Bài 8 SƠ CỨU GÃY XƯƠNG
CNĐD. NGUYỄN THỊ THU HÀ
Mục tiêu
1. Trình bày được nguyên nhân, triệu
chứng, phân loại gãy xương.
2. Giải thích được các nguyên tắc cố định
gãy xương.
3. Áp dụng được các kỹ thuật để thực hành sơ cứu gãy xương trong học tập tiền lâm sàng và ở cộng đồng.
Nội dung:
1. Đại cương Gãy xương (Broken bones) là một tình trạng mất tính liên tục của xương, nó có thể biểu hiện dưới nhiều hình thức từ một vết rạn cho đến một sự gãy hoàn toàn của xương.
Gãy xương sẽ gây ra nhiều tai biến cho
nạn nhân, nếu chúng ta không sơ cứu kịp thời có thể gây tổn thương các tổ chức xung quanh, tổn thương mạch máu, dây thần kinh và gãy kín thành gãy hở
Nếu nạn nhân có gãy xương chúng ta
phải sơ cứu ngay bằng các hình thức bất động xương gãy trước khi chuyển nạn nhân đến các cơ sở y tế.
2. Nguyên nhân gãy xương: Gãy xương thường là do tác động của
một lực vào xương, dựa vào tác động của lực này người ta chia gãy xương làm 2 nguyên nhân chính.
Gãy trực tiếp đường gãy thường cắt
2.1. Gãy xương trực tiếp: Là xương bị gãy do tác nhân trực tiếp vào xương như: Bánh xe đè trực tiếp lên chi hoặc các xương khác trong cơ thể. Mảnh bom, mảnh đạn phá huỷ xương trực tiếp. Cây đổ, gậy, vật rắn đánh trực tiếp vào xương…
ngang thẳng qua xương và ổ gãy ở ngay vùng bị ảnh hưởng.
2.2. Gãy xương gián tiếp: Là xương gãy ở xa nơi trực tiếp bị tổn
thương như: Ngã từ trên cao xuống theo tư thế đứng nhưng lại gãy cột sống hay gãy xương đùi. Ngã chống bàn tay nhưng lại gãy lồi cầu xương cánh tay…Lực gián tiếp thường hay gây ra gãy xoắn.
3. Phân loại gãy xương:
3.1. Gãy xương kín: Là loại gãy xương mà tổ chức da ở vùng xung quanh ổ gãy không bị tổn thương hoặc có thể bị tổn thương nhưng không thông với ổ gãy (đầu xương gãy không thông ra ngoài)
3.2. Gãy xương hở: Là loại gãy xương có tổn thương thông từ bề mặt của da với ổ gãy hoặc một đầu xương gãy làm rách da thông ra ngoài. Gãy xương hở là một tổn thương nghiêm trọng vì không những nó gây nên chảy máu ngoài trầm trọng mà còn có thể dễ dàng để vi khuẩn xâm nhập vào ổ gãy gây nên những biến chứng nhiễm khuẩn rất nặng nề và khó điều trị.
4. Triệu chứng chung của gãy xương:
Thường có tiền sử chấn thương trước đó. Đau ngay sau khi chấn thương xảy ra, điểm đau cố định tại nơi gãy hoặc gần vị trí đó, đau tăng lên khi cử động.
Sưng nề, bầm tím: Có thể xảy ra ngay sau chấn thương hoặc sau một vài giờ, thời gian càng lâu sự sưng nề càng rõ. Tuỳ theo nơi gãy, hoặc mức độ gãy mà mức độ sưng nề nhiều hay ít. Hiện tượng bầm tím ở một số vị trí nhất định rất có giá trị cho chẩn đoán.
Mất hoặc giảm một phần vận động: Mất
Biến dạng trục của chi: Trục của chi gãy bị lệch, vẹo, xoắn, vặn... chi gãy ngắn lại so với bên lành, chi bị gấp góc.
vận động trong trường hợp gãy hoàn toàn, giảm vận động trong trường hợp gãy không hoàn toàn hai đầu xương gãy còn cài vào nhau hoặc trường hợp xương bị rạn, nứt.
Có phản ứng tại chỗ gãy khi ấn nhẹ lên
Có tiếng lạo xạo: Do cọ sát vào nhau của 2 đầu xương gãy (không được cố gắng tìm dấu hiệu này vì làm nạn nhân rất đau và có thể gây sốc cho nạn nhân).
