợp hài hoà giữa các hình thức chia

nhóm và các hình thức thảo luận phù hợp với đặc điểm nhận thức của HS

Để vừa đảm bảo nguyên tắc cá biệt vừa đáp ứng tính phổ biến trong giáo dục, GV

có thể chia nhóm theo các tiêu chí khác nhau. Mỗi tiêu chí có những ưu, nhược điểm

riêng. Do đó, về mặt phương pháp luận không nên tuyệt đối hóa hay áp dụng một tiêu

chí duy nhất khi chia nhóm trong cả môn học. GV cần kết hợp hài hòa, phù hợp giữa

chia nhóm ngẫu nhiên, chia nhóm theo sở trường, chia nhóm theo cùng một trình độ,

chia nhóm gồm đủ trình độ,

Trên thực tế, GV cần lựa chọn các hình thức thảo luận nhóm phù hợp với đặc

điểm nhận thức của HS, phù hợp với số lượng HS cụ thể ở từng lớp. Như vậy, GV có thể

linh hoạt lựa chọn hoặc kết hợp các hình thức thảo luận theo nhóm nhỏ thông thường,

nhóm nhỏ rì rầm, nhóm kim tự tháp hoặc nhóm đồng tâm. Mặt khác, khi vận dụng

phương pháp thảo luận nhóm phải lựa chọn các hình thức thảo luận phù hợp với đặc

điểm của đối tượng HS. Có lớp HS nhận thức tốt cần sử dụng linh hoạt các hình thức

thảo luận nhóm sao cho mỗi giờ học, HS thấy hứng thú, mong chờ. Với đối tượng HS

học trung bình việc lựa chọn hình thức thảo luận nhóm cần chú ý đến khả năng nhận

thức và phối hợp thực hiện của HS.

Có thể nói mỗi hình thức chia nhóm và hình thức thảo luận nhóm đều có những ưu

thế và hạn chế nhất định. Vì vậy, trong một giờ học không thể chỉ áp dụng một hình thức

dạy học nào đó, vì điều này sẽ không phát huy được những điểm mạnh của những hình

thức dạy học khác. Bởi vậy, khi xây dựng quy trình vận dụng phương pháp thảo luận

nhóm phải đảm bảo sao cho tất cả các lợi thế của các hình thức thảo luận phải được khai

thác triệt để.

2.2. Quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp

10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

Quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong quá trình dạy học là trình

tự các giai đoạn, các bước được xắp xếp có tổ chức, có mục đích được thực hiện liên

tiếp nhằm giúp GV thực hiện tốt việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm và giúp

HS đạt được mục tiêu học tập. Từ việc nhận thức thấu đáo sự cần thiết của vấn đề đã

nêu, trên cơ sở kế thừa một số các công trình nghiên cứu đi trước, căn cứ vào điều kiện

thực tiễn của ba trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, chúng tôi tiến hành

39

xây dựng quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp

10 như sau:

2.2.1. Lập kế hoạch thảo luận nhóm

Công việc này rất quan trọng, giữ vai trò định hướng cho toàn bộ hoạt động của

GV và HS. Việc lập kế hoạch thảo luận nhóm có ảnh hưởng rất lớn đến toàn bộ kết quả

của bài học.

Khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các

trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, GV cần lập kế hoạch cụ thể và

thông báo cho HS từ tiết học trước về kế hoạch thảo luận, những dụng cụ, trang thiết bị

cần thiết phục vụ hoạt động thảo luận nhóm.

Theo đó, phải xác định nhiệm vụ của mình và trên cơ sở yêu cầu, hướng dẫn của

GV, HS tự nghiên cứu nội dung bài học bằng cách đọc trước nội dung sách giáo khoa

hoặc phân công chuẩn bị những nội dung cần thực hiện trong bài.

2.2.2. Xác định nội dung thảo luận nhóm

Nội dung thảo luận là thành tố cơ bản của quá trình dạy học theo phương pháp

thảo luận nhóm. Đây là khâu quan trọng để quy định nội dung hoạt động của cả thầy và

trò trong tiến trình dạy học. Xác định nội dung thảo luận nhóm là việc lựa chọn những

đơn vị kiến thức cơ bản của bài học để vận dụng phương pháp thảo luận nhóm sao cho

phù hợp.

Trong chương trình GDCD lớp 10 không phải bài nào cũng sử dụng phương pháp

thảo luận nhóm và không phải sử dụng phương pháp thảo luận nhóm cho cả một bài học.

Khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường

THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, GV cần phải nghiên cứu, lựa chọn bài dạy,

lựa chọn nội dung để sử dụng phương pháp thảo luận nhóm sao cho phù hợp nhất để HS

vừa học tập tích cực, chủ động, sáng tạo mà không nhàm chán, mệt mỏi.

Nội dung để tiến hành thảo luận nhóm phải là nội dung kiến thức cơ bản, trọng

tâm, bao quát trong cả bài học. Tránh lựa chọn những nội dung vụn vặt, không trọng tâm

để cho HS thảo luận nhóm. Trong quá trình soạn bài, GV cần lưu ý chọn nội dung thảo

luận nhóm sao cho vấn đề hay nội dung đưa ra để thảo luận phải tạo hứng thú, kích thích

tư duy sáng tạo của HS. Điều này không dễ và không phải GV nào cũng làm tốt. Có

40

những vấn đề GV đưa ra để HS thảo luận nằm toàn bộ trong sách giáo khoa, HS chỉ việc

ghi lại ra giấy thì sẽ không hiệu quả, gây nhàm chán đối với HS hoặc những vấn đề nêu

ra không liên quan, không gắn với nội dung bài học. Vì vậy, trước khi tổ chức dạy học

thảo luận nhóm GV cần xác định trước nội dung thảo luận nhóm căn cứ vào chuẩn kiến

thức kỹ năng và nội dung bài học, lựa chọn nội dung trọng tâm, trọng điểm để tiến hành

thảo luận nhóm một cách phù hợp.

2.2.3. Thiết kế bài giảng

Sau khi lựa chọn được nội dung thảo luận, lập kế hoạch thảo luận, GV cần tiến

hành thiết kế bài giảng theo phương pháp thảo luận nhóm. Cùng với quá trình tổ chức

dạy học, đây là khâu vô cùng quan trọng góp phần quyết định chất lượng giờ dạy.

Quy trình thiết kế bài giảng dành cho dạy học GDCD lớp 10 theo phương pháp thảo

luận nhóm gồm các bước sau:

Bước 1: Xác định mục tiêu, nội dung kiến thức của bài học nói chung và của

phần thảo luận nói riêng. Mục tiêu dạy học là những cái cần đạt được và nhằm đạt

tới. Khi thiết kế bài giảng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, GV cần xác

định rõ mục tiêu về kiến thức (tri thức cần nắm được theo các mức độ: biết, hiểu, vận

dụng), mục tiêu về kỹ năng (những kỹ năng cần đạt được sau bài học hoặc sau các

đơn vị kiến thức thảo luận: Kỹ năng hợp tác; kỹ năng nhận diện, phân tích, đánh giá

các quan điểm, các hành vi đạo đức; kỹ năng thuyết trình; kỹ năng vận dụng các kiến

thức đã học vào thực tiễn) và mục tiêu về thái độ (thái độ chủ động, tích cực, thái độ

tôn trọng tri thức khoa học của HS).

Bước 2: Phân tích kết cấu tri thức của bài học, của các đơn vị kiến thức trong

bài để lựa chọn chính xác hình thức thảo luận nhóm một cách phù hợp và đem lại

hiệu quả cao.

Bước 3: Lựa chọn phương pháp, tài liệu học tập, phương tiện dạy học. Căn cứ

vào nội dung cụ thể của từng bài, từng nội dung thảo luận mà GV lựa chọn các

phương pháp, phương tiện dạy học và các tài liệu, tư liệu phục vụ hoạt động học tập

của HS một cách phù hợp. Phương pháp thảo luận nhóm cần được kết hợp hài hòa

với các phương pháp khác để tối ưu hóa hoạt động dạy và học trong điều kiện thực tế

của nhà trường, của lớp học.

41

Tài liệu học tập, phương tiện dạy học phục vụ cho bài giảng GDCD lớp 10 ở

các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên theo phương pháp thảo luận

nhóm cần được GV, HS lựa chọn, sử dụng một cách linh hoạt: Sách giáo khoa, những

câu châm ngôn, những tình huống nảy sinh trong thực tiễn, các tư liệu khác như

phim, ảnh, biểu đồ, mô hình, bút dạ, màu, thước kẻ, bút dấu…

Bước 4: Lựa chọn câu hỏi hoặc chủ đề thảo luận phù hợp với trình độ, năng lực

của HS. Đây là việc làm rất hữu ích. Vì nếu câu hỏi quá khó hoặc quá dễ đều ảnh

hưởng đến thời gian và chất lượng giờ dạy. Về nguyên tắc, GV cần chọn những tình

huống có vấn đề để HS thảo luận nhóm. Việc chọn những tình huống có vấn đề không

chỉ dừng lại ở kiến thức có trong sách giáo khoa mà GV phải lựa chọn những tình huống

nào phù hợp với đối tượng người học, đáp ứng mục tiêu về kiến thức, kỹ năng và thái

độ đồng thời hướng đến phát huy tính sáng tạo của HS. Điều quan trọng ở đây là GV

phải biết cách sắp xếp các tình huống đó như thế nào để khi bắt gặp tình huống, qua quá

trình trao đổi, thảo luận HS có thể nắm được tri thức bài học một cách dễ dàng, từ đó

hình thành được các kỹ năng tương ứng.

Như vậy, vấn đề đặt ra là GV phải lựa chọn câu hỏi thảo luận nhóm đảm bảo vừa

phù hợp với đối tượng HS, phù hợp với mục tiêu kiến thức cần truyền đạt cho HS và

phải hướng đến hình thành ở người học những kỹ năng cần thiết. Mặc dù vậy, câu hỏi

thảo luận và cách giải quyết đã được GV chuẩn bị trước, nhưng tùy theo tình hình học

tập của HS trong buổi học, trong tiết học mà GV có thể thay đổi câu hỏi và cách giải

quyết vấn đề cho phù hợp.

Tóm lại, để xây dựng một bài học GDCD theo phương pháp thảo luận nhóm, GV

phải tiến hành lần lượt các bước từ việc xác định mục tiêu, nội dung kiến thức của bài

học nói chung, của phần thảo luận nói riêng đến việc phân tích kết cấu tri thức của bài

học, của các đơn vị kiến thức trong bài; từ việc lựa chọn phương pháp, phương tiện,

tài liệu học tập đến việc lựa chọn câu hỏi hoặc chủ đề thảo luận. Có như vậy, bài soạn

của GV mới đảm bảo tính chặt chẽ, logic, khoa học và phù hợp.

2.2.4. Thực hiện dạy học trên lớp

Thực hiện dạy học trên lớp là sự thống nhất giữa hoạt động dạy và hoạt động học,

thống nhất giữa chủ thể người dạy và người học. Đối với phương pháp thảo luận nhóm

áp dụng trong dạy học GDCD lớp 10, chúng tôi đề xuất 5 bước sau:

42

Bước 1: Ổn định lớp, kiểm tra bài cũ:

Ổn định lớp, kiểm tra bài cũ là khâu bắt buộc trong dạy học GDCD lớp 10 nói

riêng và môn GDCD cấp THPT nói chung. Việc kiểm tra bài cũ của HS cho biết HS

nắm kiến thức của bài cũ đến đâu. Những kiến thức và kỹ năng HS đã học ở bài cũ có

liên quan ít hoặc nhiều đến bài mới. Do vậy, kiểm tra bài cũ còn là khâu giúp HS hiểu

bài mới tốt hơn. Việc kiểm tra bài cũ có thể tiến hành ở mọi thời điểm trong quá trình

học, song tốt nhất là kiểm tra ở đầu giờ học.

Ngoài kiểm tra bài cũ, GV còn phải kiểm tra tình hình chuẩn bị bài mới (soạn

bài, làm bài tập, chuẩn bị tài liệu và đồ dùng học tập cần thiết) của HS trước khi vào

bài mới.

Bước 2: Giới thiệu bài mới

Đó là bước mở đầu cho sự hứng thú của HS trong giờ học. Vấn đề đặt ra là GV

cần dẫn dắt, lôi cuốn HS đến với nội dung của bài mới một cách tự nhiên. Có nhiều

cách để giới thiệu bài mới, như: nêu nhiệm vụ học tập và cách thức thực hiện để đạt

được mục tiêu bài học; nêu một tình huống có vấn đề hoặc kể một câu chuyện liên

quan liên quan để giới thiệu bài mới.

Nói chung, GV sẽ phải căn cứ vào đối tượng HS, bài học và cả nghiệp vụ sư

phạm, kinh nghiệm dạy học, sự linh hoạt, sáng tạo của bản thân để giới thiệu bài mới

sao cho hấp dẫn nhất đối với HS.

Bước 3: Dạy bài mới

Đây là bước mà GV phải tổ chức, hướng dẫn HS suy nghĩ, tìm hiểu, khám phá

và lĩnh hội nội dung bài học, nhằm đạt được mục tiêu bài học với sự vận dụng

phương pháp dạy học phù hợp. Dạy bài mới là bước chiếm phần lớn thời gian của tiết

học GDCD. Đối với việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm, bước dạy bài mới

được chia ra thành nhiều khâu nhỏ, cụ thể như sau:

Thứ nhất: GV chia lớp học thành những nhóm dao đô ̣ng từ 3 đến 6 HS/nhó m.

Tùy mục đích sư phạm và yêu cầu của vấn đề học tập, các nhóm được phân chia ngẫu

nhiên hoặc chia nhóm theo sở trường, theo trình độ. Nhóm có thể được duy trì ổn định

trong cả tiết học hoặc thay đổi theo từng hoạt động, từng phần của tiết học. Các nhóm

có thể được giao nhiệm vụ giống nhau hoặc mỗi nhóm nhận một nhiệm vụ khác nhau

tùy theo nội dung bài học. Các hình thức thảo luận nhóm cũng cần vận dụng linh

hoạt. Nếu nội dung thảo luận là một vấn đề cụ thể và đòi hỏi nhanh chóng đưa ra kết

43

luận tập thể thì GV có thể vận dụng nhóm nhỏ thông thường hoặc kết hợp nhóm nhỏ rì

rầm với nhóm kinh tự tháp. Nếu nội dung tri thức thảo luận có tính khái quát, trừu tượng

thì GV nên vận dụng hình thức nhóm đồng tâm với từ 6 - 8 HS có nhiệm vụ thảo luận,

trình bày vấn đề được giao, còn lại các thành viên khác trong lớp đóng vai trò là người

quan sát và phản biện để làm tăng ý thức trách nhiệm của từng HS đồng thời tạo động cơ

cho những HS nhút nhát, ngại trình bày ý tưởng của mình trước tập thể.

Thứ hai: GV giới thiệu chủ đề thảo luận, xác định nhiệm vụ nhận thức; giao

nhiệm vụ cho các nhóm, quy định thời gian, phân công vị trí làm việc cho các nhóm

và hướng dẫn cách làm việc theo nhóm.

Thứ ba: Làm việc theo nhóm. Đây là khâu quan trọng. Mỗi nhóm HS đều phải

thực hiện quy trình: lên kế hoạch làm việc cho cả nhóm; thỏa thuận quy tắc làm việc;

phân công trong các thành viên giữ những vị trí nhất định trong nhóm; từng cá nhân

làm việc độc lập theo vị trí được phân công hoặc trao đổi ý kiến, thảo luận chung

trong nhóm.

Khi HS tiến hành thảo luận, GV chuyển từ vị trí người hướng dẫn sang vị trí

người giám sát. Nhiệm vụ của GV lúc này là nhận biết tiến trình hoạt động của các

nhóm, từ đó có thể có những can thiệp kịp thời để mang lại hiệu quả cao. GV cần khen

ngợi, khuyến khích và gợi ý cho HS trong quá trình thảo luận nếu thật sự cần thiết.

Thứ tư: Sau khi hết thời gian thảo luận, các nhóm sẽ tiến hành báo cáo kết quả

trước toàn lớp: Mỗi nhóm HS sẽ cử đại diện từng nhóm trình bày kết quả thảo luận

của nhóm. Trong khi một nhóm báo cáo kết quả, các nhóm khác quan sát, lắng nghe,

chất vấn, bình luận và bổ sung ý kiến.

Thứ năm: GV nhận xét, tổng kết nội dung thảo luận, chốt lại nội dung chính và

khắc sâu kiến thức cho HS. Ở khâu này, GV cũng có thể đặt ra những câu hỏi cho các

nhóm nhằm tìm hiểu xem HS có hiểu rõ vấn đề không. GV có thể kết hợp với giảng

giải hoặc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại như máy chiếu, hay bảng phụ… để

làm rõ nội dung kiến thức cần khắc sâu.

Bước 4: Luyện tập, củng cố

Kết thúc mỗi bài giảng, GV cần dành thời gian cần thiết để củng cố, luyện tập lại

kiến thức đã học cũng như việc vận dụng những kiến thức đó vào thực tiễn. Trong khâu

này, GV khái quát lại nội dung bài học thành hệ thống, các đơn vị kiến thức được kết nối

44

theo một lôgic. Việc củng cố này giúp HS thấy được tổng thể nội dung bài học, thấy

được các kiến thức trọng tâm, nhờ vậy HS ghi nhớ dễ dàng hơn. Luyện tập, củng cố

kiến thức có thể được tiến hành bằng việc yêu cầu HS làm bài tập, hoặc trả lời câu hỏi

hoặc bằng hình thức đố vui… Tùy vào nội dung bài học, GV lựa chọn cách thức củng cố

và luyện tập cho phù hợp.

Bước 5: Hướng dẫn HS học bài ở nhà và chuẩn bị bài cho tiết học sau

(Hoạt động tiếp nối):

Đây là bước đơn giản song không kém phần quan trọng. Bởi lẽ hướng dẫn HS

học bài và chuẩn bị bài học mới giúp các em một lần nữa củng cố thêm kiến thức đã

được học, giúp HS ghi nhớ bài học lâu hơn và có hệ thống hơn.

Như vậy, việc thực hiện tuần tự các quy trình dạy học là nguyên tắc bắt buộc để

một giờ dạy học môn GDCD lớp 10 có hiệu quả. Trong mỗi bước đó có những chức

năng, nhiệm vụ riêng không giống nhau. Do vậy, sẽ là sai lầm nếu GV xem nhẹ bất

cứ một bước nào trong quy trình đã nêu. Tất nhiên tùy theo đặc trưng của bài học, đặc

điểm và trình độ HS, điều kiện cơ sở vật chất… GV có thể vận dụng các bước trên

một cách linh hoạt và sáng tạo, tránh đơn điệu, cứng nhắc.

