253
XÂY DỰNG VĂN HÓA DOANH NGHIỆP THEO ĐỊNH HƢỚNG
PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG - BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO CÁC
DOANH NGHIỆP VIỆT NAM
ThS. Chu Thị Hà
ThS. Lê Thị Tú Anh
Trường Đại học Thương mại
TÓM TẮT
Trong thế kỷ 21, bất kỳ một doanh nghiệp nào muốn tồn tại và thành công trên thị trường đều cần
nhận thức được vai trò của phát triển bền vững. Để đạt được những kết quả trong hoạt động bền vững,
các nhà quản trị cần tạo ra những thay đổi ngay từ chính văn hóa doanh nghiệp. Bài viết này trình bày
cơ sở lý luận về văn hóa doanh nghiệp và vai trò của văn hóa doanh nghiệp đến sự phát triển bền vững
của tổ chức. Bài viết tập trung nghiên cứu mô hình xây dựng văn hóa doanh nghiệp định hướng bền
vững và thực tiễn áp dụng thành công mô hình này tại một doanh nghiệp đa quốc gia kinh doanh sản
phẩm gia đình. Từ đó, tác giả rút ra một số hàm ý cho các doanh nghiệp Việt Nam trong việc ứng dụng
mô hình này để xây dựng văn hóa doanh nghiệp định hướng phát triển bền vững.
Từ khóa: văn hóa doanh nghiệp, phát triển bền vững, văn hóa định hướng bền vững
ABSTRACT
In the 21st century, any enterprise that wants to survive and succeed in the market needs to
recognize the role of sustainable development. To achieve sustainable, managers should make
changes right from the corporate culture. This paper systematized literature of corporate culture and
the role of corporate culture in the sustainable development of an organization. This paper focused
on analyzing the model of building a sustainable-oriented corporate culture and the success in
applying this model in a multinational enterprise of home products. Accordingly, authors suggested
several implications for Vietnamese businesses in the application of this model to build a corporate
culture towards sustainable development.
Keywords: corporate culture, sustainable development, sustainable-oriented culture
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong bối cảnh hiện nay, phát triển bền vững trở thành chiến lược tất yếu của các doanh
nghiệp muốn tồn tại và thành công trên thị trường. Tại Việt Nam, phát triển bền vững là một trong
những nguyên tắc chỉ đạo quan trọng của Đảng, Nhà nước và đã nhận được sự quan tâm và hưởng
ứng một cách rộng rãi trong cộng đồng doanh nghiệp. Từ năm 2010, Chính phủ đã thành lập Hội
đồng Doanh nghiệp vì sự Phát triển Bền vững Việt Nam nhằm thúc đẩy và hỗ trợ cộng đồng doanh
nghiệp trong việc thực hiện Chiến lược Phát triển bền vững tại Việt Nam.
Các doanh nghiệp đều nhận thức được rằng, tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh theo
hướng bền vững không chỉ là biện pháp đối phó với những thách thức về môi trường như biến đổi
khí hậu, cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên, mà còn là tiền đề cho sự đổi mới, giảm thiểu các rủi
ro. Phát triển bền vững còn là chiến lược giúp doanh nghiệp thu hút được được thế hệ khách hàng
254
mới, những người quan tâm hơn tới lợi ích xã hội và môi trường mà doanh nghiệp mang lại. Thực
tế, nhiều nghiên cứu đã nhấn mạnh tầm quan trọng của phát triển bền vững đối với tổ chức cũng
như tác động tích cực của nó đến kết quả hoạt động. Các doanh nghiệp được liệt kê trong danh sách
các doanh nghiệp đạt Chỉ số phát triển bền vững Dow Jones - một trong số các hệ thống xếp hạng
chỉ số phát triển bền vững độc lập và uy tín nhất hiện nay - có kết quả giá cổ phiếu vượt trội hơn so
với các doanh nghiệp khác (Savitz and Weber, 2006). Tại Việt Nam, theo VCCI (2019), các doanh
nghiệp có ứng dụng Bộ chỉ số phát triển bền vững (CSI) - bộ chỉ số được xây dựng phù hợp với bối
cảnh kinh doanh trong nước và thông lệ quốc tế - trong việc quản trị và đánh giá hiệu quả bền vững
có năng suất lao động và trung bình hiệu suất sử dụng lao động cao hơn đáng kể so với các doanh
nghiệp chưa ứng dụng. Ngoài ra, các doanh nghiệp này cũng có năng lực cạnh tranh vượt trội khi
xem xét đến hoạt động nghiên cứu phát triển, hoạt động marketing và sự ổn định trong nguồn hàng.