Cử động bất thường: Khi thăm khám, giữ tay vào đoạn trên chỗ nghi là gãy còn một tay lắc nhẹ đoạn dưới thì đoạn trên không chuyển động theo.
vùng bị thương gọi là dấu hiệu “điểm đau chói”
Dấu hiệu X quang: Xương cản quang rất
Có thể có triệu chứng của sốc trong gãy 1 số xương lớn: gãy xương đùi, vỡ xương chậu…
tốt nên chỉ cần chụp thông thường ta cũng có thể thấy được vị trí xương gãy, kiểu gãy, độ di lệch. Đối với xương gãy ta chụp ở 2 tư thế : thẳng và nghiêng.
5. Mục đích và nguyên tắc cố định gãy xương: 5.1. Mục đích: Làm cho bệnh nhân đỡ đau và phòng ngừa sốc.
Chính vì thế tuyệt đối không vận động phần bị tổn thương nếu không cần thiết. Nếu có điều kiện thì nên phong bế Novocain xung quanh ổ gãy hoặc tiêm Morphin dưới da nếu không có tổn thương sọ não, ổ bụng… kèm theo.
Cố định tạm thời gãy xương giảm bớt nguy cơ
gây thêm các thương tổn mạch máu, thần kinh, cơ, da…
Trong trường hợp gãy hở: băng kín các vết thương giúp phòng ngừa nhiễm khuẩn.
Phòng và chống sốc cho nạn nhân
5.2. Nguyên tắc: Nẹp phải đủ dài để bất động chắc khớp trên và
khớp dưới chỗ gãy.
Không đặt nẹp trực tiếp sát vào da nạn nhân, đầu nẹp, các chỗ mấu lồi của đầu xương phải lót bông rồi mới đặt nẹp.
Nẹp phải được cố định chặt vào chi bị thương
thành một khối.
Các nút cố định ở trên ổ gãy, dưới ổ gãy, trên ổ gãy 1 khớp, dưới ổ gãy 1 khớp, riêng với gãy xương đùi bất động 3 khớp
Bất động chi theo tư thế cơ năng - thuận lợi đơn giản (chi dưới duỗi 180, chi trên gấp khuỷu 90o). Bất động chi theo tư thế cơ năng - thuận lợi đơn giản (chi dưới duỗi 180, chi trên gấp khuỷu 90o).
Gãy hở, gãy nội khớp phải bất động theo tư thế gãy, không kéo nắn, ấn đầu xương gãy vào trong, nếu có tổn thương động mạch phải đặt garo tuỳ ứng, sau khi cố định tiến hành băng vết thương (gãy hở).
Gãy kín phải nhẹ nhàng, cẩn thận khi tiến hành cố định. Phải có người phụ kéo chi liên tục bằng 1 lực không đổi cho tới khi cố định xong.
Không nên cởi quần áo nạn nhân. Nếu
Nếu phải cởi thì cởi bên lành trước. Sau khi cố định xong buộc khăn chéo treo lên cổ đối với chi trên, buộc hai chi vào nhau đối với chi dưới. chi trên, buộc hai chi vào nhau đối với chi dưới.
cần phải bộc lộ vết thương thì cắt quần áo theo đường chỉ.
Thường xuyên nâng cao chi bị gãy sau khi
cố định để giảm sự sưng nề, khó chịu Nhanh chóng, nhẹ nhàng vận chuyển nạn nhân đến cơ sở điều trị, thường xuyên quan sát theo dõi nạn nhân về tình trạng toàn thân đặc biệt là tình trạng tuần hoàn phía dưới ổ gãy.
6. Dụng cụ để cố định gãy xương: Nẹp: Nẹp gỗ, nẹp thomas, nẹp Kramer, nẹp kim loại, nẹp hơi... hoặc nẹp tuỳ ứng như thanh tre, thanh gỗ, gậy...
Băng: To bản dùng để buộc, giữ nẹp ôm lấy phần thân cố định hoặc dây vải chắc (chi trên dùng 3 dây, cẳng chân dùng 7 dây, đùi dùng 10 dây).
