Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012
1
XÂY DỰNG CHƢƠNG TRÌNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG
TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG
BULDING THE COMMUNITY BASED TOURISM DEVELOPMENT
PROGRAM IN DA NANG
SVTH: Nguyễn Ký Viễn
Lớp: 34K03.2, Khoa Thương mại - Du lịch, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng
GVHD: ThS. Hà Quang Thơ
Khoa Thương mại - Du lịch, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng
TÓM TẮT
Du lịch cộng đồng (CBT) là một loại hình du lịch mới tại Việt Nam mang lại nhiều lợi ích
về kinh tế, xã hội cho cộng đồng, đồng thời tham gia vào công tác bảo tồn văn hóa và cảnh
quan tự nhiên của vùng. Theo đánh giá, Đà Nẵng hiện nay đang sở hữu rất nhiều tiềm năng để
phát triển CBT, tuy nhiên thành phố mới chỉ tập trung mục tiêu vào du lịch biển và du lịch MICE
nên chưa khai thác hết tiềm năng này. Trong nghiên cứu này, các tài nguyên phát triển du lịch
cộng đồng tại Đà Nẵng được phân loại, đánh giá cụ thể làm cơ sở cho việc xây dựng một
chương trình phát triển CBT tại đây. Đề tài cũng đã mô tả cách thức CBT sẽ được phát triển tại
thành phố, với mục tiêu tổng thể là hình thành một doanh nghiệp CBT quy mô nhỏ có tính khả
thi nhằm đem lại thu nhập tăng thêm cho người dân và bảo tồn văn hóa địa phương. Kết quả là
một mô hình phát triển CBT đã được xây dựng tại Làng Cổ Túy Loan (thuộc xã Hòa Phong,
huyện Hòa Vang) với một hệ các sản phẩm dịch vụ, du lịch đã được định hình cụ thể.
Từ khóa: Du lịch cộng đồng; bảo tồn văn hóa; cộng đồng; phát triển du lịch bền vững;
làng cổ Túy Loan
ABSTRACT
Community Based Tourism (CBT) is a new form of tourism in Vietnam, which brings
many social economic benefits to community, and supports the protection of natural areas and
the conservation of local cultures. Nowaday, Danang has many potentials of developing CBT,
however, they have just focused on marine and MICE tourism, so it has not been exploited
effectively. In this study, the resources of developing CBT are classified, evaluated specifically
that provide the basic for building the CBT development program. This project also describes
how the CBT will be developed in this area, with the overall objective is to create viable small-
scale enterprise to generate additional income for local communities and preserve local
cultures. The result is a CBT development model was built in Tuy Loan ancient village (Hoa
Phong Commune, Hoa Vang District) with a system of tourism products and services has been
shaped specifically.
Key words: Community Based Tourism; conservation of local cultures; community;
sustainable tourism development; Tuy Loan ancient village
1. Mở đầu
Với những bước tiến vượt bậc trong thời gian qua, Đà Nẵng đã và đang dần khẳng
định được vị thế của mình. Tuy nhiên, nó đặt ra một vấn đề lớn là làm sao để bảo tồn và
phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, các đình làng, cây đa, bến nước, các làng
nghề mà ông cha ta để lại. Một trong những giải pháp bền vững được đưa ra đó là phát
triển dựa vào du lịch.
Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012
2
Do đó, ngay trong quy hoạch phát triển du lịch của thành phố cũng đã đề cập đến
việc tổ chức thực hiện các chương trình phát triển loại hình du lịch tham quan làng quê,
làng nghề, tuy nhiên trên thực tế vẫn còn bỏ ngõ, phát triển chưa hiệu quả và không có
sự gắn kết.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu xây dựng một chương trình phát triển du lịch cộng
đồng tại thành phố Đà Nẵng là một công việc cần thiết hiện nay.
2. Cơ sở lý luận
2.1 Khái niệm du lịch cộng đồng
Theo báo cáo của APEC về du lịch cộng đồng: Du lịch cộng đồng (CBT) là mội
loại hình du lịch bền vững thúc đẩy các chiến lược vì người nghèo trong môi trường
cộng đồng. Các sáng kiến CBT nhằm vào mục tiêu thu hút sự tham gia của người dân
địa phương vào việc vận hành và quản lý các dự án du lịch nhỏ như một phương tiện
giảm nghèo và mang lại thu nhập thay thế cho cộng đồng. Các sáng kiến CBT còn
khuyến khích tôn trọng các truyền thống và văn hóa địa phương cũng như các di sản
thiên nhiên.”