Chính vì vậy, năm 2019, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị về Phát triển bền vững số
13/CT-TTg nhằm nâng cao nhận thức và định hướng các doanh nghiệp trong việc hiện thực hóa các
mục tiêu phát triển bền vững. Trên thực tế, số lượng các doanh nghiệp tham gia Chương trình đánh
giá, công bố doanh nghiệp bền vững ngày càng tăng trong vòng 4 năm trở lại đây đã cho thấy rõ sự
chủ động và tích cực từ phía doanh nghiệp.
Một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy doanh nghiệp phát triển vững không thể không nhắc
đến chính là văn hóa doanh nghiệp. Mặc dù tầm quan trọng của phát triển bền vững đối với sự thành
công trong dài hạn của doanh nghiệp đã được thừa nhận cả trong lý thuyết và thực tiễn, các nhà quản trị
vẫn chưa nắm bắt được đầy đủ và chắc chắn các cách thức để lãnh đạo và định hướng tổ chức theo
hướng bền vững. Doanh nghiệp thường triển khai những nỗ lực đơn lẻ như tiết kiệm năng lượng tại một
số bộ phận, điều chỉnh quy trình xử lý chất thải với quy mô nhỏ,… Để cạnh tranh trong dài hạn, các
doanh nghiệp cần có phương pháp tiếp cận một cách hệ thống về các vấn đề bền vững cũng như tập
trung các nỗ lực để tạo ra nền tảng vững chắc, hỗ trợ cho việc xây dựng và thực hiện thành công chiến
lược phát triển bền vững. Văn hóa doanh nghiệp chính là lời giải giúp các nhà quản trị có thể hiện thực
hóa các giải pháp bền vững, đem lại lợi ích cho môi trường, xã hội và chính doanh nghiệp.
Bản chất phức tạp của văn hóa doanh nghiệp tạo ra thách thức rất lớn cho các nhà quản trị
trong việc thay đổi và điều chỉnh văn hóa theo hướng bền vững. Điều này đòi hỏi nỗ lực được thực
hiện ở quy mô lớn, sự quyết tâm của đội ngũ lãnh đạo cũng như sự tham gia tích cực từ phía mỗi
nhân viên. Để cung cấp cho các nhà quản trị một góc nhìn bao quát hơn trong việc thay đổi văn hóa
doanh nghiệp hướng đến phát triển bền vững, bài viết này tập trung phân tích các bước để xây dựng
văn hóa doanh nghiệp định hướng phát triển bền vững theo cách tiếp cận đa cấp độ. Vận dụng mô
hình phân tích khái quát văn hóa doanh nghiệp định hướng bền vững từ nhà quản trị cấp cao tới
nhân viên, từ tập thể đến từng cá nhân, bài viết nghiên cứu tình huống tại một doanh nghiệp lớn của
Mỹ để rút ra một số bài học nghiệm cho các doanh nghiệp tại Việt Nam.