Sự thành công của một giờ dạy theo phương pháp thảo luận nhóm phụ thuộc vào

rất nhiều yếu tố, trong đó quan trọng nhất là sự chủ động, linh hoạt, sáng tạo của cả

người dạy và cả người học. Những phần trình bày trên đây chỉ là những kinh nghiệm

được đúc kết từ thực tiễn dạy học của bản thân GV. Dù ở điều kiện và hoàn cảnh nào,

sự chuẩn bị chu đáo theo quy trình trên đều đem lại những giờ học có hiệu quả, bổ ích

và hứng thú đối với cả người dạy và người học.

2.2.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS

Trong quy trình đào tạo, kiểm tra - đánh giá là khâu cuối cùng và đặc biệt quan

trọng, cung cấp thông tin về mức độ đạt được mục tiêu và thông tin phản hồi, giúp

GV điều chỉnh cách dạy và giúp HS chủ động tổ chức quá trình học của mình để đạt

mục tiêu một cách hiệu quả nhất.

Kiểm tra - đánh giá là hoạt động thu thập thông tin về kết quả học tập của HS

trong suốt quá trình học tập môn học đối chiếu với mục tiêu môn học làm cơ sở cho

việc xếp loại học lực của HS. Kiểm tra - đánh giá là một bộ phận cấu thành của mọi

45

phương pháp dạy học và rèn luyện các kiến thức, kĩ năng mà GV mong muốn HS

phải đạt được.

Có 2 hình thức kiểm tra - đánh giá được áp dụng với môn GDCD lớp 10 khi

dạy học theo phương thảo luận nhóm đó là kiểm tra - đánh giá thường xuyên và kiểm

tra - đánh giá định kỳ.

Đối với phương pháp thảo luận nhóm, kiểm tra - đánh giá thường xuyên là hoạt

động được áp dụng khá hiệu quả trong việc đánh giá các kiến thức và kĩ năng đã được

xác định trong mục tiêu của môn học. Còn kiểm tra - đánh giá định kì sẽ đạt được

mục đích khi định hướng việc đạt được mục tiêu môn học ở giai đoạn tương ứng của

HS sau một thời gian học tập.

Hiện nay, ở các trường THPT của huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên phương

pháp kiểm tra - đánh giá đối với môn GDCD lớp 10 vẫn chưa được đổi mới toàn

diện. GV thường sử dụng phương pháp kiểm tra - đánh giá truyền thống thay cho

phương pháp hiện đại. Điều này có thể được lý giải bởi các nguyên nhân khác nhau,

như: do điều kiện cơ sở vật chất - kỹ thuật không đảm bảo, do chương trình cũ khó áp

dụng phương pháp kiểm tra - đánh giá hiện đại, do năng lực của GV còn hạn

chế…Chính vì vậy, chúng tôi đề xuất quy trình kiểm tra - đánh giá kết quả học tập

của HS như sau:

Bước 1. Xác định mục tiêu kiểm tra - đánh giá:

Mục tiêu kiểm tra - đánh giá để xác định mức độ nhận thức của HS về một bài

học hoặc sau một vài tuần học để GV điều chỉnh quá trình dạy học cũng như phương

pháp dạy học cho phù hợp, đồng thời cũng là để phân loại HS, qua đó có kế hoạch

giúp đỡ HS có học lực yếu học tập tiến bộ hơn.

Việc xác định đúng mục tiêu đánh giá sẽ giúp GV xây dựng, lựa chọn các hình

thức kiểm tra - đánh giá phù hợp.

Khi xác định mục tiêu đánh giá, GV nên phân rõ từng loại tiêu chí đánh giá,

đảm bảo kết quả kiểm tra - đánh giá được công bằng, khách quan đối với tất cả HS,

nhất là đối với các đề kiểm tra - đánh giá chẵn, lẻ hoặc trắc nghiệm khách quan.

Bước 2: Lựa chọn đơn vị kiến thức cần kiểm tra - đánh giá và thiết kế công cụ

(đề, bài tập...) kiểm tra - đánh giá

Đối với môn GDCD lớp 10, việc lựa chọn các đơn vị kiến thức cần kiểm tra -

đánh giá không khó vì các đơn vị kiến thức có nội dung tương đối đồng đều về độ

46

khó, về thời gian. Tuy nhiên, việc thiết kế công cụ kiểm tra - đánh giá không phải vì

thế mà không cận trọng, tỉ mỉ. Kiến thức của chương trình GDCD lớp 10 vừa có tính

hàn lâm, lại vừa có tính thực tiễn cao. Nếu công cụ kiểm tra - đánh giá không phù

hợp sẽ rơi vào tình trạng: hoặc là chỉ đánh giá được tri thức mà không đánh giá được

toàn bộ kỹ năng của HS, hoặc chỉ thiên về kỹ năng mà không đánh giá được tri thức

HS cần phải đạt được.

Việc thiết kế hệ thống câu hỏi kiểm tra - đánh giá môn GDCD lớp 10 ở các trường

THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, có thể sử dụng nhiều loại câu hỏi khác nhau. Chúng

tôi chỉ giới thiệu một dạng thức đề kiểm tra - đánh giá mà chúng tôi cho là phù hợp nhất

đối với việc dạy học môn GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái

Nguyên bằng phương pháp thảo luận nhóm.

Theo đó, đề kiểm tra - đánh giá trước hết phải đảm bảo về tính toàn diện, cụ thể

của kiến thức, song lại có khả năng rèn luyện được các kỹ năng được phản ánh trong

mục tiêu chương trình và mục tiêu bài học. Câu hỏi kiểm tra - đánh giá cần rõ ràng,

tránh lan man, chung chung, không cụ thể.

Đề kiểm tra có thể có nhiều dạng thức, song chúng tôi cho rằng dạng thức đề

kiểm tra - đánh giá phù hợp nhất với môn GDCD lớp 10 là kết hợp giữa trắc nghiệm

và tự luận theo hướng mở. Phần trắc nghiệm nhằm mục đích kiểm tra việc tái hiện

kiến thức, hiểu kiến thức bài học. Còn phần tự luận theo hướng mở sẽ đánh giá được

khả năng giải quyết, vận dụng vấn đề trong cuộc sống. Đồng thời với sự kết hợp hai

dạng thức đề này trong một bài kiểm tra sẽ giúp rèn luyện và phát hiện được nhiều kỹ

năng tiềm ẩn trong HS. Từ đó, GV điều chỉnh quá trình dạy hoặc có những phương

án năng cao năng lực, kỹ năng cho HS.

Với mỗi dạng thức của phần đề kiểm tra - đánh giá, cần phải có những lưu ý

khác nhau. Cụ thể, đối với dạng thức phần đề trắc nghiệm, khi xây dựng, GV cần lưu

ý những điểm sau:

Các câu hỏi phải đảm bảo độ tin cậy, độ giá trị.

Đối với câu hỏi lựa chọn phương án đúng: phần câu hỏi và câu lựa chọn phải

cùng một nội dung đánh giá, các phương án phải có độ khó, độ dài như nhau và phải

đảm bảo được các câu hỏi sai có độ nhiễu như nhau.

Đối với câu hỏi điền từ vào chỗ trống: yêu cầu một câu không quá 4 chỗ trống

cần điền. Phần trống chỉ có một đáp án đúng và có độ dài như nhau ở các chỗ trống

47

để khắc phục tình trạng HS suy đoán phương án mà không hiểu bản chất vấn đề vẫn

điền đúng.

Đối với câu hỏi đúng/sai: Câu hỏi và câu trả lời phải trong sáng, súc tích, dễ

hiểu. Có tính sự kiện hoặc thời sự chứ không phải là ý kiến của một cá nhân nào đó.

Đối với câu hỏi ghép đôi: GV cần soạn các câu hỏi có tính chất rõ ràng về cách

ghép các mệnh đề.

Đối với những dạng thức đề tự luận mở, GV cần chú ý một số vấn đề sau khi

biên soạn:

Một là: GV phải xác định rõ mục tiêu môn học, mục tiêu bài học để lựa chọn

các câu hỏi tự luận cho phù hợp với đối tượng HS. Vì HS ở lớp 10, độ tuổi để các em

hiểu biết xã hội chưa nhiều, nên các câu hỏi tự luận mở phải lưu ý tới khía cạnh này

để ra đề, tránh câu hỏi dễ quá hoặc khó quá.

Hai là: Những câu hỏi tự luận mở phải được xây dựng trên cơ sở phát triển

được các năng lực, phẩm chất của HS. Tránh các câu hỏi chỉ tập trung phát triển một

năng lực hay một phẩm chất nào đó mà bỏ quên các năng lực, phẩm chất khác.

Ba là: Nếu đề tự luận theo dạng chẵn, lẻ thì các câu hỏi phải có cùng một độ

khó, dễ như nhau, thời gian để hoàn thành phải tương ứng nhau.

Bước 3: Tổ chức kiểm tra

Đây là hoạt động phải được tiến hành tại lớp, đảm bảo tính nghiêm túc, khách

quan, đúng quy chế.

Bước 4: Chấm bài kiểm tra

Bài kiểm tra được chấm khách quan. GV phải chấm bài trong trạng thái tỉnh

táo, vui vẻ, không được lồng bất cứ ý muốn chủ quan nào trong khi chấm bài để đảm

bảo tính công bằng tuyệt đối trong khi chấm.

Bước 5: Tập hợp kết quả, rút kinh nghiệm sau kiểm tra

Sau khi chấm xong, GV cần tập hợp và phân tích kết quả bài kiểm tra của HS.

Đối chiếu kết quả với mục tiêu chung của bài học để rút ra những kinh nghiệm cần

thiết cho lần sau.

Bước 6: Trả bài kiểm tra

Đây là bước tất yếu phải có trong quy trình kiểm tra - đánh giá. Sau khi tổng

hợp kết quả, GV phải để riêng những bài có điểm giỏi, điểm yếu để trước khi trả bài,

chữa và nêu lên những bài có điểm yếu lưu ý HS cẩn thận để lần sau không mắc phải

48

và những bài có điểm giỏi để kích thích HS. Ở khâu này GV cần lưu ý, với bài điểm

số thấp không cần đọc tên HS trước lớp, tránh tình trạng các em tự ti hoặc xấu hổ với

bạn bè. Còn đối với bài giỏi GV có thể nêu tên để biểu dương trước lớp, kích thích

các HS khác học tập theo.

2.3. Những điều kiện cần thiết để vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong

dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

2.3.1. Điều kiện đối với GV

Một là, GV phải có trình độ chuẩn về chuyên môn, nghiệp vụ. Lý luận về dạy

học trong nước và quốc tế đều ghi nhận yếu tố đầu tiên quyết định năng lực của một

người GV giỏi trước hết phải là tri thức và sau đó là khả năng kết hợp nhuần nhuyễn,

linh hoạt, hợp lý các phương pháp dạy học phù hợp với đặc thù chuyên ngành mình

đảm nhiệm. Theo đó, người GV dạy GDCD cần phải phải am hiểu sâu sắc nội dung

dạy học, làm chủ kiến thức, biết chế biến nó theo ý đồ sư phạm, có khả năng chuyển

hóa các tri thức trong sách giáo khoa sang tri thức dưới dạng tình huống phù hợp với

trình độ nhận thức của HS và sát với thực tiễn đời sống. Có thể nói tri thức khoa học

nói chung và tri thức của từng bộ môn cụ thể trong đó có môn GDCD nói riêng, suy

cho cùng đều xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, là sự tổng kết khái quát từ lao động

hàng ngày của con người. Mọi sự kiện tưởng chừng như đơn giản xảy ra hàng ngày,

hàng giờ cũng là minh chứng, ví dụ minh họa cho bài học GDCD ở trường phổ

thông. Điều này lý giải tại sao, vận dụng thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp

10 cần đòi hỏi GV phải luôn tiếp cận, cập nhật với những vấn đề thực tiễn để làm

phong phú thêm bài giảng của mình.

Hai là, GV phải thay đổi thói quen giảng dạy. Với tư cách là một phương pháp

dạy học tích cực, khi vận dụng thảo luận nhóm đòi hỏi GV phải thay đổi thói quen

giảng dạy với việc sử dụng đơn điệu một phương pháp dạy học nào đó. Thay vì sử

dụng chủ yếu phương pháp thuyết trình, GV cần nhận thức thấu đáo ý nghĩa, vai trò

của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10, đặc biệt là cách thức

kết hợp thảo luận nhóm với các phương pháp dạy học phù hợp với đặc thù bộ môn

học như phương pháp thuyết trình, phương pháp đóng vai, nghiên cứu trường hợp

điển hình, phương pháp dự án, nêu vấn đề, đàm thoại. Trên thực tế, không có một

phương pháp dạy học nào là toàn năng, phù hợp với mọi mục tiêu và nội dung dạy

49

học. Mỗi phương pháp và hình thức dạy học có những ưu, nhựơc điểm và giới hạn sử

dụng riêng. Vì vậy, việc phối hợp đa dạng các phương pháp và hình thức dạy học là

yêu cầu cơ bản đòi hỏi mỗi GV phải nhận thức đúng đắn và vận dụng linh hoạt để

phát huy tính tích cực và nâng cao chất lượng dạy học.

Ba là, GV phải nắm chắc và sử dụng tốt quy trình của phương pháp thảo luận

nhóm, từ việc lựa chọn chủ đề, tình huống thảo luận đến việc phân chia nhóm, phân

bổ thời gian hợp lý cho từng tình huống và điều khiển, dẫn dắt quá trình thảo luận.

Bốn là, GV phải thực hiện tốt vai trò trọng tài, cố vấn với thái độ cởi mở, chân

thành trong giờ học thảo luận nhóm. Theo đó, GV cần có năng lực tổ chức, điều

khiển, dẫn dắt HS thảo luận một cách tự giác, sôi nổi. Để làm tròn trọng trách ấy, GV

phải có khả năng điều tiết và xử lý khéo léo các tình huống bất thường diễn ra trong

quá trình thảo luận đồng thời dẫn dắt HS khám phá, phát hiện những ý tưởng mới

trong sự đối thoại, trao đổi giữa HS với HS và giữa HS với GV. Điều này thật sự cần

thiết khi vận dụng thảo luận nhóm trong dạy học GDCD cho các đối tượng HS vốn

nhút nhát, ngại phát biểu, thuyết trình vấn đề trước đám đông như phần lớn HS ở các

trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Sự cởi mở, sự chân

thành cùng với những lời khen ngợi, động viên khích lệ hay sự phê bình khéo léo,

đúng mực thể hiện sự tôn trọng nhân cách HS là điều kiện quan trọng để kích thích

tính tự giác, chủ động và năng lực tư duy sáng tạo của người học.

Năm là, GV phải thường xuyên nghiên cứu và vận dụng những phương tiện

dạy học hiện đại như máy chiếu, máy vi tính và các kỹ thuật dạy học mới vào hoạt

động dạy học GDCD theo phương pháp thảo luận nhóm.

Sáu là, GV phải đổi mới cách kiểm tra theo hướng đánh giá được năng lực nhận

thức, kỹ năng, thái độ của HS theo các mức độ khác nhau và góp phần phân loại được

trình độ của HS.

Bảy là, GV phải tâm huyết với việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm

trong dạy học GDCD. Họ phải là người không ngại những khó khăn, vất vả để đầu tư

công sức, trí tuệ cho việc thiết kế các tình huống có vấn đề để HS thảo luận.

2.3.2. Điều kiện đối với HS

Để phương pháp thảo luận nhóm thành công đối với việc dạy học môn GDCD

lớp 10 ở huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, dưới góc độ tiếp cận điều kiện đối với

HS, cần phải đảm bảo các yêu cầu sau:

50

Một là, HS cần thay đổi thói quen học tập bị động bằng ý thức tích cực, chủ động,

sáng tạo, phát huy tinh thần hợp tác nhóm trong việc chiếm lĩnh tri thức.

Hai là, HS phải có đầy đủ các phương tiện cần thiết phục vụ cho việc học tập bằng

phương pháp thảo luận nhóm như: Sách giáo khoa, sách tham khảo, giấy khổ A0, bút dạ,

bút màu…

Ba là, HS cần xác định rõ nhiệm vụ học tập mà GV giao cho, trên cơ sở đó tự lập

kế hoạch cho bản thân. Thảo luận nhóm là phương pháp đòi hỏi nhiều thời gian, do đó

HS cần đọc kĩ bài và soạn bài trước khi đến lớp. HS cần chủ động tiếp nhận và chuẩn bị tốt nhiệm vụ mà GV giao cho; nghiên cứu sách giáo khoa, đọc tài liệu tham khảo và

chuẩn bị các yếu tố cần thiết khác cho quá trình thảo luận. Có như vậy, khi vận dụng

phương pháp này vào môn học GDCD mới đem lại hiệu quả cao và khắc phục được

những hạn chế, nhược điểm của phương pháp thảo luận nhóm.

Bốn là, HS cần khắc phục tâm lí tự ti, e ngại, nhút nhát, ngại xuất hiện trước đám

đông… Vì những yếu tố tâm lí này có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả của giờ học có sử

dụng phương pháp thảo luận nhóm.

Năm là, HS phải có tính tự giác cao, nghiêm tú c trong giờ ho ̣c. Phải thân thiê ̣n, cở i mở vớ i nhau trong quá trình thảo luận, tích cực, nhiệt tình, hăng hái tham gia vào quá trình học tập, có tinh thần hợp tác với thầy cô, với bạn bè.

2.3.3. Điều kiện đối với các cấp quản lý

Để nâng cao chất lượng, hiệu quả của việc vận dụng phương pháp thảo luận

nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở huyện phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, chúng tôi

cho rằng, phải được sự quan tâm, chỉ đạo từ nhiều cấp bộ ngành, mà trước hết là

ngành giáo dục. Sự quan tâm của cấp quản lý sẽ tạo điều kiện cho GV và HS hoàn

thành tốt nhiệm vụ giảng dạy và học tập của mình.

Trong giới hạn của luận văn này, chúng tôi chỉ xin đề cập tới một số giải pháp

cơ bản thuộc cấp quản lý cơ sở, đó là cấp trường đối với việc nâng cao hiệu quả của

việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở

huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Theo chúng tôi, các trường THPT trên địa bàn

huyện Phú Bình cần quán triệt và thực hiện tốt một số nội dung sau:

- Trước hết, Ban Giám hiệu và Hiệu trưởng các trường THPT cần có nhận thức

đúng đắn và quan điểm chỉ đạo ưu tiên đối với hoạt động đổi mới phương pháp dạy

học, trong đó đổi mới phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 để

51

khắc phục hạn chế ngại tư duy, ngại suy nghĩ và tính nhút nhát , thiếu kỹ năng thuyết

trình trước đám đông của một bộ phận lớn HS dân tộc ở các trường THPT trên địa

bàn huyện Phú Bình hiện nay.

