"Chơi cùng ngôn từ" trong tiểu thuyết của Thuận

“CHƠI CÙNG NGÔN TỪ” TRONG TIỂU THUYẾT CỦA THUẬN<br /> Vũ Thị Hạnh*1<br /> Trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên<br /> TÓM TẮT<br /> Văn học là nghệ thuật của ngôn từ. Trong quá trình sáng tạo, mỗi nhà văn có những cách<br /> xử lý ngôn từ riêng. Vì thế, ngôn từ trong tác phẩm văn học trở thành sản phẩm sáng tạo độc đáo<br /> của mỗi nhà văn. Nó được coi là một trong những yếu tố quan trọng góp phần thể hiện cá tính<br /> sáng tạo, phong cách, tài năng của nhà văn…Với quan niệm “Tiếng Việt thừa hiện đại và tinh tế<br /> để sáng tạo”, nhà văn Thuận hiện diện trước hết như một nhà ngôn ngữ học. Bằng sự am hiểu<br /> tường tận về ngôn ngữ, Thuận đã biến ngôn ngữ trở thành một phương diện quan trọng nhằm<br /> thực hiện những tham vọng cách tân nghệ thuật. Khảo sát ngôn ngữ trong tiểu thuyết của Thuận,<br /> người viết đã chỉ ra được những yếu tố độc đáo trong cách sử dụng ngôn ngữ của nhà văn: sự<br /> tăng cường những yếu tố tỉnh lược ngữ dụng; hiện tượng lai tạp ngôn ngữ, tính đa thanh trong<br /> ngôn ngữ trần thuật… Đặc biệt, với Thuận, ngôn ngữ còn trở thành một phương tiện để kiến tạo<br /> nhịp điệu cho tiểu thuyết thông qua việc mở rộng và thu hẹp không giới hạn những biên độ đoạn<br /> văn và câu văn.<br /> Từ khóa: Nhà văn Thuận, tiểu thuyết, ngôn ngữ, tỉnh lược ngữ dụng, lai tạp ngôn ngữ, ngôn ngữ<br /> trần thuật<br /> thực hiện vai trò đồng sáng tạo. Thuận khẳng<br /> MỞ ĐẦU<br /> Văn học Việt Nam đầu thế kỷ XXI đã<br /> định: “tác giả rất cần đến sự tham gia của độc<br /> và đang ghi nhận nhưng đôi thay chưa tưng<br /> ̃<br /> ̉<br /> ̀<br /> giả” [3]. “Nếu trong hàng triệu người đọc<br /> có. Vơi cach tân ơ nhiêu mưc đô khac nhau ,<br /> ́ ́<br /> ̉<br /> ̀<br /> ́<br /> ̣<br /> ́<br /> thông tiếng Việt mà có được một ít độc giả<br /> các nhà văn như Pham Thị Hoai, Tạ Duy Anh,<br /> ̣<br /> ̀<br /> cho mình thì cũng là điều may” [10]. “Độc giả<br /> Nguyên Bì nh Phương , Nguyễn Ngọc Tư ,<br /> ̃<br /> cho mình” theo cách nói của Thuận – thực<br /> Nguyễn Huy Thiệp , Nguyễn Xuân Khánh ...đã<br /> chất bao hàm cả sự thách thức, kén chọn và<br /> có nhưng thanh tưu đang kê trong nô lưc thay<br /> ̃<br /> ̀<br /> ̣<br /> ́<br /> ̉<br /> ̃ ̣<br /> yêu cầu. “Độc giả ngày nay đã thay đổi nhiều.<br /> đôi đê hoa nhị p cung dong chay văn hoc thê<br /> ̉ ̉ ̀<br /> ̀<br /> ̀<br /> ̉<br /> ̣<br /> ́<br /> Tôi nghĩ họ “lớn lên” nhiều …Rất nhiều nhà<br /> giơi. Hòa cùng xu hướng đó , bạn đọc và giới<br /> ́<br /> văn coi viết là để triển lãm tài năng uyên thâm<br /> phê bì nh con đươc biêt đên tên tuôi của Thuận<br /> ̀<br /> ̣<br /> ́ ́<br /> ̉<br /> nên họ nghĩ hộ độc giả từ A đến Z... Tôi thì<br /> – một người tuy mới “vào nghề” nhưng đã<br /> không dọn một bữa cỗ ăn sẵn như thế.” [4].<br /> nhanh chóng tạo được “thương hiệu” thông<br /> Với quan niệm văn chương như vậy, ngôn<br /> qua năm tiểu thuyết “trình làng” liên tục trong<br /> ngữ trong tiểu thuyết theo quan niệm của<br /> năm năm qua: Made in Vietnam [12],<br /> Thuận thực chất là một sự thách thức đối với<br /> Chinatown [13], Paris 11 tháng 8 [14], T mất<br /> độc giả.