Bông: Bông mỡ hoặc đệm mềm để đệm các
vùng nẹp tiếp xúc với đầu xương, nẹp, có thể dùng vải hoặc giấy mềm thay thế
Khăn chéo: Để treo tay
7. Các bước sơ cứu nạn nhân gãy xương: Đưa nạn nhân ra khỏi nơi bị nạn. Đặt nạn nhân nằm ở tư thế thuận lợi. Chống sốc cho nạn nhân (nếu có). Bộc lộ vùng bị thương, quan sát đánh giá, xác định vị trí
tổn thương
Băng vết thương nếu có rách da gây chảy máu (gãy xương
hở).
Cố định xương gãy bằng nẹp. Nhanh chóng vận chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế gần
nhất.
Quan sát và theo dõi tình trạng của nạn nhân.
8. Xử trí một số trường hợp gãy xương 8.1. Gãy xương cánh tay Một người phụ đỡ trên và dưới ổ gãy Một người tiến hành: Đặt cẳng tay của nạn nhân sát thân, cẳng tay vuông góc
với cánh tay.
Đặt 2 nẹp: . Nẹp trong: Từ nách đến quá khuỷu tay . Nẹp ngoài: Từ quá mỏm vai đến quá khuỷu tay Hoặc có thể dùng nẹp Kramer làm thành góc 90o đỡ cả
cánh tay và dưới cẳng rồi băng lại
Đặt 4 đệm nót: Đầu nẹp, đầu xương Buộc 2 dây to bản: . Một dây trên ổ gãy . Một dây dưới ổ gãy Đỡ cẳng tay bằng khăn chéo (băng to bản) treo trước ngực bàn tay cao hơn khuỷu tay và úp vào thân
Băng hoặc buộc cánh tay sát vào thân Viết phiếu chuyển thương Nhanh chóng nhẹ nhàng vận chuyển nạn nhân
đến khoa chấn thương của bệnh viện
8.2. Gãy xương cẳng tay Một người phụ đỡ trên và dưới ổ gãy Một người tiến hành: + Đặt cẳng tay sát thân, cẳng tay vuông góc với
cách tay + Đặt 2 nẹp: . Nẹp trong: Từ nếp gấp khuỷu tay đến nếp gấp
bàn tay
. Nẹp ngoài: Từ quá khuỷu tay đến các đầu ngón
tay
+ Đặt 4 đệm lót: Đầu nẹp, đầu xương + Buộc 3 dây to bản: . 1 dây trên ổ gãy . 1 dây dưới ổ gãy . 1 dây ở bàn tay
Đỡ cẳng tay bằng khăn chéo (1 băng to bản) treo trước ngực, bàn tay cao hơn khuỷu tay
Viết phiếu chuyển thương Nhanh chóng nhẹ nhàng vận chuyển nạn nhân đến khoa chấn thương của bệnh viện.
8.3. Gãy xương đùi Hướng dẫn người phụ Người phụ 1: Đỡ trên và dưới ổ gãy Người phụ 2: Giữ bàn chân vuông góc với cẳng chân và kéo liên tục theo trục của chi bằng một lực không đổi trong suốt thời gian cố định (trong gãy kín)
- Người tiến hành: + Đặt 2 nẹp: . 1 nẹp ngoài từ nách đến gót chân . 1 nẹp trong từ bẹn đến quá gót chân
+ Đặt 9 đệm lót (hoặc bông thấm nước) . 3 đệm lót ở cổ chân . 2 đệm lót ở đầu gối . 1 đệm lót ở đầu nẹp sát bẹn . 1 đệm lót ở hông . 1 đệm lót ở nách và đầu nẹp . 1 đệm lót ở dưới vai
+ Buộc 7 dây to bản theo thứ tự: . Một dây trên ổ gãy . 1 dây dưới ổ gãy . 1 dây ngang hông . 1 dây dưới đầu gối . 1 dây ngang ngực . 1 dây trên cổ chân . 1 dây cố định bàn chân vuông góc với cẳng chân hoặc băng số 8 cố định bàn chân vuông góc với cẳng chân
+ Kiểm tra sự tuần hoàn của chi gãy + Viết phiếu chuyển thương + Nhanh chóng nhẹ nhàng vận chuyển nạn nhân đến khoa chấn thương của bệnh viện khi tình trạng của nạn nhân đã ổn định
+ Theo dõi sát tình trạng của nạn nhân đặc biệt khi trời rét
8.4. Gãy xương cẳng chân Hướng dẫn 2 người phụ Người phụ 1: Đỡ trên và dưới ổ gãy Người phụ 2: Giữ bàn chân vuông góc với cẳng chân và kéo liên tục theo trục của chi bằng một lực không đổi trong suốt thời gian cố định
- Người tiến hành: + Đặt hai nẹp bằng nhau (bên trong và bên ngoài)
từ giữa đùi đến quá gót chân.