- Nhà trường cần xác định đổi mới phương pháp dạy học là hoạt động trọng tâm

trong kế hoạch công tác của nhà trường hàng tuần, hàng tháng, hàng quý. Tránh tình

trạng có trường, có tổ chuyên môn chỉ kêu gọi, chú trọng đổi mới phương pháp dạy học

trong các đợt thao giảng, hội thi, hội giảng sau đó lại quay trở lại cách dạy “thầy đọc trò

ghi, thầy nói trò nghe ” vốn đã từng tồn tại phổ biến trong thực tiễn dạy học GDCD trên

địa bàn huyện Phú Bình những năm qua.

- Tăng cường đầu tư và kêu gọi các nguồn tài trợ cho các hoạt động đổi mới

phương pháp dạy học, đặc biệt tạo mọi điều kiện để nâng cấp trang thiết bị cho các

phòng học bộ môn để tiến hành dạy học với các phương pháp mới, trong đó có

phương pháp thảo luận nhóm.

- Tùy thuộc vào đặc thù của mình, mỗi trường cần xây dựng các quy định mang

tính chế tài và phân cấp quản lý cho tổ hoặc nhóm chuyên môn để quản lý có hiệu

quả nền nếp và chất lượng hoạt động đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường.

Khi thực hiện giải pháp này, các nhà trường cần có chính sách khen thưởng kịp thời

với những tổ/nhóm làm tốt hoặc khiển trách đối với những tổ/nhóm/ GV thực hiện

theo kiểu hình thức, lấy lệ.

- Các trường cần có văn bản quy định về việc thực hiện phương pháp dạy học

tích cực trong quá trình giảng dạy và đưa vào tiêu chí đánh giá giờ giảng, từ đó tạo điều

kiện khuyến khích GV cải tiến phương pháp trong giảng dạy. Ủng hộ tinh thần GV dạy

học theo phương pháp thảo luận nhóm bằng các hình thức động viên, khen ngợi kịp

thời, giúp học có động lực để thực hiện phương pháp dạy học mới. Ban giám hiệu cũng

cần tạo ra những cuộc giao lưu giữa các tổ chuyên môn trong trường học nhằm học hỏi

kinh nghiệm lẫn nhau về phương pháp mới, từ đó điều chỉnh lại phương pháp giảng

dạy của mỗi GV để bắt kịp đà đổi mới phương pháp giảng dạy của ngành giáo dục, của

đất nước. Ngoài ra, Ban giám hiệu có thể dự giờ bất kỳ GV nào để nắm được tình hình

giảng dạy, phương pháp giảng dạy của từng người. Từ đó có thể đề xuất khen thưởng,

biểu dương những người thực hiện tốt và tác động đến những GV chưa có sự đầu tư

cho chuyên môn, nhất là việc cải tiến phương pháp giảng dạy.

- Thực hiện tốt các chế độ chính sách cho GV và HS; chăm lo công tác đào tạo,

bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và GV GDCD; đảm bảo chất lượng,

đủ về số lượng.

52

- Tập trung chỉ đạo việc nâng cao chất lượng dạy và học thông qua việc thực

hiện tốt nội dung, chương trình, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính

tích cực, chủ động, sáng tạo, tự giác của GV và HS trong học tập. Chú trọng công tác

thanh, kiểm tra giáo án đổi mới phương pháp giảng dạy của GV, tạo điều kiện giúp

đỡ GV thực hiện nghiêm túc quy chế chuyên môn, nâng cao chất lượng đào tạo.

- Các trường cần phối kết hợp với nhau và liên kết với trường Đại học Sư phạm

để thường xuyên tổ chức, đưa GV đi tập huấn thêm về phương pháp dạy học tích cực

trong đó có phương pháp thảo luận nhóm.

2.3.4. Điều kiện về cơ sở vật chất

Cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật là yếu tố quan trọng, có vai trò hỗ trợ tích

cực trong quá trình dạy - học. Phương pháp thảo luận nhóm không bắt buộc phải sử

dụng nhiều phương tiện, trang thiết bị dạy học như một số phương pháp khác. Tuy

vậy, nếu có phương tiện, kỹ thuật hỗ trợ, phương pháp này chắc chắn sẽ được nâng

cao hiệu quả của nó. Do vậy, theo nhiệm vụ và yêu cầu môn học GDCD lớp 10, Nhà

trường cần ưu tiên đầu tư, nâng cấp hệ thống các phòng học, bàn ghế tạo điều kiện

thuận lợi cho việc ghép nhóm, di chuyển khi thảo luận... Mặt khác, các trường cần

nâng cấp chất lượng phương tiện, trang thiết bị phục vụ hoạt động dạy và học như

máy tính, máy chiếu, thư viện có kết nối Internet, bổ sung các danh mục tài liệu tham

khảo của môn học GDCD, đáp ứng được nhu cầu giảng dạy, học tập, nghiên cứu của

GV và HS.

Một số yêu cầu về cơ sở vật chất cần đảm bảo để vận dụng phương pháp thảo

luận nhóm trong giảng dạy GDCD:

- Phòng học phải rộng rãi, thoáng mát, bàn ghế phải cơ động dễ thay đổi vị trí của

các nhóm cho phù hợp với phương pháp thảo luận nhóm.

- Số HS trong mỗi lớp khoảng 32 - 35 HS là thích hợp nhất.

- Sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo phải đầy đủ, đa dạng, phong phú,

thư viện phải đáp ứng nhu cầu tra cứu tài liệu thuận tiện và nhanh gọn của HS.

Tóm lại, để nâng cao chất lượng dạy học nói chung và dạy học GDCD nói riêng,

tất yếu phải thực hiện nhiều giải pháp khác nhau. Các giải pháp nêu trên chỉ là những gợi

mở bước đầu góp phần nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong

dạy GDCD lớp 10 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

thời gian tới.

53

Kết luận chương 2

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về phương pháp thảo luận nhóm, căn cứ vào điều

kiện thực tiễn ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, chúng tôi đã xây

dựng và đưa ra quy trình của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp

10 bao gồm các giai đoạn với các bước cơ bản. Trong mỗi giai đoạn và ở mỗi bước

của quy trình đều thể hiện chi tiết bằng những hoạt động của GV và HS. Các bước

được kết nối với nhau theo một trật tự lôgíc, thống nhất chặt chẽ. Quy trình này đã

phản ánh được vai trò tổ chức, điều khiển quá trình thảo luận của GV và vai trò chủ

động tích cực chiếm lĩnh tri thức thông qua hoạt động thảo luận của HS. Trong quy

trình này có sự kết hợp đan xen giữa các hình thức học và các phương pháp dạy học

tích cực.

Ngoài ra, để thực hiện quy trình phương pháp thảo luận nhóm có hiệu quả trong

dạy học môn GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên,

chúng tôi đã xác định những điều kiện cụ thể đối với GV, HS, các cấp lãnh đạo, quản

lý, điều kiện cơ sở vật chất. Những điều kiện này chỉ đem lại hiệu quả thực sự cho dạy

học thảo luận nhóm khi được kết hợp mô ̣t cách đồ ng bô ̣ với sự quyết tâm và nhiệt huyết của từng nhà giáo.

54

Chương 3

THIẾT KẾ VÀ THỰC NGHIỆM PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM

TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG THPT

HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN

3.1. Kế hoạch TN

3.1.1 Mục đích của TN

Tác giả tiến hành TN sư phạm trước hết để kiểm chứng tính khoa học của

giả thuyết và tính khả thi của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong

dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái

Nguyên, mặt khác, thông qua TN sư phạm, tác giả có thể đánh giá một cách khách

quan, toàn diện, chính xác về tính hiệu quả của việc vận dụng phương pháp thảo

luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT trên địa bàn huyện

Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên trên cơ sở thực tiễn.

Từ kết quả TN, tác giả sẽ phát hiện các vấn đề đặt ra, từ đó tiếp tục điều

chỉnh, bổ sung nhằm hoàn thiện quy trình, điều kiện vận dụng phương pháp thảo luận

nhóm một cách khoa học và hợp lý theo hướng nâng cao chất lượng dạy học môn

GDCD ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

3.1.2. Giả thuyết TN

Nếu như tác giả TN vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD

lớp 10 ở 2 lớp (Lớp TN và lớp ĐC ) thuộc các trường THPT trên địa bàn huyện Phú

Bình, tỉnh Thái Nguyên thì sẽ thu được kết quả như sau:

Ở lớp TN, việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm sẽ thu hút được sự chú ý

của HS, theo đó, tính tích cực, tự giác, tính sáng tạo của HS sẽ được phát huy và hình

thành được ở người học những kỹ năng cần thiết: Kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ

năng hợp tác, kỹ năng thuyết trình. Với phương pháp thảo luận nhóm, một số HS vốn

nhút nhát, ngại tư duy, ngại tranh luận cũng dần khắc phục được hạn chế của mình

bằng việc sẵn sàng tiếp nhận thông tin, có tinh thần sáng tạo, chế biến những tri thức

ấy thành tri thức cho riêng mình để vận dụng vào thực tiễn, giải quyết những vấn đề

đặt ra trong thực tiễn.

Ở lớp ĐC, do không sử dụng phương pháp thảo luận nhóm mà GV chủ yếu

thuyết trình nội dung bài giảng nên HS thụ động tiếp nhận tri thức theo kiểu: thầy

55

đọc, trò ghi; thầy nói, trò nghe; hơn nữa cũng không hình thành và phát triển được ở

HS kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng hợp tác, kỹ năng thuyết trình. Theo đó, sự

sáng tạo của HS cũng không được phát huy.

3.1.3. Thời gian, địa điểm, đối tượng TN và ĐC

* Thời gian TN: Học kỳ 2 năm học 2016 - 2017

- Giai đoạn 1: Chuẩn bị TN (tháng 1- 2017)

+ Lựa chọn lớp ĐC và lớp TN.

+ Khảo sát kết quả đầu vào của lớp TN và lớp ĐC.

+ Nghiên cứu nội dung và lựa chọn đơn vị kiến thức TN. Tiến hành TN trên cơ

sở cùng một nội dung kiến thức cho lớp TN và lớp ĐC.

+ Thiết kế giáo án TN dạy bằng phương pháp thảo luận nhóm.

- Giai đoạn 2: Tiến hành TN (tháng 2- 2017)

+ Tiến hành dạy học theo giáo án TN.

+ Tiến hành dạy học không vận dụng phương pháp thảo luận nhóm.

- Giai đoạn 3: Đánh giá kết quả TN (tháng 3 - 2017)

+ Xây dựng tiêu chí và thang đánh giá.

+ Phân tích, xử lý kết quả TN.

+ Rút ra kết luận cần thiết.

* Địa điểm TN

Trường THPT Điềm Thụy, trường THPT Phú Bình, trường THPT Lương Phú.

* Đối tượng TN và ĐC

Đối tượng của TN là những HS khối 10 trường Trường THPT Điềm Thụy,

trường THPT Phú Bình, trường THPT Lương Phú năm học 2016 - 2017.

Lớp TN và lớp ĐC được chọn ở những lớp có số HS tương đối đồng đều cả về

số lượng và trình độ nhận thức. Các lớp tham gia TN như sau:

STT Tên trường Tên lớp TN Tên lớp ĐC

1 THPT Điềm Thụy 10A3,10A4 10A9, 10A10

2 THPT Phú Bình 10A5,10A6 10A7,10A8

3 THPT Lương Phú 10A1, 10A2 10A7,10A8

56

3.2. Nội dung TN

3.2.1. Những nội dung khoa học cần TN

Chương trình GDCD lớp 10 ở học kỳ II gồm có 7 bài (từ bài 10 đến bài 16)

Bài 10. Quan niê ̣m về đa ̣o đứ c.

Bài 11. Mô ̣t số pha ̣m trù cơ bản củ a đa ̣o đứ c ho ̣c.

Bài 12. Công dân vớ i tình yêu hôn nhân và gia đình.

Bài 13.Công dân vớ i cộng đồ ng.

Bài 14. Công dân vớ i sự nghiê ̣p xây dựng và bảo vê ̣ tổ quố c.

Bài 15. Công dân vớ i mô ̣t số vấn đề cấp thiết củ a nhân loa ̣i.

Bài 16. Tự hoàn thiê ̣n bản thân.

Chúng tôi lựa chọn nội dung TN vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong

dạy học bài 12: Công dân với tình yêu, hôn nhân và gia đình (Tiết 1,2 theo phân phối

chương trình) và bài 13: Công dân với cộng đồng (Tiết 2 theo phân phối chương trình).

Chúng tôi không tiến hành TN đối với những tiết học thực hành, ngoa ̣i khó a, đọc

thêm và các tiết làm bài kiểm tra.

3.2.2. Thiết kế giáo án TN

Trong quá trình thiết kế giáo án thảo luận nhóm, chúng tôi có dựa vào sách GV

và chuẩn kiến thức kỹ năng để làm rõ thêm mục tiêu cần đạt và trọng tâm bài học.

Giáo án của lớp TN được thiết kế dựa trên các nguyên tắc: không làm thay đổi

chương trình, kế hoạch, nội dung theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo; tuân thủ

các bước lên lớp và phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường.

Các yêu cầu cơ bản cần đảm bảo của giáo án TN:

 Về mục đích của bài học: Dưới sự hướng dẫn, điều khiển của GV giúp HS tự lực chiếm lĩnh tri thức cơ bản của nội dung bài học và hình thành, rèn luyện các kỹ

năng cho HS.

 Về phương pháp dạy học: Phương pháp chủ đạo là thảo luận nhóm. Ở một

vài nội dung bài dạy có kết hợp với một số phương pháp dạy học khác như nêu vấn

đề, phương pháp tình huống, thuyết trình, đàm thoại. Theo đó, hoạt động của GV

được tiến hành theo tuần tự các bước

57

 Chuẩn bị: Trước hết, GV căn cứ vào số lượng, trình độ nhận thức của HS và

nội dung bài học để tiến hành chia nhóm. Sau đó, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm HS.

HS ghép nhóm theo quy định, nhận nhiệm vụ, nội dung/câu hỏi thảo luận và tiến

hành thảo luận nhóm dưới sự định hướng của GV.

Khi thiết kế bài tập, vấn đề thảo luận nhóm, chúng tôi cũng linh hoạt trong việc

lựa chọn các vấn đề để tránh sự nhàm chán, đơn điệu, kích thích hứng thú học tập của

HS và đảm bảo tính vừa sức đối với HS ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú

Bình, tỉnh Thái Nguyên.

Trong giờ học, không phải toàn bộ thời gian dành cho việc thảo luận nhóm mà

chúng tôi chỉ thảo luận những vấn đề phức tạp, trọng tâm, lý thú, buộc HS phải tư

duy. Tùy thuộc vào nội dung bài học mà chúng tôi lựa chọn vấn đề thảo luận nhóm

cho phù hợp. Ngoài ra, trong một tiết học, chúng tôi kết hợp các phương pháp dạy

học khác như dạy học nêu vấn đề, đàm thoại, dạy học tình huống và thuyết trình

những nội dung khó.

 Thực hiện nội dung: Sau khi giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm HS, GV

tiến hành tổ chức cho HS trong các nhóm học tập tiến hành thảo luận.

Khi thiết kế một giáo án theo phương pháp thảo luận nhóm, chúng tôi phải tuân

thủ theo các bước cơ bản:

Bước 1: Xác định rõ mục tiêu, yêu cầu của bài học bao gồm cả nội dung tri

thức, kỹ năng và thái độ.

Bước 2: Phân bố thời lượng các tiết và trọng tâm của bài học.

Bước 3: Xác định phương pháp dạy học.

Bước 4: Xác định tài liệu học tập và phương tiện dạy học.

Bước 5: Xây dựng tiến trình bài học.

58

THIẾT KẾ GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM SỐ 1

BÀI 12: CÔNG DÂN VỚI TÌNH YÊU, HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH

(2 tiết)

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC

Học xong bài này, HS cần đạt được các yêu cầu sau:

1. Về kiến thức:

- Hiểu được thế nào là tình yêu, tình yêu chân chính; hiểu được khái niệm hôn

nhân, gia đình.

- Biết được các đặc trưng tốt đẹp, tiến bộ của chế độ hôn nhân ở nước ta hiện nay.

- Nêu được các chức năng cơ bản của gia đình.

- Hiểu được các mối quan hệ trong gia đình và trách nhiệm của các thành viên

trong gia đình.

- Hiểu được mối quan hệ giữa tình yêu, hôn nhân và gia đình.

2. Về kĩ năng:

- Biết nhận diện bản chất của tình yêu, hôn nhân, gia đình.

- Đánh giá được quan niệm đúng đắn hoặc sai lầm về tình yêu, hôn nhân, gia đình.

- Vận dụng kiến thức đã học để liên hệ đến trách nhiệm của bản thân trong gia đình.

- Rèn luyện kỹ năng hợp tác.

3. Về thái độ:

- Đồng tình, ủng hộ các quan niệm đúng đắn về tình yêu, hôn nhân, gia đình.

- Yêu quý, trân trọng gia đình, sống có trách nhiệm với gia đình.

- Phê phán những nhận thức và hành vi lệch lạc, sai trái về tình yêu, hôn nhân

và gia đình trong điều kiện hiện nay.

II. PHÂN BỐ THỜI LƯỢNG CÁC TIẾT VÀ TRỌNG TÂM CỦA BÀI HỌC

Tiết một: Mục 1: Tình yêu

- Làm rõ tình yêu chân chính.

- Những biểu hiện của tình yêu chân chính

- Một số điều nên tránh trong tình yêu nam nữ.

Tiết hai: Mục 2: Hôn nhân và Mục 3: Gia đình.

- Làm rõ những đặc trưng của chế độ hôn nhân ở nước ta hiện nay.

59

- Các chức năng của gia đình

- Trách nhiệm của mỗi thành viên trong mối quan hệ gia đình.

III. PHƯƠNG PHÁP

- Phương pháp chủ đạo là thảo luận nhóm

- Các phương pháp khác được phối hợp sử dụng trong dạy học là thuyết trình,

nêu vấn đề, tình huống, đàm thoại.

IV. TÀI LIỆU HỌC TẬP VÀ PHƯƠNG TIỆN

- Sách giáo khoa GDCD 10.

- Sách GV GDCD 10.

- Tài liệu bồi dưỡng GV GDCD 10.

- Thiết kế bài giảng GDCD 10.

- Thực hành GDCD 10.

- Câu hỏi luyện tập GDCD 10.

- Tranh ảnh minh họa.

- Máy vi tính, máy chiếu, giáo án điện tử.

V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

1. Ổn định tổ chức lớp, kiểm tra bài cũ: (4 phút)

- Em hiểu thế nào là hạnh phúc? Tính tương đối của hạnh phúc? Theo em hạnh

phúc của một HS trung học là gì?