2.2 Các đặc trưng của du lịch cộng đồng
Các đối tác tham gia trong du lịch cộng đồng: chính quyền địa phương, cơ quan
quản lý du lịch, các cơ quan bảo tồn, các công ty du lịch, hãng lữ hành, các tổ chức phi
chính phủ, cộng đồng địa phương và khách du lịch.
Cộng đồng địa phương tham gia hoặc chịu trách nhiệm ra quyết định thực thi và
điều hành dự án.
Cộng đồng dân cư, các đối tác liên quan, du khách có trách nhiệm bảo vệ tài
nguyên văn hóa và thiên nhiên địa phương.
Các thành viên của cộng đồng được chia sẻ lợi ích từ hoạt động du lịch.
Quy mô hoạt động nhỏ, thị trường khách khá hẹp về đối tượng và ít về số lượng.
Các sản phẩm, dịch vụ - du lịch được phát triển phù hợp với điều kiện tự nhiên,
văn hóa địa phương.
2.3 Điều kiện phát triển du lịch cộng đồng tại một địa phương
Để đảm bảo lựa chọn đúng điểm để triển khai dự án du lịch cộng đồng, việc phân
tích đánh giá các điều kiện phát triển du lịch cộng đồng tại một địa phương là rất quan
trọng. Các điều kiện đó được chia thành 4 nhóm chính sau:
Tiện nghi và các điểm hấp dẫn của cộng đồng
Để có được một dự án CBT thành công, cộng đồng đó phải có điểm du lịch thu
hút khách và có đủ tiện nghi để thu hút khách đến thăm cộng đồng và hỗ trợ các hoạt
động du lịch cộng đồng. Tiện nghi và các điểm thu hút bao gồm: các tài nguyên văn
hóa; tài nguyên môi trường; lưu trú; đường tiếp cận và phương tiện đi lại; thông tin/dịch
vụ cho du khách tại vùng du lịch; sức khỏe và an toàn trong vùng du lịch và phụ cận;
nguồn nhân lực; nơi mua sắm; các dịch vụ đi lại; cấp nước, năng lượng và hệ thống
nước thải; nguồn tài chính.
Tính năng động của cộng đồng
Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012
3
Sự thành công của những người hỗ trợ cộng đồng phụ thuộc rất lớn vào sự hiểu biết
về tính năng động của cộng đồng và thái độ của họ khi làm việc với người dân.
Tiềm năng thị trường
Du khách là nhân tố quyết định cho sự thành công của CBT. Việc hiểu rõ nhu cầu,
mối quan tâm và động cơ của du khách rất cần thiết cho dự án CBT. Điều này giúp cho
cộng đồng xác định được đúng thị trường mục tiêu, các loại du khách có thể đến tham
quan cộng đồng, từ đó có kế hoạch phát triển sao cho đáp ứng tốt nhu cầu khách hàng.
Các chính sách quốc gia và thái độ của chính quyền địa phương
Việc phân tích các chính sách liên quan của Chính Phủ là rất quan trọng để xác
định được các khả năng mà các cơ quan có thể hỗ trợ, giúp đỡ thực hiện các dự án CBT.
Các tổ chức, cơ quan như Tổng cục du lịch Việt Nam, Sở VHTT & DL các tỉnh thành,
hay ban quản lý du lịch xã dựa vào các chính sách đó để xác định việc phân bổ các
nguồn lực và cung cấp các điều kiện hỗ trợ phù hợp.
2.4. Các mô hình phát triển du lịch cộng đồng
Việc lựa chọn mô hình nào để phát triển du lịch cộng đồng tùy thuộc vào quyết
định của cộng đồng, dựa trên các điều kiện và khả năng hiện tại của cộng đồng. Có 3
mô hình được đưa ra:
Cộng đồng địa phương tự tổ chức toàn bộ các khâu cung ứng các sản phẩm du
lịch.
Các hãng lữ hành tổ chức bán tour và ký kết hợp đồng với các nhóm cộng đồng
cung cấp các dịch vụ du lịch.
Cộng đồng địa phương liên kết với các công ty du lịch để tổ chức, thực hiện các
chương trình du lịch.
3. Thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại Đà Nẵng
3.1. Một số vấn đề còn tồn tại
Hiện tại, du lịch cộng đồng tại thành phố Đà Nẵng đang tồn tại rất nhiều vấn đề,
đặc biệt là một số điểm chính sau:
Hiện nay vẫn chưa có một dự án du lịch cộng đồng nào trên địa bàn được triển
khai theo đúng tiêu chí của nó. Mức độ tham gia của cộng đồng vẫn chỉ ở mức cung cấp
các dịch vụ, chưa tham gia vào quá trình tổ chức ra quyết định, xây dựng các kế hoạch
thực hiện trong du lịch cộng đồng.
Việc tạo dựng các sản phẩm du lịch trọn gói, hấp dẫn khách du lịch và lập chương
trình cho các tuyến, chương trình du lịch làng nghề còn chưa được quan tâm thỏa đáng.
Chủng loại, kiểu dáng của sản phẩm thủ công truyền thống chưa phong phú, đa dạng,
chất lượng chưa cao... đế hấp dẫn khách du lịch. Trong khi đó, các công ty du lịch lại
chưa thực sự đánh giá, nghiên cứu tìm hiểu để nắm bắt được nhu cầu và mong muốn
của khách du lịch. Hai bộ phận này hoạt động một cách riêng lẽ, không có sự gắn kết
chặt chẽ với nhau.
Thành phố chưa thực sự quan tâm đầu tư phát triển du lịch cộng đồng, chưa có các
chính sách đãi ngộ tốt đối với các nghệ nhân làng nghề.
Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012
4
Sự mất dần các giá trị truyền thống của các cộng đồng, và thay vào đó là quan
cảnh đô thị hóa, bê tông hóa cảnh quan làng quê. Bên cạnh đó là sự xuống cấp nghiêm
trọng của các điểm di tích lịch sử, các làng nghề thì bị mai một dần.
3.2. Tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng tại thành phố Đà Nẵng
Có thể nói Đà Nẵng hiện đang sở hữu rất nhiều tiềm năng để phát triển du lịch
cộng đồng.
Qua đánh giá tình hình chung về du lịch hiện nay tại Đà Nẵng, dựa trên các tiêu
chí đánh giá sơ bộ ban đầu về lịch sử phát triển, đặc trưng về văn hóa, cảnh quan tự
nhiên cùng với mức độ bảo tồn và gìn giữ các giá trị văn hóa và cảnh quan của vùng, từ
đó chọn ra một số địa phương có tiềm năng để phát triển du lịch cộng đồng, đó là: làng
cổ Túy Loan (xã Hòa Phong), làng Phong Nam (xã Hòa Châu), địa bàn sinh sống của
đồng bào Cơ Tu (thôn Phú Túc, xã Hòa Phú), làng chiếu Cẩm Nê (xã Hòa Tiến), làng
chài Mân Thái (phường Mân Thái), làng đá Non Nước (phường Hòa Hải).
3. Xây dựng chƣơng trình phát triển du lịch cộng đồng tại Đà Nẵng
3.1. Đánh giá điều kiện hiện tại
Bước đầu tiên trong việc xây dựng chương trình phát triển du lịch cộng đồng đó
chính là đánh giá điều kiện hiện tại. Sau khi thực hiện phân tích các tiềm năng phát
triển, đề tài tiếp tục đi vào phân tích cụ thể điều kiện phát triển du lịch cộng đồng của
từng địa phương đó dựa trên 5 yếu tố: tiện nghi và các điểm hấp dẫn, các điểm thu hút
tại các vùng lân cận, tính năng động của cộng đồng, tiềm năng thị trường và các chính
sách của quốc gia và chính quyền địa phương. Trên cơ sở đó, đề tài phân chia các địa
điểm đó thành hai nhóm sau:
Nhóm 1: Làng cổ Túy Loan, Làng Phong Nam, đồng bào dân tộc Cơ Tu xã Hòa
Phú, Làng chài Mân Thái và Làng chiếu Cẩm Nê đều thuộc nhóm này. Với mục tiêu
đầu tư tương đối ít, cùng với việc đào tạo và tiếp thị, các địa điểm này có thể bắt đầu
triển khai các dự án du lịch cộng đồng và tạo được nguồn khách ổn định. Những điểm
đến này cũng được nhiều du khách biết đến và tham quan, tuy nhiên số lượng nguồn
khách đến không ổn định và đang bị suy giảm do nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên
nhân chủ yếu là những giá trị truyền thống đang dần bị mai một và chưa có chính sách
cụ thể để phát triển du lịch bền vững.
