Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Toàn cầu hóa Viễn cảnh Toàn cầu hóa
Niên khóa 2005 – 2006 Bài đọc
Yasheng Huang 1 Biên dịch: Nguyễn Hữu Luận
Viễn cảnh Toàn cầu hóa
Trường Doanh Nghiệp Harvard (HBS)
9-701-048
số 15/1/2002
Trong một bài báo đăng trên tờ New York Times năm 1998, Fareed Zakaria, sinh viên tốt
nghiệp Khoa Chính quyền của ĐH Harvard, đồng thời là biên tập của tạp chí Đối ngoại uy
tín, đã viết:
Trật tự của thế giới mới phát hiện một giai đoạn thế giới mới. Đã có thời dư luận quốc tế chỉ
tập trung vào Đại hội đồng Liên hiệp quốc hoặc các hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Nga, thì trong
thập niên vừa qua, quốc tế lại ca tụng Davos, một khu nghỉ mát có trượt tuyết trên núi ở Thụy
sĩ. Ở đó, hằng năm vào cuối tháng giêng, tinh hoa ngành doanh nghiệp và truyền thông tập
trung tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới, đồng thời các nước đang phát triển hết sức nỗ lực để gây
ấn tượng đối các đại biểu bằng cách cử các vị tổng thống và thủ tướng, hoặc tốt hơn nữa, các
nhà kinh tế học, tham gia diễn đàn. Đã một thời, các nhân vật rực rỡ nhất trên trường quốc tế
là các nhà ngoại giao như Acheson, Eden, Kissinger; bây giờ họ lại là các nhà kinh tế học
như Chubais, Cavallo, Summers. Nước nào xứng đáng cũng đều có một nhà kinh tế trẻ tuổi,
lỗi lạc vạch hướng đi cho đất nước đó. (Nhà kinh tế này luôn trẻ tuổi và luôn lỗi lạc). Mỗi
năm lại có một chế độ cải cách mới bùng lên đầy hứa hẹn. Người Ukraine, Tunisia và Bồ đào
nha đều có 15 phút vinh quang – và đất nước họ tài trợ cho khoản giao dịch với giá cao hơn
15%.
Quan điểm chung cho rằng toàn cầu hoá kinh tế ở cấp bậc và quy mô chưa từng có là ở trong
tầm tay. Nhiều nhà hoạch định chính sách, quản lý doanh nghiệp và phân tích học thuật tin
rằng toàn cầu hoá là kết quả của thành tựu công nghệ và thắng lợi tất yếu của ý thức hệ tư
bản. Trường hợp tham khảo này đưa ra những quan điểm của một số nhà tư tưởng, quản lý
doanh nghiệp và học giả xuất chúng về các tiến trình và tác động của toàn cầu hoá. [Xem cứ
liệu 1 và 2 để biết một vài chỉ số lịch sử của toàn cầu hóa]
GS Yasheng Huang đã chuẩn bị trường hợp tham khảo này từ những nguồn thông tin đã công
bố. Các trường hợp của HBS chỉ được phát triển trên cơ sở thảo luận tại lớp và không nhằm
mục đích chứng nhận không phải là nguồn dữ liệu cơ sở, hoặc minh hoạ cho công tác quản lý
hiệu quả hay thiếu hiệu quả.
Thời đại Toàn cầu hoá
Thế giới không biên giới
Trích tác phẩm Thế giới không biên giới (New York: Nhà xuất bản Harper Collins,
1999) của Kenichi Ohmae. Tập sách này được xuất bản đầu tiên năm 1991 và là một trong
Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Toàn cầu hóa Triển vọng Toàn cầu hóa
Bài đọc
Yasheng Huang 2 Biên dịch: Nguyễn Hữu Luận
những tác phẩm bán chạy nhất về chủ đề doanh nghiệp. Ông Ohmae trước đây là Giám đốc
Công ty McKinsey & Company.
Nền kinh tế toàn cầu đi theo logic của riêng nó và phát triển mạng lưới quyền lợi của chính
nó, đây là điểm rất khác với biên giới lịch sử giữa các nước. Kết quả là quyền lợi của quốc
gia như một thực thể kinh tế, đối nghịch với thực thể chính trị, đã mất đi nhiều ý nghĩa. Đồng
thời do thông tin về các sản phẩm ngày càng phổ biến trên khắp thế giới nên người tiêu dùng
ở đâu cũng có thể có được sự lựa chọn với đầy đủ thông tin hơn đối với sản phẩm họ cần.