2. Giới thiệu bài mới: (1 phút)

Tình yêu là vấn đề luôn được mọi người quan tâm, là đề tài muôn thuở của

nhân loại. Trong đời sống tình cảm của mỗi cá nhân, tình yêu giữ vị trí đặc biệt, nó

không chỉ góp phần điều chỉnh hành vi mà còn là động lực tinh thần to lớn giúp mỗi

người cố gắng làm những điều tốt đẹp. Tình yêu có nội dung rất rộng, ở bài này

chúng ta cùng tìm hiểu một dạng tình cảm đặc biệt của con người, đó là tình yêu nam

nữ. Từ tình yêu chân chính sẽ dẫn tới hôn nhân và hạnh phúc gia đình. Bài học sẽ

giúp chúng ta hiểu thế nào là tình yêu và tình yêu chân chính? Các đặc trưng của chế

độ hôn nhân ở nước ta? Một gia đình hạnh phúc trước hết phải cần có những yếu tố

nào? Sau đây cô trò mình cùng đi tìm hiểu Bài 12: Công dân với tình yêu, hôn nhân

và gia đình.

60

3. Dạy bài mới: (33 phút)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HỌC SINH NỘI DUNG KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

 Hoạt động 1 (12 phút): Thảo luận nhóm + Thuyết trình + Đàm thoại tìm hiểu khái niệm tình yêu

GV: Lớp có 2 dãy bàn, chia mỗi 1. Tình yêu

dãy thành 3 nhóm theo hình thức nhóm a) Tình yêu là gì?

nhỏ thông thường (5 - 7 HS), trong đó

nhóm 1 và nhóm 2 được chia ngẫu nhiên,

nhóm 3 bao gồm một số HS có trình độ

nhận thức khá, giỏi.

GV: Nêu vấn đề thảo luận cho

3 nhóm. Nội dung thảo luận các nhóm

ở 2 dãy là giống nhau.

 Nhóm 1: Em hãy nêu một vài

quan niệm về tình yêu mà em biết?

 Nhóm 2: Em hãy nêu một số câu

ca dao, tục ngữ, đoạn thơ nói về tình yêu?

 Nhóm 3: Nêu những biểu hiện

cơ bản của tình yêu?

- HS thảo luận, các nhóm cử nhóm

trưởng và thư kí điều hành thảo luận (liệt

kê ý kiến lên giấy khổ Ao).

- GV quan sát quá trình thảo luận

của từng nhóm và yêu cầu các nhóm cử

đại diện báo cáo kết quả thảo luận.

HS: Đại diện mỗi nhóm báo cáo

trước lớp.

GV: Nhận xét, tổng hợp ý kiến và

khái quát vấn đề:

61

- Một vài quan niệm về tình yêu:

Yêu là trạng thái tâm lý, tình cảm biểu lộ

sự rung cảm giữa hai người khác giới;

Yêu thể hiện sự nhớ nhung, quyến luyến

sâu sắc giữa hai người khác giới; Yêu

biểu hiện ở nhu cầu muốn gắn bó với

nhau. trong cả cuộc đời.

- Những biểu hiện cơ bản của tình

yêu: Nhớ nhung, quyến luyến, tình cảm tha

thiết, động cơ mãnh liệt, giận hờn, ghen…

- Nêu một số câu ca dao, tục

ngữ, đoạn thơ nói về tình yêu.

- Thuyết trình, giảng giải về những

biểu hiện cơ bản của tình yêu nam nữ.

GV: Cho HS xem một đoạn phim

nói lên những biểu hiện của tình yêu.

HS: Nghe giảng, ghi bài - Tình yêu là sự rung cảm và quyến

luyến sâu sắc giữa hai người khác giới. Ở

họ có sự phù hợp về nhiều mặt… làm cho

họ có nhu cầu gần gũi, gắn bó với nhau, tự

nguyện sống vì nhau và sẵn sàng hiến dâng

cho nhau cuộc sống của mình.

GV: Nêu tình huống thảo luận: Em

có nhận xét gì về ý kiến cho rằng, tình

yêu là chuyện riêng của mỗi cá nhân,

không liên quan đến xã hội.

GV: Chia lớp theo hình thức nhóm

nhỏ rì rầm (mỗi nhóm có từ 2 - 3 HS ngồi

cùng bàn) thảo luận về vấn đề đã nêu.

62

HS: Trao đổi, trả lời câu hỏi.

GV: Nhận xét câu trả lời của HS

GV: Khẳng định: Không nên xem

tình yêu chỉ đơn thuần là công việc cá

nhân. GV giải thích kỹ lưỡng về tính quy

định, chế ước của xã hội (luật pháp,

chuẩn mực đạo đức của xã hội đối với

tình yêu).

- Tình yêu luôn mang tính xã hội. HS: Ghi bài

 Hoạt động 2 (12 phút): Đàm thoại + Thảo luận nhóm về tình yêu chân chính

GV: Đặt câu hỏi: Các em hãy đưa ra b) Thế nào là một tình yêu

quan niệm của cá nhân mình về tình yêu chân chân chính?

chính?

HS: Suy nghĩ, trả lời câu hỏi.

GV: Gọi ngẫu nhiên một số HS trả lời

câu hỏi, sau đó nhận xét, đánh giá.

GV: Nêu vấn đề thảo luận và chia

nhóm theo hình thức nhóm nhỏ rì rầm (2 học

sinh một cặp) theo chủ đề:

Chỉ ra những hạn chế và hậu quả của

tình yêu được xây dựng trên phong tục của xã

hội phong kiến: “Môn đăng hộ đối”, “cha mẹ

đặt đâu con ngồi đó”.

HS: Thảo luận, trao đổi theo từng cặp

GV: Gọi HS trả lời, nhận xét câu trả lời

của HS và giảng giải về tính không phù hợp

của quan niệm đó trong xã hội hiện nay,

khẳng định, quan niệm đó trái ngược với tình

yêu chân chính.

GV: Giảng giải và làm rõ:

63

- Tính trong sáng, lành mạnh của tình yêu.

- Sự phù hợp của tình yêu đối với các - Tình yêu chân chính là tình yêu

quan niệm đạo đức tiến bộ của xã hội. trong sáng và lành mạnh, phù hợp với

HS: Ghi bài các quan niệm đạo đức tiến bộ của xã

hội.

GV: Khái quát một số chuẩn mực

đạo đức tiến bộ về tình yêu: Tình yêu xây

dựng trên cơ sở tự nguyện, không vụ lợi trong

tình yêu, không phóng đãng trong tình yêu và

đời sống tình dục, tình yêu trong sáng, lành

mạnh, tôn trọng lẫn nhau, chia sẻ, giúp nhau

cùng tiến bộ.

HS : Nghe giảng

GV: Nêu tình huống:

Thương là một cô gái xinh đẹp, nết na,

có nhiều chàng trai giàu có theo đuổi. Nhưng

Thương lại dành tình yêu duy nhất cho Hùng -

một chàng trai sinh ra và lớn lên trong gia

đình nghèo khó, hiền lành, tốt bụng, làm thợ

cơ khí. Hai người đã kết hôn và sống hạnh

phúc trong sự quan tâm, thương yêu và tôn

trọng lẫn nhau. Bạn bè nhiều người cho rằng:

Thương mù quáng, dại dột trong tình yêu.

Câu hỏi: Em có đồng ý với nhận xét

đó không? Vì sao?

HS: Độc lập suy nghĩ và trả lời câu hỏi.

GV: Theo em tình yêu chân chính có

những biểu hiện nào? - Biểu hiện của tình yêu chân chính:

64

HS: Suy nghĩ, đưa ra ý kiến cá nhân. + Có tình cảm chân thật, sự

GV: Nhận xét và tổng hợp ý kiến, khái quyến luyến, gắn bó giữa một nam

quát biểu hiện của tình yêu chân chính. và một nữ.

HS: Nghe giảng và ghi bài + Có sự quan tâm sâu sắc đến

nhau, không vụ lợi.

+ Có sự chân thành, tin cậy và

tôn trọng từ cả hai phía.

+ Có lòng vị tha và sự thông cảm.

 Hoạt động 3 (12 phút): Nêu vấn đề + Thảo luận nhóm tìm hiểu những điều

cần tránh trong tình yêu

c) Một số điều nên tránh trong

tình yêu của nam nữ thanh niên

GV: Nêu tình huống và yêu cầu HS

nhận xét, đánh giá về hành vi của Phong:

Hoa là một cô gái xinh đẹp, gia đình giàu

có, nhiều chàng trai đang theo đuổi nhưng Hoa

vẫn chưa nhận lời yêu ai. Thấy vậy, Phong - một

bạn trai cùng trường đánh cược với các bạn rằng

mình sẽ chinh phục bằng được Hoa. Từ đó, Phong

ra sức săn đón, chiều chuộng Hoa và cuối cùng

Hoa đã xiêu lòng…

HS: Độc lập suy nghĩ và trả lời câu hỏi.

GV: Gọi HS khác nhận xét câu trả lời và

trình bày quan điểm cá nhân của mình.

GV: Nêu vấn đề thảo luận nhóm và

chia lớp thành 4 nhóm theo hình thức nhóm

đồng tâm , trong đó nhóm 1,2,3 là nhóm trình

bày vấn đề thảo luận, nhóm 4 đóng vai trò

quan sát, phản biện (thời gian thảo luận

khoảng 7 phút). Kết quả thảo luận trình bày

65

bằng lời, GV gọi ngẫu nhiên các thành viên

trong nhóm trình bày nối tiếp nhau để thu hút

và rèn kỹ năng báo cáo cho một số HS nhút

nhát, ngại phát biểu trước đám đông.

 Nhóm 1: Tại sao không nên yêu

quá sớm? Hậu quả của tình trạng tảo hôn?

 Nhóm 2: Tại sao không nên yêu

cùng lúc nhiều người?

 Nhóm 3: Hậu quả của “sống thử”

trước hôn nhân?

 Nhóm 4: Đưa ra các ý kiến tranh

luận, phản biện lại nhóm 1,nhóm 2 và nhóm 3.

HS: Thảo luận, lần lượt trình bày kết

quả thảo luận của nhóm theo yêu cầu của GV.

GV: Nhận xét, lồng ghép thêm nội dung

giáo dục sức khoẻ vị thành niên, giáo dục giới

tính, giáo dục dân số. (GV sử dụng phương

pháp trực quan với các bảng biểu, số liệu, hình

ảnh giới thiệu hậu quả khi yêu quá sớm, hậu

quả của tình trạng quan hệ tình dục và sống thử

trước hôn nhân: Nạo phá thai ở tuổi vị thành

niên, có thể dẫn đến vô sinh; Kết hôn không Những điều cần tránh trong

đúng độ tuổi ảnh hưởng đến tâm sinh lý, tình tình yêu nam nữ:

cảm; Các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục - Yêu đương quá sớm.

(Lậu, giang mai, HIV/AIDS...) - Yêu một lúc nhiều người,

GV: Rút ra điều nên tránh trong tình yêu. yêu để chứng tỏ khả năng chinh

HS: Ghi bài vào vở phục bạn khác giới, yêu vì mục đích

vụ lợi.

- Quan hệ tình dục trước

hôn nhân.

66

 Hoạt động 4: GV tổ chức cho HS trò chơi (3 phút)

GV tổ chức trò chơi“nhanh mắt, nhanh

tay” (mỗi HS có một lá cờ nhỏ giống nhau):

Nếu đồng ý với ý kiến nào dưới đây trên

thì phất cờ tay phải, nếu không đồng ý thì phất

cờ tay trái. Nếu còn phân vân chưa rõ thì đặt cả

hai tay lên bàn.

GV: Chiếu các quan niệm lên máy chiếu:

+ Đã là tình yêu thì không phân biệt độ

tuổi. Tuổi HS THPT là tuổi đẹp nhất không yêu

sẽ thiệt thòi.

+ Nên yêu cùng lúc nhiều người để có sự

lựa chọn.

+ Trong thời đại hiện nay, đã yêu thì yêu

hết mình, hiến dâng cho nhau tất cả.

GV: Nhận xét, đánh giá kết quả trò chơi. Tiết 2

NỘI DUNG KIẾN THỨC

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HỌC SINH CẦN ĐẠT

 Hoạt động 1 (14 phút): Kết hợp phương pháp Nêu vấn đề + Thuyết trình +

Thảo luận nhóm làm rõ khái niệm hôn nhân và chế độ hôn nhân ở nước ta hiện nay.

GV: Đưa một số hình ảnh minh họa về

hôn nhân.

GV: Nêu tình huống:

Anh Bình và chị Tâm rất yêu nhau, tự

nguyện sống chung với nhau đã được 10 năm

nhưng không đăng ký kết hôn. Quan hệ giữa

họ về mặt pháp lý có được xem là vợ chồng

hay không? Vì sao?

HS: Suy nghĩ độc lập, trả lời câu hỏi. 2. Hôn nhân a) Hôn nhân là gì?

67

GV: Nhận xét và kết luận: Quan hệ của

họ về mặt pháp lý không được xem là vợ

chồng vì giữa họ không có kết hôn.

GV: Em hiểu hôn nhân là gì?

HS: Trả lời

Hôn nhân là quan hệ giữa vợ GV: Nhận xét, cho HS ghi bài. và chồng sau khi đã kết hôn.

GV: Giải thích và thuyết trình để HS

hiểu kết hôn là việc nam nữ xác lập quan hệ

vợ chồng theo quy định của pháp luật về điều

kiện kết hôn và đăng kí kết hôn. b) Chế độ hôn nhân ở nước

ta hiện nay GV: Ở nước ta, pháp luật quy định

tuổi kết hôn là bao nhiêu?

HS: Trả lời

GV: Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ

18 tuổi trở lên.

GV: Giảng giải về tính pháp lý của hôn

nhân và quyền tự do ly hôn. Thứ 1: Hôn nhân tự nguyện HS: Nghe giảng và ghi bài. và tiến bộ.

- Hôn nhân dựa trên tình yêu

chân chính.

- Cá nhân được tự do kết hôn

theo luật định.

- Hôn nhân được bảo đảm về

mặt pháp lý.

- Bảo đảm quyền tự do ly hôn.

GV: Nêu vấn đề: Theo em, ly hôn có

những tác hại gì?

68

HS: Suy nghĩ độc lập và trả lời

GV: Nhận xét, đánh giá, khái quát tác

hại của ly hôn đối với con cái, đối với xã hội.

GV: Thuyết trình, giảng giải về nội Thứ 2: Hôn nhân một vợ,

dung: Hôn nhân một vợ, một chồng, vợ chồng một chồng, vợ chồng bình đẳng.

bình đẳng. - Hôn nhân dựa trên tình yêu

HS: Nghe giảng và ghi bài. chân chính là hôn nhân một vợ, một

chồng.

- Vợ chồng có nghĩa vụ và

quyền lợi ngang nhau trong mọi mặt

của đời sống gia đình.

GV: Nêu vấn đề thảo luận và chia lớp

thành 4 nhóm, thời gian thảo luận (8 phút), kết

quả báo cáo trình bày trên giấy khổ Ao, dán

lên bảng để lớp quan sát, các thành viên trong

nhóm được GV chỉ định lần lượt báo cáo

trước lớp.

 Nhóm 1: Cho biết nội dung cơ bản

trong chế độ hôn nhân ở nước ta?

 Nhóm 2: Biểu hiện của hôn nhân

bất bình đẳng ở Việt Nam trước đây?

 Nhóm 3: Biểu hiện của hôn nhân

bình đẳng ở Việt Nam hiện nay?

 Nhóm 4: Trên cơ sở quan sát kết

quả thảo luận của nhóm 2 và nhóm 3, chỉ ra

tính tiến bộ của chế độ hôn nhân ở nước ta

hiện nay so với trước đây?

HS: Trao đổi, thảo luận nhóm.

GV: Nhận xét, đánh giá ý kiến của HS.

GV: Chốt lại vấn đề:

69

- Nội dung cơ bản trong chế độ hôn

nhân ở nước ta: Độ tuổi kết hôn hợp pháp,

thừa nhận quyền tự do kết hôn và ly hôn, đảm

bảo chế độ hôn nhân bất bình đẳng.

- Biểu hiện của chế độ hôn nhân ở Việt

Nam trước đây: Hôn nhân bất bình đẳng, hôn

nhân ép gả.

- Biểu hiện của chế độ hôn nhân ở Việt

Nam hiện nay: Hôn nhân bình đẳng, tự

nguyện, tiến bộ, no ấm, hạnh phúc.

- Biểu hiện tiến bộ của chế độ hôn

nhân ở nước ta hiện nay so với trước đây: Hôn

nhân bình đẳng, tự nguyện, tiến bộ.

 Hoạt động 2 (12 phút): Kết hợp phương pháp Đàm thoại + Thảo luận nhóm

để tìm hiểu khái niệm gia đình.

3. Gia đình, chức năng của

gia đình, các mối quan hệ gia đình

a) Gia đình là gì?

GV: Cho HS nghe bài hát và đoạn phim

nói về gia đình.

GV: Nêu câu hỏi, trao đổi, đàm thoại

trực tiếp với HS: Gia đình các em gồm những

ai? Các thành viên trong gia đình có mối

quan hệ gì?

HS: Suy nghĩ độc lập, trả lời câu hỏi.

GV: Qua đó em hiểu gia đình là gì?

HS: Suy nghĩa và trả lời.

GV: Nhận xét, tổng hợp ý kiến.

HS: Ghi bài Gia đình là một cộng đồng

người chung sống và gắn bó với

70

nhau bởi hai mối quan hệ cơ bản là

quan hệ hôn nhân và quan hệ huyết

GV: Nêu vấn đề thảo luận nhóm và thống.

chia lớp thành 4 nhóm cùng thảo luận 1 chủ

đề: Phân biệt gia đình với cộng đồng trường

học, cộng đồng dân tộc.

(Thời gian thảo luận 5 phút, các nhóm

cử đại diện trình bày trước lớp).

HS: Trao đổi, thảo luận.

GV: Nhận xét và chốt lại vấn đề: Cộng

đồng người trong gia đình khác với cộng đồng

trường học và cộng đồng dân tộc ở quan hệ

hôn nhân và quan hệ huyết thống.

 Hoạt động 3 (13 phút): Thảo luận nhóm + Thuyết trình tìm hiểu chức năng

của gia đình, mối quan hệ gia đình và trách nhiệm của các thành viên.

b) Chức năng của gia đình

GV: Theo em, gia đình thực hiện những

chức năng cơ bản nào?