<br /> tích [15] và Vân Vy [16]. Mỗi tiểu thuyết là<br /> Để thách thức độc giả, Thuận đã pha<br /> một hành trình thử nghiệm của nhiều lối viết<br /> trộn, lai tạp nhiều ngôn ngữ khác nhau nhằm<br /> mới mà tất cả đều khởi nguồn từ cuộc phiêu<br /> phá vỡ tính thuần khiết của ngôn ngữ văn<br /> lưu của ngôn từ. Trong bài viết này, người<br /> chương truyền thống, mở đường cho sự “ùa<br /> viết xuất phát từ quan niệm về sự sáng tạo<br /> vào” của các yếu tố văn hóa ngoại lai. Sự lai<br /> nghệ thuật của nhà văn để chỉ ra những đặc<br /> tạp được xây dựng trên cơ sở kết hợp tiếng<br /> điểm cơ bản về ngôn từ trong tiểu thuyết của<br /> Việt với những yếu tố ngôn ngữ khác ở nhiều<br /> Thuận cũng như những cách thức sử dụng<br /> cấp độ: khi thì sử dụng từ gốc Anh/ Pháp, khi<br /> ngôn ngữ nhằm thực hiện những ý đồ nghệ<br /> thì sử dụng theo cách phiên âm sang tiếng<br /> thuật của nhà văn.<br /> Việt… Cách đặt tên, dùng từ, đặt câu trong<br /> tiểu thuyết của Thuận…đều xuất hiện hiện<br /> 1. Từ quan niệm về sáng tạo nghệ thuật đến<br /> tượng này.<br /> ngôn từ trong tiểu thuyết của Thuận<br /> Tiểu thuyết của Thuận gắn liền với<br /> Sự lai tạp ngôn ngữ trong tiểu thuyết<br /> quan niệm “văn chương là một trò chơi” và<br /> được thể hiện ngay từ nhan đề tác phẩm<br /> theo đó, tiểu thuyết là một trò chơi văn bản<br /> (Chinatown, Made in Vietnam, I’m yellow,<br /> (chơi nhân vật, chơi kết cấu, chơi cấu trúc,<br /> Paris 11 tháng 8), tên các chương đoạn<br /> chơi ngôn ngữ…). Nhà văn sáng tạo ra tiểu<br /> (Chương 7. Gaza [16,75]; Chương 9. Mistral<br /> thuyết nhưng thông qua ngôn từ, người đọc sẽ<br /> [16,94]; Chương 12. Ice cream Tuổi Hoa Niên<br /> <br /> [16,134]; Chương 20. Đại hỷ [16, 250]…), tên<br /> các nhân vật (Paul, Anna, Brunel, Hellen,<br /> Mic, Hanal, Hằng, Vĩnh, Thụy, Vân,<br /> Vượng…)<br /> Không dừng lại ở cấu trúc, hiện tượng<br /> lai tạp ngôn ngữ còn thể hiện ở nhiều cấp độ<br /> nhỏ hơn: câu và các thành phần của câu. Khảo<br /> sát trong trong tiểu thuyết của Thuận ta thấy<br /> những câu được cấu tạo hoàn toàn bằng tiếng<br /> Anh và tiếng Pháp xuất hiện với tần suất lớn:<br /> “The West is too old” [15, 239]; “Its nothing,<br /> don‟t be worried‟ [15, 238]; “Socialism is up,<br /> bureaucracy is up. … What‟s important is<br /> money. Fifty fifty, are you ok? Perestroika is<br /> very important” [15, 236]; “French<br /> comptability is too old” [15, 235], “France is<br /> too old; but you are ok? ...the West is old, old<br /> ideology, old technology, old mentality” [15,<br /> 232]; “We have no more time” [15, 234];<br /> “Shopping is nice in Paris… Oh, it‟s very<br /> nice; My girl will be happy; it‟s my girl” [15,<br /> 229]; “Un milliard de chinois. Et moi. Et moi.