Nguồn gốc của thông tin ngày càng trở nên ít quan trọng hơn. Chính quyền – và biên giới
quốc gia mà họ đại diện – trở nên vô hình trong hình thức tìm kiếm này. Chính quyền không
đóng một vai trò trực tiếp nào cả. Không ai yêu cầu họ tiếp tục chọn lựa sản phẩm cần sản
xuất hay bán ra, hoặc quyết định sản phẩm nào tốt, sản phẩm nào xấu. Quyền lợi kinh tế cần
được đáp ứng là quyền lợi của cá nhân người tiêu dùng. Chính quyền không cần cách ly hoặc
bảo vệ người tiêu dùng khỏi các lời mời chào của các công ty đa quốc gia. Người tiêu dùng
có thể tự chọn lựa. Và họ đã chọn lựa.
Ý nghĩa của tập đoàn công ty
Trích từ bài “Toàn cầu hoá Thị trường”, Tạp chí Harvard Business Review, Tháng 5-
6, 1983 của Theodore Levitt. Theodore Levitt là giáo sư Trường Doanh nghiệp Harvard, và
đoạn này được trích từ một trong số những bài GS Levitt đã xuất bản trong tạp chí Harvard
Business Review.
Toàn cầu hoá thị trường đang ở trong tay. Với nó, thế giới thương mại đa quốc gia tiến gần
đến điểm kết thúc, và các công ty đa quốc gia cũng thế.
Công ty đa quốc gia không phải là công ty toàn cầu. Công ty đa quốc gia hoạt động ở một số
nước và điều chỉnh sản phẩm cũng như phương pháp hoạt động ở mỗi nước – với chi phí
tương đối cao. Công ty toàn cầu hoạt động với tính bất biến dứt khoát – với chi phí tương đối
thấp như thể cả thế giới là một chủ thể duy nhất; nó bán cùng một loại sản phẩm bằng cùng
một cách thức ở tất cả mọi nơi.
Tranh cãi về Kinh tế và Xã hội
Những sắp xếp về mặt xã hội trong các nền kinh tế phát triển
Trích bài Có phải toàn cầu hoá đã đi quá xa? (Washington, D.C.: Viện Kinh tế Quốc
tế, 1997) của Dani Rodrik. Dani Rodrik là giáo sư trường Kennedy School of Government
của ĐH Harvard. Dưới đây là trích đoạn từ biện pháp phòng chống có ảnh hưởng rất lớn
của ông đối với tác động kinh tế và xã hội của việc toàn cầu hoá.
Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Toàn cầu hóa Triển vọng Toàn cầu hóa
Bài đọc
Yasheng Huang 3 Biên dịch: Nguyễn Hữu Luận
Trình bày vấn đề: Ví dụ về Lao động trẻ em
Xét trường hợp công ty XYZ, một công ty giả định cỡ vừa của Mỹ sản xất giày ở thành phố
Pleasantvilel, bang Ohio. Dưới sức ép ngày càng tăng từ sự cạnh tranh của các sản phẩm
ngoại nhập và với lợi nhuận giảm sút nghiêm trọng, công ty quyết định cho 300 công nhân ở
Pleasantville nghỉ việc tạm thời và ký hợp đồng lại với một công ty ở Honduras để thực hiện
các công đoạn sản xuất cần tăng cường lao động. Biện pháp này làm chi phí của công ty
XYZ giảm đáng kể và lợi nhuận được phục hồi. Sau cùng thì số công nhân bị giản việc ở
Pleasantville cũng tìm được việc làm ở nơi khác, nhưng nhiều người đã phải chuyển qua các
thành phố khác và hầu hết đều phải làm những công việc có thù lao thấp.