HS: Suy nghĩ, trả lời câu hỏi

GV: Nhận xét câu trả lời của HS và

giảng giải về 4 chức năng cơ bản của gia đình:

Chức năng duy trì nòi giống; Chức năng kinh

tế; Chức năng tổ chức đời sống gia đình; Chức

năng nuôi dưỡng và giáo dục con cái. - Chức năng duy trì nòi giống

HS: Ghi bài - Chức năng kinh tế

- Chức năng tổ chức đời sống

gia đình

- Chức năng nuôi dưỡng và

giáo dục con cái.

71

GV: Phân chia lớp thành 4 nhóm theo

hình thức nhóm nhỏ thông thường kết hợp với

việc chia nhóm theo giới tính (Nhóm 1 bao

gồm HS giới tính nữ, nhóm 2 gồm HS giới

tính Nam); GV nêu nhiệm vụ cụ thể cho từng

nhóm:

 Nhóm 1: Hậu quả của trình trạng

sinh nhiều con? Hãy nêu tác động của quan

niệm “trọng nam khinh nữ” đến chức năng

duy trì nòi giống của gia đình.

Nhóm 2: Vai trò của nam giới và nữ

giới trong chức năng kinh tế của gia đình? Gia

đình tham gia những hoạt động nào về kinh

tế? Việc đó giúp gì cho gia đình?

 Nhóm 3: Hãy phê phán quan niệm

cho rằng, việc giáo dục trẻ em chỉ là công việc

của nhà trường.

Nhóm 4: Các em có thể làm được

những gì để góp phần xây dựng gia đình mình

yên vui, hạnh phúc?

HS: Trao đổi, thảo luận.

GV: Gọi ngẫu nhiên mỗi nhóm 3 HS

lên trình bày kết quả thảo luận của nhóm.

Các HS còn lại trong từng nhóm có thể bổ

sung ý kiến.

GV: Nhận xét, tổng hợp lại kiến thức. c, Mối quan hệ gia đình và

GV: Chuyển ý sang mục c: Gia đình trách nhiệm của các thành viên

với tư cách là cộng đồng người chung sống và (Nội dung giảm tải theo phân phối

gắn bó với nhau bởi 2 mối quan hệ đặc thù là chương trình)

quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống. Biểu

72

hiện cụ thể của quan hệ ấy là quan hệ giữa các

thành viên trong gia đình.

GV: Định hướng cho HS tự học mục c. Mối

quan hệ gia đình và trách nhiệm của các thành

viên. Yêu cầu HS về nhà hoàn thành phiếu học tập,

nộp vào đầu giờ của tiết học sau:

1. Kể tên các mối quan hệ trong gia

đình:

................................................................

2. Trách nhiệm giữa vợ và chồng:

................................................................

3. Trách nhiệm giữa cha mẹ và con cái:

................................................................

4. Trách nhiệm giữa ông bà và các

cháu:

................................................................

5. Trách nhiệm của anh, chị, em với

nhau:

................................................................

GV: Kết luận toàn bài:

Tình yêu - hôn nhân - gia đình là những

vấn đề liên quan chặt chẽ với nhau. Tình yêu

chân chính sẽ dẫn đến hôn nhân. Hôn nhân sẽ

tạo ra một cuộc sống gia đình. Một gia đình

hạnh phúc không chỉ mang lại những điều tốt

đẹp cho mỗi thành viên mà còn trở thành một

tế bào lành mạnh của xã hội.

73

 GV nhận xét chung về ý thức tham gia thảo luận nhóm của toàn lớp: (1 phút)

- GV nhận xét về ý thức, tác phong, kỹ năng thảo luận nhóm của HS.

- GV nhận xét về kết quả và mức độ hoàn thành nhiệm vụ được giao.

- GV nêu gương HS tích cực của các nhóm trong quá trình thảo luận.

4. Luyện tập, củng cố: (5 phút)

Bài tập 1: Ở Việt Nam, tuổi kết hôn theo quy định của pháp luật là:

A. Nam từ 19 tuổi trở lên, nữ từ 18 tuổi trở lên.

B. Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 18 tuổi trở lên.

C. Nam từ 22 tuổi trở lên, nữ từ 19 tuổi trở lên.

D. Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 19 tuổi trở lên.

Đáp án: B

Bài tập 2: Tình yêu đích thực diễn biến theo ba giai đoạn nào dưới đây?

A. Tình yêu - Hôn nhân - Gia đình hạnh phúc

B. Hôn nhân - Gia đình hạnh phúc - Tình yêu

C. Hôn nhân - Tình yêu - Gia đình hạnh phúc

D.Gia đình hạnh phúc – Tình yêu – Hôn nhân

Đáp án: A

Bài tập 3: Hãy đánh (X) vào ý thể hiện quan hệ hôn nhân và đánh (Y) trước

câu thể hiện quan hệ huyết thống:

A. Quan hệ giữa cha mẹ và con cái.

B. Quan hệ giữa vợ và chồng.

C. Quan hệ giữa ông bà với các cháu.

D. Quan hệ giữa anh, chị, em ruột.

Đáp án: Quan hệ hôn nhân: B

Quan hệ huyết thống: A,C,D

5. Hoạt động tiếp nối: (1 phút)

GV nhắc nhở HS về nhà học bài, làm các bài tập trong Sách giáo khoa và

chuẩn bị Bài 13 “Công dân với cộng đồng”.

74

 THIẾT KẾ BÀI GIẢNG THỰC NGHIỆM THỨ HAI: Theo phân phối

chương trình đây là tiết thứ 27

Bài 13: CÔNG DÂN VỚI CỘNG ĐỒNG (Tiết 2)

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC

1. Về kiến thức

- HS hiểu được thế nào là hòa nhập, hợp tác.

- Hiểu được các biểu hiện cụ thể của hòa nhập, hợp tác

- Hiểu được hòa nhập, hợp tác là điều kiện để thành công trong cuộc sống

2. Về kĩ năng

- Biết sống hòa nhập, hợp tác với mọi người xung quanh.

- Rèn kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng hợp tác, kỹ năng giao tiếp, thuyết trình,

kỹ năng sống hòa đồng với mọi người.

3. Về thái độ

- Có thái độ đồng tình, ủng hộ các quan niệm đúng đắn về hòa nhập, hợp tác.

- Có thái độ yêu quý, gắn bó hòa nhập, hợp tác với cộng đồng, với lớp, với

trường, với địa phương nơi cư trú...

- Mạnh dạn phê phán những nhận thức và hành vi lệch lạc, sai trái về hòa nhập,

hợp tác: Biết phê phán những biểu hiện cá nhân, sống bất hợp tác, không hòa đồng

với bạn bè và mọi người xung quanh.

II. PHÂN BỐ THỜI LƯỢNG TIẾT HỌC VÀ TRỌNG TÂM CỦA BÀI HỌC

Tiết hai: Mục 2: b) Hòa nhập và c) Hợp tác.

- Làm rõ khái niệm, ý nghĩa của sống hòa nhập.

- Làm rõ khái niệm, biểu hiện, ý nghĩa của hợp tác.

III. PHƯƠNG PHÁP:

- Phương pháp chủ đạo là thảo luận nhóm

- Các phương pháp khác được phối hợp sử dụng trong dạy học là thuyết trình,

nêu vấn đề, tình huống, đàm thoại.

IV. TÀI LIỆU VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC

- Sách giáo khoa GDCD lớp 10

- Sách GV GDCD lớp 10

75

- Tình huống GDCD 10

- Thực hành GDCD 10

V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

1. Ổn định tổ chức, kiểm tra bài cũ: (3 phút)

Câu hỏi kiểm tra: Em hãy cho biết cộng đồng có vai trò gì đối với cuộc sống

của con người? Cho ví dụ?

2. Giới thiệu bài học (1 phút)

Ở tiết trước chúng ta đã nghiên cứu xong mục 1. Cộng đồng và vai trò của cộng

đồng, để có thể hòa nhập vào đời sống cộng đồng đòi hỏi mỗi chúng ta phải xác định

được trách nhiệm của công dân. Ngoài trách nhiệm sống nhân nghĩa công dân cần có

trách nhiệm sống hòa nhập và hợp tác. Đó cũng chính là nội dung của tiết học hôm

nay Bài 13. Công dân với cộng đồng (Tiết 2).

3. Học bài mới (37 phút)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

 Hoạt động 1 (14 phút): Kết hợp phương pháp nêu vấn đề + Đàm thoại +

trực quan để tìm hiểu khái niệm hòa nhập.

GV: Như chúng ta đã biết, cộng

đồng là môi trường xã hội để các cá nhân

thực hiện hợp tác với nhau tạo nên đời

sống của mình và cộng đồng. Vậy thế nào

là hòa nhập, ý nghĩa của hòa nhập là gì ? 2. Trách nhiệm của công dân đối

với cộng đồng

GV: Cho HS xem video với chủ đề b. Hòa nhập

“Sống đẹp”, nội dung của video:“Giúp đỡ

người khuyết tật hòa nhập cộng đồng”.

(Đoạn phim kể về bạn HS bị khuyết tật đến

trường học. Ban đầu còn e dè, nhút nhát

nhưng sau khi được bạn bè, thầy cô giúp

đỡ đã hòa nhập với lớp, với trường.)

GV: Gọi HS nhận xét về đoạn

phim đó?

76

GV: liệt kê ý kiến của HS lên

bảng

HS: trao đổi, góp ý kiến

GV: giúp học nắm được khái niệm

hòa nhập bằng phương pháp đàm thoại

theo các câu hỏi:

? Thế nào là sống hòa nhập ?

HS: Suy nghĩ, trả lời

GV: Nhận xét, nêu khái niệm hòa

nhập

- Khái niệm: Sống hòa nhập là gần

gũi, chan hòa, không xa lánh mọi người ;

không gây mâu thuẫn, bất hoà với người

GV: Nêu vấn đề: khác; có ý thức tham gia các hoạt động

? Khi chúng ta sống hòa nhập với chung của cộng đồng.

cộng đồng, xã hội sẽ đem lại ý nghĩa gì ?

HS: Suy nghĩ độc lập, trả lời.

GV: Chốt lại vấn đề:

- Ý nghĩa: Sống hòa nhập sẽ có

GV: lưu ý cho HS : Người sống thêm niềm vui, niềm tin và sức mạnh

không hòa nhập sẽ cảm thấy đơn độc, vượt qua khó khăn trong cuộc sống.

buồn tẻ, cuộc sống kém ý nghĩa.

GV: Tích hợp giáo dục tấm gương

đạo đức Hồ Chí Minh: Cho HS xem một

số hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh sống

cùng đồng bào dân tộc thiểu số ở ATK

Định Hóa. Yêu cầu HS rút ra bài học về

lối sống hòa nhập của Bác.

GV: Nêu vấn đề thảo luận:

HS cần phải làm gì để sống hòa

nhập với cộng đồng, xã hội ?

77

GV: Chia nhóm theo hình thức

nhóm nhỏ rì rầm (2 HS ngồi cùng bàn)

cùng trao đổi và thống nhất trả lời câu hỏi

đã nêu trong thời gian 3 phút. GV gọi

ngẫu nhiên HS trả lời.

HS: Thảo luận, trao đổi, thống nhất

ý kiến

GV: Nhận xét, chốt lại vấn đề

- HS cần phải:

+ Tôn trọng, đoàn kết, giúp đỡ, vui

vẻ, chan hòa với bạn, thầy cô, mọi người

xung quanh.

+ Tích cực tham gia vào các hoạt động

tập thể, hoạt động xã hội, vận động mọi

người cùng tham gia.

 Hoạt động 2 (16 phút): Kết hợp phương pháp nêu vấn đề + thảo luận nhóm

+ thuyết trình để tìm hiểu khái niệm hợp tác và biểu hiện của hợp tác.

GV: Trong cuộc sống con người

không chỉ sống hòa nhập mà cần phải

biết hợp tác với nhau, vậy thế nào là hợp

tác, hợp tác phải dựa trên nguyên tắc nào.

GV: Kết hợp thảo luận nhóm với c. Hợp tác

trò chơi vẽ tranh thể hiện tinh thần hợp

tác trong bảo vệ môi trường (tích hợp

giáo dục bảo vệ môi trường).

- Cách phân chia nhóm như sau:

+ Nhóm 1,2,3: Mỗi nhóm 10 HS

chọn ngẫu nhiên.

+ Nhóm 4: Chỉ có 1 HS

+ Nhóm 5: Khoảng 10 - 11 HS có

học lực khá, giỏi.

78

Mục đích của việc phân chia nhóm

như trên là để HS thấy được hiệu quả và

ý nghĩa của sự hợp tác.

- Nhiệm vụ của các nhóm:

+ Nhóm 1,2,3,4: Vẽ tranh thể hiện

tinh thần hợp tác, chung tay bảo vệ môi

trường (5 phút) và mỗi nhóm cử đại diện

thuyết trình ngắn gọn trước lớp về bức

tranh đó (2 phút).

+ Nhóm 5 (10 - 11 HS khá giỏi):

Quan sát, ghi chép quá trình 4 nhóm làm

việc để trả lời câu hỏi sau:

Qua việc quan sát các nhóm làm

việc, em hãy cho biết nhóm nào hợp tác

tốt nhất?

Hợp tác là gì? Biểu hiện của hợp

tác là gì?

Ý nghĩa của hợp tác là gì?

GV: Quan sát, định hướng, hỗ trợ

các nhóm khi cần thiết.

Kết thúc thời gian, đại diện HS 4

nhóm vẽ tranh lên trình bày kết quả.

GV: Yêu cầu nhóm 5 nhận xét về sự

khác biệt trong kết quả làm việc theo nhóm

có sự hợp tác (các nhóm 10 người) với kết

quả làm việc độc lập (1 người), sau đó

trình bày kết quả thảo luận về nội dung

kiến thức theo câu hỏi đã giao cho nhóm.

GV: Có thể gọi HS nhóm khác bổ

sung.

GV: Ghi ý kiến của HS lên bảng

sau đó nhận xét, kết luận.

79

- Khái niệm: Hợp tác là cùng

chung sức làm việc, giúp đỡ, hỗ trợ lẫn

nhau trong một công việc, một lĩnh vực

nào đó vì mục đích chung.

- Biểu hiện của hợp tác:

+ Cùng bàn bạc

+ Phối hợp nhịp nhàng

GV: Lưu ý cho HS phân biệt: + Hiểu biết về nhiệm vụ của nhau

+ Sẵn sàng giúp đỡ, chia sẻ. Hợp tác khác chia bè, kéo cánh, kết thành

phe phái, băng nhóm, hội... để thực hiện

mục đích không chính đáng (gây rối,

đánh nhau...)

GV: Nêu vấn đề: Hợp tác có ý

nghĩa như thế nào?

HS: Độc lập suy nghĩ, trả lời câu hỏi.

GV: Nhận xét, chốt lại nội dung. - Ý nghĩa của hợp tác.

+ Tạo nên sức mạnh để vượt qua

khó khăn, thử thách.

+ Đem lại chất lượng và hiệu quả GV: Thuyết trình, giảng giải về công việc. nguyên tắc hợp tác và lấy ví dụ chứng

minh về hợp tác của Việt Nam với các tổ

chức quốc tế. - Nguyên tắc hợp tác:

+ Tự nguyện, bình đẳng

+ Các bên cùng có lợi

 Hoạt động 3 (7 phút): Kết hợp phương pháp nêu vấn đề + đàm thoại để tìm

hiểu trách nhiệm của HS về hợp tác.

GV: Từ khi ngồi trên nghế nhà

trường, HS chúng ta cần phải rèn luyện

tinh thần hợp tác với mọi người trong các

80

hoạt động học tập, lao động, hoạt động

tập thể, hoạt động xã hội.

? Vậy để thực hiện tốt tinh thần

hợp tác HS cần phải làm gì ?

HS: Suy nghĩ, trả lời câu hỏi

GV: Gọi HS khác nhận xét câu trả lời.

GV: Tổng hợp lại kiến thức

- HS phải :

+ Cùng nhau bàn bạc, xây dựng kế

hoạch, phân công cụ thể.

+ Nghiêm túc thực hiện.

+ Phối hợp nhịp nhàng, chia sẻ,

đóng góp sáng kiến cho nhau.

+ Đánh giá, rút kinh nghiệm.

 GV nhận xét chung về ý thức tham gia thảo luận nhóm: (1 phút)

- GV nhận xét về ý thức, tác phong, kỹ năng thảo luận nhóm của HS.

- GV nhận xét về kết quả và mức độ hoàn thành nhiệm vụ được giao.

- GV nêu gương sinh viên tích cực của các nhóm trong quá trình thảo luận.

4. Luyện tập, củng cố: (2 phút)

Giải thích câu ca dao sau :

“Một cây làm chẳng lên non

Ba cây chụm lại lên hòn núi cao”

5. Hoạt động tiếp nối: (1 phút)

GV giao nhiệm vụ cho 4 nhóm ( chia theo tổ) yêu cầu mỗi nhóm chuẩn bị 1 tiểu

phẩm với thời gian 5 phút theo chủ để “Trách nhiệm của công dân trong xây dựng và bảo

vệ Tổ quốc” để chuẩn bị cho bài học tiếp theo.

3.2.3. Tiến hành dạy TN

Để tiến hành dạy TN, chúng tôi tiến hành xin phép nhà trườ ng, trao đổi với tổ

bộ môn về dự định TN của mình. Sau đó, chúng tôi tiến hành dạy TN theo thời khoá

biểu đã được sắp xếp.

81

Ở lớp TN và lớp ĐC, chúng tôi cùng lúc tiến hành dạy một bài học. Giờ dạy

của lớp ĐC được chúng tôi tiến hành dạy trước, giờ dạy lớp TN chúng tôi tiến hành

dạy sau và có mời các thầy cô giáo trong tổ bộ môn đi dự.

Cách thức tiến hành dạy TN được thực hiện với 5 bước như sau:

Bướ c 1: Ổn định lớp, kiểm tra bài cũ.

Bước 2: Giới thiệu bài mới

Bước 3: Dạy bài mới.

Bước 4: Luyện tập, củng cố

Bước 5: Hoạt động tiếp nối.

Các bước nêu trên được GV vận dụng theo trình tự của giáo án đã thiết kế.

Trong quá trình HS thảo luận, GV phải quan sát, thực hiện các hoạt động dẫn

dắt và điều khiển HS thảo luận, đưa ra các câu hỏi mang tính gợi mở để khắc sâu kiến

thức và định hướng hoạt động thảo luận cho HS.

GV tổ chức cho các nhóm báo cáo kết quả thảo luận theo các hình thức đã thiết

kế trong giáo án TN: Cử đại diện báo cáo, gọi ngẫu nhiên HS trong nhóm báo cáo

hoặc yêu cầu một số HS trong nhóm báo cáo nối tiếp nhau hoặc kết hợp các hình thức

đã nêu.

Trong giờ học có sự kết hợp giữa thảo luận nhóm với các phương pháp dạy học

khác như dạy học nêu vấn đề, đàm thoại, dạy học tình huống và thuyết trình, do đó

khi thực hiện giờ dạy, GV phải kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học khác theo

từng đơn vị kiến thức như giáo án TN đã thiết kế.