<br /> Et moi”. [15, 13]; “Spécialités chinoiese et<br /> vietnamiennes” [15, 26]…<br /> Nhỏ hơn cấp độ câu, hiện tượng lai<br /> tạp còn xuất hiện ở những từ/ cụm từ giữ vị trí<br /> quan trọng: “Stress lắm‟ [13, 12], “rượt<br /> Internet” [14, 246], “Nó bảo: Stop” [15,<br /> 245]; „Ai mà biết được hai mươi năm về trước<br /> cặp đùi chằng chịt gân xanh của bà ta cũng<br /> nuột nà thon thả như my girl…Vova nhìn mặt<br /> mũi tôi bần thần thì nháy mắt…very ok in<br /> bed. Tôi tin là hắn nói đúng…Vova nốc rượu<br /> như điên, càng nốc càng hăng, hắn kể không<br /> ngớt về những thay đổi very important của<br /> Mạc – tư – khoa” [15, 230] ; “Vừa bắt tay<br /> chúng tôi, vừa bảo: “Shopping is nice in<br /> Paris”. Phó giám đốc vội vàng đáp lại: “Oh,<br /> It’s very nice”…Công nhận my girl đẹp thật,<br /> và cực kỳ khêu gợi” [15, 229].<br /> Ngoài sự lai tạp những từ gốc tiếng<br /> Anh và tiếng Pháp, trong tiểu thuyết của<br /> Thuận còn xuất hiện rất nhiều những từ ghi<br /> âm cách đọc tiếng nước ngoài như: xi –líp, đét<br /> – xe, đi – văng, dis-co, năm - bơ oăn, phécmơ-tuya, a-xit, ca – ta- lô, măng-tô, toa-lét…<br /> Bên cạnh sự lai tạp ngôn ngữ, Thuận<br /> còn tăng cường sử dụng các thuật ngữ chuyên<br /> môn khoa học nhưng không chú thích nhằm<br /> mục đích thách thức độc giả. Đó là những từ<br /> ngữ biểu đạt các khái niệm chuyên môn và để<br /> hiểu được những thuật ngữ này, đòi hỏi người<br /> <br /> đọc phải có một trình độ nhận thức nhất định.<br /> Khảo sát năm tiểu thuyết, ta thấy xuất hiện<br /> những thuật ngữ chuyên môn và khoa học của<br /> nhiều lĩnh vực khác nhau như: thị trường tiêu<br /> thụ, thị trường chứng khoán, biểu giá, lợi<br /> nhuận, tài chính, marketing, xuất nhập khẩu<br /> (kinh tế - tài chính); bẩm sinh, sida, chất béo,<br /> axit, màng nhĩ, truyền nhiễm, di truyền, phụ<br /> khoa, nhiễm trùng, bì phu, vi khuẩn, virut, vắc<br /> – xin, phoóc – môn, X quang, nan y, động<br /> mạch, nhồi máu, triệu chứng, tử thi, pháp y,<br /> nội tiết (Y học)…Sử dụng nhiều những thuật<br /> ngữ chuyên môn giúp Thuận có thể rút ngắn<br /> độ dài văn bản nhưng vẫn đảm bảo hàm lượng<br /> thông tin cần thiết. Đó cũng là con đường để<br /> nhà văn hướng đến mô hình tiểu thuyết ngắn.<br /> Việc pha trộn những yếu tố ngoại ngữ<br /> khác nhau và sử dụng nhiều thuật ngữ chuyên<br /> môn, khoa học là chủ đích lựa chọn và thách<br /> thức độc giả của nhà văn. Tiểu thuyết đòi hỏi<br /> ở người tiếp nhận phải có trình độ ngoại ngữ<br /> và sự am hiểu về nhiều lĩnh vực đa dạng của<br /> đời sống. Thay vì “dọn một bữa cỗ ăn sẵn”<br /> [4], Thuận bắt người đọc phải tư duy, suy<br /> ngẫm thì mới có thể “thưởng thức” được nó.<br /> Đây chính là lí do giải thích vì sao không ít<br /> độc giả nhận xét rằng tiểu thuyết của Thuận<br /> thuộc tạng “khó đọc” và nó “rất gần với mức<br /> độ mà một người đọc khó tính đòi hỏi” [15].