Theo tiêu chuẩn của lý thuyết thương mại quốc tế thì đây là một câu chuyện về sự thành
công. Thương mại quốc tế cho phép được chuyên môn hóa theo lợi thế tương đối, và kết quả
là cả Mỹ lẫn Honduras đều thu lợi cao hơn về mặt kinh tế. Các nhà kinh tế học thương mại sẽ
nhanh chóng chỉ ra rằng tiến trình này không thể nào xảy ra mà lại không gây những hậu quả
về phân chia, như trong ví dụ nêu trên. Trong thực tế, theo tiêu chuẩn mà các nhà kinh tế học
quốc tế sử dụng thì hậu quả phân chia về thương mại làm giảm sút khoản đóng góp ròng vào
thu nhập quốc gia 1. Sự đền bù cho kẻ mất có thể giải quyết được vấn đề vì vẫn tốt hơn khi
phần lợi nhuận kinh tế lớn hơn từ thương mại, về nguyên tắc, có thể được sử dụng để đền bù
đầy đủ cho kẻ mất khi phải chia tay với người được hưởng lợi – là người phải chia xẻ một
phần lợi nhuận của mình cho kẻ mất. Và đó thực sự là lý lẽ trước tiên người ta dùng để biện
hộ trong lớp học hay trong phần lớn các cuộc tranh luận về chính sách khi nhà kinh tế trình
bày tình huống bênh vực cho các lợi ích từ thương mại.
Tuy nhiên, trong thực tế, việc đền bù hiếm khi xảy ra và không bao giờ đủ. Về lý thuyết, có
nhiều lý do thuyết phục liên quan đến sự thiếu thông tin, không thể thực hiện việc chuyển
tiền trọn gói, và thiếu văn bản hướng dẫn về thuế/trợ cấp, tại sao lại phải có những điều này 2.
Nhưng lý do biện minh thuyết phục hơn cả đối với hậu quả phân chia trong thương mại được
kết hợp trong phần tiếp theo. Trước tiên, cần lưu ý là việc cản trở giao dịch – nghĩa là, cấm
công ty XYZ tiến hành những hoạt động giao dịch với nước ngoài – cũng gây ra tác động
phân chia: đó là cản trở việc các cổ đông và số công nhân còn lại của công ty XYZ tăng thu
nhập của mình. Có một số ý kiến cân nhắc về việc làm thế nào để xã hội đánh giá hai khoản
phân chia – một từ thương mại và một không từ thương mại – và do đó làm thế nào để quyết
định liệu thương mại có phải là ý đồ tốt hay không. Một cân nhắc đơn giản là đối chiếu mức
1 Theo các thông số tiêu biểu thì việc giảm giới hạn thương mại sẽ đem lại 5 đô-la hoặc thu nhập cao hơn được hoán chuyển
qua lại giữa các nhóm cho mỗi 1 đô-la lãi ròng - nghĩa là, theo tỉ lệ tăng trưởng lớn hơn do có nhiều chính sách thương mại
tự do hơn. Tuy nhiên, giả định lý thuyết về trường hợp này không đủ mạnh, và người ta có thể để dàng đưa ra các mô hình
ngược lại. Bằng chứng thực tế về liên kết để phát triển thương mại chưa bao giờ đủ thuyết phục như người ta đôi khi từng
tin tưởng.
2 Người ta nói rằng nhà kinh tế học là một người nhìn thấy một cái gì đó có hiệu quả trong thực tế, và tự hỏi liệu nó có thể
có hiệu quả trong lý thuyết không. Câu nói này được bổ sung vào lợi ích của nhà kinh tế học, là người phù hợp với câu ngạn
ngữ trên.
Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Toàn cầu hóa Triển vọng Toàn cầu hóa
Bài đọc
Yasheng Huang 4 Biên dịch: Nguyễn Hữu Luận
lợi nhuận tương đối với các khoản thua lỗ cũng như sự cố thua lỗ. Chúng ta có khuynh hướng
ủng hộ một chính sách đem lại lợi nhuận cao dàn trải trên một nền tảng rộng hơn là chấp
thuận một chính sách tạo ra một khoản lãi ròng nhỏ rồi lại phải nhọc công tái phân chia thu
nhập. Thứ hai, việc nhận diện người được, kẻ mất cũng không kém phần quan trọng. Ví dụ,
các khái niệm về công lý của Rwalsia ám chỉ cần ưu tiên cho sự tái phân chia cải thiện phúc
lợi của nhóm bị thiệt thòi nhất. Thứ ba, chúng ta có thể có gợi ý từ lý thuyết “triển vọng”
trong kinh tế và coi trọng cái mất hơn là cái được, điều sẽ dẫn tới định kiến đối với hiện
trạng.