Trên cơ sở ý kiến các nhóm trình bày thảo luận, GV thực hiện vai trò trọng tài,

cố vấn: Kết luận nội dung thảo luận, động viên, đánh giá tinh thần thảo luận của các

em và nêu nhiệm vụ tiếp theo cho bài học mới.

Khi đánh giá kết quả thảo luận nhóm, GV không còn giữ vai trò độc quyền, kết

quả đánh giá sẽ phụ thuộc nhiều vào khả năng tham gia thảo luận, tiến trình thảo

luận, kết quả thảo luận của HS. GV không chỉ dựa vào khả năng ghi nhớ, tái hiện

kiến thức của HS mà còn dựa vào khả năng HS: Khả năng vận dụng kiến thức vào

trong thực tiễn cuộc sống, khả năng hợp tác, làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp,

thuyết trình, báo cáo.

82

Khi thực hiện bước luyện tập, củng cố, GV phải phát huy được tính tích cực

của HS và không nên chỉ chú ý đến các HS có học lực khá, giỏi mà cần chú ý đến

những HS có học lực trung bình, yếu kém.

3.2.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS

Mục tiêu kiểm tra, đánh giá:

Kiểm tra, đánh giá trên cả 3 phương diện kiến thức, kỹ năng và thái độ.

- Về kiến thức: Kiểm tra, đánh giá mức độ (nhớ, hiểu, vận dụng) của HS về

tình yêu, hôn nhân, gia đình, hòa nhập và hợp tác (theo những nội dung đã học).

- Về kỹ năng: Kiểm tra, đánh giá 3 kỹ năng cơ bản sau:

Một là, kỹ năng nhận, đánh giá quan niệm đúng đắn hoặc sai lầm về tình yêu,

hôn nhân, gia đình, về hòa nhập và hợp tác.

Hai là, kỹ năng vận dụng kiến thức đã học để liên hệ đến trách nhiệm của bản

thân trong gia đình, trong cộng đồng và giải quyết các tình huống đặt ra trong thực

tiễn liên quan tới kiến thức đã học.

Ba là, kỹ năng hợp tác, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng thuyết trình.

- Về thái độ: Kiểm tra, đánh giá thái độ của HS trên các phương diện sau:

Một là, thái độ đồng tình, ủng hộ các quan niệm đúng đắn về tình yêu, hôn nhân,

gia đình, hòa nhập, hợp tác.

Hai là, thái độ yêu quý, trân trọng gia đình, sống có trách nhiệm với gia đình,

hòa nhập, hợp tác với cộng đồng

Ba là, thái độ mạnh dạn phê phán những nhận thức và hành vi lệch lạc, sai trái

về tình yêu, hôn nhân, gia đình và hòa nhập, hợp tác.

Lựa chọn đơn vị kiến thức kiểm tra, đánh giá:

Bài kiểm tra được thiết kế với sự kết hợp câu hỏi tự luận và những câu hỏi trắc

nghiệm khách quan.

Để phân lợi được mức độ nhận thức và kỹ năng của HS, các kiến thức trong đề

kiểm tra được chúng tôi thiết kế theo 3 mức độ: nhớ, hiểu và vận dụng vào thực tiễn.

Chúng tôi lựa chọn kiến thức kiểm tra thuộc những nội dung đã học trong tiết

1, tiết 2 bài 12. Công dân với tình yêu, hôn nhân và gia đình và tiết 2. Bài 13. Công

dân với cộng đồng (theo phân phối chương trình), cụ thể như sau:

- Kiến thức về khái niệm tình yêu, biểu hiện của tình yêu.

83

- Kiến thức về khái niệm tình yêu chân chính, biểu hiện của tình yêu chân chính.

- Kiến thức về khái niệm hôn nhân, chế độ hôn nhân ở Việt Nam hiện nay.

- Kiến thức về khái niệm gia đình và các chức năng của gia đình.

- Kiến thức về khái niệm hòa nhập, biểu hiện và vai trò của hòa nhập trong

cuộc sống.

- Kiến thức về khái niệmhợp tác, biểu hiện và vai trò của hợp tác.

- Kiến thức vận dụng những nội dung trên để giải quyết các vấn đề, các tình

huống nảy sinh trong thực tiễn liên quan đến tình yêu, hôn nhân, gia đình, hòa nhập

và hợp tác.

Đề kiểm tra (xem phụ lục)

Công cụ, phương thức đánh giá:

Để đánh giá về kết quả học tập của HS trong quá trình vận dụng phương pháp

thảo luận nhóm vào dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT trên địa bàn huyện

Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên được toàn diện và chính xác, chúng tôi sử dụng cả hai

phương pháp đánh giá là phương pháp định lượng và phương pháp định tính. Chúng

tôi đánh giá qua kết quả bài kiểm tra, đánh giá qua số liệu điều tra xã hội học, đánh

giá qua quan sát của GV trong quá trình giảng dạy.

Tổ chức kiểm tra:

Ngay sau khi kết thúc giờ dạy TN chúng tôi tiến hành kiểm tra trình độ nhận

thức của HS để nhằm mục đích so sánh mức độ nhận thức, mức độ hình thành và phát

triển kỹ năng của HS giữa hai lớp TN và lớp ĐC. Chúng tôi cho các em làm bài kiểm

tra trong thời gian 45 phút. Đề kiểm tra bao gồm 2 phần: Phần tự luận và phần trắc

nghiệm. Đề bài được dùng chung cho cả hai lớp, đánh giá theo thang điểm và chuẩn

như nhau. Quá trình kiểm tra diễn ra khách quan với tất cả HS tham gia học trên lớp,

quy trình kiểm tra nghiêm ngặt đảm bảo không có biểu hiện tiêu cực trong quá trình

HS làm bài.

Tổ chức chấm bài kiểm tra:

Sau khi kiểm tra xong, chúng tôi tổ chức chấm bài theo thang điểm 10 thang

điểm cho từng nội dung được thiết kế chi tiết, đảm bảo tính khoa học, khách quan,

phân loại được HS.

84

Tổng hợp kết quả:

Sau khi tổ chức kiểm tra và chấm bài kiểm tra, chúng tôi tổng hợp kết quả và

phân loại điểm theo thang điểm quy ước như sau:

- Loại giỏi: Điểm 9 đến 10

- Loại khá: Điểm 7 đến 8

- Loại trung bình: Điểm 5 đến 6

- Loại yếu: Điểm 3 đến 4

- Loại kém: Điểm 0, 1, 2

Trả bài kiểm tra:

Hoạt động trả bài được tiến hành công khai trước lớp, GV nêu thang điểm cho

từng nội dung, nhận xét chung về chất lượng bài kiểm tra và giải đáp những thắc mắc

của HS.

3.3. Kết quả TN

3.3.1. Khảo sát trình độ ban đầu của lớp TN và lớp ĐC

Khảo sát trình độ ban đầu của lớp TN, chúng tôi thu được kết quả học tập môn

GDCD của HS thể hiện ở các bảng số liệu dưới đây:

Bảng 3.1. Điểm kiểm tra ho ̣c kỳ I môn GDCD giữa lớp TN và lớp ĐC ở trườ ng THPT Điềm Thụy

Lớp Số HS

ĐC

Lớ p 10A3 Lớ p 10A4 Tổng Lớ p 10A9 Lớ p 10A10 Tổng 40 41 81 41 42 83 Giỏi 5 4 9 3 3 6 Kết quả học tập TB 18 22 40 23 25 48 Khá 15 14 29 12 13 25 Yếu 2 1 3 3 1 4 Kém 0 0 0 0 0 0

Bảng 3.2. Điểm kiểm tra ho ̣c kỳ I môn GDCD giữa lớp TN

và lớp ĐC ở trườ ng THPT Phú Bình

Lớp Số HS

ĐC

Lớ p 10A5 Lớ p 10A6 Tổng Lớ p 10A7 Lớ p 10A8 Tổng 42 43 85 41 42 83 Giỏi 4 4 8 3 3 6 Kết quả học tập TB 19 18 37 19 21 40 Yếu 3 3 6 2 3 5 Khá 16 18 34 17 15 32 Kém 0 0 0 0 0 0

85

Bảng 3.3. Điểm kiểm tra ho ̣c kỳ I môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trườ ng THPT Lương Phú

Kết quả học tập Lớp Số HS Giỏi Khá TB Yếu Kém

44 5 16 21 2 0 Lớ p 10A1 TN 43 4 15 21 3 0 Lớ p 10A2

Tổng 87 9 31 42 5 0

45 4 16 24 1 0 Lớ p 10A7 ĐC 44 3 17 20 4 0 Lớ p 10A8

Tổng 89 7 33 44 5 0

So sánh kết quả học tập ở cả hai loại lớp ĐC và TN, chúng tôi có nhận xét sau:

Một là: Học lực của HS ở cả hai loại lớp TN và ĐC là tương đương nhau,

chênh lệch không đáng kể, trên 90% HS có học lực môn GDCD ở mức trung bình trở

lên, không có HS kém.

Hai là: Kỹ năng làm bài của HS ở cả hai loại lớp TN và ĐC chênh lệch không

đáng kể, hầu hết ở mức trung bình khá. Khả năng ghi nhớ, tái hiện kiến thức tương

đối tốt. Tuy nhiên, khả năng suy luận, đánh giá, giải quyết vấn đề nảy sinh trong thực

tiễn còn yếu.

3.3.2. Phân tích, đánh giá kết quả sau TN

Sau TN, chúng tôi phân tích, đánh giá kết quả vận dụng phương pháp thảo luận

nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình qua quan sát

mức độ hứng thú, tính tích cực tham gia trao đổi, thảo luận của HS; qua kết quả kiểm

tra 1 tiết của HS về các kiến thức ở bài 12 và tiết 2 của bài 13 trong chương trình

GDCD lớp 10; qua điều tra xã hội học đối với 100 HS; qua trao đổi chuyên môn với

10 GV tham gia giảng dạy các lớp TN, lớp ĐC và các GV trong tổ bộ môn đi dự giờ.

Kết quả TN được đánh giá trên các bình diện sau:

Một là, mức độ hứng thú, tích cực của HS ở các trường THPT huyện Phú Bình,

tỉnh Thái Nguyên đối với môn học GDCD lớp 10 khi vận dụng phương pháp thảo

luận nhóm:

86

Có thể nói sau quá trình TN, mức độ hứng thú của HS các lớp TN có sự thay đổi

rõ rệt so với các lớp ĐC. Hầu hết HS các lớp TN đã say mê học tập, chú ý, tập trung,

tham gia vào các hoạt động học tập, ngày càng phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo

của mình.

Bảng 3.4. Mức độ hứng thú học tập của HS

Các mức độ

Rất hứng Không Bình Số Hứng thú Ít hứng thú Lớp thú hứng thú thường HS

SL % SL % SL % SL % SL %

14 16 31 ĐC 100 10 10,0 14,0 29 29,0 16,0 31,0

100 48 42 7 2 1 TN 48,0 42,0 7,0 2,0 1,0

Nguồn: Kết quả khảo sát của tác giả

Từ kết quả thống kê ở bảng trên, chúng ta thấy, 48% HS các lớp TN đều thể

hiện ý kiến rất hứng thú và 42% HS khẳng định hứng thú với phương pháp thảo

luận nhóm . Trong khi đó ở lớp ĐC, có tới 31 % ý kiến HS cho rằng, không hứng

thú với môn học. Ở Số liệu khảo sát khác cũng cho thấy, đa số HS ở các trường

THPT huyện Phú Bình đều nhận định: Khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm,

không còn tình trạng HS thụ động, uể oải trong giờ học, về cơ bản HS đã tích cực

tham gia các hoạt động học tập do GV thiết kế.

Ngoài ra, khi trao đổi với GV khác và trên cơ sở quan sát các tiết dạy, tác giả

nhận thấy ở các lớp TN, thái độ học tập của HS tốt hơn, các em chủ động, tích cực

trao đổi, thảo luận về nội dung bài học và chiếm lĩnh tri thức dưới vai trò định

hướng, tổ chức, dẫn dắt của GV.

Hai là, vai trò, ý nghĩa của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD

lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên:

Với việc phát phiếu trả lời các câu hỏi về phương pháp thảo luận nhóm cho một

số lớp tham gia TN, số HS trả lời phiếu điều tra là 100 em. Sau khi điều tra, chúng tôi

thu được kết quả thể hiện ở bảng sau:

87

Bảng 3.5. Thái độ học tập của HS đối với giờ học thảo luận nhóm

TT Câu hỏi Phương án trả lời Tỷ lệ

Có hiểu bài Số ý kiến 80 80%

1 Mức độ hiểu bài của học HS Hiểu ít 15 15%

Không hiểu bài 5 5%

Bài học hấp dẫn hơn,

sinh động, sôi nổi, vui 67 67%

hơn, thoải mái hơn. Cảm nhận của HS về giờ học 2 Bình thường như những phương pháp thảo luận nhóm 25 25% giờ học khác

Không thích giờ học như 8 8% vậy

Bài học được ghi nhớ 65 65% ngay trên lớp Mức độ ghi nhớ của HS sau bài Chỉ nhớ được một số nội 3 học này so với các bài học mà 25 25% dung GV dạy bằng phương pháp khác. Không nhớ được nội 10 10% dung bài học

Giúp HS biết cách làm

việc theo nhóm, đoàn kết 14 14%

nhóm Vai trò của Phương pháp thảo Hình thành ở HS kỹ 4 luận nhóm đối với việc hình năng tư duy, lắng nghe, 10 10% thành, phát triển kỹ năng của HS trình bày, thấu hiểu, ghi

nhớ vấn đề.

Tất cả các kỹ năng trên 76 76%

67 67% Rất muốn Mức độ mong muốn của HS tiếp

tục được học phương pháp thảo 5 Bình thường 25 25% luận nhóm trong chương trình

GDCD lớp 10 Không thích 8 8%

Nguồn: Kết quả khảo sát của tác giả

88

Rõ ràng, thông qua thảo luận nhóm, đại đa số HS đều hiểu bài, trên thực tế 80%

HS đã thừa nhận ý nghĩa đó; bài học cũng hấp dẫn hơn, sinh động hơn và giờ học thêm

phần sôi nổi, tích cực. Mặt khác, qua thảo luận nhóm HS cũng nhận thấy kĩ năng hợp

tác nhóm, kỹ năng tư duy, báo cáo, thuyết trình, kỹ năng giao tiếp của mình được rèn

luyện, phát triển. Vai trò này đã được 76% ý kiến HS thừa nhận.

Qua phỏng vấn trực tiếp, hầu hết GV dự giờ quan sát và thấy rằng: Ở các lớp TN,

nhiều HS đã tự tin và hoàn thành nhiệm vụ ở các vai trò khác nhau trong nhóm; kỹ năng

trình bày rõ ràng, mạch lạc và logic; việc thống nhất ý kiến, tư tưởng mạnh dạn, thẳng

thắn trao đổi cũng được phát huy.

Hầu hết các GV tham gia trao đổi chuyên môn và trả lời phỏng vấn đều cho

rằng, vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 là hợp lý

với nhiều lợi thế:

- Viê ̣c sử du ̣ng phương pháp thảo luận nhóm mang lại hiệu quả cao trong ho ̣c

tập, HS đưa ra nhiều ý kiến hay, sáng tạo mà đôi khi GVcũng cần học hỏi ở các em

những ý tưởng này.

- Học tập theo hình thức thảo luận nhóm còn giúp HS phát huy khả năng sáng

tạo, độc lập trình bày ý kiến, thậm chí HS tranh luận rất say sưa khi chưa đi đến ý

kiến thống nhất. Đồng thời, phương pháp dạy học này còn hình thành cho HS kỹ

năng biết hợp tác với người khác trong việc thảo luận nhóm, từ đó mang lại bầu không

khí học tập sôi động, hào hứng. Theo đó, HS sẽ tiếp cận và chiếm lĩnh tri thức với

tinh thần tích cực hơn.

Tuy nhiên, hầu hết các GV cũng trăn trở với những vấn đề đặt ra khi vận dụng

phương pháp thảo luận nhóm: Làm thế nào để trong khoảng thời gian có hạn, HS

trao đổi, giải quyết được vấn đề và trình bày chính kiến của cá nhân cũng như của tập

thể nhóm, làm thế nào để phát huy tính tích cực, sáng tạo của tất cả HS trong lớp. Sự

trăn trở của các GV khi chúng tôi trao đổi chuyên môn hoàn toàn thống nhất với kết

quả nhận được khi quan sát trực tiếp những giờ học GDCD ở lớp TN. Trên thực tế,

qua quan sát chúng tôi thấy rằng, bên cạnh những ưu điểm thì phương pháp thảo luận

nhóm cũng còn tồn tại một số hạn chế, như một số HS vẫn còn làm việc riêng, hoặc ít

tham gia thảo luận với các thành viên trong nhóm, có một số HS còn e dè không dám

89

nói lên ý kiến cá nhân… Đó cũng là lý do đòi hỏi GV phải luôn đổi mới, cải tiến

phương pháp dạy học và phát huy vai trò “trọng tài, cố vấn” trong định hướng, tổ chức

quá trình thảo luận nhóm.

Ba là, kết quả kiểm tra 1 tiết của HS ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh

Thái Nguyên:

- Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Điềm Thụy:

Trên cơ sở TN, chúng tôi thu được kết quả kiểm tra 1 tiết thể hiện ở biểu đồ sau:

Biểu đồ 3.1. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Điềm Thụy

Nhìn vào bảng số liệu trên cho thấy, kết quả học tập ở lớp TN và lớp ĐC có sự

khác biệt. Lớp TN, số lượng HS đạt điểm giỏi, khá nhiều hơn so với lớp ĐC. Trong khi

đó, số lượng HS đạt điểm trung bình ở lớp ĐC nhiều hơn ở lớp TN.

- Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Phú Bình:

Trên cơ sở TN, chúng tôi thu được kết quả kiểm tra 1 tiết thể hiện ở biểu đồ sau:

Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Phú Bình

90

Qua biểu đồ trên cho thấy, điểm kiểm tra 1 tiết của HS trường THPT Phú Bình

ở hai lớp TN và ĐC có sự chênh lệch đáng kể ở các mức độ khá, giỏi. Đặc biệt, ở lớp

ĐC còn có điểm yếu với tỷ lệ là 5,26%.

- Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Lương Phú:

Trên cơ sở TN, chúng tôi thu được kết quả kiểm tra 1 tiết thể hiện qua biểu đồ sau:

Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trường THPT Lương Phú

Cũng giống như ở trường THPT Phú Bình, tại trường THPT Lương Phú, kết

quả kiểm tra của lớp ĐC và lớp TN cho thấy, phương pháp thảo luận nhóm giữ ưu thế

hơn khi số lượng HS có điểm giỏi, khá của lớp TN cao hơn so với lớp ĐC, còn điểm

trung bình và yếu của lớp ĐC nhiều hơn so với lớp TN.