<br /> Cùng với tiểu thuyết của Thuận,<br /> những sáng tác của Phạm Thị Hoài cũng nổi<br /> bật lên ở hiện tượng lai tạp và pha trộn ngôn<br /> ngữ. Điểm tương đồng ở hai nhà văn nữ này<br /> là ở chỗ: thông qua ngôn ngữ để gây ấn tượng<br /> về một thời đại không yên ổn với những luồng<br /> tư tưởng văn hoá khác biệt. Đặc biệt, nó còn<br /> biểu hiện sự giao tranh quyết liệt để dành chỗ<br /> đứng của các yếu tố ngôn ngữ trong thời đại<br /> bùng nổ thông tin. Tuy nhiên, điểm khác biệt<br /> lớn nhất giữa Thuận và Phạm Thị Hoài là: qua<br /> lai tạp, pha trộn và giao tranh, Phạm Thị Hoài<br /> phơi bày sự hữu hạn của tiếng Việt còn Thuận<br /> lại cho thấy thế mạnh của tiếng mẹ đẻ trong<br /> khát vọng biểu đạt tư duy trừu tượng. Đó<br /> chính là tình yêu và niềm tự hào đối với ngôn<br /> ngữ Việt: “Ngôn ngữ Việt thừa tinh tế để sáng<br /> tạo” [10].<br /> 2. Tỉnh lược ngữ dụng - một thủ pháp xây<br /> dựng hình tượng nhân vật<br /> Bằng sự thông minh và sắc sảo,<br /> Thuận đã biến ngôn ngữ thay vì là một chất<br /> liệu sáng tạo trở thành một thủ pháp góp phần<br /> <br /> quan trọng trong việc xây dựng hình tượng<br /> nghệ thuật. Điều này được thể hiện rất rõ<br /> thông qua sự tỉnh lược ngữ dụng trong tiểu<br /> thuyết, cụ thể là thủ pháp giản lược đối thoại,<br /> gia tăng độc thoại.<br /> Đối thoại là hành động nói chuyện<br /> qua lại giữa hai hay nhiều người. Cấu trúc một<br /> cuộc đối thoại gồm: người phát ngôn, người<br /> nhận phát ngôn và sự luân chuyển thành phần<br /> lời giữa hai đối tượng theo cơ chế phản hồi.<br /> Trái với đối thoại, độc thoại là lời nội tâm của<br /> nhân vật. Nó không phải là lời giao tiếp bởi<br /> thực chất nó chưa được phát ngôn ra thành lời<br /> nói – do đó, nó chưa thực hiện quá trình<br /> truyền thông tin và chưa có sự phản hồi. “Lời<br /> độc thoại được chỉ ra bằng các từ “tự nhủ”,<br /> “thầm nghĩ” và không phải bao giờ cũng rành<br /> rọt mà thường rối ren, lộn xộn, chắp nối. Đó<br /> là hình thức tái hiện tính tự phát của dòng ý<br /> thức và cảm xúc” [9]. Với quan niệm về đối<br /> thoại và độc thoại như trên, ta thấy trên từng<br /> trang văn của Thuận, tác giả đã sử dụng tối đa<br /> các hình thức tỉnh lược/ giản lược đối thoại và<br /> bù lấp nó bằng sự gia tăng độc thoại.<br /> Trong tiểu thuyết của Thuận, các cụm<br /> từ “im lặng”, “lắc đầu”, “gật đầu”, “không<br /> hỏi”, “không trả lời” xuất hiện với tần số lớn,<br /> báo hiệu cho thủ pháp tỉnh lược/ giản lược<br /> ngữ dụng. Tần số lặp lại của những cụm từ<br /> trên được tổng hợp qua bảng thống kê dưới<br /> đây:<br /> Tác phẩm<br /> Im<br /> Lắc<br /> Gật đầu<br /> lặng<br /> đầu<br /> Chinatown<br /> 25<br /> 25<br /> 9<br /> Paris 11<br /> 116<br /> 64<br /> 93<br /> tháng 8<br /> T mất tích<br /> 37<br /> 21<br /> 29<br /> Vân Vy<br /> 55<br /> 35<br /> 37<br /> Trước tình huống đối thoại, nhân vật<br /> trong tiểu thuyết của Thuận hầu hết đều chọn<br /> giải pháp giản lược/ khước từ đối thoại. Thay<br /> vì đồng tình, họ chỉ “gật đầu”. Thay vì phản<br /> đối, họ chỉ “lắc đầu”. Đa số họ đều “ngại giải<br /> thích” và chọn giải pháp im lặng. Trong từng<br /> tình huống cụ thể, im lặng có khi biểu đạt cho<br /> sự đồng tình, có khi lại là sự phản đối. Nhưng<br /> điểm chung giữa chúng là sự lẩn tránh