2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ VĂN H A DOANH NGHIỆP ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
BỀN VỮNG
2.1. Các khái niệm liên quan
2.1.1. Phát triển bền vững
Khái niệm phát triển bền vững của doanh nghiệp bắt nguồn từ khái niệm rộng hơn về sự bền
vững. Khái niệm bền vững bắt đầu được phổ biến trên phạm vi toàn cầu thông qua báo cáo Tương
lai chung của chúng ta của Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới, một tổ chức của Liên Hợp
255
Quốc còn được gọi là Ủy ban Brundtland. Theo WCED, sự bền vững không chỉ liên quan đến bảo
vệ môi trường và công bằng xã hội, mà còn gắn liền với sự thịnh vượng kinh tế và phát triển của
các doanh nghiệp. Phát triển bền vững được định nghĩa là “phát triển đáp ứng nhu cầu của hiện tại
mà không ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai” (WCED, 1987). Áp
dụng đối với các doanh nghiệp, phát triển bền vững đề cập đến thách thức trong cải thiện đồng thời
phúc lợi xã hội, con người và giảm tác động sinh thái từ hoạt động sản xuất kinh doanh mà vẫn đảm
bảo đạt được hiệu quả các mục tiêu của doanh nghiệp (Sharma, 2003).
2.1.2. Văn hóa doanh nghiệp
Khái niệm văn hóa doanh nghiệp bắt đầu được nhắc đến rộng rãi từ khoảng những năm 1970
và nhanh chóng trở thành một khái niệm quan trọng trong các nghiên cứu về quản trị. Văn hóa
doanh nghiệp có thể hiểu là một khuôn khổ các giả định cơ bản được chia sẻ trong tổ chức. Các giả
định này được rút ra trong quá trình tổ chức giải quyết các vấn đề nhằm thích ứng với môi trường
bên ngoài và hội nhập bên trong, ảnh hưởng đến cách thức các thành viên trong tổ chức nhận thức,
suy nghĩ, cảm nhận và hành động (Schein, 1997). Ngay cả khi các thành viên trong tổ chức có sự
thay đổi thì văn hóa vẫn tồn tại theo thời gian. Ở cấp độ dễ nhận thấy hơn, văn hóa đại diện cho các
mẫu hành vi hoặc phong cách của một tổ chức. Các nhân viên mới tham gia vào tổ chức sẽ được
đồng nghiệp của họ khuyến khích làm theo các hình mẫu đó.
2.1.3. Văn hóa doanh nghiệp định hướng phát triển bền vững
Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện nhằm tìm hiểu các yếu tố thúc đẩy doanh nghiệp phát triển
bền vững. Một số học giả cho rằng, động lực chính của phát triển bền vững là các yếu tố bên ngoài tổ
chức như các quy định và tiêu chuẩn môi trường do chính phủ đặt ra, hoặc áp lực từ khách hàng và cộng
đồng. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu gần đây đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của các yếu tố bên trong tổ
chức đối với hiệu quả bền vững của doanh nghiệp, đặc biệt là yếu tố văn hóa doanh nghiệp.
Văn hóa doanh nghiệp định hướng phát triển đưa ra hàm ý về việc lồng ghép các nguyên tắc,
định hướng bền vững vào tất cả các cấp độ của văn hóa tổ chức, bao gồm cả các giá trị, các tuyên
bố sứ mệnh, các chiến lược cho tới hành vi của từng cá nhân. Nhiều nghiên cứu cố gắng mô tả một
số loại hình văn hóa có tác động tích cực tới việc thực hiện các mục tiêu bền vững của doanh
nghiệp. Tuy nhiên, trong bài viết này, tác giả tiếp cận văn hóa theo quan điểm rằng các nguyên tắc
và định hướng bền vững có thể được gắn vào tất cả các loại hình văn hóa, tạo ra một tập hợp đa
dạng các nền văn hóa doanh nghiệp định hướng phát triển bền vững.
Văn hóa doanh nghiệp tạo ra những thay đổi sâu rộng trong nhận thức của mọi thành viên về
các giá trị bền vững, từ đó, tạo ra những tác động đến kết quả bền vững ở nhiều cấp độ khác nhau.