Sự khác biệt về kết quả học tập giữa lớp TN và lớ p ĐC còn được thể hiện rõ

bảng số liệu tổng hợp kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT huyện Phú

Bình, tỉnh Thái Nguyên:

Bảng 3.6. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT huyện Phú Bình,

tỉnh Thái Nguyên

Mức độ % Lớp Số HS

TN (THPT Điềm Thụy) ĐC (THPT Điềm Thụy) TN (THPT Phú Bình) ĐC (THPT Phú Bình) TN (THPT Lương Phú) ĐC (THPT Lương Phú)

TB chung TN ĐC 81 83 85 83 87 89 253 255 Kém Yếu 1,23 3,61 2,35 6,02 1,15 5,62 1,58 5,08 0 0 0 0 0 0 0 0 TB 39,51 55,42 31,76 43,37 35,63 44,94 35,63 47,91 Khá Giỏi 40,74 18,52 31,33 9,64 49,41 16,47 38,55 12,05 43,68 19,54 39,33 10,11 44,61 18,17 10,6 36,4

91

Kết quả cho thấy, có sự khác nhau về các mức độ điểm: giỏi, khá, trung bình,

yếu ở hai nhóm lớp. Các lớp TN, HS đạt điểm yếu kém, trung bình chiếm tỉ lệ thấp:

Yếu 1,58%; trung bình 35,63%, trong khi tỉ lệ HS đạt điểm khá, giỏi tương đối cao:

Khá 44,61%; giỏi 18,17%.

Ở các lớp ĐC, HS đạt khá, giỏi chiếm tỉ lệ thấp hơn lớp TN: Khá 36,4%; giỏi

10,6%, trong khi tỉ lệ HS đạt điểm yếu, trung bình cao hơn lớp TN: Yếu 5,08%; trung

bình 47,91%.

Có thể dễ dàng nhận thấy ưu thế tích cực của nhóm lớp TN so với lớp ĐC qua

biểu đồ dưới đây:

Biểu đồ 3.4. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT huyện Phú

Bình, tỉnh Thái Nguyên

Sự khác biệt về kết quả học tập giữa lớp TN và lớ p ĐC tiếp tục là một trong

những căn cứ khẳng định tính hiệu quả của các bài kiểm tra TN với cách thức dạy

học thảo luận nhóm đã tiến hành. Điều này giúp chúng tôi khẳng định rằng, giả thuyết

mà đề tài đưa ra là hoàn toàn đúng đắn. Chất lượng học tập của HS lớp ĐC thấp hơn

lớp TN chứng tỏ việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào trong quá trình dạy

học đã góp phần nâng cao chất lượng dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT trên

địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

Kết luận TN:

Chủ trương đổi mới căn bản toàn diện giáo dục hướng tới phát triển năng lực

người học tạo nên những điều kiện thuận lợi cho việc vận dụng phương pháp dạy học

92

tích cực trong đó có phương pháp thảo luận nhóm. Đây cũng là xu thế chung của giáo

dục Việt Nam nên được sự quan tâm ủng hộ của các cấp, ngành và toàn xã hội.

Qua quá trình thực nghiệm cho thấy nội dung chương trình môn GDCD rất phù

hợp để vận dụng phương pháp thảo luận nhóm. Hơn nữa, phương pháp dạy học phù hợp

với đặc điểm tâm sinh lý HS, phát huy được năng lực sáng tạo và giúp cho học sinh thể

hiện được quan điểm và tài năng của mình. Do đó, khi giáo viên sử dụng phương pháp

này được HS ủng hộ, đón nhận tích cực.

Từ sự phân tích các kết quả thu được trong quá trình TN phương pháp thảo luận

nhóm trong dạy học GDCD lớp 10, kết hợp với các biện pháp khác như: phiếu điều tra

lấy ý kiến GV và HS, trao đổi trực tiếp với HS và GV bộ môn, chúng tôi rút ra một số

kết luận sau:

Việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở

huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên có nhiều ưu điểm và hạn chế nhất định.

Những ưu điểm:

Trước hết, phương pháp này góp phần rèn luyện và nâng cao các kỹ năng mềm

cho HS, cụ thể là các kỹ năng sau:

- Rèn luyện khả năng nhận thức, tư duy sâu sắc cho HS: Học theo phương pháp

thảo luận nhóm , HS không chỉ được học bằng cách nghe giảng mà chủ yếu được học

bằng cách làm. Tri thức mà HS tiếp nhận được là những điều HS đã tìm hiểu, đúc rút

từ sự tư duy, khám phá, phát hiện, trao đổi với bạn trong nhóm, các bạn khác nhóm,

sau cùng GV chốt lại. Cho nên, HS sẽ hiểu bài hơn và hệ thống hoá kiến thức tốt hơn.

Qua đó, HS phát triển được năng lực tự học và năng lực sáng tạo giải quyết vấn đề.

Điều đó mang lại giá trị giáo dục và tính thực tiễn cao, kích thích sự say mê học tập,

tìm tòi, khám phá tri thức mới và vận dụng kiến thức bài học vào giải quyết các vấn

đề cuộc sống đặt ra. So với các phương pháp dạy học truyền thống - kiến thức vốn

được coi là bị nhồi nhét, HS chán học, thụ động trọng giờ học… thì phương pháp thảo

luận nhóm đã xóa bỏ được định kiến môn học “khô và khó” của môn GDCD.

- Rèn luyện kĩ năng diễn đạt, trình bày: Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm,

ngoài việc giúp HS rèn luyện năng lực phân tích nô ̣i dung, nó còn tạo điều kiện tốt

cho HS rèn luyện khả năng diễn đạt bằng lời và bằng văn bản viết. Học theo hình

93

thức thảo luận nhóm giúp HS có cơ hội được nói, được trình bày, được bảo vệ những

chính kiến của bản thân. Ngoài ra, HS được rèn luyện về kĩ năng diễn đạt, giao tiếp.

- Rèn luyện năng lực phân tích tình huống: Một trong những yếu tố cần hướng tới trong học GDCD là đòi hỏi HS hình thành cho mình những kĩ năng phân tích tình

huống. Vì vậy, kiến thức không những không mang tính áp đặt một chiều mà cái

đúng được khẳng định, cái thiếu sót được bổ sung và cái sai bị loại bỏ. Điều này cũng

giúp HS ghi nhớ kiến thức củ a môn ho ̣c ngay sau giờ học một cách bền vững.

- Rèn luyện kỹ năng giao tiếp xã hội:

Phương pháp thảo luận nhóm có tác động tích cực đến việc rèn luyện kĩ năng giao

tiếp cho HS. Tham gia thảo luận nhóm, HS được tạo những cơ hội để rèn luyện cách ứng

xử với những người xung quanh. Biết cách lắng nghe người khác nói; biết cách phản hồi

và chia sẻ hiểu biết, có kinh nghiệm giải quyết những bất đồng.

- Tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS được phát huy:

Việc dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm đã buộc HS phải tư duy, phải

sáng tạo khi trao đổi kiến thức với nhóm, với lớp. Muốn làm được như vậy thì HS

phải tìm kiếm thông tin ở nhiều nơi, trên nhiều phương tiện. Điều đó giúp các em

năng động hơn trong việc tiếp thu kiến thức. Chúng tôi đã chỉ cho HS phương pháp

học tập cần thiết, cách tham khảo tài liệu như thế nào để mang lại hiệu quả cao trong

học tập.

Học theo phương pháp thảo luận nhóm , HS cảm thấy hứng thú vì các em đã tìm

được niềm vui khi tự khám phá ra điều mới mẻ, thực sự làm chủ những kiến thức bản

thân tìm được. Chính vì thế, sau thời gian được học theo hình thức thảo luận, đa số

HS chẳng những không ngại học GDCD mà ngược lại các em thích học môn này.

Chúng tôi đã trực tiếp đứng lớp và được thấy HS reo vui khi phát hiện ra ý tưởng nào

đó, được thấy HS tham gia thảo luận sôi nổi.

Từ thực tế khảo sát việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

GDCD ở các trườ ng THPT trên đi ̣a bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên và qua

những số liệu thống kê trên tất cả các phương diện, có thể khẳng định rằng: phương

pháp thảo luận nhóm có nhiều tác dụng tích cực đối với việc học của HS và chất

lượng, hiệu quả dạy của GV nhưng nó cũng đòi hỏi GV và HS phải dành nhiều công

sức, trí tuệ và tâm huyết. Điều này khẳng định rằng, sử dụng phương pháp thảo luận

94

nhóm theo hướng đổi mới là một điều khó khăn, nhưng để đạt được hiệu quả trong

quá trình sử dụng lại càng khó khăn hơn nhiều. Vấn đề đặt ra là phải biết vận dụng nó

một cách linh hoạt, phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường và phù hợp với

trình độ nhận thức của HS.

Một số hạn chế:

Bên cạnh những ưu điểm, phương pháp thảo luận nhóm cũng còn tồ n ta ̣i những

hạn chế nhất đi ̣nh.

Việc dạy học theo phương pháp này luôn đòi hỏi cả GV và HS phải đầu tư rất

nhiều thời gian và công sức. Nếu GV không lựa chọn đúng đơn vị kiến thức, sẽ dẫn

tới giờ học sa đà, mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến đơn vị kiến thức khác. Thậm

chí, sự khác nhau trong tư duy, trong cách nhìn nhận, giải quyết vấn đề giữa các HS

cũng dễ nảy sinh mâu thuẫn. Tất cả những thách thức nêu trên đòi hỏi người GV phải

tốn nhiều thời gian, công sức, phải đánh đổi bằng cả mồ hôi và sức lực. Nếu không

toàn tâm toàn ý vì HS, không có lòng yêu nghề thì người GV khó có thể vượt qua

những thử thách ấy.

Mô ̣t hạn chế nữa dễ nhận thấy nhất của phương pháp thảo luận nhóm là không phải tất cả mọi HS đều tích cực trong thảo luận. Có HS còn ỷ lại các bạn khác; hoặc

nói chuyện riêng trong quá trình thảo luận. Điều này đòi hỏi GV phải liên tục di

chuyển quanh các nhóm để nhắc nhở những HS không tích cực trong thảo luận, dẫn

tới tình trạng nhiều khi GV cũng mệt mỏi.

Khó khăn không thể bỏ qua của việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm là

vấn đề thời gian. Thời lượng ở nhiều bài học còn quá ít để đáp ứng yêu cầu về dung

lượng kiến thức, kĩ năng HS cần đạt được. Để khắc phục tình trạng này, chúng tôi

thường yêu cầu HS đọc bài và soạn bài thật kĩ ở nhà.

Ngoài những hạn chế trên, phương pháp thảo luận nhóm còn một số hạn chế

khác như phương pháp này không thể áp dụng được cho mọi đơn vị kiến thức; nếu

quá lạm dụng phương pháp này trong một giờ học cũng sẽ tạo sự nhàm chán cho HS.

Mặc dù có những hạn chế nhất định, nhưng về cơ bản kết quả TN cho thấy, vận

dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT trên

địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên là có tính khả thi, có giá trị sư phạm cao. Hơn

nữa, kết quả TN còn giúp chúng tôi củng cố thêm những luận cứ và lý thuyết khoa

học cho việc đổi mới phương pháp dạy học GDCD ở cấp THPT.

95

Kết luận chương 3

Qua việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học GDCD lớp 10

chúng tôi nhận thấy: Phương pháp này đã phát huy được tính tích cực của người học,

đã tạo cho GV những điều kiện thuận lợi để nắm bắt được những thông tin phản hồi

từ phía HS, đánh giá được năng lực thực sự của từng HS. Về phía HS, hình thức dạy

học này đã góp phần hình thành và phát triển kỹ năng đáp ứng những yêu cầu về con

người mới trong tương lai đồng thời cũng góp phần nâng cao kết quả học tập môn

GDCD trong nhà trường THPT nói chung. Bên cạnh những ưu điểm, phương pháp

thảo luận nhóm khi vận dụng vào dạy học GDCD lớp 10 còn một số hạn chế nhất

định. Những hạn chế đó cần được khắc phục bằng một hệ giải pháp từ việc nâng cao

nhận thức của GV và HS về vai trò , ý nghĩa của phương pháp thảo luận nhóm, từ

việc đầu tư trang thiết bị hiện đại, đầu tư cơ sở vật chất phục vụ hoạt động dạy và học

đến việc thay đổi tận gốc cách nghĩ, cách làm, cách vận dụng thảo luận nhóm theo

hướng chú trọng năng lực của HS.

Kết quả TN của bài giảng GDCD được thiết kế theo hướng sử dụng phương

pháp thảo luận nhóm đã phần nào chứng minh được sự phù hợp, tính khả thi và hiệu

quả của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở

các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

96

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

1. Kết luận

1. Với chủ trương“Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại; phát

huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học”, việc vận dụng phương pháp

thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình,

tỉnh Thái Nguyên đã trở thành yêu cầu cấp thiết để giáo dục, hình thành và phát triển

kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc;

hướng đến dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự

cập nhật và đổi mới tri thức, phát triển năng lực theo yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn.

2. Ở mức độ nhất định, luận văn đã góp phần làm sáng tỏ một số khái niệm

phương pháp, phương pháp thảo luận nhóm, vai trò, ý nghĩa của phương pháp thảo

luận nhóm trong dạy học nói chung và dạy học GDCD nói riêng.

3. Trên cơ sở vạch rõ tính tất yếu vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào

dạy học GDCD ở các trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ở

cả góc độ lý luận và thực tiễn, chúng tôi cho rằng, việc đề xuất quy trình, điều kiện để

vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 là hoàn toàn cần

thiết. Theo đó, quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm phải đảm bảo đầy đủ

5 bước: Lập kế hoạch thảo luận nhóm, xác định nội dung thảo luận, thiết kế bài giảng,

thực hiện bài dạy trên lớp và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS. Mỗi bước

trong quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm đều có những yêu cầu nhất

định phải đảm bảo. Xét một cách tổng thể cần đến các điều kiện về cơ sở vật chất, về

các cấp lãnh đạo, quản lý, về đội ngũ GV và HS.

4. Việc tiến hành TN vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên đã góp phần

kiểm chứng tính đúng đắn của những giả thuyết TN. Qua TN, chúng tôi nhận thấy

việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong quá trình dạy học GDCD lớp 10 đã

đem lại hiệu quả rõ rệt và tương đối ổn định. Phương pháp này đã phát huy được tính

tích cực của người học, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn GDCD lớp 10

trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

5. Để thực hiện dạy học vận dụng phương pháp thảo luận nhóm một cách có

hiệu quả, phù hợp với đặc thù môn học, chúng tôi cũng đã kiến nghị một số vấn đề

liên quan trực tiếp đến cơ sở vật chất, kỹ thuật, phương tiện, trang thiết bị phục vụ

hoạt động dạy và học, một số vấn đề liên quan đến việc tạo lập môi trường thúc đẩy

97

GV tích cực đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy vai trò trọng tài, cố

vấn của giảng viên, vai trò tích cực, sáng tạo của HS.

6. Mặc dù tác giả đã rất cố gắng thể hiện rõ ý tưởng và cụ thể hóa ý tưởng ấy

thành đề xuất về những biện pháp cụ thể, nhưng việc vận dụng phương pháp thảo luận

nhóm vào dạy học GDCD lớp 10 vẫn là vấn đề còn ẩn chứa nhiều điều cần lý giải và

luận chứng từ phương diện tiếp cận đa chiều. Trong đó, làm rõ những yếu tố tác động,

ảnh hưởng, chi phối đến kết quả dạy học bằng phương pháp thảo luận nhóm; tính đặc thù

và những vấn đề đặt ra từ thực tiễn vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

GDCD lớp 10 là những hướng nghiên cứu mới cần có những công trình nghiên cứu tiếp

theo để bổ sung và hoàn thiện.

2. Kiến nghị:

Để nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên trong thời gian

tới, tác giả xin đưa ra một vài kiến nghị như sau:

1.Nhà trường cần thay thế một số bàn ghế đã cũ bằng hệ thống bàn mới thuận

tiện cho việc di chuyển, ghép bàn phù hợp với nhu cầu dạy học thảo luận nhóm của

GV và HS.

2. Nhà trường cần có chiến lược khoa học cho việc sắp xếp số lượng HS trong

một lớp. Hiện tại, tính trung bình khối lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình có

khoảng 41- 42 HS/1 lớp nên gây ra những khó khăn nhất định khi phân chia nhóm

thảo luận theo hình thức nhóm nhỏ.

3. Nhà trường cần thường xuyên tổ chức các đợt thi đua, các phong trào GV

đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học. Có như vậy,

việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm mới trở thành thói quen, trở thành nhu

cầu của GV và HS khi tiếp cận môn học GDCD vốn trừu tượng và mang tính khái

quát hóa cao.

4. Khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 10 ở

các trường THPT huyện Phú Bình, GV cần lưu ý đến mục tiêu phát triển năng lực tư

duy, kỹ năng hợp tác và kỹ năng thuyết trình của HS vì phần lớn đối tượng HS trên

địa bàn này thường rụt rè, e ngại, chưa mạnh dạn trình bày chính kiến cá nhân của

mình trước tập thể lớp.

98

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường, Lý luận dạy học hiện đại: Cơ sở đổi mới mục tiêu,

nội dung và phương pháp dạy học, Nxb Đại học Sư phạm.

2. Nguyễn Lăng Bình (2010), Dạy và học tích cực, Dự án Việt - Bỉ, Hà Nội. 3. Nguyễn Thanh Bình (2009), Giáo dục kĩ năng sống, Giáo trình chuyên đề, Nxb

Đại học sư phạm, Hà Nội.

4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2004), Tài liệu bồi dưỡng GV dạy sách giáo khoa lớp 10

môn GDCD, Hà Nội.

5. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Luật giáo dục, Nxb Thống kê, Hà Nội. 6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Tài liệu bồi dưỡng GV thực hiện chương trình

sách giáo khoa lớp 11 môn GDCD, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010), Sách giáo khoa GDCD 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 8. Trần Đình Chiến (2012), “Về mối quan hệ giữa giáo dục đạo đức và thực tiễn

cuộc sống”, Tạp chí Giáo dục số 281 (Kì 1 - 3/2012) trang 22-24.

9. Nguyễn Văn Cư, Nguyễn Duy Nhiên (Đồng chủ biên) (2007), Dạy và học môn GDCD ở trường THPT - những vấn đề lí luận và thực tiễn, Nxb Đại học Sư phạm,

Hà Nội.