giải<br /> thích. Im lặng cũng không phải là không có gì<br /> để nói. Im lặng còn là hiện thực hóa sự cô<br /> đơn, trống trải, không thể đồng cảm, không<br /> thể thấu hiểu, không thể chia sẻ. Nó là minh<br /> <br /> chứng cho sự cắt đứt và hủy hoại dần đường<br /> dây liên kết giữa người với người. Trong T<br /> mất tích, nhân vật “Tôi” sợ nhất “căn bệnh”<br /> tâm sự. Sự im lặng của T khiến “Tôi” dễ chịu<br /> và đó là lí do giải thích vì sao “Tôi” và T có<br /> thể sống với nhau trong sáu năm trời. “Tôi”<br /> biết gì về T – người vợ sáu năm cùng chung<br /> sống? Không gì cả! Tên của T “Tôi” chưa bao<br /> giờ gọi. “Tôi” cũng không thể viết được tên<br /> của T. T cũng chưa bao giờ gọi tên của “Tôi”.<br /> Độc giả ngỡ ngàng trước sự “vụn rời” của các<br /> mối quan hệ và càng “vụn rời” hơn khi “trong<br /> thâm tâm, tôi nghĩ có lẽ vì thế mà chúng tôi<br /> mới tồn tại cạnh nhau hơn sáu năm. Sáu năm<br /> là một kỉ lục. Trước đó, tôi chẳng qua nổi với<br /> ai quá sáu tuần” [15].<br /> Để bù lấp khoảng trống của đối thoại,<br /> Thuận để các nhân vật của mình độc thoại<br /> triền miên. Sự tăng cường độc thoại được thể<br /> hiện thông qua tần số xuất hiện của các cụm<br /> từ: “tự nhủ”, “thầm nghĩ”, “tự hỏi/ tự trả lời”.<br /> Khảo sát qua những tiểu thuyết của Thuận,<br /> chúng ta sẽ thấy rõ điều này:<br /> Tác phẩm<br /> Paris 11<br /> tháng 8<br /> T mất tích<br /> Vân Vy<br /> <br /> Tự<br /> nhủ<br /> 2<br /> <br /> Thầm<br /> nghĩ<br /> 7<br /> <br /> Tự hỏi/Tự<br /> trả lời<br /> 3<br /> <br /> 9<br /> 18<br /> <br /> 5<br /> 31<br /> <br /> 2<br /> 12<br /> <br /> Với độc thoại nội tâm, Thuận đã diễn<br /> tả trạng thái cũng như tính quá trình của dòng<br /> ý thức nhân vật. Thuận đã để các nhân vật tự<br /> lý giải, tự phân tích, tự giãi bày, tâm sự với<br /> chính mình. Hơn nữa, bằng việc giản lược tối<br /> đa đối thoại và để cho dòng độc thoại nội tâm<br /> triền miên chiếm lĩnh, Thuận lại khắc sâu vào<br /> trạng thái cô đơn hoang vắng cũng như sự day<br /> dứt, ám ảnh khốn cùng của nhân vật.<br /> Thứ ba: Ngôn ngữ - một phương<br /> tiện kiến tạo nhịp điệu<br /> Nhịp điệu là đặc điểm nổi bật của<br /> ngôn ngữ trữ tình, dùng để phân biệt với ngôn<br /> ngữ tự sự. Tuy nhiên, đến với ngôn ngữ trong<br /> tiểu thuyết của Thuận, chúng ta lại thấy một<br /> hiện tượng đặc biệt: đó là thứ ngôn ngữ tự sự<br /> giàu nhịp điệu.<br /> Toàn bộ Chinatown được bao trùm<br /> bởi một nhịp điệu bất thường và dồn dập<br /> xuyên suốt tiểu thuyết. “Nhịp điệu đó dựa vào<br /> phép lặp: lặp lại một từ, một câu hay cả một<br /> đoạn văn, lặp lại một động tác, một lời nói,<br /> <br /> một cái tên riêng hay cả một nhân vật. Nhịp<br /> điệu đó cũng dựa vào những đặc tính của<br /> tiếng Việt: đa nghĩa, giàu âm, cấu trúc tự do,<br /> thời gian lỏng lẻo. Các ngoại ngữ khác, như<br /> tiếng Pháp chẳng hạn, không chấp nhận<br /> những câu cụt, những động từ không chia, và<br /> vì thế sẽ làm mất đi tính mập mờ giữa quá<br /> khứ và hiện tại, giữa thực và mộng, giữa tỉnh<br /> táo và mộng mị của Chinatown” [4]. Nhịp<br /> điệu còn được xây dựng dựa trên cách thức tổ<br /> chức ngôn từ độc đáo: đó là sự mở rộng<br /> không giới hạn biên độ đoạn văn và thu hẹp<br /> biên độ câu văn, tạo nên những câu ngắn,<br /> chồng xếp lên nhau. Ta có thể thấy rõ nhịp<br /> điệu của ngôn ngữ trong trích đoạn dưới đây:<br /> “Sau đó, Thụy ở đâu, gặp ai, làm gì.