Trong nền kinh tế thị trường, có lẽ sự trắc nghiệm quan trọng nhất được áp dụng trong việc
khẳng định liệu những thay đổi về phân chia có được xã hội chấp nhận không là sự trắc
nghiệm sau: có phải sự thay đổi đặt ra là hậu quả của những hành động cá nhân không vi
phạm chuẩn mực chơi sòng phẳng? Nói cách khác, có phải ưu thế phân chia đạt được bằng
phương tiện mà xã hội cho là hợp pháp? Nếu câu trả lời là đúng thì chúng ta có thể chấp nhận
hậu quả, ngay cả trong trường hợp một vài cá nhân hoặc nhóm người phải chịu thiệt thòi vì
nguyên nhân trên 3. Lấy trường hợp cải tiến công nghệ làm ví dụ. Một nhà phát minh tìm ra
một quy trình hoặc một sản phẩm mới nhờ miệt mài lao động và thông minh được tôn vinh
như một anh hùng, ngay cả khi phát minh này thay thế các công nhân đã gắn bó với công
việc theo công nghệ cũ. Có ai lại đi nghĩ tới việc cấm sản xuất bóng đèn điện để làm vui lòng
người sản xuất đèn cầy đâu.
Về mặt kinh tế, việc mở cửa đón nhận thương mại quốc tế cũng có tác động tương tự đối với
tiến bộ công nghệ. Cả hai đều đem lại nhiều lợi ích kinh tế hơn với khoản chi phí có thể phát
sinh từ việc tái phân chia thu nhập 4. Nếu chúng ta giả định rằng tiến bộ công nghệ là tốt và
cần được khuyến khích hơn là hạn chế, thì tại sao không chấp nhận điều tương tự đối với
việc tự do hoá thương mại quốc tế? Phép loại suy giải thích một điểm mấu chốt: chỉ riêng
những hàm ý về sự phân chia, dù thấy trái ngược, cũng không biện minh được cho việc áp
đặt những biện pháp hạn chế đối với ngoại thương. Tôi cho rằng đây là lý lẽ ủng hộ cho việc
duy trì biên giới mở đối với thương mại thế giới.
Tuy nhiên, cần lưu ý là việc bảo vệ tự do thương mại này là một việc bảo vệ ngẫu nhiên, đặc
biệt đòi hỏi sự trao đổi tạo ra lợi nhuận từ thương mại phải nhất quán với những nguyên tắc
và luật “chơi sòng phẳng” tại nước mình. Trở lại vấn đề loại suy về tiến bộ công nghệ, những
nhà sáng chế đạt được mục đích của họ bằng cách nói dối, lừa đảo, ăn cắp ý tưởng, hoặc vi
3 Nguyên văn của nhà triết học Rovbert Nozick (1974, 151): “Sự phân chia chỉ có thể trung thực khi nó phát
xuất từ sự phân chia khác bằng phương tiện hợp pháp.”
4 Với bối cảnh trong nước, chúng ta nghĩ đến một “chức năng sản xuất” tiêu biểu cho công nghệ mà qua đó, đầu
vào trực tiếp và yếu tố chính được biến thành hàng hoá sau cùng. Thương mại quốc tế hoàn toàn đồng dạng với
chức năng sản xuất ấy. Hàng hoá mà chúng ta bán ra nước ngoài cho phép chúng ta mua về các mặt hàng nhập
khẩu và từ đó hàng xuất khẩu của chúng ta có thể được xem như đầu vào được chuyển đổi thành hàng nhập
khẩu (đầu ra). Giá phổ biến trên thị trường quốc tế quy định hệ số “đầu vào-đầu ra” trong quy trình chuyển đổi
này. Và, tiếp nối sự tương tự đó, sự cải thiện thương mại (ví dụ, nhờ tiêu chuẩn lao động thấp ở nước đối tác)
đóng vai trò tiến bộ kỹ thuật trong công nghệ này qua việc giảm các hệ số đầu vào-đầu ra.
Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Toàn cầu hóa Triển vọng Toàn cầu hóa
Bài đọc
Yasheng Huang 5 Biên dịch: Nguyễn Hữu Luận
phạm các chuẩn mực được áp dụng rộng rãi thì bị chỉ trích hơn là được biểu dương 5. Trong
thực tế, các chính phủ thường xuyên can thiệp vào hoạt động nghiên cứu & phát triển
(NC&PT) để đảm bảo các hoạt động này thống nhất với những chuẩn mực do xã hội đề ra.