10. Nguyễn Văn Cư (2008), Giáo trình phương pháp dạy - học chủ nghĩa xã hội khoa

học, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

11. Nguyễn Văn Cường (2005), Phát triển năng lực thông qua phương pháp và phương tiện dạy học mới, Tài liệu hội thảo tập huấn, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Dự

án phát triển giáo dục THPT, Hà Nội.

12. Hồ Thanh Diện (2008), Thiết kế bài giảng GDCD 10, Nxb Hà Nội. 13. Nguyễn Thị Kim Dung (2000), “Thảo luận nhóm và quá trình xây dựng quan hệ nhân ái giữa HS với nhau ở trường trung học”, Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục số

11, trang 10- 11.

14. Nguyễn Thị Kim Dung (2001), Rèn luyện kĩ năng thảo luận nhóm cho HS tiểu học thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, đề tài cấp cơ sở, Viện nghiên cứu Sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

15. Ngô Thị Thu Dung (2001), “Mô hình tổ chức dạy học theo nhóm trong giờ học

trên lớp”, Tạp chí Giáo dục số 5, trang 21-22.

16. Ngô Thị Thu Dung (2002), Cơ sở khoa học của việc rèn kĩ năng học theo nhóm cho HS tiểu học bằng phương pháp dạy học nhóm, Đề tài cấp cơ sở, mã

số C13 - 2002.

99

17. Nguyễn Văn Dũng (2010), Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần “Công dân với kinh tế” môn GDCD ở trường THPTCát Hải - Hải Phòng, Luận văn Thạc sỹ khoa học giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nội.

18. Đinh Văn Đức - Dương Thị Thuý Nga (2011), Phương pháp dạy học GDCD ở

trường THPT, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội.

19. Nguyễn Thị Hà (2010), Đổi mới phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học chương “Phép biện chứng duy vật” ở trường Cao đẳng cộng đồng Lai Châu, Luận văn thạc sỹ Khoa học Giáo dục.

20. Trần Văn Hải (2015), Phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin về Triết học ở trường Cao đẳng Cần Thơ,

Luận văn thạc sỹ Khoa học Giáo dục.

21. Nguyễn Thị Thuý Hạnh (2012), “Kĩ năng học tập hợp tác của sinh viên”, Tạp chí

giáo dục số 279, kì 1- 6/2008.

22. Trần Bá Hoành (1995), Bàn tiếp về dạy học lấy HS làm trung tâm”, Tạp chí

Thông tin khoa học giáo dục số 49.

23. Trần Duy Hưng (2000), “Mô hình phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ”, Tạp chí

Nghiên cứu giáo dục số 4.

24. Đặng Thành Hưng (2004), “Hệ thống kĩ năng học tập hiện đại”, Tạp chí Giáo dục

số 78.

25. Iu.K. Babansky (1983), Giáo dục học, Nxb Matxcơva. 26. Kazansky - Narazova, Lý luận dạy đại học, sách dịch 1979, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 27. Lê Đức Ngọc (2005), Giáo dục Đại học phương pháp dạy và học, Nxb Đại học

Quốc gia, Hà Nội.

28. Trần Thị Mai Phương (2007), Dạy học GDCD theo phương pháp tích cực, Hà Nội. 29. Nguyễn Ngọc Quang, Lý luận dạy học đại cương, Nxb Giáo dục, 1989. 30. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2005), Luật Giáo dục, Nxb

Chính trị quốc gia, Hà Nội.

31. Robert Slavin (1995), Dạy học theo nhóm nhỏ: Lý thuyết, nghiên cứu và thực

hành, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

32. Nguyễn Thị Sen (2009), Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hồng Quí tỉnh Yên Bái, Luận văn thạc sỹ Khoa học Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nội.

33. Nguyễn Thị Thanh (2012), “Sự cần thiết dạy học theo hướng phát triển kĩ năng học tập hợp tác cho sinh viên Đại học sư phạm”, Tạp chí Giáo dục số

281, trang 30- 32.

100

34. Nguyễn Thị Thanh (2013), “Thực trạng dạy học theo hướng phát triển kĩ năng học tập hợp tác ở các trường Đại học sư phạm”, Tạp chí Giáo dục số 301, trang 29-31. 35. Nguyễn Thị Thanh (2013), Dạy học theo hướng phát triển kĩ năng học tập hợp tác cho sinh viên đại học sư phạm, Luận án tiến sĩ Khoa học Giáo dục, Đại học

Thái nguyên.

36. Lâm Quang Thiệp (2000), “Về việc Dạy và học ở đại học và vai trò của nhà giáo đại học trong thời đại thông tin”, Tap chí Giáo dục Đại học và Dạy nghề, số 5.

37. Đặng Thị Thúy (2010), Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD phần “Công dân với việc hình thành thể giới quan, phương pháp luận khoa học” ở trườngYên Mô A tỉnh Ninh Bình, Luận văn thạc sỹ Khoa học

Giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nội.

38. Nguyễn Thị Toan (2013), “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

môn GDCD ở trường THPT”, Tạp chí Giáo dục, số 312.

39. Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Văn Lê, Châu An (2004), Khơi dậy niềm sáng tạo,

Nxb Giáo dục, Hà Nội.

40. Nguyễn Cảnh Toàn (2005), Yêu cầu mới của thời đại, của đất nước đối với GV và đổi mới phương pháp dạy học ở các trường Sư phạm, Tạp chí Giáo dục, số 122.

41. T.PápLốp, Lý luận phản ánh, Nxb Mat xcơva 1949, (bản tiếng Nga). 42. Lại Thế Tuyên (2011), Kỹ năng làm việc đồng đội, Nxb Tổng hợp Thành phố Hồ

Chí Minh.

101

PHỤ LỤC

Phụ lục 1

Bả ng 3.4. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và lớp ĐC

ở trườ ng THPT Điềm Thụy

Kết quả kiểm tra T.số Nhóm HS Xếp loại Kém Yếu TB Khá Giỏi

SL 32 33 15 1 0 TN 81 Tỉ lệ % 1,23 39,51 40,74 18,52 0

SL 46 26 8 0 3 ĐC 83 Tỉ lệ % 3,61 55,42 31,33 9,64 0

Phụ lục 2

Bả ng 3.5. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và đối chứg trườ ng THPT Phú Bình

Kết quả kiểm tra T.số Nhóm HS Xếp loại Kém Yếu TB Khá Giỏi

SL 27 42 14 0 2 TN 85 Tỉ lệ % 2,35 31,76 49,41 16,47 0

SL 36 32 10 0 5 ĐC 83 Tỉ lệ % 6,02 43,37 38,55 12,05 0

Phụ lục 3

Bảng 3.6. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và lớp ĐC

ở trườ ng THPT Lương Phú

Kết quả kiểm tra T.số Nhóm HS Xếp loại Kém Yếu TB Khá Giỏi

31 38 17 0 1 SL TN 87 Tỉ lệ % 1,15 35,63 43,68 19,54 0

40 35 9 0 5 SL ĐC 89 Tỉ lệ % 5,62 44,94 39,33 10,11 0

Phụ lục 4

PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN GV

Để góp phần nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong

dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, xin

thầy (cô) vui lòng đọc kỹ các câu hỏi sau đây và cho biết ý kiến của mình bằng cách

đánh dấu (X) vào ô trống mà mình cho là thích hợp.

Câu 1: Theo thầy cô phương pháp thảo luận nhóm cần thiết trong dạy học

GDCD ở mức độ nào?

a. Cần thiết 

b. Rất cần thiết 

c. Không cần thiết 

 d. Bình thường

Câu 2: Trong quá trình dạy học, thầy cô sử dụng các phương pháp dạy học sau

đây ở mức độ nào?

Mức độ

STT Phương pháp Thường Chưa Đôi khi xuyên bao giờ

Thuyết trình 1

Đàm thoại 2

Trực quan 3

Nêu vấn đề 4

Thảo luận nhóm 5

Đóng vai 7

Dự án 8

Câu 3: Theo thầy/ cô, sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

nhằm mục đích gì?

a. Giúp HS lĩnh hội tri thức mới 

b. Giúp HS ôn tập và củng cố kiến thức 

c. Giúp HS khái quát và hệ thống hoá kiến thức 

d. Giúp HS hình thành kỹ năng, kỹ xảo 

e. Giúp HS liên hệ kiến thức với thực tiễn 

Câu 4: Khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào quá trình dạy học, thầy

cô thường gặp những khó khăn, trở ngại nào?

a. Thói quen sử dụng các phương pháp dạy học truyền thống 

b. Kỹ năng làm việc theo nhóm của HS còn hạn chế 

c. Số lượng HS quá đông 

d. Cơ sở vật chất chưa đáp ứng được nhu cầu học tập 

e. Năng lực tổ chức thảo luận nhóm của GV còn hạn chế 

 g. Chưa có quy trình thảo luận khoa học, hợp lý

Câu 5: Theo thầy cô, phương pháp thảo luận nhóm có mang lại hiệu quả tốt

không ? Xin thầy cô giải thích cụ thể quan điểm của mình?

..............................................................................................................................

Xin chân thành cảm ơn sự cộng tác của thầy cô!

Phụ lục 5

PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN CỦA HỌC SINH

Để góp phần nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong

dạy học GDCD lớp 10 ở các trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, các

em viu lòng đọc kỹ các câu hỏi sau đây và cho biết ý kiến của mình bằng cách đánh

dấu (X) vào ô trống mà mình cho là thích hợp.

Câu 1: Trong quá trình học tập môn GDCD, các thầy cô đã sử dụng các

phương pháp dạy học dưới đây ở mức độ nào?

Mức độ

STT Phương pháp Đôi khi Thường xuyên Chưa bao giờ

1 Thuyết trình

2 Đàm thoại

3 Trực quan

4 Nêu vấn đề

5 Thảo luận nhóm

7 Đóng vai

8 Dự án

Câu 2: Khi học theo phương pháp thảo luận nhóm tại lớp, sự hứng thú học tập

của lớp ở mức độ nào dưới đây?

a. Rất hứng thú 

b. Hứng thú 

c. Bình thường 

d. Ít hứng thú 

e. Không hứng thú 

Câu 3: Nhận thức của bản thân về môn GDCD

a. Môn GDCD liên quan đến nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. 

b. Môn GDCD góp phần trang bị thế giới quan, phương pháp luận cho

người học. 

c. Môn GDCD là môn học thiết thực. 

e. Môn GDCD là môn học phụ, không cần thiết, không thiết thực. 

d. Môn GDCD là môn học nặng về lý luận, trừu tượng, khó hiểu, khó học,

khó nhớ. 

Câu 4: Hãy đánh giá cách thức dạy học của GV GDCD

a. GV giảng dạy chủ yếu thiên về lí thuyết 

b. GV giảng dạy ít vận dụng thực tiễn 

c. GV dạy khô khan, đơn điệu 

d. GV giảng dạy GDCD chưa có hình thức, biện pháp khích lệ HS

tích cực học tập 

Xin chân thành cảm ơn các em đã cộng tác!

Phụ lục 6

PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN CỦA HỌC SINH LỚP THỰC NGHIỆM

Câu 1: Em có hiểu bài học hôm nay không?



a. Có hiểu bài b. Hiểu ít c. Không hiểu bài Câu 2: Khi học theo phương pháp thảo luận nhóm tại lớp, sự hứng thú học tập

của lớp ở mức độ nào dưới đây?

a. Rất hứng thú 

b. Hứng thú 

c. Bình thường 

d. Ít hứng thú 

e. Không hứng thú 

Câu 3: Cảm nhận của bản thân em về giờ học có sử dụng phương pháp thảo

luận nhóm:

a. Bài học hấp dẫn hơn, sinh động, sôi nổi, vui hơn, thoải mái hơn. 

b. Bình thường như những giờ học khác 

c. Không thích giờ học như vậy 

Câu 4: Phương pháp thảo luận nhóm giúp em rèn luyện các kỹ năng nào? (có

thể chọn một hoặc nhiều câu trả lời)

a. Kỹ năng làm việc theo nhóm 

b. Kỹ năng tư duy, lắng nghe, trình bày, thấu hiểu, ghi nhớ vấn đề. 

c. Tất cả các kỹ năng trên 

Câu 5: Mức độ ghi nhớ của HS sau bài học này so với các bài học mà GV dạy

bằng phương pháp khác?

a. Bài học được ghi nhớ ngay trên lớp

b. Chỉ nhớ được một số nội dung

c. Không nhớ được nội dung bài học

Xin chân thành cảm ơn các em đã cộng tác!

Phụ lục 7

BÀI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ SAU THỰC NGHIỆM

MÔN GDCD LỚP 10

Thời gian làm bài: 45 phút

I. PHẦN TRẮC NGHIỆM (6 điểm):

Hãy khoanh tròn vào đáp án mà em cho là đúng.

Câu 1. Điều nào dưới đây nên tránh trong tình yêu?

A.Yêu quá sớm

B.Yêu vụ lợi

C. Yêu một lúc nhiều người

D. Tất cả những ý trên

Câu 2. Người sống không hòa nhập sẽ cảm thấy

A. Có thêm niềm vui và sức mạnh vượt qua khó khăn trong cuộc sống.

B. Hạnh phúc và tự hào hơn

C. Tự tin, cởi mở, chan hòa

D. Đơn độc, buồn tẻ, cuộc sống sẽ kém ý nghĩa

Câu 3. Nội dung nào sau đây nói về một số điều cần tránh trong tình yêu?

A. Tôn trọng, tin cậy lẫn nhau

B. Có lòng vị tha thông cảm

C. Quan tâm sâu sắc

D. Có quan hệ tình dục trước hôn nhân

Câu 4. HS cùng nhau xây dựng giờ học tốt, đó là biểu hiện của

A. Hạnh phúc

B. Hợp tác

C. Sống nhân nghĩa

D. Pháp luật

Câu 5. Ở nước ta, pháp luật quy định tuổi kết hôn là

A. Nam từ 20 tuổi trở lên, nữ từ 18 tuổi trở lên.

B. Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 18 tuổi trở lên.

C. Nam từ đủ 22 tuổi trở lên, nữ từ đủ 20 tuổi trở lên.

D. Nam từ 18 tuổi trở lên, nữ từ 17 tuổi trở lên.

Câu 6. Một trong những điều cần tránh trong tình yêu là:

A. Có sự gắn bó giữa hai người khác giới

B. Quan hệ tình dục trước hôn nhân

C. Quyến luyến, quan tâm sâu sắc đến nhau

D. Luôn mong muốn nhận được tình yêu thương, chăm sóc.

Câu 7. Hôn nhân tiến bộ là hôn nhân

A. Phải đăng ký kết hôn theo luật định.

B. Tổ chức rước dâu theo đúng nghi lễ.

C. Không cần ý kiến của cha mẹ.

D. Phải có trình độ học vấn tương xứng.

Câu 8. Em tán thành với ý kiến nào sau đây?

A. Chỉ nên có sự hợp tác khi thấy có lợi cho mình.

B. Đèn nhà ai,nhà nấy rạng; việc của ai,người nấy biết.

C.Hợp tác sẽ giúp mọi người học hỏi được nhiều điều hay từ người khác.

D. Những người yếu kém mới cần hợp tác.

Câu 9. Chức năng nào sau đây không phải là chức năng cơ bản của gia đình?

A. Chức năng sản xuất của cải vật chất

B. Chức năng tổ chức đời sống gia đình

C. Chức năng kinh tế

D. Chức năng duy trì nòi giống

Câu 10. Lớp 10A1 đạt giải nhất thi kéo co toàn trường. Việc làm của các bạn là

thể hiện

A. Sự giúp đỡ lẫn nhau

B. Sự chia sẻ với nhau

C. Sự hợp tác với nhau

D. Sự hòa nhập với nhau

Câu 11. Chọn từ đúng để điền vào chỗ trống trong câu sau“Hợp tác trong công

việc chung là một … quan trọng của người lao động mới”.

A. yếu tố B. yêu cầu

C. đòi hỏi D. phẩm chất

Câu 12. Hợp tác phải dựa trên nguyên tắc nào?

A. Tự nguyện, bình đẳng, cùng có lợi và không ảnh hưởng đến lợi ích của

người khác.

B. Chỉ tự nguyện hợp tác khi cần thiết và phải thật bình đẳng thì mới hợp tác

C. Tự nguyện, bình đẳng và cùng có lợi

D. Có lợi cho bản thân là được, không cần biết gây hại cho ai

Câu 13. Các HS Việt Nam tham gia các kỳ thi Olympic quốc tế là biểu hiện

của nội dung nào dưới đây?

A. Hợp tác B. Hòa nhập

C. Danh dự D. Tự trọng

Câu 14. Đâu là lý do không nên yêu quá sớm?

A. Ảnh hưởng đến tình bạn

B. Ảnh hưởng đến gia đình

C. Ảnh hưởng đến nhà trường

D. Sao nhãng học tập, dễ có quyết định sai lầm

Câu 15. Cơ sở của hôn nhân là

A. Lợi ích vật chất

B. Lợi ích tinh thần

C. Tình yêu chân chính

D. Lợi ích giai cấp

Câu 16. Chọn từ đúng để điền vào chỗ trống trong câu sau:

............. là quan hệ giữa vợ và chồng sau khi đã kết hôn.

A. Hôn nhân

B. Tình yêu chân chính

C. Quan hệ huyết thống

D. Sống thử

Câu 17. Quan hệ hôn nhân thể hiện ở mối quan hệ nào dưới đây:

A. Quan hệ giữa cha mẹ và con cái.

B. Quan hệ giữa vợ và chồng.

C. Quan hệ giữa ông bà với các cháu.

D. Quan hệ giữa anh, chị, em ruột.

Câu 18. Chọn từ đúng để điền vào chỗ trống trong câu sau:

Gia đình là một cộng đồng người chung sống và gắn bó với nhau bởi hai mối

quan hệ cơ bản là ........và quan hệ huyết thống.

A. quan hệ giáo dục

B. tình yêu

C. quan hệ hôn nhân

D. quan hệ họ hàng

Câu 19. Câu ca dao :”một cây làm chẳng nên non -ba cây chụm lại nên hòn núi

cao.”đề cập đến nội dung:

A.Hợp tác. B.Danh dự.

C.Hòa nhập. D.đạo đức.

Câu 20. Gần gũi, vui vẻ, cở mở, chan hòa với mọi người, đó là:

A.Tình cảm của con người với thiên nhiên. B.Lòng thương người.

C.Cách xử thế hợp lẽ phải. D.Sống hòa nhập.

II. PHẦN TỰ LUẬN (4 điểm)

Hợp tác là gì? Tại sao con người phải hợp tác với nhau trong đời sống cộng

đồng? Chỉ ra những biểu hiện hợp tác của công dân trong bảo vệ môi trường ở Việt

Nam hiện nay.

.....................................................................

Ghi chú: HS không được sử dụng tài liệu

HẾT