<br /> Tôi không biết…Thụy đứng cạnh ngôi nhà hai<br /> tầng, bảng hiệu chữ Hoa, hai cái đèn lồng. Tôi<br /> không biết Thụy ở đâu, gặp ai, làm gì những<br /> ngày ấy... Phố nào cũng nhà hai tầng. Nhà hai<br /> tầng, bảng hiệu chữ Hoa, hai cái đèn lồng. Tôi<br /> không biết Thụy ở đâu, gặp ai, làm gì. Đến<br /> bây giờ tôi cũng không biết Thụy ở đâu, gặp<br /> ai, làm gì. Mười hai năm rồi tôi muốn gặp<br /> Thụy để hỏi... Nhưng tôi muốn biết những<br /> ngày ấy Thụy ở đâu, gặp ai, làm gì. Trong<br /> những ngôi nhà hai tầng, bảng hiệu chữ Hoa,<br /> hai cái đèn lồng. Những ngày ấy. Những ngày<br /> ấy thằng Vĩnh mới một tháng. Nó biết lẫy.<br /> Biết bò. Biết đi. Không thấy Thụy đâu. Nó<br /> đau răng. Cai sữa. Lên sởi. Không thấy Thụy<br /> đâu. Nó bị kiến lửa đốt vào tai 39 độ một tuần<br /> liền. Không thấy Thụy đâu. Nó nuốt phải hột<br /> chôm chôm cấp cứu bệnh viện nhi Thụy Điển.<br /> Không thấy Thụy đâu. Nó bị thằng bạn cùng<br /> nhà trẻ cắn rách mũi, bị cô giáo phạt quay mặt<br /> vào tường, tay sai Bắc Kinh dám bắt nạt<br /> thường dân Việt Nam. Không thấy Thụy đâu.<br /> Không thấy Thụy đâu. Mười hai năm rồi tôi<br /> muốn gặp Thụy để hỏi” [13, 29].<br /> Qua trích đoạn trên, chúng ta dễ dàng<br /> nhận thấy sự “đậm đặc” của phép lặp: lặp câu,<br /> lặp từ, lặp cấu trúc. “Thụy ở đâu, gặp ai, làm<br /> gì” lặp lại 5 lần; “Không thấy Thụy đâu” lặp<br /> lại đến 6 lần; “những ngày ấy” lặp lại 4 lần.<br /> “Nhà hai tầng, bảng hiệu chữ hoa và hai cái<br /> đèn lồng” lặp lại 3 lần. “Mười hai năm rồi tôi<br /> muốn gặp Thụy để hỏi” lặp lại 2 lần.<br /> Lặp cấu trúc được thể hiện thông qua<br /> những cấu trúc câu tương đương. Chinatown<br /> được cấu tạo bởi những câu ngắn không<br /> xuống hàng. Những câu ngắn lặp lại nhau,<br /> <br /> như gối lên nhau liên tục tạo thành một nhịp<br /> điệu xuyên suốt tác phẩm: “Nó biết lẫy. Biết<br /> bò. Biết đi. Không thấy Thụy đâu. Nó đau<br /> răng. Cai sữa. Lên sởi. Không thấy Thụy đâu.<br /> Nó bị kiến lửa đốt vào tai 39 độ một tuần liền.<br /> Không thấy Thụy đâu. Nó nuốt phải hột chôm<br /> chôm cấp cứu bệnh viện nhi Thụy Điển.<br /> Không thấy Thụy đâu. Nó bị thằng bạn cùng<br /> nhà trẻ cắn rách mũi, cô giáo phạt quay mặt<br /> vào tường, tay sai Bắc Kinh dám bắt nạt<br /> thường dân Việt Nam. Không thấy Thụy đâu”<br /> [19, 29].<br /> Lựa chọn được ngôn ngữ biểu đạt<br /> đúng ý trọng tâm đã khó, khiến cho chúng trở<br /> nên uyển chuyển lại càng khó hơn. Nhưng<br /> trong tiểu thuyết của mình, Thuận đã làm<br /> được điều đó: “Chinatown! Chinatown!