Thực nghiệm về đối tượng người và thú vật được quy định chặt chẽ là một ví dụ. Các cân
nhắc về đạo đức giới hạn chặt chẽ những nghiên cứu công nghệ sinh học. Và trong hai thế kỹ
qua, các nước giàu đã xây dựng luật lao động cùng các tiêu chuẩn siết chặt bản chất của quy
trình sản xuất. Điều cốt lõi là một khi chúng ta bị buộc phải đưa ra luận cứ bảo vệ cho thương
mại tự do thì không thể tránh né vấn đề sòng phẳng và hợp pháp.
Có lẽ điều oái oăm là các nhà theo thuyết tự do (libertarians), là những người bảo vệ tự do
thương mại dũng cảm nhất, sẽ đồng ý rằng trường hợp tự do thương mại là trường hợp thuộc
phạm trù đạo đức. Thí dụ, James Bovard của Viện Cato, bênh vực mạnh mẽ trường hợp này,
cho rằng chính phủ chẳng có quyền gì để hạn chế tự do thương mại (1991); “Mọi biện pháp
hạn chế tự do thương mại đều liên quan đến đạo đức, quyết liệt hy sinh một số người Mỹ này
vì quyền lợi của một số người Mỹ khác.” Hệ quả tất yếu là việc dỡ bỏ rào cản thương mại sẽ
đảo ngược sự hy sinh đó. Vì thế, nếu bỏ chữ “quyết liệt” đi thì tôi đồng ý với phát biểu của
Bovard. Tuy nhiên, khi những nhà theo thuyết tự do tách công ty ra khỏi con người thì người
ta tin rằng tự do kinh doanh là tiêu chí cao nhất đối với nền công lý phân chia – do đó mới có
việc sử dụng từ “quyết liệt” trích dẫn ở trên.
Để làm cho ý nghĩa của lý lẽ biện minh được cụ thể hơn, chúng ta hãy trở lại với công ty
XYZ. Giả sử sau khi công ty đã phục hồi tình trạng có lãi nhờ thuê lao động bên ngoài thì có
một nhà báo từ Pleasantville sang thăm nhà máy hợp đồng ở Honduras. Anh ta báo cáo nhà
máy là doanh nghiệp bóc lột công nhân tàn tệ, nơi trẻ em 12 tuổi phải làm việc trong môi
trường gian khổ và thiếu vệ sinh. Tin này làm chấn động cộng đồng. Quần chúng biểu tình
phản đối trước bản doanh công ty và vài ngày sau, chủ tịch công ty tuyên bố chấm dứt quan
hệ hợp đồng với xí nghiệp ở Honduras. Chủ tịch còn tuyên bố XYZ sẽ tiếp tục thuê nhân
công trong nước.
Chuyện vừa tiết lộ là các nhóm to mồm ở Pleasantville tuyên bố không thể chấp nhận được
việc thay các công nhân Mỹ thành niên bằng bọn trẻ 12 tuổi lao động trong điều kiện nguy
hiểm. Thông điệp là: chúng tôi không chấp nhận việc này như là sự trao đổi hợp pháp và
công bằng khi đặt thêm gánh nặng trên một bộ phận của xã hội. Đó có phải là điều tốt đẹp
không? Và nếu tốt, tại sao không biến cách làm ấy thành cái chung rồi thông qua một đạo
luật cấm tất cả các mặt hàng nhập khẩu do trẻ em sản xuất?6 Làm như thế sẽ vi phạm quy chế
của Tổ chức Thương mại Thế giới quy định chỉ chấp nhận một ngoại lệ là lao động trong nhà
5 Trong lĩnh vực kinh tế học, một ví dụ có liên quan khác là lệnh cấm buôn bán trong nội bộ. Luật cấm này ít
được áp đặt hơn vì do tính hiệu quả – yếu tố khó có thể tạo ra và có thể gây tác động ngược – hơn là vì tính
công bằng.
6 Một đạo luật được đề xuất tại Quốc hội năm1995. Đó là Đạo luật Cấm Sử dụng Lao động Trẻ em, được soạn
thảo để thực hiện đúng mục đích đó.