Nhóm 2: Làng đá Non Nước thuộc nhóm này. Vùng có tài nguyên du lịch khá đầy
đủ, sở hữu vị trí dễ dàng tiếp cận từ trung tâm thành phố và cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch
đảm bảo tốt. Điều quan trọng trong phát triển du lịch cộng đồng tại đây, đó là một cơ cấu
tổ chức quản lý hiệu quả, tăng cường các dịch vụ cho các tour du lịch trong ngày, kéo dài
thời gian lưu lại của khách bằng những hành trình dài hơn và đầu tư hơn nữa vào cơ sở
hạ tầng du lịch.
3.2. Định hướng chiến lược dài hạn
Sau khi đánh giá tiềm năng hiện tại của thành phố, một mô hình SWOT đã được xây
dựng nhằm đánh giá các cơ hội, thách thức, cũng như điểm mạnh, điểm yếu của du lịch
cộng đồng tại thành phố. Trên cơ sở đó, đề tài xác định các mục tiêu phát triển du lịch
Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012
5
cộng đồng tại thành phố về kinh tế, xã hội, tổ chức và môi trường. Tuy nhiên, tùy từng
địa điểm mà các mục tiêu nào sẽ được ưu tiên hơn.
Mục tiêu kinh tế: tăng thu nhập cho người dân, cải thiện đời sống
Mục tiêu xã hội, tổ chức: xây dựng khối liên minh chiến lược giữa cộng đồng, các
cơ quan chính phủ và phi chính phủ với các công ty du lịch; góp phần khôi phục, bảo
tồn và gìn giữ các giá trị văn hóa, các làng nghề truyền thống; giảm tỷ lệ hộ nghèo tại
địa phương.
Mục tiêu môi trường: tạo ra những sản phẩm không gây ô nhiễm môi trường.
3.3. Xây dựng các chương trình kế hoạch
Dựa trên phân tích các tài nguyên, đề tài liệt kê một danh sách các sản phẩm du
lịch cộng đồng có tiềm năng phát triển, bao gồm: 1- Tìm hiểu làng đá Non Nước; 2-
Trải nghiệm cuộc sống ven sông, ven biển tại làng chài Mân Thái; 3- Khám phá văn hóa
làng quê tại làng Phong Nam; 4- Tìm hiểu đời sống tâm linh của người dân tại Ngũ
Hành Sơn; 5- “One cycle” tại Làng Cổ Túy Loan, xã Hòa phong; 6- Tham quan làng
chiếu Cẩm Nê, xã Hòa Tiến; 7- Khám phá văn hóa đồng bào dân tộc Cơ Tu xã Hòa Phú.
Sau đó đề tài đi vào đánh giá tiềm năng phát triển của các sản phẩm này thông qua việc
phân tích những cơ hội và thách thức gặp phải, đồng thời đối chiếu với các mục tiêu đã
đề ra, dự án chỉ tập trung triển khai tại làng cổ Túy Loan để đạt hiệu quả cao nhất. Sau
khi dự án đi vào hoạt động và đem lại kết quả khả quan thì sẽ tiếp tục triển khai mô hình
tại các địa phương khác.
3.4. Xây dựng kế hoạch hành động – “One Cycle” tại làng cổ Túy loan
Bước đầu tiên, đề tài xây dựng mục đích và mục tiêu của dự án dựa trên những
đánh giá tình hình hiện tại ở làng cổ Túy Loan (Xem bảng 1)
Bảng 1. Mục đích và mục tiêu dự án “One cycle” tại Làng cổ Túy Loan
STT
Chỉ tiêu
Mục đích
Mục tiêu
1
Kinh tế
Tăng thu nhập cho
người dân
Tạo thêm nguồn thu nhập 800.000đ/tháng cho
các hộ tham gia CBT
2
Xã hội
Xóa đói giảm nghèo
Giảm tỉ lệ hộ nghèo (thu nhập dưới
200.000đ/tháng) tại xã Hòa Phong còn 1,8% so
với 2,43% (năm 2010)
Tăng 20% số lao động trong thôn được tuyển
dụng vào ngành du lịch
Đảm bảo 100% số hộ tại 2 thôn Túy Loan Tây 1
và Túy Loan Tây 2 được sử dụng nước sạch
(hiện tại 2 thôn trên chưa tiếp cận được nguồn
nước sạch)
Bảo tồn văn hóa, làng
nghề
Tổ chức các chương trình văn nghệ dân gian
định kỳ
Tăng số lượng các hộ gia đình làm nghề bánh
tráng Túy Loan lên 10 hộ (so với 5 hộ hiện nay)
Xây dựng mối quan
Tạo lập và tăng số lượng các hãng lữ hành liên