Ở cấp độ các quan niệm chung, phát triển bền vững xuất phát từ những thay đổi trong giá trị và
niềm tin của nhân viên hướng tới các giá trị đạo đức hơn và có trách nhiệm hơn. Ở cấp độ các giá trị
được thừa nhận, sự bền vững được thể hiện thông qua các chiến lược, mục tiêu kinh doanh. Ở cấp
độ các yếu tố hữu hình, cấu trúc tổ chức, các quy trình cũng như hành vi của nhân viên đều định
hướng phát triển bền vững (Schein, 2004). Nếu doanh nghiệp tiến hành những thay đổi trong chiến
lược, quy trình, phương thức hoạt động mà không có những thay đổi trong văn hóa của tổ chức thì
sẽ khó có thể đạt được hiệu quả. Một số nghiên cứu thực nghiệm đã cho thấy việc thay đổi văn hóa
hướng đến sự bền vững của doanh nghiệp phụ thuộc phần lớn vào các giá trị và nền tảng tư tưởng
của tổ chức. Những điều này sẽ ảnh hưởng đến cách thức thực hiện cũng như hiệu quả phát triển
bền vững của doanh nghiệp (Cameron và Quinn, 2006; Jarnagin và Slocum, 2007).
256
Tiếp cận tích hợp khía cạnh bền vững và văn hóa trong tổ chức, việc xây dựng và thay đổi văn
hóa doanh nghiệp hướng đến phát triển bền vững cần được tiếp cận theo nhiều cấp độ khác nhau.
Sự thay đổi cần bắt đầu từ phía đội ngũ lãnh đạo cấp cao, được bổ sung bởi các quy trình, phương
pháp hoạt động của tổ chức. Toàn bộ các thay đổi trong các cấp bậc văn hóa sẽ góp phần tạo ra một
nền văn hóa doanh nghiệp bền vững và cải thiện hiệu quả bền vững của doanh nghiệp.
2.2. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp định h ớng phát triển bền vững
Các nghiên cứu về phát triển bền vững thường đề cập đến một hoặc một vài khía cạnh đơn
lẻ, ví dụ: một công đoạn (xây dựng chiến lược phát triển bền vững, thiết kế quy trình bền vững
hoặc đo lường tính bền vững); một lĩnh vực (chiến lược, nhân sự, marketing, tài chính,…); hoặc
một cấp bậc (các nhà quản trị cấp cao, cấp trung, cấp cơ sở hoặc người thừa hành). Do đó, để
nghiên cứu văn hóa doanh nghiệp định hướng phát triển bền vững (văn hóa bền vững) một cách
toàn diện, bài viết này sử dụng một mô hình tích hợp các quy trình của tổ chức được trình bày
trong Hình 1.
Hình 1. Mô hình xây dựng văn hóa doanh nghiệp định h ớng phát triển bền vững
Ngu n: Tác giả đề xuất dựa trên mô hình của Galpin và các tác giả, 2015
Mô hình bao gồm một chuỗi các bước để hình thành văn hóa doanh nghiệp định hướng phát
triển bền vững và chia làm ba giai đoạn chính.
Sứ mệnh
Các thực hành quản trị nhân sự
Củng cố sứ mệnh, giá trị, mục tiêu và chiến lược bền vững
Tuyển dụng, lựa chọn, định hướng, xã hội hóa
Hoạch định kết quả, đánh giá, lương thưởng, đào tạo và
phát triển, tiêu chí thăng tiến
Hiệu quả bền vững
của doanh nghiệp
Tài chính, thương hiệu,
đổi mới
Giai đoạn 2
Các giá trị
Mục tiêu
Chi n l ợc
Hiệu quả bền vững
của nhân viên
Bên trong và bên ngoài
công việc
Giai đoạn 1
Giai đoạn 3
257
Giai đoạn 1: Thiết lập định hướng phát triển bền vững cho doanh nghiệp
Xây dựng văn hóa bền vững cần được bắt đầu từ việc tích hợp sự bền vững vào các nội dung
hoạch định của doanh nghiệp. Cụ thể, sự bền vững cần được trình bày một cách rõ ràng như một
phần quan trọng trong sứ mệnh, giá trị, mục tiêu và chiến lược của doanh nghiệp.