+ Đặt 6 đệm lót (hoặc lót bông không thấm nước): . 2 đệm lót ở cổ chân . 2 đệm lót ở đầu gối . 2 đệm lót ở đầu nẹp (ở đùi)
+ Buộc 4 dây to bản: . 1 dây trên ổ gãy . 1 dây dưới ổ gãy . 1 dây trên đùi gần đầu nẹp . 1 dây cố định bàn chân vuông góc với cẳng chân hoặc băng số 8 cố định bàn chân vuông góc với cẳng chân
+ Kiểm tra sự tuần hoàn của chi gãy + Viết phiếu chuyển thương + Nhanh chóng nhẹ nhàng vận chuyển nạn nhân đến khoa chấn thương của bệnh viện khi tình trạng của nạn nhân đã ổn định
+ Theo dõi sát tình trạng của nạn nhân đặc biệt khi
trời rét
8.5. Gãy xương sườn Dùng băng to bản băng vùng ngực có
Dùng băng treo cố định cẳng tay bên phía xương sườn bị gãy để đỡ trọng lượng của tay
Chuyển nạn nhân trong tư thế ngồi tựa
xương sườn bị gãy với một lực tuỳ theo nạn nhân, đảm bảo không gây khó thở cho nạn nhân
sang bên đau
8.6. Gãy xương đòn Dùng băng to bản: Một người phụ giữ hai khuỷu tay ra sau
Chèn bông vào hai hố nách và hai bả vai Băng kiểu số 8 ở sau lưng Dùng nẹp chữ T: Đặt nẹp chữ T sau vai và dọc cột sống Chèn bông vào hai nách và hai bả vai 4 băng to bản buộc hai bả vai , thắt lưng,
cho nạn nhân ưỡn ngực.
ngực
8.7. Gãy xương cột sống Đặt nạn nhân nằm ngửa trên cáng cứng Đệm lót hai bên nạn nhân tránh di lệch Cố định nạn nhân vào cáng bằng nhiều dây buộc to bản
như sau:
+ 1 dây ở ngang trán + 1 dây ở cằm + 1 dây ở ngang ngực + 1 dây ở ngang hông + 1 dây ở ngang đùi + 1 dây ở ngang cẳng chân + 1 dây ở ngang cổ chân Viết phiếu chuyển thương Chuyển nạn nhân sau sơ cứu đến ngay khoa chấn thương của bệnh viện, theo dõi sát trong quá trình vận chuyển.
Nếu nạn nhân bị gãy xương hàm dưới chỉ
8.9. Một số gãy xương khác Nếu nạn nhân bị vỡ xương sọ có não lòi ra ngoài hộp sọ, ta dùng bát ăn cơm, gáo dừa sạch hoặc làm 1 vành khăn bằng vải hay bằng bông úp khoanh vào chỗ não lòi ra, sao cho não không chạm vào các dụng cụ đó, không được dùng thuốc bôi hoặc dùng băng để ép trực tiếp lên não.
cần dùng băng cuộn hoặc băng tam giác cố định hàm nạn nhân lên phía trên..
Trong trường hợp vỡ xương chậu dùng băng to bản hoặc mảnh vải luồn xuống dưới mông và buộc cố định khung chậu của nạn nhân lại, phát hiện các tổn thương tạng khác trong chậu hông.
Nếu không có nẹp, với nạn nhân gãy
xương cánh tay, cẳng tay ta có thể treo tay nạn nhân vào cổ và cố định tay vào thân mình bằng 1 băng to bản, với nạn nhân gãy xương đùi, xương cẳng chân có thể dùng 5 cuộn băng to bản hoặc vải cố định chi gãy vào chi lành.
Nẹp Thomas
49
GV. VŨ VĂN TIẾN
Sơ cứu gãy xương
50
GV. VŨ VĂN TIẾN
Sơ cứu gãy xương