<br /> Chinatown! Tôi muốn hỏi tại sao”. Câu văn<br /> không chỉ uyển chuyển mà còn truyền tải<br /> được ý trọng tâm của toàn tác phẩm. Nói về<br /> cách sử dụng ngôn ngữ trong tiểu thuyết của<br /> Thuận, nhà văn Nguyên Ngọc đã nhận xét về<br /> Chinatown: “Có thể thích hay không thích,<br /> nhưng những cuốn sách như thế này làm<br /> chuyển động thẩm mỹ của xã hội và tác động<br /> đến những người sáng tác khác”.<br /> . 4. Tính đa thanh trong ngôn ngữ<br /> trần thuật<br /> Tính đa thanh trong ngôn ngữ trần<br /> thuật thể hiện ở sự hiện diện đồng thời nhiều<br /> tiếng nói khác nhau: lời của người trần thuật,<br /> lời của nhân vật, lời gián tiếp tự do. Điều này<br /> làm nên sự khác biệt giữa tiểu thuyết của<br /> Thuận với tiểu thuyết truyền thống (một giọng<br /> của tác giả - là loại tiểu thuyết đơn âm).<br /> Trong tiểu thuyết của Thuận, tác giả<br /> dường như giấu mình, cố giữ thái độ khách<br /> quan trước các nhân vật, để cho chúng tự do<br /> bộc lộ tư tưởng, tình cảm riêng, Các tư tưởng,<br /> tình cảm rất khác nhau, thậm chí đối lập đều<br /> có giá trị độc lập và cùng được tôn trọng như<br /> nhau. Chính điều này khiến cho tiểu thuyết<br /> của Thuận có tính phức điệu. Nhờ đó, mỗi<br /> nhân vật trong tiểu thuyết của Thuận đều có<br /> một giọng điệu riêng, độc lập, tự nó. Mỗi<br /> nhân vật là một cái tôi riêng biệt. Đó có lẽ<br /> cũng chính là “sự bình đẳng” mà Thuận đã<br /> lên tiếng khẳng định.<br /> Ở Chinatown, tính đa âm, nhiều giọng<br /> trở thành mục đích của tác giả, tạo thành chủ<br /> âm của văn bản tự sự: “Cô giáo chủ nhiệm gọi<br /> tôi ra gặp riêng. Cô giáo dạy toán gọi tôi ra<br /> <br /> gặp riêng. Thày giáo dạy văn gọi tôi ra gặp<br /> riêng. Thày giáo tiếng Anh gọi tôi ra gặp<br /> riêng. Bí thư liên đoàn trường gọi tôi ra gặp<br /> riêng. Em nên tập trung để dẫn đầu cả lớp kỳ<br /> thi cuối năm. Em nên tập trung để đạt kết quả<br /> cao nhất kì thi hết cấp. Em nên tập trung để<br /> mang lại danh dự cho toàn trường kỳ thi đại<br /> học. Người ta đem trách nhiệm trao cho tôi.<br /> Người ta mang thi cử ra làm tôi sợ. Không ai<br /> đả động gì đến Thụy.” [13, 7].<br /> Trích đoạn trên cho ta thấy sự vang<br /> lên đồng thời giọng của “tôi” kể chuyện và<br /> các nhân vật (cô giáo dạy toán, cô giáo chủ<br /> nhiệm, thày giáo dạy văn, thày giáo tiếng<br /> Anh, bí thư đoàn trường). Mỗi nhân vật đều<br /> có giọng điệu riêng. Giọng của các nhân vật<br /> (cô giáo, thày giáo, bí thư đoàn, cha mẹ tôi)<br /> vang lên thành một bè cao – đa âm, đa giọng –<br /> thể hiện cho những bổn phận, trách nhiệm,<br /> nghĩa vụ bao hàm trong đó cả sự dọa nạt, lấn<br /> át. Đan xen vào giữa cái bè cao đó là giọng<br /> của “tôi” kể chuyện – đơn lẻ, yếu đuối, lúng<br /> túng, hoang mang. Hai giọng điệu này khi đặt<br /> cạnh nhau, chúng luôn tìm cách ngốn nuốt lẫn<br /> nhau. Nó như ngầm báo trước một cuộc đấu<br /> tranh âm thầm, không cân sức mà phần yếu<br /> thế thường nghiêng về cái bè thấp hơn.