Tuyên bố sứ mệnh
Sứ mệnh thể hiện thiên hướng hoạt động, mục đích hoặc lý do tồn tại của tổ chức (Kreitner,
2009). Nói cách khác, sứ mệnh chỉ rõ cách thức một tổ chức tự xác định và thiết lập các ưu tiên
trong quá trình hoạt động của mình. Tuyên bố sứ mệnh sẽ thể hiện rõ mục đích hàng đầu, được ưu
tiên đặc biệt của doanh nghiệp và có thể giúp doanh nghiệp trở nên khác biệt với các tổ chức khác.
Tuyên bố sứ mệnh là một công cụ mạnh mẽ để thiết lập định hướng chiến lược và các hành động
chiến thuật của doanh nghiệp. Đặc biệt, một tuyên bố sứ mệnh rõ ràng sẽ cung cấp các tín hiệu quan
trọng cho các bên liên quan tới tổ chức về các ưu tiên mà tổ chức hướng tới.
Phát triển văn hóa bền vững cần bắt đầu từ một tuyên bố sứ mệnh đề cập đến sự cân bằng
giữa hiệu quả tài chính và hiệu quả xã hội. Sứ mệnh cũng cần thể hiện được vai trò của tổ chức đối
với thị trường và đối với xã hội. Đây là cách thức truyền đạt rõ ràng đến các cá nhân bên trong và
bên ngoài tổ chức về việc doanh nghiệp nhìn nhận thành công về mặt tài chính và thành công về
môi trường và xã hội có ý nghĩa tương đương nhau.
Việc điều chỉnh tuyên bố sứ mệnh của tổ chức là bước đầu tiên để phát triển văn hóa bền
vững. Nhưng nếu doanh nghiệp không tiếp tục nỗ lực để hiện thực hóa những tuyên bố đó thì sẽ
dễ dàng bị cáo buộc là sử dụng chiêu trò marketing, đánh lạc hướng người tiêu dùng
(greenwashing) bằng việc cung cấp những thông tin sai lệch, thiếu căn cứ để đánh bóng thương
hiệu. Do đó, để xây dựng văn hóa bền vững, bước tiếp theo, doanh nghiệp cần đưa sự bền vững
vào các hệ thống giá trị của doanh nghiệp.
Các giá trị của tổ chức
Các giá trị của tổ chức đề cập đến niềm tin về các mục tiêu mà mọi thành viên trong tổ chức
nên theo đuổi, và đưa ra các định hướng tiêu chuẩn hành vi mà các thành viên nên áp dụng để đạt
được các mục tiêu đó (Schein, 2010). Trong bước này, các nhà quản trị cần lồng ghép được sự bền
vững vào trong các giá trị cốt lõi của tổ chức và đảm bảo nhân viên nhận thức rõ được vai trò của
mình trong việc thực hiện các giá trị đó.
Các giá trị là cơ sở cho việc xây dựng các chuẩn mực và kỳ vọng của tổ chức nhằm xác định
hành vi phù hợp của nhân viên trong các tình huống cụ thể. Các giá trị được chia sẻ cũng góp phần
tạo động lực cho nhân viên và thúc đẩy sự cam kết giữa các thành viên tổ chức. Các giá trị được
thừa nhận trong tổ chức có ảnh hưởng đến quyết định của mỗi cá nhân, đến cách thức mà họ phản
hồi lại các yêu cầu của cấp trên và cách họ đầu tư thời gian và năng lượng cho công việc. Các giá trị
tổ chức được trình bày rõ ràng có thể là cơ sở để đánh giá sự phù hợp giữa nhân viên và doanh
nghiệp. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi giá trị của nhân viên phù hợp với giá trị của tổ chức,
nhân viên đó sẽ ở lại lâu hơn và làm việc hiệu quả hơn (Kristof-Brown và các tác giả, 2005).
Các giá trị được chia sẻ có ý nghĩa quan trọng trong việc điều chỉnh quá trình ra quyết định và
các hành vi của các cá nhân theo hướng bền vững. Khi tất cả các nhân viên đều hiểu biết rõ ràng về
giá trị của tổ chức gắn liền với sự bền vững, họ sẽ dễ dàng đưa ra các quyết định và các phản ứng
phù hợp khi đối mặt với các vấn đề liên quan đến lợi ích kinh tế, môi trường và xã hội.