<br /> Sự phối hợp, hòa trộn, nối ghép<br /> không báo trước của nhiều thành phần lời trần<br /> thuật ít nhiều gây hẫng cho độc giả, làm đứt<br /> gãy mạch tự sự và tạo ra hiệu quả đặc biệt<br /> trong việc khám phá thế giới sâu kín của nhân<br /> vật. Nó không chỉ thể hiện sự đứt đoạn, rối<br /> bời trong dòng ý thức của nhân vật chính mà<br /> còn thể hiện trạng thái day dứt, hoang mang,<br /> bất an của nhân vật trong đời sống hiện đại.<br /> KẾT LUẬN<br /> Tóm lại, bằng sự dụng công trong<br /> cách lựa chọn và sử dụng ngôn từ, Thuận hiện<br /> diện không chỉ với tư cách là một nhà tiểu<br /> thuyết mà còn là một nhà ngôn ngữ học. Dưới<br /> ngòi bút của Thuận, những thế mạnh của ngôn<br /> từ được khai thác triệt để, tối đa. Nó không<br /> chỉ là một chất liệu nghệ thuật đơn thuần mà<br /> nó còn là những phương tiện nghệ thuật có giá<br /> trị biểu đạt lớn: tham gia xây dựng hình tượng<br /> nghệ thuật, kiến tạo nhịp điệu, tạo tính đa âm,<br /> nhiều giọng cho tiểu thuyết. Với những thành<br /> công đó, Thuận đã phần nào khẳng định được<br /> cá tính sáng tạo, phong cách cũng như tài<br /> năng nghệ thuật của mình. Đó cũng chính là<br /> <br /> những đóng góp không nhỏ của Thuận cho<br /> nền văn học đương đại nước nhà.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Thị Bình (2007), Tiểu thuyết Việt<br /> Nam sau 1975: một cái nhìn khái quát, Tạp chí<br /> Nghiên cứu văn học (số 2).<br /> 2. Nguyễn Thị Bình (2005), Về một hướng thử<br /> nghiệm của tiểu thuyết Việt Nam những năm<br /> gần đây, Tạp chí Nghiên cứu văn học (số 11).<br /> 3. Phong Điệp, Thuận: Nghệ thuật viết mới là<br /> điều tôi quan tâm, http://phongdiep.net.<br /> 4. Phong Điệp, Thuận: Viết để phá vỡ sự cân<br /> bằng, http://phongdiep.net.<br /> 5. Phong Điệp, Tiểu thuyết Việt Nam: những<br /> chuyển<br /> động<br /> không<br /> nhỏ,<br /> http://www.tienphong.vn.<br /> 6. Khánh Lam, Thuận: Nhà văn Việt ghi dấu<br /> ấn văn chương ở Pháp, http://lethieunhon.com.<br /> 7. Thủy Lê, Thuận: Với tôi, mỗi tác phẩm như<br /> một chuyến đi xa, http://evan.vnexpress.net.<br /> 8. Thủy Lê, Thuận: Tôi viết văn hoàn toàn độc<br /> lập, http://tuoitre.vn.<br /> 9. Phương Lựu (2002), Lý luận văn học, NXB<br /> Giáo dục, Hà Nội.<br /> 10. Lan Ngọc, Thuận: Ngôn ngữ Việt thừa hiện<br /> đại<br /> và<br /> tinh<br /> tế<br /> để<br /> sáng<br /> tạo,<br /> http://evan.vnexpress.net.<br /> 11. Phùng Gia Thế, Lý giải về sự khó đọc của<br /> tiểu thuyết hiện nay, http://phongdiep.net.<br /> 12. Thuận (2003), Made in Vietnam,<br /> http:/www.tienve.org.<br /> 13. Thuận (2004), Chinatown, NXB Đà Nẵng.<br /> 14. Thuận (2005), Paris 11 tháng 8, NXB Đà<br /> Nẵng.<br /> 15. Thuận (2006), T mất tích, NXB Hội Nhà<br /> văn và Công ty Văn hóa và Truyền thông<br /> Nhã Nam.<br /> 16. Thuận (2008), Vân Vy, NXB Hội Nhà Văn<br /> và Công ty Văn hóa và Truyền thông Nhã<br /> Nam.<br /> 17. Phạm Văn Tình, Im lặng – một nguyên lí<br /> hồi chỉ của tỉnh lược ngữ dụng,<br /> http://ngonngu.net<br /> 18. Hải Trung (2009), Một số hiện tượng lai tạp<br /> trong ngôn ngữ văn chương Việt Nam, Tạp<br /> chí Sông Hương, số 178<br /> <br />